Τά Μοναστήρια τῆς Ναυπακτίας: Ἱερά Μονή Παναγίας Φιλοθέου Νεοκάστρου

Ἀρχιμανδρίτου π. Ειρηναίου Κουτσογιάννη

Τό μοναστήρι τῆς Παναγίας Φιλοθέου βρίσκεται στόν ὄμορφη τοποθεσία Λεύκα, τρία περίπου χιλιόμετρα νοτιοανατολικά του χωριοῦ Νεοκάστρο. Ὀνομάζεται καί Παναγιά Νεοκάστρου ἤ Παναγιά Λεύκας. Ἀπέναντι ἀκριβῶς καί λίγο νοτιώτερα βρίσκεται τό μοναστήρι τοῦ Τιμίου Προδρόμου Βομβοκούς. Τό ὄνομα “Φιλοθέου” ἴσως νά προέρχεται ἀπό τόν ἀρχικό κτίτορα τοῦ μοναστηριοῦ, πού ὀνομαζόταν προφανῶς Φιλόθεος.

Σήμερα ἀπό τό παλιό μοναστήρι δέν σώζεται τίποτα, παρά μόνο λίγα χαλάσματα. Στά ἐρείπια τῆς παλιᾶς ἐκκλησίας κτίσθηκε γύρω στό 1900 ἕνα νεώτερο ἐκκλησάκι ἀπό τούς κατοίκους τοῦ Νεοκάστρου. Στόν ναό αὐτόν ἐντοιχίστηκε μιά μαρμάρινη πλάκα, πού προερχόταν ἀπό τόν παλιό ναό, μέ τήν ἑξῆς ἐπιγραφή:

ΑΝΕΚΑΙΝΙΣΘΗ ΕΚ ΒΑΡΑΘΡΩΝ Ο ΘΕΙΟΣ ΚΑΙ
ΠΑΝΣΕΠΤΟΣ ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΥΠΕΡΑΓΙΑΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ
ΔΙΑ ΔΑΠΑΝΗΣ ΤΟΥ ΟΣΙΟΤΑΤΟΥ ΕΝ
ΙΕΡΟΜΟΝΑΧΟΙΣ ΚΥΡ ΙΩΑΚΕΙΜ ΚΑΘΗΓΟΥΜΕΝΟΥ
ΤΟΥ ΑΥΤΟΥ ΝΑΟΥ ΑΧςΕ' ΜΑΪΟΥ

Ἡ παράδοση ἀναφέρει ὅτι τό μοναστήρι κάηκε ἀπό τούς Τούρκους καί κτίσθηκε πάλι τό 1695 ἀπό τόν Ἱερομόναχο Ἰωακείμ. Ἄλλοι μοναχοί του μοναστηριοῦ πού εἶναι γνωστοί ἀπό ἱστορικές πηγές εἶναι ὁ Σεραφείμ, ὁ Δανιήλ καί ὁ Κύριλλος.

Ὁ ναός πού ἀνακαινίσθηκε τό 1695 ἀπό τόν ἡγούμενο Ἰωακείμ, καταστράφηκε μετά τήν διάλυση τοῦ μοναστηριοῦ μέ τό γνωστό Διάταγμα τοῦ Ὄθωνα (1833). Ὅσοι μοναχοί ἀπέμειναν μέ ἀναφορά τούς τό 1845 πρός τήν Βουλή τῶν Ἑλλήνων, ἐπισημαίνουν ὅτι “τά κτίρια ἐν γένει τοῦ Φιλοθέου ἐξοντώθησαν κατακρημνισθέντων ...”. Μέσα στά κατεστραμμένα κτίρια, πιθανότητα συμπεριλαμβανόταν καί ὁ ναός.

Ὁ σημερινός ναός εἶναι μιά μονοχωρη βασιλική (11Χ7 μ.) μέ τετράρριχτη κεραμοσκέπαστη στέγη. Τά κυκλικά των παραθύρων καί οἱ κρηπίδες εἶναι κατασκευασμένες ἀπό πωρόλιθο. Ἡ Ἁγία Τράπεζα εἶναι τοῦ παλιοῦ Καθολικοῦ. Στό δάπεδο τοῦ ναοῦ ὑπάρχουν τέσσερις κύκλοι, πού δείχνουν ὅτι ὑπῆρχαν στόν παλιό ναό κίονες καί ἑπομένως τροῦλλος. Γύρω ἀπό τόν ναό ὑπάρχουν τά ἐρείπια τῶν κελλιῶν.

Τό μοναστήρι τοῦ Φιλοθέου εἶχε μεγάλη περιουσία καί μετόχια. Ἀπό ἔγγραφό της 28ης Ὀκτωβρίου 1829, πληροφορούμαστε γιά τήν περιουσία τοῦ μοναστηριοῦ ἀμέσως μετά τήν Ἀπελευθέρωση: “Τό μοναστήριον τῆς Παναγιᾶς Φιλοθέου ἔχει τήν ἀκόλουθον ἰδιοκτησίαν: πρόβατα ἕως 200, δύο νερόμυλους, ἕν Μετόχιον ὀνομαζόμενον φτέρη μέ ἀμπελώνας φθαρμένους, ἕν ἕτερον ὑποστατικόν κατά τό μέρος Βρόμιαρη μέ ἀγρούς ἀκαλλιέργητους, δύο ἐργαστήρια ἐρείπια εἰς τό φρούριο τῆς Ναυπάκτου• ὥστε ὅλη ἡ ἰδιόκτητός του γῆ συνίσταται ἕως 200 στρέμματα”.

Τά κειμήλια τοῦ μοναστηριοῦ μετά τήν διάλυσή του, εἶχαν τήν ἴδια τύχη μέ ἐκεῖνα τοῦ μοναστηριοῦ τῆς Βομβοκούς. Παραδόθηκαν ἄλλα στόν μητροπολιτικό ναό τοῦ Ἁγίου Δημητρίου Ναυπάκτου, ἄλλα στό διατηρητέο μοναστήρι τῆς Ἀμπελακιώτισσας καί ἄλλα στό μοναστήρι τοῦ Προυσοῦ Εὐρυτανίας. Ἕνα “ἱερόν Εὐαγγέλιον, ὡς ἀρχαῖον καί ἄρχηστον” (!), ζητήθηκε ἀπό τό μοναστήρι τῆς Ἀμπελακιώτισσας, ἀπό τόν “Ἐπίτροπον τῆς ἐπί τῶν ἐκκλησιαστικῶν Β. Γραμματείας” Νικόλαο Νάκη, γιά νά τό προωθήση στό Ὑπουργεῖο. Ἄγνωστο τί ἀπέγινε, ὅπως καί “τά ἀρχαῖα κατά τίς ἐκτυπώσεις των καί τά χειρόγραφα Ἱερά Εὐαγγέλια”, πού παρά τόν νόμο τά συγκέντρωσε τό Ἐκκλησιαστικό Ταμεῖο τοῦ Κράτους. Μία προφορική παράδοση ἀναφέρει, ὅτι δύο μοναχοί του μοναστηριοῦ, ὅταν αὐτό κινδύνεψε σοβαρά ἀπό τούς Τούρκους, φόρτωσαν τά ἱερά σκεύη καί κειμήλια σέ μουλάρια καί τά ἔκρυψαν στήν θέση “Μελίσσι” δίπλα ἀπό μία κουτσουπιά.

Στίς 15 Αὐγούστου κάθε χρόνο πολλοί κάτοικοι τοῦ Νεοκάστρου συγκεντρώνονται στό παλιό μοναστήρι καί τιμοῦν τήν Παναγία τοῦ Φιλοθέου.