Γεγονότα καί σχόλια: Ψυχαναλυτικὴ παντογνωσία - Ἡ δυσκολία τοῦ Παπαδιαμάντη

Ψυχαναλυτικὴ παντογνωσία

Ὡς κτιστὰ ὄντα, σύμφωνα μὲ τὴν διδασκαλία καὶ τὴν πίστη τῆς Ἐκκλησίας μας, ἔχουμε πολὺ περιορισμένες γνωστικὲς ἱκανότητες, παρὰ τοὺς μεγάλους πόθους ποῦ μᾶς διακατέχουν γιὰ τὴν γνώση καὶ κυριαρχία τοῦ Σύμπαντος. Εἴμαστε κτίσματα κατ’ εἰκόνα Θεοῦ, γι’ αὐτὸ συνυπάρχουν μέσα μας οἱ πεπερασμένες δυνατότητες μαζὶ μὲ τοὺς ἄπειρους πόθους. Ἐκεῖ ποῦ βλέπουμε πιὸ ἔντονα τὴν γνωστικὴ ἀνεπάρκειά μας εἶναι ἡ γνώση τοῦ ἑαυτοῦ μας. Ἀγνοοῦμε τὸν ἑαυτό μας. Ἡ σταδιακὴ κάθαρση καὶ ὁ φωτισμὸς τοῦ νοῦ καὶ τῆς καρδιᾶς μας, ἐφόσον βρισκόμαστε μέσα σὲ αὐτὴν τὴν ἐκκλησιαστικὴ προοπτική, μᾶς παρέχουν ἀνάλογη γνώση τοῦ ἑαυτοῦ μας. Ἔξω ἀπὸ αὐτὴν τὴν προοπτικὴ κυριαρχεῖ τὸ φροϊδικὸ ὑποσυνείδητο καὶ ἀσυνείδητο, ἡ ἀγνωσία τῆς ψυχῆς, ποῦ ὁδηγεῖ σὲ ἑρμηνεῖες τοῦ ἀνθρώπου ἀνάλογες μὲ τὰ πάθη ποῦ κυριαρχοῦν στὴν ἐπιφάνεια τῆς ἀνθρώπινης ὕπαρξης, δηλαδὴ στὶς κινήσεις καὶ τὴν ζωὴ τοῦ σώματος.

Ἡ ἐπίγνωση αὐτῆς τῆς ἄγνοιας ἀποτελεῖ ἕνα σημαντικὸ πατερικὸ ἐπιχείρημα γιὰ τὸ ὅτι δὲν πρέπει νὰ κρίνουμε τοὺς ἄλλους. Ὅταν δὲν γνωρίζουμε σὲ ὅλο τὸ βάθος τοῦ τὸν ἑαυτό μας, πῶς μποροῦμε νὰ ἰσχυρισθοῦμε ὅτι γνωρίζουμε τόσο καλὰ τοὺς ἄλλους, ὥστε νὰ εἴμαστε σὲ θέση νὰ βγάζουμε γι’ αὐτοὺς συμπεράσματα καὶ νὰ τοὺς κρίνουμε; Γι’ αὐτὸ ἡ κρίση ἀνήκει μόνο στὸν Θεό, ἐπειδὴ Αὐτὸς γνωρίζει τὰ πάντα. Ὅμως οἱ ψυχαναλυτές, ὄχι μόνον τῶν ἀσθενῶν ποῦ προσέρχονται σ’ αὐτοὺς γιὰ θεραπεία, ἀλλὰ καὶ τῶν λογοτεχνικῶν κειμένων, ποῦ κανεὶς δὲν τοὺς ζήτησε νὰ τὰ θεραπεύσουν..., βγάζουν ἀπὸ τὴν ἀνάγνωσή τους συμπεράσματα γιὰ τοὺς συγγραφεῖς τοὺς καὶ κρίνουν τὶς προθέσεις τοὺς καὶ τὶς ὑπονοούμενες δῆθεν ἀπὸ αὐτοὺς ἐνέργειές τους.

Μέσα στὸ ἔτος ποῦ διανύουμε, καὶ στὸ ὁποῖο γιορτάζουμε τὰ ἑκατὸ χρόνια ἀπὸ τὴν κοίμηση τοῦ Παπαδιαμάντη, δὲν ἦταν δυνατὸν νὰ ξεφύγη κι αὐτὸς ἀπὸ τὶς «ἑορταστικές» ?ἐρασιτεχνικὲς τὶς πιὸ πολλὲς φορές, «ψυχαναλύσεις» τῶν ἔργων του. Μερικοὶ πιθανῶς νὰ θέλουν νὰ μιμηθοῦν τὸ παράδειγμα τοῦ Φρόϊντ, ὁ ὁποῖος προσπάθησε νὰ ψυχαναλύση τὸν Ντοστογιέφσκι μέσα ἀπὸ τὸ ἔργο Ἀδελφοὶ Καραμαζώφ, ἐγχείρημα γιὰ τὸ ὁποῖο δέχθηκε αὐστηρὴ κριτικὴ γιὰ αὐθαίρετα συμπεράσματα.

Ἡ δυσκολία τοῦ Παπαδιαμάντη

Ὁ Παπαδιαμάντης, ἔχουμε τὴν ἄποψη, ὅτι εἶναι ἕνας δύσκολος συγγραφέας γιὰ τοὺς σημερινοὺς Ἕλληνες. Ὄχι, βέβαια, γιὰ ὅλους, ἀλλὰ γι’ αὐτοὺς ποῦ ἔχουν κόψει τοὺς δεσμούς τους μὲ τὴν λαϊκὴ καὶ ἐκκλησιαστική μας Παράδοση.

Ὁ Παπαδιαμάντης δὲν ἦταν ἀπαθής. Ἦταν ὅμως ἄνθρωπος ποῦ σεβόταν τὴν Παράδοση καὶ τὸν θεσμὸ τῆς Ἐκκλησίας, φοβόταν τὸν Θεό, ἀπολάμβανε τὶς ἱερὲς ἀκολουθίες στὰ ἐξωκκλήσια τοῦ νησιοῦ του. Ἔτσι, σὲ κάποιον βαθμό, ἰσχύει καὶ γι’ αὐτὸν ὅ,τι γράφει ὁ ἀπ. Παῦλος στὴν Α' πρὸς Κορινθίους ἐπιστολή, γιὰ τὸν πνευματικὸ ἄνθρωπο. Ὅτι, δηλαδή, «αὐτὸς ὑπ’ οὐδενὸς ἀνακρίνεται».

Ὁ Παπαδιαμάντης εἶναι ἕνας ἄγνωστος στὸ βάθος του συγγραφέας γιὰ ὅσους ἀγνοοῦν τὴν ἀσκητική, τὴν θεολογία καὶ τὴν λατρεία τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας, ποῦ προϋποτίθενται στὰ ἔργα του. Ἔξω ἀπὸ τὴν βίωση καὶ γνώση αὐτῆς τῆς Παραδόσεως ἡ μελέτη τοῦ παπαδιαμαντικοῦ ἔργου ἔχει σχεδὸν βέβαιη τὴν παρερμηνεία.

π. Θ. Α. Β