Γεγονός καὶ Σχόλιο: Παπαδιαμάντης καὶ Φρόϋντ

Σίγουρα, μεταξὺ Παπαδιαμάντη καὶ Φρόϋντ δὲν ὑπάρχει κάποια σχέση ἰδιαίτερη, ἂν καὶ ἦταν σχεδὸν σύγχρονοι. Ὁ Παπαδιαμάντης ἔζησε μεταξὺ 1851-1911 καὶ ὁ Φρόϋντ μεταξὺ 1856-1939. Ὁ Παπαδιαμάντης εἶναι ἕνας διηγηματογράφος καὶ ἠθογράφος ποὺ παρουσίαζε τοὺς ἀνθρώπους τῆς παραδόσεως, καὶ ὁ Φρόϋντ ἦταν ἕνας αὐστριακὸς νευρολόγος, θεμελιωτὴς τῆς Ψυχανάλυσης, ὁ ὁποῖος παρουσίασε τὶς ἐσωτερικὲς συγκρούσεις τῶν ἀνθρώπων, ἀλλὰ καὶ τὸν ρόλο τοῦ ἀσυνειδήτου καὶ τῆς ἀπώθησης, «στὴν ἔκφραση τῶν ψυχικῶν διαταραχῶν». Ὁ Παπαδιαμάντης ὁμοίαζε μὲ τὸν Ντοστογιέφσκι, ὁ ὁποῖος ἔκανε κριτικὴ στὴν δυτικὴ Ψυχολογία.

Ὁ Γιάννης Τσαρούχης, γνωστὸς ζωγράφος, ὁ ὁποῖος θήτευσε καὶ στὸν Φώτη Κόντογλου θὰ πὴ γιὰ τὸν Παπαδιαμάντη: «Μὲ δυό-τρία θρησκόληπτα καὶ ἀγράμματα γραΐδια τοῦ νησιοῦ του ἀχρήστευσε τὸν Φρόϋντ» (Ἐλευθεροτυπία 21-1-2011).

Ὁ ἄνθρωπος τοῦ Φρόϋντ ἀσχολεῖται μὲ τὸν ἑαυτό του, τὰ αἰσθήματα, τὰ βιώματα τοῦ ὑποσυνειδήτου, τὰ ὁποία προσπαθεῖ νὰ τιθασεύση μόνος του, χωρὶς οὐσιαστικὴ βοήθεια ἀπὸ ἀνθρώπους καὶ τὸν Θεό, ἀσχολεῖται μὲ τὰ θηρία ποὺ βρίσκονται στὸ σπήλαιο τοῦ ὑποσυνειδήτου, ὅπως ἰσχυριζόταν. Πρῶτα χρειάζεται νὰ τὰ ἀνακαλύψη καὶ στὴν συνέχεια νὰ τὰ δαμάση. Αὐτὸ εἶναι δυσχερὲς ἔργο καὶ τὶς περισσότερες φορὲς ὁ ἄνθρωπος πέφτει στὴν ἀπόγνωση καὶ τὴν ἀπελπισία. Αἰσθάνεται ὡς ἕνας ταυρομάχος μέσα σὲ μιὰ ἀρένα, προκαλούμενος καὶ κυνηγούμενος ἀπὸ ταύρους, ἐνῷ ὁ κόσμος κάθεται στὰ θεωρία καὶ παρακολουθεῖ, χωρὶς νὰ μπορῇ νὰ προσφέρη βοήθεια.

Ὁ ἄνθρωπος τοῦ Παπαδιαμάντη εἶναι ἐπηρεασμένος ἀπὸ τὶς ἡσυχαστικὲς καὶ νηπτικὲς παραδόσεις τοῦ τόπου του, ἔχει μεγαλώσει στὴν λατρεία τῆς Ἐκκλησίας καὶ τοὺς ἁγίους της, ἔχει ἕνα βαθὺ κοινωνικὸ καὶ πνευματικὸ ὑποσυνείδητο, ἀντλεῖ δυνάμεις ἀπὸ αὐτό. Δηλαδή, εἶναι ἄνθρωπος ποὺ δὲν ἔχει ἁπλῶς ἀτομικὸ ὑποσυνείδητο, ἀλλὰ ἀρρωστημένες τὶς ψυχικὲς ἐνέργειες, καὶ ἔχει χάσει τὴν σχέση μὲ τὸν Θεὸ καὶ τοὺς ἀνθρώπους. Καὶ ὅταν ἔχη πρόβλημα, ἀκόμη καὶ ψυχολογικό, καταφεύγει στὰ μυστήρια τῆς Ἐκκλησίας, στὴν λατρεία της, στὶς ἀγρυπνίες στὰ ἐξωκκλήσια γιὰ νὰ ψάλη τὸ «πεποικιλμένη», γιὰ νὰ τραγουδήση «τὰ τραγούδια τοῦ Θεοῦ» ἢ στὴν χειρότερη περίπτωση θὰ καταλήξη στοὺς χώρους ποὺ συναντᾶ ἄλλους ἀνθρωπους γιὰ νὰ ἰκανοποιήση τὸν ἐσωτερικό του καημό.

Οὐσιαστικὰ πρόκειται γιὰ δύο τύπους καὶ δύο παραδόσεις. Ὁ ἕνας εἶναι ὁ ἀγγλοσαξωνικὸς τύπος ἀνθρώπου ποὺ ἐκφράζει τὴν δυτικὴ παράδοση καὶ ἄλλος τύπος εἶναι ὁ ρωμαίϊκος τύπος ἀνθρώπου ποὺ ἐκφράζει τὴν ἀνατολικὴ παράδοση. Ὅλα τὰ ἐπιτεύγματα τῆς σύγχρονης ψυχολογίας, ψυχανάλυσης καὶ ψυχοθεραπείας προέρχονται ἀπὸ τὴν δυτικὴ παράδοση, ἡ ὁποία ἔχει ὑπ’ ὄψη της ἕναν ἀτομιστὴ καὶ φίλαυτον ἄνθρωπο, ποὺ εἶναι κλεισμένος στὸν ἑαυτό του, ἐνῷ στὸν τόπο μας ὑπάρχει μιὰ «αὐτόχθονη Ψυχολογία», ποὺ ἔχει σχέση μὲ τὸν Θεό, τὴν λατρεία, τοὺς ἁγίους, τὴν λεγομένη «κοινωνικὴ ψυχή», τὸ λεγόμενο «κοινωνικὸ ὑποσυνείδητο».

Αὐτὸς εἶναι ὁ λόγος γιὰ τὸν ὁποῖο ἡ ρήση τοῦ Γιάννη Τσαρούχη ἔχει ἀξία, ὅτι δηλαδὴ ὁ Παπαδιαμάντης «Μὲ δυό-τρία θρησκόληπτα καὶ ἀγράμματα γραΐδια τοῦ νησιοῦ του ἀχρήστευσε τὸν Φρόϋντ». Ὑποθέτω ὅμως ὅτι μὲ τὴν λέξη «θρησκόληπτα» ἐννοεῖ «θρησκευόμενα». Πρόκειται γιὰ πρόσωπα ποὺ ζοῦν μέσα στὴν λατρεία καὶ τὴν ἀτμόσφαιρα τῆς Ἐκκλησίας καὶ ἀπαλλάσσονται ἀπὸ ψυχολογικὰ προβλήματα, δηλαδὴ δὲν τοὺς χρειάζεται ἡ ψυχανάλυση τοῦ Φρόϋντ.

Διαβᾶστε, λοιπόν, Παπαδιαμάντη γιὰ νὰ θεραπευθῆτε. Ὁ Ὀδυσσέας Ἐλύτης εἶπε: «Ὅπου καὶ νὰ σᾶς βρίσκη τὸ κακό, ἀδελφοί, ὅπου καὶ νὰ θολώση ὁ νοῦς σας, μνημονεύετε Διονύσιο Σολωμὸ καὶ μνημονεύετε Ἀλέξανδρο Παπαδιαμάντη».

Ν.Ι.