Ἡ «Μεγάλη Ὀρθόδοξη Χριστιανικὴ Ἐγκυκλοπαίδεια»

Παρουσιάστηκε στὶς 24 Ἰουνίου ἐ.ἔ. στὴν Αἴθουσα Δημήτρης Μητρόπουλος τοῦ Μεγάρου Μουσικῆς Ἀθηνῶν, ἡ Μεγάλη Ὀρθόδοξη Χριστιανικὴ Ἐγκυκλοπαίδεια ἀπὸ τὶς "Στρατηγικὲς Ἐκδόσεις Ἰωάννου Φλώρου", παρουσία τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου κ.κ. Βαρθολομαίου. Γιὰ τὴν ἔκδοση μίλησαν ἐκ μέρους τῆς Ἐπιστημονικῆς Συντακτικῆς Ἐπιτροπῆς οἱ: Νίκ. Ζαχαρόπουλος, ὀμ. καθηγητὴς τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς τοῦ ΑΠΘ, Π. Βασιλειάδης, καθηγητὴς τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς τοῦ ΑΠΘ καὶ Γ. Φίλιας, καθηγητὴς τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς τοῦ ΕΚΠΑ.

Τὴν παρουσίαση ἔκαναν οἱ Μητροπολῖτες Περγάμου κ. Ἰωάννης καὶ Ναυπάκτου κ. Ἰερόθεος καὶ ὁ αἰδεσ. π. Κωνσταντῖνος Μπέης, ὀμ. καθηγητὴς τῆς Νομικῆς Σχολῆς τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν. Τὴν ἔκδοση καὶ τὴν ἐκδήλωση χαιρέτισε μὲ μήνυμά του καὶ ὁ Ἐπίσκοπος Κύκκου Νικηφόρος, ἀπὸ τὴν Ἐκκλησία τῆς Κύπρου, ὁ ὁποῖος ἀγόρασε 300 σειρὲς τῆς Ἐγκυκλοπαίδειας καὶ τὶς διένειμε σὲ ὅλα τὰ ἐκπαιδευτήρια τῆς Κύπρου.

Ὁ Οἰκουμενικὸς Πατριάρχης ἐπισφράγισε τὴν ὅλη παρουσίαση, ἀναφερόμενος μὲ πολὺ θερμὰ λόγια σὲ κάθε πτυχὴ τῆς ἔκδοσης, ἐκφράζοντας, βέβαια, μιὰ παρατήρηση γιὰ τὸ μονοτονικό, ποῦ χρησιμοποιεῖται στὴν Ἐγκυκλοπαίδεια. "Ἐμεῖς στὸ Φανάρι, βλέπετε, ἐμμένουμε στὴν καθαρεύουσα καὶ τὸ πολυτονικό", εἶπε ὁ Πατριάρχης καὶ καταχειροκροτήθηκε.

Ὁ ἐκδότης Ἰωάννης Φλῶρος εὐχαρίστησε συγκινημένος ἰδιαιτέρως τὸν Οἰκουμενικὸ Πατριάρχη, ἀλλὰ καὶ ὅλους τοὺς συνεργάτες καὶ συντελεστὲς τῆς ἔκδοσης καὶ τῆς παρουσίασης. Τὴν ἐκδήλωση πλαισίωσε μὲ βυζαντινοὺς ὕμνους ἡ χορωδία τοῦ πρωτοψάλτου τοῦ Καθεδρικοῦ Ναοῦ Ἁγ. Δημητρίου τῆς Μητροπόλεως Κηφισίας Δημητρίου Καλομοίρη.

Παρέστησαν, μεταξὺ ἄλλων, οἱ Μητροπολῖτες Ἴμβρου καὶ Τενέδου Κύριλλος, Ζακύνθου Χρυσόστομος, Προικοννήσου Ἰωσήφ, Μεσσηνίας Χρυσόστομος ὁ πρ. πρόεδρος τῆς Βουλῆς Ἀπόστολος Κακλαμάνης, ἐκπρόσωποι τῆς ἡγεσίας τῶν Ἐνόπλων Δυνάμεων, καθηγητὲς Πανεπιστημίου, κληρικοὶ καὶ πολὺς κόσμος.

Ὁ Μητροπολίτης μας συμμετεῖχε τόσο στὴν ἔκδοση τῆς Ἐγκυκλοπαίδειας μὲ κείμενά του γιὰ διάφορα λήμματα, ὅσο καὶ στὴν ἐκδήλωση, ὅπως προαναφέραμε, μὲ ὁμιλία τὴν ὁποῖα δημοσιεύουμε παραπλεύρως.

Ἡ «Μεγάλη Ὀρθόδοξη Χριστιανικὴ Ἐγκυκλοπαίδεια»

Μητροπολίτου Ναυπάκτου & Ἁγίου Βλασίου Ἱεροθέου

Ἡ σημερινὴ παρουσίαση τῶν πρώτων τόμων τῆς «Μεγάλης Ὀρθόδοξης Χριστιανικῆς Ἐγκυκλοπαίδειας» ἀποτελεῖ ἕνα σημαντικὸ γέγονός γιὰ τὴν Χώρα μας γενικότερα καὶ τὴν Ἐκκλησία εἰδικότερα. Ὁ σκοπὸς τοῦ ἔργου καὶ ὁ ἆθλος τῆς ἐκδόσεώς του φαίνεται ἀνάγλυφα στὸ γράμμα τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου κ. Βαρθολομαίου, ποῦ τιμᾶ ἀπόψε μὲ τὴν παρουσία τοῦ αὐτὴν τὴν ἐκδήλωση, στὰ γράμματα τῶν Πατριαρχῶν καὶ Ἀρχιεπισκόπων, καθὼς ἐπίσης καὶ στὰ σημειώματα τοῦ ἐκδότη καὶ τῆς συντακτικῆς ἐπιτροπῆς, ἀλλὰ καὶ στὴν ἀνάγνωση τῶν πρώτων τόμων ποῦ ἔχουν ἤδη κυκλοφορήσει.

Ἡ Ἐγκυκλοπαίδεια ποῦ παρουσιάζουμε σήμερα ἀνήκει στὸ εἶδος ἐκεῖνο τοῦ βιβλίου, ποῦ παίζει τὸν ρόλο κωδικοποίησης τῆς γνώσης, καὶ τῆς περιληπτικὴς συγκέντρωσης ὅλης τῆς σοφίας καὶ τῆς ἔρευνας τῶν ἐπιστημόνων γιὰ ἀνάλογα θέματα. Πρόκειται γιὰ μεγάλη καὶ σύγχρονη Ἐγκυκλοπαίδεια, γιατί ἐκτὸς ἀπὸ τὶς παλαιότερες γνώσεις, τὶς ὁποῖες παρουσιάζει μὲ ἕναν σύγχρονο τρόπο, συγχρόνως περιλαμβάνει καὶ τὶς γνώσεις τῶν πενῆντα τελευταίων ἐτῶν, μὲ ἀποτέλεσμα νὰ μποροῦμε νὰ παρακολουθοῦμε τὴν ἐξέλιξη τῆς γνώσης σὲ θέματα τῆς ἐκκλησιαστικῆς ζωῆς. Εἶναι δὲ αὐτὴ ἡ Ἐγκυκλοπαίδεια σημαντική, γιατί ὑπερέχει αἰσθητικὰ ἀπὸ ἄλλες Χριστιανικὲς Ἐγκυκλοπαίδειες ποῦ κυκλοφόρησαν στὸ παρελθόν, πρᾶγμα ποῦ διευκολύνει τὴν ἀνάγνωση.

Ἔπειτα, ἡ Ἐγκυκλοπαίδεια αὐτὴ χαρακτηρίζεται ὡς ὀρθόδοξη καὶ ἀναφέρεται σὲ ὅλη τὴν ζωὴ τῆς Ἐκκλησίας. Εἶναι γνωστὸν ὅτι ἡ Ἐκκλησία δὲν εἶναι μιὰ ἰδεολογία καὶ οὐτοπία, ἀλλὰ μυστήριο, συγχρόνως δὲ μιὰ ἱστορικὴ πραγματικότητα, καίτοι δὲν προέρχεται ἀπὸ τὸν κόσμο, ἀφοῦ ἀρχή της εἶναι ὁ Ἴδιος ὁ Θεός. Ἡ Ἐκκλησία ζὴ καὶ ἐργάζεται μέσα στὴν ἱστορία, καὶ δὲν μπορεῖ νὰ ἑρμηνευθῇ ἔξω ἀπὸ τὰ ἱστορικὰ δεδομένα. Ὁ π. Γεώργιος Φλωρόφσκυ ἔχει ὑπογραμμίσει τὴν σχέση μεταξὺ Ἐκκλησίας καὶ ἱστορίας. Καὶ εἶναι σημαντικὸ ὅτι πολλὲς διδασκαλίες χαρακτηρίσθηκαν ὡς αἱρέσεις, γιατί παραγνώρισαν τὴν ἱστορία. Ἀντίθετα, ὅποιος μελετᾶ τὴν ἐκκλησιαστικὴ ἱστορία ἀποκτᾶ στέρεη γνώση, ἀπαλλαγμένη ἀπὸ φαντασίες, συναισθηματισμοὺς καὶ δύσκολα διαπράττει σοβαρὰ θεολογικὰ λάθη.

Γράφει ὁ π. Γεώργιος Φλωρόφσκυ: «Ἡ θεολογικὴ συνείδηση πρέπει νὰ γίνη ἱστορική. Μόνο ἂν εἶναι ἱστορικὴ μπορεῖ ἴσως νὰ γίνη καθολική. Ἀδιαφορία γιὰ τὴν ἱστορία ὁδηγεῖ πάντα σὲ μιὰ αἱρετικὴ ξηρότητα, σὲ μιὰ δογματιστικὴ διάθεση. Ἡ ἱστορικὴ εὐαισθησία εἶναι ἀπαραίτητη γιὰ τὸν θεολόγο, εἶναι ἀναγκαῖος ὅρος γιὰ νὰ εἶναι κανεὶς μέσα στὴν Ἐκκλησία. Ὁποιοσδήποτε εἶναι ἀναίσθητος γιὰ τὴν ἱστορία δύσκολα θὰ εἶναι καλὸς Χριστιανός». Ὁ Χριστὸς σαρκώθηκε μέσα στὴν ἱστορία, ἡ Ἐκκλησία, ὡς Σῶμα Χριστοῦ ἐργάζεται καὶ κινεῖται μέσα στὴν ἱστορία, «ἡ Ἐκκλησία ἀναγνωρίζει καὶ διακηρύσσει τὶς δογματικὲς ἀλήθειες ὡς γεγονότα ἱστορίας», καὶ «τὸ ἔργο ἑνὸς θεολόγου στὴν Ἐκκλησία εἶναι νὰ ἐργάζεται μέσα στὸ στοιχεῖο τῆς ἱστορίας», νὰ βλέπη τὴν ἱστορία «ὡς μιὰ θεανθρώπινη πορεία, μιὰ μετάβαση ἀπὸ τὸν χρόνο στὴν αἰωνιότητα τῆς χάριτος, τὴν γένεση καὶ τὴν οἰκοδομὴ τοῦ σώματος τοῦ Χριστοῦ». Αὐτὸ σημαίνει ὅτι «ὁ Χριστιανισμὸς εἶναι ὁλόκληρος μέσα στὴν ἱστορία, ἀφορᾶ τὴν ἱστορία. Δὲν εἶναι μιὰ ἀποκάλυψη στὴν ἱστορία, ἀλλὰ ἱστορικὴ δράση καὶ δημιουργία. Τὸ κάθε τι στὴν Ἐκκλησία εἶναι δυναμικό, τὸ κάθε τι εἶναι ἐν ἐνεργείᾳ καὶ κινήσει ἀπὸ τὴν Πεντηκοστὴ μέχρι τὴν ἐσχάτη ἡμέρα», μὲ βάση τὴν ἀρχὴ τοῦ ἤδη καὶ ὄχι ἀκόμα.

Ἔτσι, διαβάζοντας τοὺς πρώτους τόμους τῆς Μεγάλης Ὀρθόδοξης Χριστιανικῆς Ἐγκυκλοπαιδείας ἀναγνωρίζουμε τὴν ἱστορικὴ πορεία τῆς Ἐκκλησίας, μὲ τοὺς Ἐπισκόπους της, τὶς Συνόδους, τὴν δράση της, τὶς ἀποτυχίες τῶν μελῶν της, ἀλλὰ καὶ τὴν προσπάθεια τῆς Ἐκκλησίας νὰ μεταμορφώση τὴν ἱστορικὴ πραγματικότητα μὲ τὴν διαρκῆ κίνηση πρὸς τὰ ἔσχατα, ἀλλὰ καὶ ἡ ὁποία ἐμπνέεται ἀπὸ τὰ ἔσχατα ποῦ εἶναι ὁ ἴδιος ὁ Χριστός. Ἡ ζωὴ τῆς Ἐκκλησίας εἶναι σταυρική, ἀφοῦ τὸ ἔσχατον ἔρχεται σὲ κάθε ἱστορικὴ στιγμὴ καὶ συναντᾶται μὲ τὴν κίνηση τῆς Ἐκκλησίας καὶ ἑπομένως σχηματίζεται ἕνας σταυρός, ποῦ καθορίζει τὸ ἐκκλησιαστικὸ πολίτευμα.

Πέρα ἀπὸ αὐτό, εἶναι γνωστὸν ὅτι ζοῦμε σὲ μιὰ ἐποχὴ ποῦ ὑπάρχει μεγάλη ροὴ πληροφόρησης τῶν πραγμάτων καὶ μπορεῖ κανεὶς εὔκολα νὰ ἀναζητήση ποικίλες πληροφορίες γιὰ νὰ ἐνημερωθῇ καὶ νὰ προσδιορίση τὸ στίγμα τῆς σύγχρονης ἱστορίας. Τὸ διαδίκτυο προσφέρεται σὲ αὐτὸ τὸ γεγονός, καὶ εἶναι δυνατὸν κανεὶς νὰ πληροφορηθῇ ἀπὸ αὐτὸ γιὰ ὅλα τὰ ζητήματα. Ἔτσι, στὴν ἐποχή μας δημιουργοῦνται οἱ λεγόμενες «ψηφιακὲς» ἢ οἱ «ἠλεκτρονικὲς» Ἐγκυκλοπαίδειες ποῦ ἀποβλέπουν στὴν «ἄμεση πληροφορία» τὴν ὁποῖα ὑποστηρίζουν καὶ ἐλέγχουν τὰ συστήματα τῆς «κινούμενης εἰκόνας καὶ τοῦ ἤχου». Ὅμως, ἡ ἔντυπη Ἐγκυκλοπαίδεια κινεῖται σὲ ἕνα ἄλλο ἐπίπεδο γιὰ πολλοὺς καὶ διαφόρους λόγους.

Πρῶτον, γιατί ἡ πληροφόρηση ποῦ γίνεται μέσα ἀπὸ τὴν ἔντυπη Ἐγκυκλοπαίδεια εἶναι κατὰ τὸ πλεῖστον πιὸ ἔγκυρη, ἀφοῦ τὰ λήμματα γράφονται ἀπὸ ἐπιστήμονες καὶ μελετητές, μετὰ ἀπὸ γνώση καὶ ἔρευνα, καὶ μάλιστα εἶναι γραμμένα μὲ συνοπτικὴ πληρότητα. Στὸν καταιγισμὸ τῆς πληροφόρησης εἶναι ἀπαραίτητη ἡ ἐγκυρότητα καὶ ἡ αὐθεντικότητα, ποῦ προσφέρουν οἱ ἔντυπες Ἐγκυκλοπαίδειες μὲ τὴν ὑπογραφὴ ἐπιστημόνων, ἐρευνητῶν καὶ ἱκανῶν θεολόγων.

Βέβαια, ἀπὸ ἕνα τέτοιο μεγάλο ἔργο, ποῦ ἁπλώνεται σὲ χιλιάδες σελίδες καὶ γράφεται ἀπὸ πολλοὺς ἐπιστήμονες θεολόγους καὶ οἱ ὁποῖοι ἐκφράζουν ποικίλα ρεύματα, δὲν μπορεῖ κανεὶς νὰ περιμένη οἱ ἀπαντήσεις νὰ εἶναι πλήρεις. Διαβάζοντας ὅμως ὅλες αὐτὲς τὶς ἀπόψεις, μπορεῖ νὰ διακρίνη τὰ ποικίλα ρεύματα ποῦ ὑπάρχουν σήμερα στὸν ἐπιστημονικὸ θεολογικὸ χῶρο καὶ στὴν συνέχεια νὰ κάνη τὶς παρατηρήσεις του, καθὼς ἐπίσης νὰ διακρίνη καὶ τὶς ἐπιρροὲς ποῦ ἔχει δεχθῇ κάθε συντάκτης ἑνὸς συγκεκριμένου λήμματος. Ἄλλωστε, μιὰ Μεγάλη Ὀρθόδοξη καὶ Χριστιανικὴ Ἐγκυκλοπαίδεια δὲν μπορεῖ νὰ γραφὴ ἀπὸ ἕναν ἄνθρωπο ἢ ἀπὸ μιὰ μικρὴ ὁμάδα θεολόγων. Ὁπωσδήποτε ἡ ἐγκυρότητά της θὰ φανὴ ἀπὸ τὸ κατὰ πόσον ἡ ἐπεξεργασία τῶν θεολογικῶν λημμάτων θὰ προσεγγίζουν τὴν ἀλήθεια καὶ κατὰ πόσον οἱ συντάκτες της θὰ εἶναι ἀντικειμενικοί.

Δεύτερον, ἡ ἔντυπη Ἐγκυκλοπαίδεια κινεῖται σὲ ἕνα ἄλλο ἐπίπεδο, γιατί τὸ ἔντυπο βιβλίο δὲν μπορεῖ νὰ ἀντικατασταθῇ ἀπὸ ὁποιοδήποτε ἄλλο μέσον πληροφόρησης, ἐπειδὴ εἶναι σταθερὸ πρᾶγμα, καὶ εἶναι ἕνας φίλος ποῦ μᾶς συντροφεύει σὲ ὅλες τὶς φάσεις τῆς ζωῆς μας. Ἡ σχέση μας μὲ τὸ ἔντυπο βιβλίο εἶναι φιλική, ἀγαπητική. Εἶναι χαρακτηριστικὰ τὰ ὅσα γράφει ὁ Κώστας Σαρδελής: «Τὸ βιβλίο παραμένει τὸ κέντρο τοῦ ἐνδιαφέροντος καὶ τὸ σημεῖον ἀναφορᾶς τοῦ πνευματικοῦ πολιτισμοῦ. Καὶ εὐτυχῶς ἄντεξε τὴν τεχνολογικὴ λαίλαπα. Γιατί τὸ βιβλίο εἶναι ἔρωτας, σάρκα ἀπὸ τὴν σάρκα μας. Πρέπει νὰ τὸ ἐπιθυμήσεις καὶ νὰ τὸ κατεβάσεις ἀπὸ τὴν βιβλιοθήκη -δὲν εἶναι ἄκουσμα ἢ εἰκόνα ποῦ ὁρμοῦν τυραννικά, ἀνεξέλεγκτα καὶ φέρουν πάνω κάτω τὶς αἰσθήσεις σου. Τὸ βιβλίο τὸ κρατᾶς στὰ χέρια σου καὶ παλεύεις μαζί του, ἄγρια ἢ εἰρηνικά, διαφωνεῖς ἢ συμφωνεῖς, σπὰς τὸ κεφάλι σου ἢ ψυχαγωγεῖσαι, εἶσαι πρόσωπο μὲ πρόσωπο μὲ τὶς ἰδέες, παλαιὲς καὶ νέες, τὶς ἀπορρίπτεις ἢ τὶς ἀποδέχεσαι. Τί πιὸ πολιτισμένο ἀπὸ τὸ νὰ παλεύεις μὲ ἕνα βιβλίο ποῦ ἀγαπᾶς ἢ ἀπορρίπτεις; Τὸ κρατᾶς στὰ χέρια σου καὶ ὅλες οἱ ἀσθήσεις ἔχουν ἐπαναστατήσει. Πῶς λοιπόν, νὰ πολεμήσει, πῶς νὰ καταβάλει αὐτὸν τὸν ἔρωτα ἡ ψυχρὴ ἀθλιότητα τῆς τεχνολογίας;».

Κάθε βιβλίο, ἀλλὰ καὶ ἡ Μεγάλη Ὀρθόδοξη Χριστιανικὴ Ἐγκυκλοπαίδεια εἶναι μιὰ κίνηση πρὸς τὸν σύγχρονο ἄνθρωπο καί, βεβαίως, ἀπαιτεῖ καὶ τὴν «καλὴν ἀντιστροφήν». Γράφει ὁ Παντελὴς Μπουκαλὰς ὅτι μὲ κάθε βιβλίο «κάποιος θέλει νὰ μιλήσει, κάποιος ἐπιχειρεῖ νὰ μιλήσει καὶ περιμένει ἀνταπόκριση». Ὅπως κάθε βιβλίο, ἔτσι καὶ ἡ παροῦσα Ἐγκυκλοπαίδεια εἶναι μιὰ χειρονομία καὶ «γιὰ νὰ ὁλοκληρωθεῖ λοιπὸν ἡ χειρονομία, πρέπει νὰ βρεθεῖ ἕνα ἄλλο χέρι, νὰ κόψει τὸ βιβλίο, νὰ τὸ ξεφυλίσει, νὰ ὑπογραμμίσει κάποιες λέξεις, νὰ σημειώσει σχόλια καὶ θαυμαστικὰ ἢ ἐρωτηματικὰ στὸ περιθώριο τῶν σελίδων, ἀπαρτίζοντας μὲ αὐτὴν τὴν κρυπτογραφία ἕνα μικρὸ βιβλίο μέσα στὸ βιβλίο, κι ὕστερα νὰ τὸ ἀφήσει στὴ βιβλιοθήκη, ἔστω γιὰ νὰ σκονίζεται, ἔστω γιὰ νὰ παλέει μὲ τὸ σαράκι. Ἕνα σαράκι εἶναι καὶ τὸ διάβασμα, ἕνα σκουλήκι. Μιὰ φορὰ στὸ τόσο φτάνεις αὐτοπιεζόμενος νὰ πιστεύεις πῶς εἶναι νόσος μεταδοτική».

Μετὰ τὴν ἔκδοση ἑνὸς βιβλίου ἢ Ἐγκυκλοπαίδειας δύο εἶναι τὰ ζητούμενα: ἡ ἀγορά τους καὶ ἡ ἀνάγνωσή τους. Ἡ ἀγορὰ ξεκινάει ἀπὸ τὴν προσπάθεια τοῦ ἐκδοτικοῦ οἴκου, ποῦ θὰ κάνη ἀγῶνα γιὰ νὰ προκαλέση τὸ ἐνδιαφέρον καὶ τὴν προσοχὴ τοῦ ἀναγνωστικοῦ κοινοῦ, νὰ βρὴ τοὺς κατάλληλους τρόπους γιὰ νὰ προκαλέση τὸν ἔρωτα αὐτῶν ποῦ ἀγαποῦν τὸ βιβλίο. Ἀλλὰ τὸ μεγαλύτερο ζητούμενο εἶναι τὸ διάβασμα τοῦ βιβλίου. Καὶ ἡ λέξη διάβασμα σημαίνει «περνάω μέσα ἀπό», εἶναι «μιὰ κίνηση πρὸς τὰ μέσα ποῦ θέλει τὸν ἀργὸ ρυθμό της, θέλει τὰ "στάσιμά" της καὶ τὶς ἐπιστροφές της». Τὸ δεύτερο αὐτὸ ζητούμενο ἔχει μεγαλύτερη ἀξία, γιατί «τίποτε δὲν μᾶς ἐπιτρέπει νὰ ταυτίζουμε τὴν ἀγορὰ μὲ τὴν ἀνάγνωση, καὶ ἀκριβῶς ἡ ἀνάγνωση, ὁ πεισματάρης καὶ μεθοδικὸς ἔρωτας γιὰ τὸ βιβλίο, εἶναι τὸ πρόβλημα, τὸ ζητούμενο μᾶλλον». Ὑπάρχουν μερικοὶ ποῦ δὲν ἀγοράζουν βιβλία καὶ ἄλλοι ποῦ ἀγοράζουν, ἀλλὰ δὲν τὰ διαβάζουν. Ὅμως, «ἀπαίδευτον καὶ πολλὰ βιβλία ὠνούμενον», δηλαδὴ εἶναι ἀπαίδευτος ἕνας ἄνθρωπος ποῦ ἀγοράζει πολλὰ βιβλία, ἀλλὰ δὲν τὰ διαβάζει. Εἶναι χαρακτηριστικὸ ὅτι ἡ Μέλπω Ἀξιώτη στὴν «Κάδμω» κάνει λόγο «γιὰ τὸν θρῆνο ποῦ ἀκούγεται, ἂν προσέξεις καλά, ἀπ' τὰ βιβλία τὰ ἀδιάβαστα», δηλαδὴ ἕνας εὐαίσθητος ἄνθρωπος μπορεῖ νὰ ἀκούση τὸν θρῆνο ποῦ βγαίνει ἀπὸ τὰ βιβλία ποῦ παραμένουν στὶς βιβλιοθῆκες ἀδιάβαστα.

Ὅσοι βρισκόμαστε σήμερα στὴν αἴθουσα αὐτὴν δηλώνουμε μὲ τὴν παρουσία μας ὅτι δὲν ἐπιθυμοῦμε νὰ ἀκούγεται θρῆνος μέσα ἀπὸ τὴν Μεγάλη Ὀρθόδοξη Χριστιανικὴ Ἐγκυκλοπαίδεια –ποῦ τώρα ἀρχίζει τὸ περιπετειῶδες ταξίδι της– μὲ τὸ νὰ παραμένη στὰ ράφια τῶν βιβλιοπωλείων τῶν ἐκδοτικῶν οἴκων ἢ τῶν σπιτιῶν ἀδιάβαστη, ἀλλὰ θέλουμε νὰ ἀκούγεται ὁ γλυκὸς ἦχος τῆς φλογέρας τῆς δημιουργίας καὶ τῆς γνώσης. Γιατί στὴν ἐποχὴ ποῦ ζοῦμε, ὅπου κυριαρχεῖ ὁ οἰκονομικὸς καὶ τεχνολογικὸς λόγος, χρειαζόμαστε παιδεία, ἱστορικὴ γνώση καὶ μόρφωση γιὰ τὴν ὑπαρξιακὴ καὶ πνευματικὴ ἐξισορρόπησή μας.–