Ἀναστάσιου Μαρίνου: Ὁ Ἐπιχώριος Ἀρχιερεὺς καὶ ἡ αὐτοδιοίκησις τῶν Ἱερῶν Μονῶν

Ἀναστάσιος Μαρῖνος, Ἀντιπρόεδρος τοῦ Συμβουλίου τῆς Ἐπικρατείας

Ὁ διακεκριμένος νομικὸς κ. Ἀναστάσιος Μαρῖνος, Ἀντιπρόεδρος τοῦ Συμβουλίου τῆς Ἐπικρατείας, συνέγραψε εἰδικὴ μελέτη μὲ θέμα: «Ὁ Ἐπιχώριος Ἀρχιερεὺς καὶ ἡ αὐτοδιοίκησις τῶν Ἱερῶν Μονῶν» ἡ ὁποία δημοσιεύθηκε στὸ Περιοδικὸ «Ἐκκλησία» (Ὀκτωβρίου 1999).

Οἱ κεντρικὲς θέσεις τῆς μελέτης αὐτῆς εἶναι οἱ ἑξῆς:

1. Ἐπίσκοπος καὶ μοναχισμός

«Ὁ Ἐπίσκοπος εἶναι τὸ κέντρον τῆς λατρευτικῆς ζωῆς, τὸ θεμέλιον τῆς ἐκκλησιαστικῆς διοικήσεως καὶ ἡ κεφαλὴ τῆς Τοπικῆς Ἐκκλησίας στὴν ὁποίαν περιλαμβάνονται καὶ οἱ Μονές», ἀλλὰ ταυτοχρόνως «καὶ ὁ μοναχισμὸς καὶ ἰδίως ὁ ἀνατολικὸς ὀρθόδοξος μοναχισμὸς σκοπὸν ἔχει: «ἵνα καθιστᾶ τοὶς ἀνθρώποις ἐφικτὴν τὴν ὡς οἴόν τε ἠθικὴν τελειότητα, τὴν δι ἐγκρατείας, ἀσκήσεως καὶ ἀνυψώσεως τοῦ πνεύματος πρὸς τὸν Θεόν...».

2. Ἡ οὐσία τοῦ Ὀρθοδόξου μοναχισμοῦ

«Ὁ ὀρθόδοξος μοναχισμός, χωρὶς νὰ εἶναι ἀντικοινωνικὸς ἢ ἀπόκοσμος, εἶναι ἡσυχαστικὸς καὶ ὄχι τῆς ἐξωτερικῆς δράσεως (ἀκτιβιστικὸς) ὅπως εἶναι ὁ δυτικὸς μοναχισμός, ὁ ὁποῖος δὲν γνωρίζει ὡς σκοπὸν τοῦ ἀνθρώπου τὴν θέωσιν, ὅπως ὁ ὀρθόδοξος μοναχισμός, ἀλλὰ τὴν ἠθικὴν βελτίωσιν, ἡ δὲ ἐξωστρέφεια τοῦ δυτικοῦ μοναχοῦ μὲ τὴν ποικίλη κοινωνικὴ προσφορὰ «δὲν τοῦ ἐπιτρέπει νὰ γνωρίση καὶ τὴν πνευματικήν του ἀσθένεια καὶ ἐμπάθεια καὶ ἔτσι νὰ ἀγωνισθῇ γιὰ τὴν κάθαρση, τὸν φωτισμὸ καὶ τὴν ἔλλαμψι»

3. Οἱ Μονὲς ὡς Ν.Π.Δ.Δ.

Οἱ Ἱερὲς Μονὲς εἶναι Ν.Π.Δ.Δ. «χωρὶς ὅμως νὰ ἀποτελοῦν τμήματα τῆς Δημοσίας Διοικήσεως καὶ χωρὶς νὰ ἐπιδιώκουν πολιτειακὸν σκοπὸν ἢ νὰ ἀποσκοποῦν στὴν ὑποστήριξη τῶν σκοπῶν τῆς Πολιτείας... Τὰ ἐκκλησιαστικὰ νομικὰ πρόσωπα δημοσίου δικαίου διαφέρουν τῶν κοσμικῶν ν.π.δ.δ. καὶ δὴ διαφέρουν οὐσιωδῶς».

4. Τὸ αὐτοδιοίκητο τῶν Ἱερῶν Μονῶν

Τὸ αὐτοδιοίκητο τῶν Ἱερῶν Μονῶν ἀντιτάσσεται «μόνον κατὰ τοῦ Κράτους ὄχι δὲ καὶ κατὰ τῆς Ἐκκλησίας καὶ εἰδικότερον ὄχι κατὰ τοῦ ἐπιχωρίου Ἀρχιερέως, ὁ ὁποῖος δύναται νὰ κινηθῇ, ὡς πρὸς τὴν ἀσκουμένην ὑπ αὐτοῦ ἐπὶ τῶν Μονῶν ἐποπτείαν, στὸ πλαίσιο τῶν Ἱερῶν Κανόνων καὶ τῶν νόμων τῆς Πολιτείας ποῦ συνάδουν μὲ αὐτούς».

5. Ἔλεγχος νομιμότητος τῶν Ἱερῶν Μονῶν

Ὁ ἔλεγχος τῆς διαχειρίσεως τῆς Ἱερᾶς Μονῆς ὑπὸ τοῦ Μητροπολίτου «δὲν συνιστᾶ ἔλεγχον σκοπιμότητος ἀλλὰ γνήσιον ἔλεγχον νομιμότητος, δηλαδὴ ἔλεγχον τῆς νομιμότητος τοῦ σκοποῦ εἰς τὸν ὁποῖον κατατείνει ἡ πρᾶξις...».

«Περαιτέρω ὁ ἔλεγχος νομιμότητος γιὰ νὰ εἶναι σωστὸς πρέπει νὰ ἐνεργηθῇ μὲ ἀξιολόγησιν ὅλων τῶν σχετικῶν μὲ τὴν διενέργειαν τῆς ἀντιστοίχου δαπάνης δικαιολογητικῶν... Ὁ Μητροπολίτης δηλαδὴ θὰ διενεργεῖ ἔλεγχον παρόμοιον μὲ ἐκεῖνον τὸν ὁποῖον διενεργοῦν οἱ Πάρεδροι τοῦ Ἐλεγκτικοῦ Συνεδρίου ὅταν θεωροῦν τὰ ἐντάλματα πληρωμῆς τοῦ Δημοσίου καὶ ἐλέγχουν τὴν λογοδοσίαν τῶν δημοσίων ὑπολόγων, ὁπότε ζητοῦν καὶ τὸ στέλεχος τοῦ ἀεροπορικοῦ εἰσιτηρίου καὶ τὶς ἀποδείξεις τοῦ ξενοδοχείου, ὀσάκις ὁ ὑπόλογος χρειάσθηκε, γιὰ νὰ ἐκτελέση τὸ ἔργον τὸ ὁποῖον τοῦ ἀνετέθη, νὰ ταξιδεύση καὶ νὰ διανυκτερεύση σὲ ξενοδοχεῖον. Μόνον ὅταν γίνει κατὰ τὸν ἐκτεθέντα τρόπον εἶναι νόμιμος ὁ ἔλεγχος νομιμότητος...».

«Συνεπῶς ὁ Μητροπολίτης ὑποχρεοῦται νὰ χαρακτηρίσει ὡς μὴ νόμιμον τὴν διαχείρισιν ὄχι μόνον ὅταν δι αὐτῆς παρεβιάσθη ἡ πολιτειακὴ νομοθεσία, ἀλλὰ καὶ ὅταν δι αὐτῆς ἐχώρησε παράβασις τῆς κανονικῆς τάξεως τῆς Ἐκκλησίας τοὐλάχιστον στὶς περιπτώσεις ἐκεῖνες κατὰ τὶς ὁποῖες ἡ παράβασις αὐτὴ συνιστᾶ καὶ πειθαρχικὸν παράπτωμα τοῦ μοναχοῦ».

«Ἀνέτως ὑποστηρίζεται πλέον ὅτι ὁ ἔλεγχος τοῦ ἐπιχωρίου Ἀρχιερέως δύναται καὶ πρέπει νὰ ἐπεκταθεῖ εἰς πᾶσαν ἐνέργειαν τῶν μοναχῶν ἡ ὁποία ἀποτελεῖ συνάρτησιν τῆς οἰκονομικῆς δραστηριότητος αὐτῶν διὰ τῆς ἀξιοποιήσεως τῆς πάσης φύσεως περιουσίας τῆς Μονῆς ἢ τῶν γενομένων πρὸς αὐτὴ ἐπιδοτήσεων πάσης μορφῆς καὶ ὀθενδήποτε προερχομένων, ἔστω καὶ ἐὰν αἱ οἰκεῖαι διατάξεις βάσει τῶν ὁποίων ἔγινε ἡ χρηματοδότησις προβλέπουν ἄλλον τρόπον ἐλέγχου. Παραλλήλως πρὸς τὸν ἔλεγχον αὐτὸν θὰ ἀσκηθεῖ καὶ ὁ ἔλεγχος τοῦ Μητροπολίτου, ὁ ὁποῖος ἄλλωστε εἶναι ὄχι μόνον εὐρύτερος ἀλλὰ καὶ εἰδικότερος, διότι ἀναφέρεται καὶ εἰς τὴν «νομιμότητα» τῶν διαχειριστικῶν ἐνεργειῶν τῶν μοναχῶν ἐξ ἐπόψεως πειθαρχικοῦ δικαίου. Τυχὸν ἀπαγόρευσις διὰ τοῦ νόμου εἰς τὸν Μητροπολίτην νὰ ἀσκήσει καὶ αὐτὸς ἔλεγχο νομιμότητος θὰ παρεβίαζε τὴν συνταγματικῶς κατοχυρωμένην αὐτοδιοίκησιν τῆς Ἐκκλησίας».

6. Μοναχοὶ καὶ Σωματεῖα

«Ὁ ἐπιχώριος Ἀρχιερεὺς εἶναι ἁρμόδιος νὰ διενεργεῖ ἀνάκριση διὰ διαπραχθέντα ὑπὸ μοναχῶν κανονικὰ παραπτώματα. Εἶναι δὲ πολὺ πιθανὸν ἕνα κανονικὸ παράπτωμα νὰ συνάπτεται πρὸς τὴν ὑπὸ τοῦ μοναχοῦ διενεργουμένην οἰκονομικὴν διαχείρισιν τῆς μονῆς ἢ νὰ ἀποτελεῖ παράπτωμα, αὐτὴ καθ ἑαυτὴν συγκεκριμένη οἰκονομικὴ δραστηριότητα τοῦ μοναχοῦ π.χ. ἄσκησις ἐμπορικῆς δραστηριότητος. Εἰς αὐτὴν τὴν περίπτωσιν ἡ διαχείρισις εἶναι μὴ νόμιμος διότι ὅταν ὁ νόμος ὁρίζει ὅτι ὁ ἐπιχώριος Ἀρχιερεὺς ἐλέγχει τὴ νομιμότητα τῆς οἰκονομικῆς διαχειρίσεως ἐννοεῖ ὅτι ἡ διαχείρισις δὲν ἀρκεῖ νὰ εἶναι νόμιμη «λογιστικῶς» ἀλλὰ καὶ ἐξ ἀπόψεως πειθαρχικοῦ δικαίου τῶν μοναχῶν».

...«Ὑπὸ τὰ δεδομένα αὐτὰ ὁ μοναχὸς δὲν ἐπιτρέπεται νὰ συνιστᾶ προσωπικὲς ἢ ἑταιρικὲς ἐπιχειρήσεις, οἱ ὁποῖες, ὡς ἐκ τοῦ προορισμοῦ τους, ἀποβλέπουν εἰς τὸ κέρδος ἔστω καὶ ἐὰν αὐτὸ τὸ κέρδος καταλήγει εἰς τὸ ταμεῖον τῆς Μονῆς καὶ ὄχι εἰς τὰ θυλάκια τῶν μοναχῶν.

Ἡ κρίσις περὶ τοῦ ἐὰν ὁρισμένη δραστηριότητα εἶναι, ἀπὸ τὴν ἄποψη αὐτή, ἢ ὄχι ἐπιτετραμμένη εἰς τὸν μοναχὸν πρέπει νὰ εἶναι αὐστηρὴ ὑπὸ τὴν ἔννοιαν ὅτι ἐν ἀμφιβολίᾳ τὸ τεκμήριον λειτουργεῖ κατὰ τοῦ ἐπιτρεπτοῦ τῆς δραστηριότητος αὐτῆς. Τὰ αὐτὰ ἰσχύουν προκειμένου καὶ περὶ συμμετοχῆς τοῦ μοναχοῦ εἰς σωματεῖον ἢ περὶ τῆς συγκροτήσεως σωματείου ὑπὸ μοναχῶν.

Καὶ εἶναι πρόδηλον ὅτι ὁ ἐπιχώριος Ἀρχιερεὺς ἔχει ἁρμοδιότητα ἐλέγχου ἐν προκειμένῳ, διότι καὶ διὰ τὸ ζήτημα αὐτὸ ὁ ἔλεγχος εἶναι ἔλεγχος νομιμότητος».

Ἡ Ἱερὰ Σύνοδος τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, τῆς 4ης Φεβρουαρίου ε.έ., ἀπεδέχθη μὲ ἀπόφασή της τὴν μελέτη αὐτὴ τοῦ κ. Ἀναστασίου Μαρίνου, δίνοντάς της συνοδικὸ καὶ κανονικὸ κῦρος.–