Ἐπίκαιροι Σχολιασμοί: Ὁ θάνατος τῆς θρησκείας καὶ ἡ πίστη τῶν λίγων

Πρωτοπρεσβυτέρου π. Θωμᾶ Βαμβίνη

Μιὰ εἴδηση ποὺ διαβάσαμε στὸ διαδίκτυο μᾶς ὤθησε νὰ ἀναφερθοῦμε –μέσα στὴν ἀτμόσφαιρα τῆς Μ. Τεσσαρακοστῆς, ἀλλὰ καὶ μέσα στὴν ταραχὴ τῶν γεγονότων τῆς Βόρειας Ἀφρικῆς καὶ τῆς Ἰαπωνίας– στὸ μεγάλο θέμα τῆς πίστης στὸν Θεό. Παράλληλα πρὸς τὴν εἴδηση αὐτὴν θὰ δοῦμε κάποιες πολὺ χαρακτηριστικὲς θέσεις γιὰ τὴν Ὀρθόδοξη Χριστιανικὴ πίστη, ποὺ ὑπάρχουν στὸ βιβλίο: Τὸ μυστήριο τῆς χριστιανικῆς ζωῆς, μὲ κατάλοιπα τοῦ Ἀρχιμανδρίτου Σωφρονίου, ποὺ ἐξέδωσε ἡ Ἱερὰ Μονὴ Τιμίου Προδρόμου Ἔσσεξ Ἀγγλίας.

Σὲ καιροὺς δύσκολους, σὲ μεγάλες καταστροφές, σὲ πολέμους ἢ «ἀκοὲς πολέμων», σὲ λοιμούς, σεισμοὺς καὶ καταποντισμοὺς γεννιοῦνται μεταφυσικὲς ἀγωνίες καὶ ἀναζητήσεις σὲ πολλοὺς ἀνθρώπους. Τὰ τραγικὰ γεγονότα βγάζουν πολλοὺς ἀπὸ τὰ στενὰ πλαίσια τῆς λογοκρατικῆς ἑρμηνείας τοῦ κόσμου καὶ τῆς ζωῆς τους.

Ἡ ἔξοδος αὐτὴ ὅμως δὲν σημαίνει πάντα πίστη στὸν Θεὸ καὶ πολὺ περισσότερο δὲν σημαίνει ὑγιῆ πίστη στὸν ἀληθινὸ Θεό. Εἶναι περισσότερο μιὰ ἔκρηξη ψυχοβιολογικὴς ἀνάγκης γιὰ εὕρεση μεταφυσικῶν στηριγμάτων, ὅταν οἱ καταστροφὲς ἀπὸ φυσικὲς αἰτίες ἢ πολέμους ἀνοίγουν μπροστὰ στοὺς ἀνθρώπους «ὑπαρξιακὲς ἀβύσσους».

Ἅς ἔλθουμε ὅμως πρῶτα στὴν εἴδηση, ἡ ὁποία μᾶς ἔρχεται ἀπὸ τὸ Ντάλας καὶ ἀφορᾶ ἔρευνα, μὲ βάση κάποιο μαθηματικὸ μοντέλο, γιὰ τὴν μελλοντικὴ ἐπιβίωση τῆς θρησκείας. Εἶναι χαρακτηριστικὸ ὅτι τὸ ρεπορτὰζ δὲν μιλᾶ γιὰ πίστη, ἀλλὰ γενικῶς γιὰ θρησκεία, χωρὶς ἐπιπλέον νὰ διερευνᾶ τὶς ποιοτικὲς διαφορὲς τῶν διαφόρων θρησκειῶν.

Διαβάζουμε, λοιπόν, στὴν ἱστοσελίδα in.gr τὸ σχετικὸ κείμενο στὸ ὁποῖο τέθηκε ὁ χαρακτηριστικὸς τίτλος: «Μαθηματικὸ μοντέλο προβλέπει τὴν ἐξαφάνιση τῆς θρησκείας», μὲ χαρακτηριστικότερο ὑπέρτιτλο: «Ἡ "γοητεία" τοῦ ἀθεϊσμοῦ».

Διαβάζουμε: «Ἔρευνα ποὺ ἐξέτασε δημογραφικὰ δεδομένα ἀπὸ ἐννέα χῶρες –ἀπὸ τὶς ὁποῖες οἱ ἕξι βρίσκονται στὴν Εὐρώπη– καταλήγει στὸ συμπέρασμα ὅτι ἡ θρησκεία εἶναι εἶδος ὑπὸ ἐξαφάνιση. Ἡ πρόβλεψη γιὰ τὸ θάνατο τῆς θρησκείας βασίστηκε σὲ μαθηματικὸ μοντέλο..., τὸ ὁποῖο περιγράφει τὸν ἀνταγωνισμὸ ἀνάμεσα σὲ δύο κοινωνικὲς ὁμάδες, τοὺς πιστοὺς καὶ τοὺς μὴ πιστούς».

Τὸ μοντέλο περιγράφει ἀνταγωνισμὸ κοινωνικῶν ὁμάδων. Προϋποθέτει ἀνταγωνισμὸ μεταξὺ πιστῶν καὶ μὴ πιστῶν. Τὸ θεμέλιο, δηλαδή, καὶ τὸ πλαίσιο τῆς ἔρευνας, γιὰ τὴν ὁποῖα γίνεται λόγος, εἶναι καθαρὰ κοινωνιολογικά. Γι’ αὐτὸ ἔχει τὴν ἀξία της, ἀλλὰ δὲν περιλαμβάνει γιὰ ἕναν Ὀρθόδοξο Χριστιανὸ τὰ οὐσιώδη δυναμικὰ στοιχεῖα τῆς πίστης του, τὰ ὁποῖα δὲν εἶναι μετρήσιμα ἀπὸ τὴν ἐπιστήμη τῆς στατιστικῆς –στὴν ὁποῖα ἐν πολλοῖς βασίζονται οἱ κοινωνιολογικὲς ἔρευνες–, ἀφοῦ αὐτὰ ὑπάρχουν καὶ ἐνεργοποιοῦνται μυστικὰ στὸν κρυπτόμενο ἄνθρωπο τῆς καρδιᾶς.

Τὸ ρεπορτὰζ μᾶς ἐνημερώνει ἐπίσης ὅτι «οἱ ἐρευνητὲς τροφοδότησαν τὸ μοντέλο μὲ δεδομένα ἀπὸ τὶς ἀπογραφὲς στὴν Αὐστραλία, τὴν Αὐστρία, τὸν Καναδᾶ, τὴν Τσεχία, τὴ Φινλανδία, τὴν Ἰρλανδία, τὴν Ὁλλανδία, τὴ Νέα Ζηλανδία καὶ τὴν Ἑλβετία», ἀπὸ χῶρες, δηλαδή, στὶς ὁποῖες κυριαρχεῖ ὁ παρεφθαρμένος ἀπὸ τὴν λογικοκρατία καὶ τὸν σχολαστικισμὸ Χριστιανισμός, ὁ Παπισμὸς ἢ ὁ Προτεσταντισμός, οἱ ὁποῖοι ὁδηγοῦν φυσικῷ τὼ τρόπῳ τὰ εἰλικρινῆ καὶ ἀνήσυχα μέλη τους στὴν ἀθεΐα. Ὁ μακαριστὸς π.Ι. Ρωμανίδης, ποὺ γνώρισε τὴν θεολογία αὐτοῦ τοῦ παρεφθαρμένου Χριστιανισμοῦ ἀπὸ τὰ μαθητικά του χρόνια, ἔλεγε ὅτι, ἂν δὲν γνώριζε τὴν ἐμπειρικὴ θεολογία τῶν ἁγίων Πατέρων, ἦταν προτιμότερο νὰ εἶναι ἄθεος.

Τὸ ρεπορτὰζ συνεχίζει: «Στὶς χῶρες αὐτές, οἱ κάτοικοι ἐρωτῶνται κατὰ τὴν ἀπογραφὴ καὶ γιὰ τὶς θρησκευτικές τους πεποιθήσεις. Τὰ στοιχεῖα τῶν ἀπογραφῶν, οἱ ὁποῖες καλύπτουν διάστημα ἑνὸς αἰῶνα σὲ ὁρισμένες περιπτώσεις, δείχνουν ὅτι τὰ ποσοστὰ τῶν πιστῶν συρρικνώνονται καὶ στὶς ἐννέα χῶρες».

Ἡ φθίνουσα πορεία τοῦ ποσοστοῦ τῶν πιστῶν πείθει τὸν Δρ Ρίτσαρντ Οὐΐνερ τοῦ Πανεπιστημίου τῆς Ἀριζόνα, ποὺ παρουσίασε τὴν συγκεκριμένη μελέτη σὲ συνέδριο τῆς Ἀμερικανικῆς Φυσικῆς Ἑταιρείας, ὅτι ὁδηγούμαστε στὸν θάνατο τῆς θρησκείας. Τὸ συμπέρασμα αὐτὸ στηρίζεται στὴν ἄποψη –ψυχολογικῆς ὑποδομῆς– «ὅτι οἱ κοινωνικὲς ὁμάδες ποὺ ἔχουν περισσότερα μέλη εἶναι πιὸ ἑλκυστικὲς γιὰ ἔνταξη». «Μὲ ἄλλα λόγια», ἐπεξηγεῖ τὸ ρεπορτάζ, «ὅσο περισσότεροι εἶναι οἱ ἄθεοι σὲ μιὰ χώρα, τόσο πιὸ ἑλκυστικὴ φαίνεται αὐτὴ ἡ κοινωνικὴ ὁμάδα στὰ νέα ὑποψήφια μέλη. Τὸ ἀντίθετο συμβαίνει στὴν κοινωνικὴ ὁμάδα τῶν πιστῶν».

Γιὰ ἕναν ποὺ ἔχει ἔστω καὶ τὴν ἐλάχιστη αἴσθηση γιὰ τὸ πόσο περίπλοκο εἶναι τὸ θέμα τῆς πίστης γιὰ τὴν ψυχὴ τοῦ ἀνθρώπου, καταλαβαίνει τὸ πόσο ὑπεραπλουστευτικὸ εἶναι τὸ μοντέλο μὲ τὸ ὁποῖο ἐρεύνησε τὸ φαινόμενο ὁ Δρ Οὐΐνερ. Τὸ παραδέχεται ἄλλωστε καὶ ὁ ἴδιος. Παραδέχεται ὅτι δὲν εἶναι ἀκριβῶς ἔτσι «ἡ δικτυακὴ δομὴ τῆς σύγχρονης κοινωνίας», δηλαδὴ τὸ πῶς, σὰν σὲ δίκτυο, συντελεῖται ὁ ἐπηρεασμὸς κάθε ἀνθρώπου ἀπὸ τὰ ἄλλα μέλη τῆς κοινωνίας. Κάθε ἄνθρωπος δὲν «ἐπηρεάζεται ἐξίσου ἀπὸ ὅλα τὰ ἄλλα μέλη τῆς κοινωνίας». «Προφανῶς», εἶπε, «τὰ πράγματα ποὺ συμβαίνουν σὲ κάθε μεμονωμένο ἄτομο εἶναι πιὸ περίπλοκα». Παρὰ ταῦτα, ἐκτιμᾶ ὅτι ἡ πρόβλεψή του εἶναι ἀρκετὰ ἀξιόπιστη.

Ἐμεῖς, χωρὶς νὰ ἀμφισβητοῦμε τὴν εἰλικρίνεια καὶ τὴν βασιμότητα τῶν πορισμάτων τῆς ἔρευνας, δεχόμαστε αὐτὸ ποὺ μᾶς εἶπε μέσῳ τῶν Ἀποστόλων ὁ Χριστός, δηλαδή, νὰ μὴ φοβόμαστε τὸ «μικρὸν ποίμνιον». Ἡ πίστη ζοῦσε, ζὴ καὶ θὰ ζὴ σὲ λίγους. Εἶναι μάλιστα καυτὸ τὸ ἐρώτημα ποὺ διατύπωσε ὁ Χριστὸς μετὰ τὴν παραβολὴ τοῦ «κριτοῦ τῆς ἀδικίας»: «Πλὴν ὁ Υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου ἐλθὼν ἄρα εὑρήσει τὴν πίστιν ἐπὶ τῆς γῆς;» (Λούκ. ἡ', 8).

Φεύγοντας ἀπὸ τοὺς ἀνταγωνισμοὺς ποὺ προϋποθέτει ἡ ἔρευνα τοῦ Δρ. Οὐΐνερ, θὰ περάσουμε στὸν εἰρηνικό, γεμᾶτο ἔμπνευση, χῶρο τῆς Ὀρθόδοξης Χριστιανικῆς πίστης, παραθέτοντας χωρία τοῦ Γέροντος Σωφρονίου ἀπὸ τὸ βιβλίο: Τὸ μυστήριο τῆς χριστιανικῆς ζωῆς. Εἶναι γεγονὸς ὅτι ἡ παράθεση ἀποκεκομμένων χωρίων ἀδικεῖ τὸ σῶμα τοῦ κειμένου του. Ὅμως τὰ παραλαμβάνουμε μὲ εὐλάβεια καὶ ἀγάπη, ὅπως τὰ μικρὰ τεμάχια τῶν ἱερῶν Λειψάνων. Καὶ τὸ μικρότερο τεμάχιο εἶναι σκήνωμα τῆς θείας Χάριτος, εὐωδιάζει καὶ θαυματουργεί.

Θὰ παραθέσουμε χωρία ποὺ συγκρίνουν τὴν πίστη μας μὲ τὴν πίστη ἄλλων θρησκειῶν, ἀλλὰ καὶ τὴν γνωσιολογία τῶν ἀνθρωπίνων ἐπιστημῶν.

Γράφει ὁ Γέροντας: «Στὴ βάση ὅλων τῶν θρησκειῶν ὑπάρχει ἀπαραιτήτως ἡ ἐμπειρία. Ἡ διαφορὰ ἀνάμεσά τους βρίσκεται στὴν ἀρχικὴ προέλευσή τους. Σὲ μᾶς τοὺς χριστιανοὺς ἡ Ἀποκάλυψη δίνεται ἀπὸ τὸν Θεό. Ἔργο τοῦ ἀνθρώπου εἶναι ἡ ἀφομοίωση αὐτοῦ τοῦ δώρου. Στὶς ἀλλες θρησκεῖες ἐπικρατεῖ ἡ προσπάθεια τοῦ ἀνθρώπινου κτιστοῦ νοῦ νὰ ἀνακαλύψει "τὴν εἰκόνα τοῦ ἀπολύτου εἶναι"».

Γιὰ τὴν γνώση ποὺ μᾶς δίνει ἡ ἀνθρώπινη ἐπιστήμη σημειώνει: «Ἡ γνώση [τῆς ἐπιστήμης] ἔχει χαρακτῆρα ἀντικειμενικό: τὸ ὑποκείμενο ποὺ γνωρίζει διακρίνεται ἀπὸ τὸ ἀντικείμενο γνώσεως». Ἐνῷ γιὰ τὴν γνώση ποὺ μᾶς παρέχει ἡ πίστη γράφει: «Στὴ γνώση τοῦ Θεοῦ ἐρχόμαστε ἀπὸ δρόμους, ποὺ ἀπὸ τὴ φύση τους εἶναι ριζικὰ διαφορετικοὶ ἀπὸ τοὺς δρόμους τῆς ἐπιστήμης... Τὸ Πνεῦμα τοῦ Θεοῦ μᾶς ἐγγίζει, μᾶς γεμίζει μὲ ζωτικὴ ἐνέργεια πνευματικῆς τάξεως, καὶ ἡ ἐνέργεια αὐτὴ τοῦ Θεοῦ ἀντανακλᾶται σὲ ὅλα τὰ ἐπίπεδα τῆς ὑπάρξεώς μας. Ἡ γνώση μας εἶναι ἐπίσης βιωματική, ἐμπειρική, ἀλλὰ δὲν ὑπάρχει σὲ αὐτὴν στοιχεῖο ἀντικειμενοποιήσεως ἡ γνώση εἶναι καρπὸς τῆς ἑνώσεως στὸ ἴδιο Εἶναι δύο ὑποκειμένων: τοῦ Θεοῦ καὶ τοῦ ἀνθρώπου».

Εἰδικὰ γιὰ τὴν Ὀρθόδοξη πίστη σημειώνει: «Ἡ ζωντανὴ πίστη γίνεται αἰσθητὴ ὡς ἐσωτερικὴ ἔμπνευση ὡς παρουσία τοῦ Πνεύματος τοῦ Θεοῦ μέσα μᾶς... Ἡ πνοὴ αὐτὴ τοῦ Θεοῦ σὲ μᾶς μπορεῖ νὰ ἀνακοπεῖ μόνον μὲ τὴν ἁμαρτία». Σὲ ἄλλο σημεῖο γράφει: «Ἡ αὐθεντικὰ σώζουσα πίστη δὲν παρέχεται χωρὶς τὴν ἔφεσή μας πρὸς τὴν πηγὴ τοῦ εἶναι μᾶς... Ἡ πίστη, ὅπως καὶ κάθε Ἄνωθεν δωρεά, γιὰ νὰ γίνει κατάσταση τοῦ πνεύματός μας ἐξαρτᾶται καὶ ἀπὸ ἐμᾶς τοὺς ἴδιους. Ὁ Θεὸς ποτὲ δὲν ἐκβιάζει ἐλεύθερα δεχόμαστε τὴν ἀγάπη Του ἢ τὴν ἀπορρίπτουμε».

Θὰ κλείσουμε μὲ κάτι ποὺ δὲν ἀφορᾶ αὐτοὺς ποὺ ἐπηρεάζονται ἀπὸ ἀνταγωνισμοὺς ἢ ἑλκύονται ἀπὸ τοὺς πολλούς, ἀλλὰ αὐτοὺς ποὺ ἐπιθυμοῦν τὴν ἀλήθεια τῆς ζωῆς, ἡ ὁποία δὲν μπορεῖ νὰ εἶναι ἀφηρημένη ἰδέα, παρὰ πρόσωπο. Γράφει ὁ π. Σωφρόνιος:

«Δὲν ὑπάρχει μεγαλύτερη συμφορὰ ἀπὸ τὸ νὰ μὴ γνωρίζει κάποιος τὸν Ἀληθινὸ Θεό... Τὸ προνόμιο νὰ εἶναι κάποιος Χριστιανὸς εἶναι μεγάλο. Τὸ νὰ αἰσθανθεῖ τὴ Θεότητα τοῦ Χριστοῦ καὶ νὰ βρεῖ μέσα τοῦ δύναμη νὰ Τὸν ἀκολουθήσει, εἶναι κλήση τοῦ Πατρὸς τῶν Φώτων».

Ὅλα αὐτὰ τὰ ἐμπειρικὰ δεδομένα βρίσκονται, προφανῶς, ἔξω ἀπὸ τὰ πλαίσια τῆς ἔρευνας τοῦ Δρ. Οὐΐνερ, ἔξω ἀπὸ τοὺς παράγοντες ποὺ ἐπηρεάζουν τοὺς δεῖκτες τῶν προβλέψεών του.