Γεγονὸς καὶ σχόλιο: Τά παλαιά καί σύγχρονα κρυφά σχολειά

Ἔχω γράψει παλαιότερα γιὰ τὸ κρυφὸ σχολειὸ καὶ γιὰ τὶς ἀντιρρήσεις ποὺ ἔχουν ἐκφρασθῇ τελευταῖα γι’ αὐτό. Ὑποστήριξα ὅτι κάθε θρῦλος δὲν εἶναι μῦθος, καὶ κάθε μῦθος δὲν εἶναι ἀπόβλητος, ἔχει παιδευτικὸ χαρακτῆρα καὶ στηρίζεται σὲ κάποια ἱστορικὴ ἀλήθεια. Ἔπειτα, κατὰ τὴν διάρκεια τῆς Τουρκοκρατίας, ὑπῆρξαν αἰῶνες (ἰδίως οἱ πρῶτοι), ἀλλὰ καὶ ἰδιαίτεροι τόποι ποὺ ἀπαγορεύονταν τὰ Σχολεῖα, ἀλλὰ καὶ ὅταν ἡ λειτουργία τους ἐπιτρεπόταν, τότε οὔτε παντοῦ λειτουργοῦσαν, ἀλλὰ καὶ ὅπου λειτουργοῦσαν ἐλέγχονταν. Ἔτσι, ὑπῆρχε ἀνάγκη νὰ προσφέρεται κρυφή, ἰδιωτικὴ ἐκπαίδευση, ἀλλὰ καὶ ἡ λατρεία τῆς Ἐκκλησίας, μὲ τὴν ἀνάγνωση τῶν λειτουργικῶν βιβλίων, καὶ τὴν κατ’ ἰδίαν συζήτηση μὲ μοναχοὺς στὰ Μοναστήρια, βοηθοῦσε στὴν διατήρηση τῆς γλώσσας, τῆς ἱστορίας, τῆς πίστης καὶ γενικὰ τῆς ρωμαίϊκης αὐτοσυνειδησίας.

Πρόσφατα στὴν Ναύπακτο ὁμίλησε ὕστερα ἀπὸ πρόσκληση τοῦ Γ' Γυμνασίου Ναυπάκτου, ὁ Θανάσης Βαλτινός, ποὺ εἶναι μέλος τῆς Ἀκαδημίας Ἀθηνῶν, κορυφαῖος πεζογράφος καὶ σεναριογράφος. Πολλὰ ἀπὸ τὰ σενάριά του ἔχουν γυρισθῇ σὲ ταινίες, κυρίως ἀπὸ τὸν Θεόδωρο Ἀγγελόπουλο, στὸ δὲ Φεστιβὰλ Καννῶν τιμήθηκε μὲ τὸ βραβεῖο σεναρίου γιὰ τὴν ταινία «Ταξίδι στὰ Κύθηρα». Οἱ μεταφράσεις τοῦ «Τρωαδίτισσες» τοῦ Εὐριπίδη καὶ «Ὀρέστεια» τοῦ Αἰσχύλου παρουσιάσθηκαν στὸ θέατρο τέχνης στὰ Ἐπιδαύρια.

Ρωτήθηκε γιὰ τὴν ἀμφισβήτηση τοῦ Κρυφοῦ Σχολειοῦ: «Πῶς ἀντιμετωπίζετε τὴν δημόσια συζήτηση γιὰ τὴν ἀναθεώρηση τῆς ἱστορίας τοῦ 1821 καὶ τὴν ἀμφισβήτηση φαντασιακῶν κατασκευῶν (π.χ. κρυφὸ σχολειὸ) πάνω στὶς ὁποῖες οἰκοδομήθηκε τὸ νεοελληνικὸ ἔθνος;». Ἡ ἀπάντησή του εἶναι ἡ ἑξῆς:

«Αὐτὰ στὰ ὁποῖα ἀναφέρεστε δὲν εἶναι ἱστορία. Αὐτὰ εἶναι μῦθοι ποὺ ἀκολουθοῦν τὴν ἱστορία, εἶναι παραδόσεις. Τὸ ἂν ὑπῆρχε ἢ δὲν ὑπῆρχε κρυφὸ σχολειὸ γιατί νὰ μᾶς ἀφορᾶ καὶ νὰ μᾶς ἐνδιαφέρει; Βεβαίως ὑπῆρχαν σχολεῖα ποὺ λειτουργοῦσαν, βεβαίως ὑπῆρχαν σχολεῖα ποὺ κατὰ τόπους κάποιοι ἀγᾶδες δὲν τὰ ἄφηναν νὰ λειτουργήσουν, ἀλλὰ τί νόημα ἔχει αὐτὸ σήμερα; Μῦθοι φυσικὰ ὑπάρχουν, καὶ κάποιοι εἶναι καὶ ἀναγκαῖοι στοὺς ἀνθρώπους. Τὸν μαρμαρωμένο βασιλιᾶ τὸν πιστεύει κανεὶς ὅτι ὑπάρχει στ’ ἀλήθεια; Ὑποθέτω πῶς ὄχι. Ἀλλὰ ὡς μῦθος ὑπάρχει καὶ λειτουργεῖ ποιητικά. Πιστεύω, ὅμως, ὅτι δὲν πρέπει νὰ κολλᾶμε ἔτσι μίζερα καὶ νὰ λέμε ὅτι δὲν ὑπῆρχε κρυφὸ σχολειό, ἄρα ἡ ἱστορία δὲν γράφεται σωστά. Σαφῶς ὑπάρχουν πράγματα ποὺ ἔχουν μυθοποιηθεῖ, ποὺ δὲν εἶναι πολὺ κοντὰ στὴν ἱστορία ἴσως. Ἀκόμη κι ἂν ἡ ὕψωση τοῦ λάβαρου τῆς ἐπανάστασης δὲν ἔγινε στὴν Ἁγία Λαύρα, θεωρεῖτε ὅτι ἔχει κάποια οὐσιαστικὴ σημασία; Πιστεύω ὅτι κάποιες σαθρές, ἐπιπόλαιες ἐθνικὲς ἀντιλήψεις κλονίζονται μὲ ὅσα λέγονται στὴ συζήτηση ποὺ ἔχει ἀνοίξει –μέσα ἀπ' τὴν ἐπίμαχη σειρὰ τοῦ Σκαϊ, ἀλλὰ καὶ μέσα ἀπὸ ἔρευνες ἱστορικῶν- ἀλλὰ θεωρῶ ὅτι ἡ τάση ποὺ ὑπάρχει νὰ βρεθεῖ ἡ ἱστορικὴ ἀλήθεια, νὰ ξεκαθαριστεῖ ἀπὸ μύθους καὶ παραδόσεις, δὲν ἐγείρει κανέναν κίνδυνο. Μεγαλύτερο κίνδυνο διατρέχουμε ἀπ' τὰ πρωϊνάδικα, ἀλλὰ δὲν βλέπω νὰ διαμαρτύρεται κανένας... Σημάδι ἐλαφρότητας κι αὐτά, ποὺ μαζὶ μὲ ἄλλα παρόμοια μᾶς ὁδήγησαν ἐδῶ ποὺ ἔχουμε φτάσει σήμερα...» (Ἐφ. Ναυπακτία, τῆς 18-3-2011).

Πάντως «οἱ μῦθοι ποὺ ἀκολουθοῦν τὴν ἱστορία εἶναι παραδόσεις». Καὶ οἱ παραδόσεις προσφέρουν νόημα ζωῆς.

Ἐκτιμῶ ὅτι ἡ προσπάθεια νὰ βγάλουμε ἔστω καὶ τοὺς μύθους ἀπὸ τὴν ζωή μας, εἶναι βαρύτατο κτύπημα στὴν ζωὴ ἑνὸς ἔθνους καὶ τοῦ ἰδίου τοῦ ἀνθρώπου, εἶναι μιὰ ἐγχείρηση ἀμνηστείας, ποὺ τραυματίζει ἕνα κομμάτι τῆς ζωῆς μας, τὰ ὄνειρα, τὶς παραδόσεις καὶ τὶς ἐπιδιώξεις μας. Εἶναι μιὰ ἐπιπεδοποίηση τῆς ζωῆς. Μερικοὶ θέλουν νὰ μετατρέψουν τὴν ζωὴ τοῦ ἀνθρώπου, μὲ τὸ πνεῦμα ποὺ κατεργάζονται τὰ «πρωϊνάδικα» -θὰ μποροῦσα νὰ προσθέσω καὶ τὰ «μεσημεριανὰ» στὰ Μέσα Μαζικῆς Ἐνημέρωσης-, σὲ ἀνούσια.

Καὶ σήμερα λειτουργοῦν κρυφὰ σχολειά, κάθε φορὰ ποὺ κάποιοι θέλουν νὰ δώσουν νόημα ζωῆς καὶ ἀπελπισμένοι ἀπὸ τὴν παιδεία ποὺ προσφέρεται στὰ Δημόσια Σχολεῖα ἀναζητοῦν ἀνθρώπους ποὺ ἔχουν κάτι νὰ τοὺς ποὺν γιὰ τὴν ζωὴ καὶ τὸ νόημά της, γιὰ τὴν ἐπίλυση τῶν ὑπαρξιακῶν προβλημάτων. Τέτοιες σύγχρονες ἀναζητήσεις στὸ Ἅγιον Ὅρος, στὰ Ὀρθόδοξα Μοναστήρια, στοὺς εὐαίσθητους ἀνθρώπους δικαιώνουν καὶ ἐπιβεβαιώνουν τὴν ὕπαρξη τῶν κρυφῶν σχολειῶν.

Ν.Ι.