Γεγονός καὶ Σχόλιο: Τό πρόβλημα τῆς ἐλευθερίας

Ἀπό τά φοιτητικά μου χρόνια ἄκουγα γιά τήν ἐπαναστατική παρουσία τοῦ Γερμανοῦ φιλοσόφου Μαρκοῦζε, ὁ ὁποῖος μέ τίς σκέψεις του καί κυρίως μέ τό βιβλίο τοῦ “ὁ μονοδιάστατος ἀνθρωπος” καθόρισε καί ὑποκίνησε ἐπαναστατικές ἐξεγέρσεις. Ὁ Καθηγητής μου τότε στό Πανεπιστήμιο ἀείμνηστος Παναγιώτης Χρήστου εἶχε δημοσιεύσει μιά σειρά ἄρθρων γιά τίς ἰδέες τοῦ Μαρκοῦζε καί τήν σημασία τους.

Πρόσφατα διάβασα ἄρθρο τῆς κ. Ἑλένης Ἀνδριανοπούλου - Ἀχιλλέως, πού εἶχε δημοσιευθῆ στό περιοδικό “ἐπικεντρα” τό 1979, μέ τίτλο: “ἡ Διαλεκτική της Ἀπελπισίας” τοῦ Herbert Marcuse, στό ὁποῖο λέγεται ὅτι ὁ Μαρκοῦζε μέ τό βιβλίο τοῦ “ὁ μονοδιάστατος ἀνθρωπος” “ἐξαπολύει μιά ἐπίθεση ἐνάντια στίς ἀνεπτυγμένες τεχνολογικά κοινωνίες καί κυρίως στό καταναλωτικό καπιταλισμό των Η.Π.Α. Ἰσχυρίζεται ὅτι σέ μιά σύγχρονη τεχνολογική κοινωνία οἱ αὐτό-ἀποκαλούμενοι “ἐλεύθεροι” θεσμοί καί “οἱ δημοκρατικές ἐλευθερίες” πρωταρχικό σκοπό ἔχουν νά περιορίζουν τήν ἐλευθερία, νά καταπιέζουν τήν ἀτομικότητα, νά συγκαλύπτουν τήν ἐκμετάλλευση καί νά στενεύουν τά ὅρια τῆς ἀνθρωπίνης ἐμπειρίας”.

Θά πρέπει νά παραθέσω ἕνα χαρακτηριστικό κομμάτι ἀπό τίς θεωρίες τοῦ Γερμανοῦ αὐτοῦ φιλοσόφου: “Ἡ βιομηχανική κοινωνία ἔφθασε στό στάδιο ἐκεῖ, ὅπου πιά δέν μποροῦμε νά ὁρίσουμε μιά ἀληθινά ἐλεύθερη κοινωνία, χρησιμοποιώντας τούς παραδοσιακούς ὅρους τῆς οἰκονομικῆς, πολιτικῆς καί πνευματικῆς ἐλευθερίας... Μόνον ἀρνητικοί ὄροι μποροῦν νά ἐκφράσουν αὐτές τίς καιρούργιες μορφές, γιατί ἀκριβῶς ἀποτελοῦν ἄρνηση τῶν μορφῶν πού κυριαρχοῦν. Ἔτσι, οἰκονομική ἐλευθερία θά πρέπει νά σημαίνει ἀπελευθέρωση ἀπό τήν οἰκονομία, ἀπ’ τόν καταναγκασμό πού ἀσκεῖται μέ τίς οἰκονομικές σχέσεις καί δυνάμεις, ἀπελευθέρωση ἀπ’ τήν καθημερινή πάλη γιά τήν ὕπαρξη, ἀπαλλαγῆ ἀπ’ τήν ἀνάγκη νά κερδίσουμε τήν ζωή μας. Πολιτική ἐλευθερία θά πρέπει νά σημαίνει ἀπελευθέρωση ἀπ’ τήν πολιτική αὐτή πού πάνω της τά ἄτομα δέν μποροῦν νά ἀσκήσουν οὐσιαστικό ἔλεγχο. Πνευματική ἐλευθερία πρέπει νά σημαίνει ἀποκατάσταση τῆς ἀτομικῆς σκέψης, πνιγμένης σήμερα ἀπό τά μέσα μαζικῆς ἐπικοινωνίας καί θύμα τῆς διαπαιδαγώγησης, κι ἀκόμη θά πρέπει νά σημαίνει ὅτι νά πάψουν νά ὑπάρχουν κατασκευαστές τῆς κοινῆς γνώμης κι ἀκόμη καί κοινή γνώμη”.

Εἶναι πολύ χαρακτηριστικοί αὐτοί οἱ ὁρισμοί τοῦ Μαρκοῦζε γιά τήν ἐλευθερία, πού ταιριάζουν στήν ἐποχή μας. Θά πρέπει νά σημειωθῆ ὅτι σήμερα πολλές δυνάμεις ἐπιχειροῦν νά καταστρατηγήσουν τό ἀνθρώπινο πρόσωπο, νά δημιουργήσουν διάφορες ἀνάγκες, πού τελικά θά ὑποδουλώνουν τόν ἄνθρωπο ἀκόμη περισσότερο. Κυρίως θά ἤθελα νά ὑπογραμμίσω τό γεγονός ὅτι σήμερα περισσότερο ἀπό κάθε ἄλλη φορᾶ ὑπάρχουν “οἱ κατασκευαστές τῆς κοινῆς γνώμης” πού λειτουργοῦν σάν ἕνα εἶδος δικτατορίας καί τυραννίας τῆς ἀνθρώπινης ἐλευθερίας καί τῆς ἀνθρώπινης προσωπικότητας. Καθημερινά στά Μέσα Μαζικῆς Ἐνημέρωσης ἀναφύονται διάφοροι “ἠγέτες” πού στοχεύουν στήν διαμόρφωση τῆς κοινῆς γνώμης.

Πέρα ἀπό τά ὁποιαδήποτε ἀρνητικά της θεωρίας τοῦ Μαρκοῦζε, τό σημαντικό εἶναι ὅτι γιά νά ζήσουμε κάπως τήν ἐλευθερία μας, πρέπει νά τήν δοῦμε ἀπό τήν ἀρνητική μορφή ζωῆς, πού εἶναι τελικά ἡ ἀπελευθέρωση ἀπό ὅσους θέλουν νά μᾶς καταδυναστεύουν, κυρίως ἀπό τούς διαμορφωτές τῆς κοινῆς γνώμης. Μέσα ἀπό αὐτήν τήν ἀρνητική βίωση τῆς ἐλευθερίας, θά φθάσουμε καί στήν θετική της βίωση πού εἶναι ἡ ἀγάπη, δηλαδή ἐπειδή εἶμαι ἐλεύθερος καί ἐπειδή θέλω νά γίνω ἐλεύθερος, γι’ αὐτό ἀγαπῶ θυσιαστικά καί κενωτικά.

Ν.Ι.