Γεγονός καὶ Σχόλιο: «Καρδιακός θάνατος»

Στὴν ἐποχή μας γίνεται λόγος γιὰ τὸν ἐγκεφαλικὸ θάνατο, ὡς τὸν πραγματικὸ θάνατο, δηλαδὴ γιὰ τὴν νέκρωση τοῦ ἐγκεφαλικοῦ στελέχους, ἀνεξάρτητα ἂν ἐξακολουθῇ νὰ λειτουργῇ ἡ καρδιὰ μὲ τὴν μηχανικὴ ὑποστήριξη τῆς ἀναπνοῆς. Ἐνῷ παλαιότερα ὁ θάνατος προσδιοριζόταν ἀπὸ τὴν παύση τῆς καρδιᾶς, οἱ σύγχρονοι ἐπιστήμονες κάνουν λόγο γιὰ τὸν ἐγκεφαλικὸ θάνατο, δηλαδὴ τὴν νέκρωση τοῦ ἐγκεφαλικοῦ στελέχους καὶ τὴν μὴ ἀναστρέψιμη βλάβη τοῦ ἐγκεφαλικοῦ ἱστοῦ. Αὐτὴ ἡ ἀλλαγὴ ἔγινε προκειμένου νὰ χρησιμοποιοῦνται τὰ ὄργανα ἑνὸς λεγομένου «πτωματικοῦ δότη». Ἡ «ἐπίσημη» ἄποψη τῆς Ἐπιτροπῆς Βιοηθικῆς τείνει νὰ παραδεχθῇ τὴν ἄποψη περὶ ἐγκεφαλικοῦ θανάτου. Πρόσφατα, ὅμως, στὸ θέμα αὐτὸ παρενέβη ὁ Παναγιώτατος Οἰκουμενικὸς Πατριάρχης κ. Βαρθολομαῖος, σὲ ὁμιλία του ποῦ ἔκανε στὴν Καβάλα, κατὰ τὴν ἐπίσημη ἐπίσκεψή του στὴν Ἱερὰ Μητρόπολη Φιλίππων, Νεαπόλεως καὶ Θάσου. Εἶπε, μεταξὺ ἄλλων, στὴν ὁμιλία του:

«Ἡ καρδία εἶναι τὸ κέντρον τῆς ψυχῆς καὶ τῆς ὑπάρξεως, δι' ὃ καὶ ὁ καρδιακὸς θάνατος εἶναι ὁ ὄντως θάνατος καὶ ὄχι ὁ ἐγκεφαλικός. Ἡ καρδία εἶναι ἡ φωλεὰ τῆς προσωπικότητος μὲ ὅλον τὸ θετικὸν φορτίον τῶν σπερμάτων τῆς ἀρχαίας σκωρίας τῶν παθῶν. Διὰ τοῦτο καὶ οἱ Πατέρες καὶ Διδάσκαλοι τῆς Ἐκκλησίας ἐπιμένουν πολὺ εἰς τὴν ἀνάγκην τῆς καθάρσεως τῆς καρδίας, καὶ μάλιστα προσδιορίζουν τὸν τρόπον διὰ τῆς ἀδιαλείπτου προσευχῆς: "Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ, ἐλέησόν με τὸν ἁμαρτωλόν", διὰ τῆς πνευματικῆς ἐγρηγόρσεως, ἀνυστάκτου προσοχῆς καὶ νηπτικὴς ἀσκήσεως, διὰ τῆς χαλιναγωγήσεως τῆς φαντασίας μὲ τὴν φύλαξιν τῶν αἰσθήσεων, διὰ τοῦ κατὰ Θεὸν πένθους καὶ τῶν δακρύων, διὰ τῆς ἐξαγορεύσεως τῶν λογισμῶν καὶ ἐξομολογήσεως τῶν ἁμαρτημάτων. Τότε ἡ Χάρις τοῦ Θεοῦ καθαρίζει, θεραπεύει, εἰρηνεύει καὶ ἁγιάζει τὴν καρδίαν, καὶ τὴν καθιστᾶ ἄξιον κατοικητήριον τοῦ Θεοῦ. Εἰς τὴν Παλαιὰν Διαθήκην ὁ Θεὸς ζητεῖ ἀπὸ τὸν πιστόν: "Υἱέ, δὸς μοὶ σὴν καρδίαν". Ἀπαιτεῖ δηλαδὴ τὸ ὅλον πρόσωπον, τὴν ὅλην προσωπικότητα καὶ ζωήν. Ἡ ἕνωσις τῆς καρδίας μὲ τὸν Θεὸν εἶναι τὸ ὕψιστον τῶν ἐφετῶν, τὸ ὁποῖον ὅμως δύναται νὰ ἐπιτευχθῇ μόνον ἐὰν ὁ Θεὸς «διανοίξη» τὴν καρδίαν μας, ὅπως τῆς Ἁγίας Λυδίας. Δὲν εἶναι ἀποτέλεσμα μόνον τῆς ἰδικῆς μας ἐπιθυμίας».

Ἡ πατριαρχικὴ αὐτὴ παρέμβαση εἶναι σημαντική. Τονίζεται ἰδιαίτερα ὅτι ἡ θεολογία τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, ὅπως ἐκφράζεται ἀπὸ τοὺς ἁγίους Πατέρας τῆς Ἐκκλησίας, δίνει προτεραιότητα στὴν καρδιά, ὡς τὸ κέντρον τῆς βιολογικῆς ζωῆς, ὁπότε ὅταν παύση ἡ καρδιὰ ἐπέρχεται ὁ βιολογικὸς θάνατος. Ἐπίσης, γίνεται λόγος καὶ γιὰ τὴν «πνευματικὴ» καρδιά, ὅπου ἑδράζονται τὰ πάθη καὶ ἡ ὁποία καθαρίζεται μὲ τὴν ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ καὶ τὴν συνέργεια τοῦ ἀνθρώπου, μὲ τὴν προσευχὴ καὶ τὴν κατὰ Χριστὸν ἄσκηση. Ἡ ἕνωση τοῦ ἀνθρώπου μὲ τὸν Θεὸ γίνεται διὰ τῆς καρδίας, ὅπου ἐνεργεῖ ὁ νούς, ἐνῷ ἡ γνώση τοῦ κόσμου καὶ ἡ ἀνάπτυξη τῶν ἐπιστημῶν γίνεται διὰ τῆς λογικῆς. Ἔτσι, ὑπάρχουν σαφῶς δύο γνωσιολογικὰ κέντρα καὶ δύο μεθοδολογίες γνώσης.

Ὡς Ὀρθόδοξοι δὲν μποροῦμε νὰ ἀποσυνδέσουμε τὴν βιολογικὴ ζωὴ τοῦ ἀνθρώπου ἀπὸ τὴν λειτουργία τῆς καρδιᾶς καὶ νὰ τὴν συνδέσουμε μὲ τὸ ἐγκεφαλικὸ στέλεχος. Καὶ τὸ κυριότερο, δὲν μποροῦμε νὰ ἀποσυνδέσουμε τὴν ψυχὴ ἀπὸ τὴν ζωή. Ἐφ’ ὅσον ὑπάρχει ψυχὴ στὸν ἄνθρωπο, συνεπάγεται ὅτι ὑπάρχει καὶ ζωή. Διαφορετικὰ θὰ εἴμαστε ἀναγκασμένοι νὰ δεχθοῦμε ὅτι δὲν ὑπάρχει ψυχὴ πρὶν σχηματισθῇ τὸ ὄργανο τῆς καρδιᾶς καὶ ὁ ἐγκέφαλος, ἢ ὅτι δὲν ὑπάρχει ψυχὴ σὲ ἀνεγκέφαλα ἔμβρυα καὶ βρέφη, πρᾶγμα ἀπαράδεκτο ἀπὸ πλευρᾶς ὀρθοδόξου θεολογίας.

Ἡ θέση τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου κ. Βαρθολομαίου γιὰ τὴν βιολογικὴ καὶ πνευματικὴ καρδιὰ εἶναι ἀξιοπρόσεκτη καὶ φανερώνει ὅτι πάσχει θεολογικῶς ὁ λεγόμενος «ἐγκεφαλικὸς θάνατος».

Ν.Ι.