Κύριο ἄρθρο: “Ζωὴν προμνηστεύεται θάνατος”

Μητροπολίτου Ναυπάκτου & Ἁγίου Βλασίου Ἱεροθέου

Μέσα στήν ζέστη τοῦ καλοκαιριοῦ ἀνατέλλει ἡ ἐλπίδα τῆς ἄνοιξης. Τήν ἑορτή τῆς Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου τήν ὀνόμασαν Πάσχα τοῦ Καλοκαιριοῦ, γιατί προαναγγέλλει τήν ὑπέρβαση τοῦ θανάτου, τήν μοναδική ἐλπίδα τοῦ ἀνθρώπου.

Τά τροπάρια πού ψάλλονται στήν Ἐκκλησία αὐτήν τήν μεγάλη ἡμέρα ὁμιλοῦν συνεχῶς γιά τήν ὑπέρβαση τοῦ θανάτου, ὁ ὁποῖος θάνατος ἀποτελεῖ τήν μεγαλύτερη περιπέτεια τοῦ ἀνθρώπου, ἀλλά καί ὁλόκληρής της κτίσης. Ἔτσι, ἡ ἀκολουθία τῆς Κοιμήσεως εἶναι ἕνα πανηγύρι ζωῆς. Ὁ θάνατος τῆς Παναγίας ὀνομάζεται Κοίμηση. “Τη ἐνδόξω κοιμήσει σού”. Πρόκειται γιά μιά ἀθάνατη Κοίμηση. “Τη ἀθανάτω κοιμήσει σού”. Ἡ Παναγία εἶναι “Μήτηρ τῆς ζωής”. Στό πρόσωπό της νικήθηκαν οἱ νόμοι τῆς φύσεως. “Νενίκηνται τῆς φύσεως οἱ ὄροι ἐν σοῖ Παρθένε ἄχραντε”. Ἡ Παναγία εἶναι “ἡ μετά θάνατον ζώσα”. Καί τό ἐκπληκτικότερο εἶναι ὅτι στό πρόσωπο τῆς Παναγίας ὁ θάνατος προμνηστεύεται τήν ζωή. “Ζωήν προμνηστεύεται θάνατος”.

Ἔχει κανείς τήν αἴσθηση, διαβάζοντας καί ψάλλοντας αὐτήν τήν ἀκολουθία ὅτι ὁ ἄνθρωπος, πέρα ἀπό τήν ὕμνηση τῆς ἱστορικότητος τοῦ γεγονότος, προσπαθεῖ δί’ αὐτοῦ του τρόπου νά ξεπεράση τήν βασανιστικότητα τοῦ θανάτου, ἀπό τόν ὁποῖο προέρχονται ὅλα τα ἀνθρωπολογικά, κοινωνικά, κοσμολογικά καί οἰκολογικά προβλήματα. Ὁ θάνατος δέν εἶναι μιά πράξη πού τήν ἀντιμετωπίζει κανείς στό τέλος τῆς βιολογικῆς του ζωῆς, ἀλλά ἕνα ὑπαρξιακό γεγονός μεγάλων διαστάσεων, πού τό βλέπει κανείς μέσα του, ἀλλά καί σέ ὁλόκληρη τήν κτίση.
Ὁ θάνατος, ὅπως τό ἔχουν σημειώσει, ἐκτός ἀπό τούς θεολόγους, καί οἱ ψυχαναλυτές, ψυχοθεραπευτές καί ψυχολόγοι, ἀλλά καί ἡ σύγχρονη ἐπιστήμη τῆς θανατολογίας, συνδέεται μέ τήν βαθειά κρίση τήν ὁποία περνᾶ ὁ ἄνθρωπος. Γνωρίζουμε ὅτι ὁ ἄνθρωπος στήν ζωή τοῦ περνᾶ μέσα ἀπό διαδοχικές κρίσεις θανάτου.

* * *

Κατ’ ἀρχάς ἡ γέννηση ἑνός ἀνθρώπου εἶναι ὑπόθεση χαρᾶς, ἀλλά ταυτόχρονα καί στέρησης τῆς ἐλευθερίας. Ὁ κάθε ἄνθρωπος εἶναι ἀποτέλεσμα τῆς ἀγάπης δύο ἀνθρώπων, ἀλλά ἐπειδή αὐτή ἡ ἀγάπη συνδέεται μέ τήν ἀναγκαιότητα τοῦ ἐνστίκτου, εἶναι μία στέρηση τῆς ὀντολογικῆς ἐλευθερίας (Σέβ. Μητροπολίτης Περγάμου κ.Ἰωάννης). Ἐπί πλέον, δέν ὑπάρχει δυνατότητα νά ἐρωτηθῆ ὁ ἄνθρωπος ἄν ἤθελε νά γεννηθῆ. Αὐτό τό γεγονός τόν κάνει τραγικό ὅν. Ὁμοιάζει μέ κάποιον πού τόν ἔκλεισαν στήν φυλακή καί στήν συνέχεια τοῦ δίδουν τήν δυνατότητα νά τήν στολίζη καλά καί νά συνδικαλίζεται. Τό πρόβλημα ὅμως εἶναι νά ἀπαλλαγῆ ἀπό τά στενά ὅρια τῆς φυλακῆς. Γι’ αὐτό, ὅπως ἔχει ἐπισημανθῆ, τό δεδομένο τῆς ὕπαρξης εἶναι τό μεγαλύτερο πρόβλημα τῆς ἐλευθερίας. Ὁ ἄνθρωπος ἔχει σχετική καί ὄχι ἀπόλυτη ἐλευθερία.

Ἐπίσης, στήν ἡλικία τῶν 7-11 ἐτῶν, ὅπως ἔχει ἀποδείξει ὁ Ἐλβετός Ψυχολόγος ἄααααε, τό παιδί ἀποκτᾶ γιά πρώτη φορά τήν βεβαιότητα ὅτι ὁ θάνατος εἶναι ἕνα γεγονός μή ἀναστρέψιμο, δηλαδή ἕνα τελικό γεγονός στήν ζωή τοῦ ἀνθρώπου, καί αὐτό τοῦ δημιουργεῖ τρομερή ὑπαρξιακή κρίση γιά τό τί εἶναι θάνατος καί τί εἶναι ζωή. Τά ὑπαρξιακά ἐρωτήματα πού ἀναφύονται ἔντονα στήν νεανική ἡλικία δέν εἶναι ἀνεξάρτητα ἀπό αὐτά τά προβλήματα τῆς ἐσωτερικῆς κρίσης.

Τό πρόβλημα τοῦ θανάτου συνεχίζεται μέ ἄλλη μορφή στήν ἐφηβική ἡλικία. Πολλοί ψυχαναλυτές κάνουν λόγο γιά ἄγχος ἀνυπαρξίας πού διαποτίζει τούς ἐφήβους. Ἀλλά καί οἱ κρίσεις ὅλων των ἡλικιῶν συνδέονται στενά μέ τό ὑπαρξιακό πρόβλημα τοῦ θανάτου. Ἡ κοινωνική ἀποκατάσταση πού συνδέεται μέ τήν ἀνασφάλεια, ἡ μεγάλη κρίση τῆς μέσης ἡλικίας, ὅταν ὁ ἄνθρωπος βλέπει τόν χρόνο νά περνᾶ καί τήν πορεία τῆς ζωῆς του νά ὁδεύη πρός τό τέλος, ἡ τραγική κρίση τῆς σύνταξης, ὅλα αὐτά συνδέονται μέ τόν θάνατο.

Ὁ ἄνθρωπος, ἄλλωστε, γεννιέται γιά νά πεθάνη. Αὐτό συνιστᾶ καί τό μεγαλεῖο, ὅτι γεννιέται, ἀλλά καί τήν τραγικότητα τῆς ὕπαρξης ὅτι πεθαίνει. Ὅλοι οἱ ὑπαρξιστές φιλόσοφοι, ἀλλά καί ὁ σύγχρονός μας HEIDEGGER, ὁ ὁποῖος, ὅπως ὁ ἴδιος λέγει, δέν εἶναι ὑπαρξιστής, ἀλλά φιλόσοφός του νοήματος τοῦ ὄντος, ἀσχολοῦνται μέ τό θέμα τοῦ θανάτου.

* * *

Ἄν ἐξετάσει κανείς ἐπισταμένως τά πράγματα θά διαπιστώση ὅτι ὅλα τα σύγχρονα κοινωνικά προβλήματα ἔχουν ὡς ἀφετηρία τό πρόβλημα τοῦ θανάτου. Τά ναρκωτικά εἶναι μιά ψεύτικη προσπάθεια ὑπερβάσεως τῶν τραγικῶν συνθηκῶν ζωῆς, πού διαποτίζονται ἀπό τό φάσμα τοῦ θανάτου. Πρόκειται δηλαδή γιά προσπάθεια κατασκευῆς ἑνός ψεύτικου Παραδείσου. Τό AIDS, ὅταν συνδέεται μέ τήν ἀπόλαυση τῆς ἡδονῆς, μπορεῖ νά ἑρμηνευθῆ μέσα ἀπό αὐτήν τήν διαδικασία. Σύγχρονες μελέτες στήν Ἀμερική ἔχουν καταλήξει στό συμπέρασμα ὅτι καί αὐτές ἀκόμη οἱ σεξουαλικές σχέσεις δέν ἔχουν νά κάνουν τόσο μέ τήν ἀπόλαυση τῆς ἡδονῆς, ὅσο μέ τό ἄγχος τοῦ τραγικοῦ ὑπαρξιακοῦ προβλήματος, δηλαδή μέ τήν ἐπιβίωση τῆς ὕπαρξης. Ἐπίσης, ἡ οἰκολογική καταστροφή τοῦ πλανήτου μᾶς ἔχει μέσα της τό στοιχεῖο τῆς φθορᾶς, ἡ ὁποία γίνεται τόσο ἀπό τήν φυσική φθορά, ὅσο καί ἀπό τήν φθορά πού δημιουργεῖ στήν φύση ὁ ἀνασφαλής ἄνθρωπος, πού κυριαρχεῖται ἀπό τόν φόβο τοῦ θανάτου.

Λέγεται συνήθως ὅτι πρέπει νά ἐνδιαφερόμαστε γιά τήν λύση τῶν κοινωνικῶν προβλημάτων. Αὐτό εἶναι ἀναγκαῖο. Ἀλλά ὅμως πρέπει νά ὑπογραμμίζεται ὅτι τό μεγαλύτερο κοινωνικό πρόβλημα εἶναι ὁ θάνατος. Αὐτός εἶναι ἡ γενεσιουργός αἰτία τῶν διαδοχικῶν κρίσεων στήν ζωή μας, αὐτός χωρίζει δύο ἀγαπημένους ἀνθρώπους, καί δημιουργεῖ πόνο, θλίψη καί ἀγωνία, αὐτός φοβίζει τήν ἀνθρώπινη ὕπαρξη καί τῆς προξενεῖ ὑπαρξιακό ἄγχος. Πράγματι, ἕνας ἄνθρωπος πού βασανίζεται ἀπό τόν θάνατο εἴτε τόν σωματικό, εἴτε τόν ψυχολογικό καί πνευματικό εἶναι ἕνα ἀντικοινωνικό στοιχεῖο.

* * *

Ἡ ἑορτή τῆς ἐνδόξου Κοιμήσεως τῆς Παναγίας εἶναι μιά ἐλπίδα ζωῆς. Γιορτάζουμε τήν ἄνοιξη μέσα στόν καύσωνα τοῦ καλοκαιριοῦ. Μέσα ἀπό τό πρίσμα αὐτό βλέπω τό γεγονός ὅτι γεμίζουν ὅλες οἱ Ἐκκλησίες, ἀλλά καί τά Ἐξωκκλήσια, αὐτήν τήν περίοδο τοῦ Δεκαπενταυγούστου, καί κατά τήν ἑορτή τῆς Παναγίας. Προσπαθοῦν οἱ ἄνθρωποι νά ὑμνήσουν καί νά βιώσουν τήν ζωή πού προμνηστεύεται τόν θάνατο, καί νά ὑπερβοῦν τίς ὑπαρξιακές κρίσεις.