Skip to main content

Βιβλιοπαρουσίαση: Μεταπατερικὴ θεολογία καὶ ἐκκλησιαστικὴ πατερικὴ ἐμπειρία

Μητροπολίτου Ναυπάκτου & Ἁγίου Βλασίου Ἱεροθέου

Ἤδη βρίσκεται ὑπὸ ἔκδοση καὶ πρόκειται νὰ κυκλοφορήση τὸ νέο βιβλίο τοῦ Μητροπολίτου μας κ. Ἱεροθέου, μὲ τίτλο «Μεταπατερικὴ Θεολογία καὶ Ἐκκλησιαστικὴ Πατερικὴ Ἐμπειρία».

Τὸ πόσο σημαντικὰ καὶ ἐνδιαφέροντα εἶναι τὰ θέματα μὲ τὰ ὁποία ἀσχολεῖται τὸ νέο αὐτὸ βιβλίο φαίνεται ἀπὸ τὴν εἰσαγωγὴ καὶ τὰ περιεχόμενά του, τὰ ὁποία δημοσιεύουμε κατωτέρω.

Μεταπατερική θεολογία καί εκκλησιαστική πατερική εμπειρία

Καὶ τὸ βιβλίο αὐτό, ὅπως ὅλα τὰ βιβλία τοῦ Σεβασμιωτάτου, εἶναι ἔκδοση τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Γενεθλίου τῆς Θεοτόκου (Πελαγίας). Ἔχει 456 σελίδες καὶ τιμᾶται 25 εὐρώ. Γιὰ παραγγελίες μπορεῖτε νὰ ἀπευθύνεσθε στὴν Ἱερὰ Μονὴ (Τ.Θ. 107, 321 00 Λεβαδειά. Τήλ.: 22610 35135, 6944 504297 πρωϊνὲς ὧρες. Ἱστοσελίδα: http://www.pelagia.org καὶ ἠλ. διεύθυνση (e-mail): Αυτή η διεύθυνση Email προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.) καθὼς καὶ σὲ κάθε θρησκευτικὸ βιβλιοπωλεῖο.

Εἰσαγωγή

Στὸ παρὸν βιβλίο δημοσιεύονται κείμενα, τὰ περισσότερα τῶν ὁποίων ἐκφωνήθηκαν σὲ διάφορα Συνέδρια καὶ Θεολογικὲς Ἡμερίδες καὶ δημιούργησαν διάφορες συζητήσεις. Τὰ κείμενα αὐτὰ ἔχουν μιὰ κοινὴ συνισταμένη καὶ ἕναν κοινὸ παρονομαστή, ὅτι δηλαδὴ ἀναφέρονται στὸν τρόπο ποῦ θεολογούσαν οἱ ἅγιοι Πατέρες, αὐτοὶ οἱ αὐθεντικοὶ διδάσκαλοι τῆς Ἐκκλησίας, σὲ σχέση μὲ ἕνα φαινόμενο ποῦ παρουσιάσθηκε τὸν τελευταῖο καιρὸ ἐκτὸς Ἑλλάδος καὶ μεταφέρεται, δυστυχῶς, καὶ στὴν πατρίδα μας, δηλαδὴ τὴν λεγόμενη μεταπατερικὴ θεολογία.

Τὰ πρῶτα κεφάλαια ἀναφέρονται στὴν λεγομένη μεταπατερικὴ θεολογία, ἡ ὁποία προσπαθεῖ νὰ ἀποδεσμευθῇ ἀπὸ τὴν ὁρολογία τῶν Πατέρων, καὶ ἀναλύουν τὸ θέμα αὐτὸ μέσα ἀπὸ τὴν ἐκκλησιαστικὴ θεολογία. Τὰ ἑπόμενα κεφάλαια, κυρίως ἀπὸ τὸ ἕβδομο (7) καὶ μετά, ἀναφέρονται στὴν ἐμπειρία καὶ τὴν διδασκαλία τῶν Πατέρων ὅλων τῶν αἰώνων, ἡ ὁποία εἶναι ἡ διδασκαλία καὶ ἡ ἐμπειρία τῆς Ἐκκλησίας. Αὐτὸ τὸ βλέπουμε στὴν διδασκαλία τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ, στὴν Πατρολογία τοῦ καθηγητοῦ Παναγιώτου Χρήστου, στὴν Φιλοκαλία τοῦ ἁγίου Νικοδήμου τοῦ Ἁγιορείτου καὶ στὴν ἄκτιστη θεία Λειτουργία ποῦ περιγράφεται στὸ βιβλίο τῆς ἱερᾶς Ἀποκαλύψεως καὶ βιώνεται ἀπὸ τοὺς ἁγίους σὲ κάθε ἐποχή, ὡς ἐσχατολογικὴ βίωση καὶ ἐσχατολογικὸς σκοπός. Ἔτσι, ὅλα τὰ κεφάλαια τοῦ παρόντος βιβλίου ἀποτελοῦν μιὰ ἑνότητα.

Ὁ ἀναγνώστης θὰ ἀντιληφθῆ τὸ αὐτονόητο ὅτι ἡ Ἐκκλησία εἶναι Σῶμα Χριστοῦ καὶ κοινωνία θεώσεως καὶ οἱ Πατέρες, σύμφωνα μὲ τοὺς ὕμνους τῆς Ἐκκλησίας, εἶναι «τὰ μυρίπνοα ἄνθη τοῦ Παραδείσου, τὰ πάγχρυσα στόματα τοῦ Λόγου», «θεία παρεμβολή», «θεηγόροι ὁπλῖται παρατάξεως Κυρίου», «ἀστέρες πολύφωτοι τοῦ νοητοῦ στερεώματος», «τῆς μυστικῆς Σιῶν οἱ ἀκαθαίρετοι πύργοι», «οἰκουμένης ἀγλάϊσμα». Ὁ χορὸς τῶν ἁγίων Πατέρων «τὸ μυστήριον τῆς θεολογίας τρανῶς παρέδωκε τὴ Ἐκκλησία». Ὁπότε, ἡ λεγομένη μεταπατερικὴ θεολογία, ὡς ὑπέρβαση τῆς πατερικῆς διδασκαλίας, εἶναι ξένη πρὸς τὴν ὀρθόδοξη ἐκκλησιαστικὴ διδασκαλία καὶ ζωή.

Ἡ αὐθεντική, πρωτογενὴς θεολογία εἶναι καρπὸς θεώσεως, ἀπαύγασμα τῆς ἀποκαλυπτικῆς ἐμπειρίας, εἶναι προϊὸν κοινωνίας τῶν ἁγίων μὲ τὸν Θεό. Αὐτὴ ἡ ἐμπειρία διατυπώθηκε μὲ τὴν γλῶσσα τῆς ἐποχῆς τῶν ἁγίων. Οἱ θεολογικοὶ ὅροι, ποῦ καθορίσθηκαν ἀπὸ τὶς Οἰκουμενικὲς Συνόδους, εἶναι ἀναλλοίωτοι, ἀμετάβλητοι, ἀποτελοῦν αἰώνιο τμῆμα τῆς παραδόσεως, γι’ αὐτὸ κανεὶς δὲν μπορείνά παίζη μὲ αὐτούς, χωρὶς νὰ διακινδυνεύη τὴν συμμετοχή του στὴν Ἐκκλησία καὶ τὴν σωτηρία του. Συνεπῶς, ἡ ἀκαδημαϊκὴ θεολογία θὰ πρέπει νὰ ἀποδέχεται αὐτὴν τὴν ἐμπειρικὴ πατερικὴ θεολογία καὶ νὰ βασίζεται ἐπάνω σὲ αὐτήν, χωρὶς νὰ τὴν ὑπονομεύη καὶ νὰ τὴν ἀλλοιώνη, ἂν θέλη νὰ κινῆται μέσα στὴν ὀρθόδοξη ἐκκλησιαστικὴ προοπτική.

Σύμφωνα μὲ τὴν μεταπατερικὴ θεολογία ἡ πατερικὴ περίοδος τελείωσε τὸν 8ο αἰῶνα καὶ ἀπὸ τὴν ἐποχὴ ἐκείνη ἀναπτύχθηκαν ἄλλες θεολογίες, οἱ ὁποῖες διατυπώνουν τὴν ἐκκλησιαστικὴ ἐμπειρία μὲ ὅρους καὶ σκέψη κάθε ἐποχῆς.

Αὐτὴ ἡ θεωρία ξεκινᾶ ἀπὸ τὴν καταδίκη τῆς Ζ' Οἰκουμενικῆς Συνόδου καὶ τῶν ἀποφάσεών της ἀπὸ τὸν ἡγεμόνα Καρλομάγνο στὴν Σύνοδο τῆς Φραγκφούρτης τὸ 794 μ.Χ. Ἀπὸ τὴν Σύνοδο ἐκείνη ἄρχισαν νὰ γράφωνται κείμενα μὲ τίτλο Contra errores Graecorum καὶ ἀναφέρονταν στοὺς Ρωμηούς-Ὀρθοδόξους, οἱ ὁποῖοι, κατ’ αὐτούς, εἶναι αἱρετικοί, ἐπειδὴ δῆθεν λατρεύουν τὶς ἱερὲς εἰκόνες, καὶ τοὺς ὀνόμασαν Γραικούς-Ἕλληνες, δηλαδὴ εἰδωλολάτρες. Στὴν πραγματικότητα οἱ θεολόγοι τοῦ Καρλομάγνου παραποίησαν τὰ Πρακτικὰ τῆς Ζ' Οἰκουμενικῆς Συνόδου γιὰ νὰ καταλήξουν σὲ αὐτὸ τὸ συμπέρασμα.

Ἐφ’ ὅσον, κατὰ τὴν γνώμη τους, τερματίσθηκε ἡ πατερικὴ περίοδος τὸν 8ο αἰῶνα, στὴν συνέχεια ἀναπτύχθηκε ἡ σχολαστικὴ θεολογία, ποῦ ἔχει τοὺς δικούς της σχολαστικοὺς θεολόγους, οἱ ὁποῖοι θεωροῦνται οἱ νέοι θεολόγοι τῆς δυτικῆς παραδόσεως. Ἕνας ἀπὸ αὐτοὺς εἶναι ὁ Θωμᾶς ὁ Ἀκινάτης (1225-1274), ὁ ὁποῖος, ὅμως, στὸ ἔργο τοῦ Summa Theologica χρησιμοποιεῖ τὶς ἀπόψεις τοῦ ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Δαμασκηνοῦ, ὁπότε ἀπὸ τὸν 13ο αἰῶνα στοὺς Πατέρες τῶν ὀκτὼ πρώτων αἰώνων συγκαταλέγεται καὶ ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνὸς καὶ κλείνει ἐκεῖ ἡ πατερικὴ παράδοση.

Σύμφωνα μὲ τὴν ἄποψη αὐτὴ μετὰ τὴν σχολαστικὴ θεολογία ἀναπτύχθηκαν ἄλλες θεολογίες, ποῦ συνδέονται μὲ τὰ διάφορα ρεύματα, τὰ ὁποία ἐπικράτησαν στὴν Δύση μὲ τὴν Μεταρρύθμιση καὶ τὴν Ἀντιμεταρρύθμιση. Ἀπὸ ὀρθοδόξου πλευρᾶς ἀναπτύχθηκε ἡ ἄποψη ὅτι οἱ νέοι Πατέρες εἶναι οἱ Ρῶσοι θεολόγοι καὶ ἡσυχαστές, οἱ ὁποῖοι ξεπέρασαν καὶ τὴν πατερικὴ καὶ τὴν σχολαστικὴ θεολογία.

Συνεπῶς, σύμφωνα μὲ τὴν ἄποψη τῶν μεταπατερικῶν θεολόγων, οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας ἔζησαν μέχρι τὸν 8ο αἰῶνα καὶ ἀπὸ τότε μέχρι σήμερα ἐμφανίσθηκαν ἄλλοι πατέρες ποῦ εἶναι οἱ θεολόγοι καὶ ἀνήκουν σὲ διάφορες κατηγορίες. Μέσα σὲ αὐτὴν τὴν προοπτικὴ ἀναπτύχθηκε ἡ θεωρία τῆς μεταπατερικῆς θεολογίας. Ἡ μεταπατερικὴ θεολογία πρέπει νὰ συνδεθῇ –ὅπως πράγματι τὸ κάνουν ὅσοι ὁμιλοῦν γιὰ μεταπατερικὴ θεολογία– μὲ τὴν λεγομένη συναφειακὴ θεολογία ἢ θεολογία τῆς συνάφειας, ὅπως, γιὰ παράδειγμα, λέγεται «ἡ θεολογικὴ συνάφεια τῆς πνευματολογίας», «ἡ κοσμολογικὴ συνάφεια τῆς οἰκολογίας», «ἡ ἀνθρωπολογικὴ συνάφεια τοῦ φεμινισμοῦ» κλπ.

Ἡ λέξη συνάφεια, κατὰ τὸν Γεώργιο Μπαμπινιώτη, δηλώνει τὴν «ὕπαρξη κοινῶν στοιχείων μεταξὺ πραγμάτων», καὶ ὅταν χρησιμοποιῆται στὴν σύγχρονη θεολογία, δηλώνει τὸν ἐντοπισμὸ καὶ τὴν ὑπογράμμιση τῶν κοινῶν στοιχείων μεταξὺ διαφόρων θεολογικῶν καὶ θρησκευτικῶν παραδόσεων καί, ἑπομένως, δὲν τονίζονται τὰ σημεῖα στὰ ὁποία παρατηροῦνται διαφορές.

Χαρακτηριστικὸ παράδειγμα θεολογικῆς συνάφειας εἶναι οἱ ἀπόψεις τοῦ Clement, ὁ ὁποῖος συνδέει τὸν «φανατισμὸ ποῦ παραμορφώνει ἤδη τὸ πρόσωπο ὡραίων καὶ μεγάλων ἀνατολικῶν θρησκειῶν», μὲ τὴν «ὁμολογιακὴ ταυτότητα», ἡ ὁποία εἶναι «τὸ χῶμα ὅπου καλλιεργεῖται» ὁ φανατισμός. Ἔτσι, ὀφείλουμε, κατὰ τὸν Clement, νὰ βρίσκουμε τὰ κοινά, τὰ «συναφῆ» στοιχεῖα τοῦ Χριστιανισμοῦ μὲ τὸν Ἰουδαϊσμό-Ἐβραϊσμό, τὸν Ἰσλαμισμό, τὸν Ἰνδουϊσμὸ καὶ γενικὰ μὲ κάθε θρησκευτικὴ παράδοση. Μάλιστα, ἀναφερόμενος στὸν Ἰνδουϊσμὸ καὶ τὸ Εὐαγγέλιο, πρᾶγμα ποῦ ἰσχύει καὶ μὲ ἄλλες θρησκευτικὲς παραδόσεις, γράφει: «Ἐμεῖς οἱ Χριστιανοὶ ὀφείλουμε νὰ ἐργασθοῦμε πολὺ μὲ τὴν προοπτικὴ αὐτῆς τῆς συνάντησης. Αὐτὸ εἶναι περισσότερο ἐνδιαφέρον παρὰ νὰ φιλονικοῦμε μεταξύ μας». Ἔτσι, συνδέεται στενὰ ἡ μεταπατερικὴ μὲ τὴν συναφειακὴ θεολογία.

Ἡ θεωρία αὐτὴ δὲν εὐσταθεῖ ἀπὸ ὀρθοδόξου πλευρᾶς, διότι, ὅπως θὰ διαπιστώση ὁ ἀναγνώστης στὰ κείμενα ποῦ ἀκολουθοῦν, ἡ πατερικὴ περίοδος συνδέεται στενὰ μὲ τὴν ἐκκλησιαστικὴ ζωή. Ἡ Ἐκκλησία γεννᾶ καὶ ἀναδεικνύει Πατέρες σὲ ὅλους τοὺς αἰῶνες καὶ οἱ ἅγιοι Πατέρες, ποῦ εἶναι θεούμενοι καὶ θεόπνευστοι, ἐκφράζουν τὴν ἐκκλησιαστικὴ ἐμπειρία, εἶναι διάδοχοι τῶν Προφητῶν καὶ τῶν Ἀποστόλων καὶ ὁμολογοῦν τὴν ὀρθόδοξη πίστη. Μετὰ τὸν 8ο αἰῶνα ἔχουμε μεγάλους Πατέρες, ὅπως τὸν ἅγιο Συμεῶν τὸν Νέο Θεολόγο, τὸν ἅγιο Γρηγόριο τὸν Παλαμᾶ καὶ ὅλους τοὺς νηπτικοὺς καὶ ἡσυχαστὲς Πατέρες μέχρι τὶς ἡμέρες μας. Ἡ πατερικὴ περίοδος δὲν περατώθηκε, γιατί δὲν τελείωσε καὶ ἡ ἐκκλησιαστικὴ ζωή. Ἔτσι, ἡ μεταπατερικὴ καὶ συναφειακὴ θεολογία ὑπονομεύει στὴν πράξη τοὺς Πατέρες ἀπὸ τὸν 8ο αἰῶνα καὶ μετά, ὅπως καὶ παρερμηνεύει τοὺς Πατέρες τῶν ὀκτὼ (8) πρώτων αἰώνων.

Εἶναι ἑπόμενο ὅτι Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας ὑπάρχουν σὲ κάθε ἐποχή. Εἶναι αὐτοὶ ποῦ ἔχουν κοινὰ χαρακτηριστικὰ μὲ τοὺς ἀληθινοὺς Πατέρες, καὶ ἔχουν ταυτότητα ἐμπειρίας μὲ τοὺς Προφῆτες, τοὺς Ἀποστόλους καὶ τοὺς Πατέρες ὅλων τῶν αἰώνων, ἀλλὰ καὶ ταυτότητα ὁρολογίας, ὅπως καθορίσθηκε ἀπὸ τὶς Οἰκουμενικὲς Συνόδους. Ὁ σεβασμὸς σὲ αὐτοὺς τοὺς Πατέρες ἀποτελεῖ τεκμήριο γνησιότητος καὶ ἀληθείας. Ἡ διαφοροποίηση ἀπὸ αὐτοὺς συνιστᾶ ἀπόκλιση ἀπὸ τὴν θεολογία καὶ τὴν ἐμπειρία τῆς Ἐκκλησίας.

Ἔγραφα τὸ Σάββατο τοῦ Λαζάρου,
ἤτοι τὴν 7η Ἀπριλίου τοῦ ἔτους 2012,
στὸ Ἐπισκοπεῖο τῆς Ναυπάκτου.

Ὁ Ναυπάκτου καὶ Ἁγίου Βλασίου Ἰερόθεος

 

Περιεχόμενα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

1. Ἡ ΜΕΤΑΠΑΤΕΡΙΚΗ ΘΕΟΛΟΓΙΑ ΑΠΟ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗΣ ΠΡΟΟΠΤΙΚΗΣ

1. Ἡ θεολογία τοῦ Aleksei Khomiakov (Ἀλέξη Χομιακὼφ) ὡς πυρῆνας τῆς μεταπατερικῆς θεολογίας
2. Βασικὰ σημεῖα τῆς μεταπατερικῆς θεολογίας
3. Ἐφαρμογὲς τῆς μεταπατερικῆς θεολογίας στὴν σύγχρονη θεολογικὴ σκέψη
4. Ἕνα χαρακτηριστικὸ παράδειγμα
5. Ἡ ἐκκλησιαστικὴ παράδοση

α) Ἑνότητα Προφητῶν, Ἀποστόλων καὶ Πατέρων
β) Τὰ ἄρρητα ρήματα καὶ τὰ κτιστὰ ρήματα, νοήματα
γ) Ὁ λατρευτικὸς καὶ λειτουργικὸς πλοῦτος
δ) Ἡ περίπτωση τοῦ Γέροντος Σωφρονίου

6. Ἐπιλεγόμενα

2. ΜΙΑ ΚΥΟΦΟΡΟΥΜΕΝΗ ΑΙΡΕΣΗ ΣΤΗΝ ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ

1. Οἱ δῆθεν δύο τύποι ἐκκλησιολογίας στὴν ὀρθόδοξη θεολογία
2. Συνοπτικὴ ἀντίκρουση
3. Εὐρύτερες ἀναλύσεις

α) Οἱ προϋποθέσεις τοῦ ὀρθοδόξως θεολογείν
β) Ἡ ἐμπειρία τῆς δόξης τοῦ Θεοῦ καὶ ἡ διατύπωσή της
γ) Ἡ νηπτικὴ παράδοση καὶ ἡ Ἁγία Γραφή
δ) Ἡ νηπτική-ἡσυχαστικὴ παράδοση καὶ οἱ ἅγιοι Πατέρες
ε) Ἡ νηπτική-ἡσυχαστικὴ παράδοση καὶ οἱ Οἰκουμενικὲς Σύνοδοι
στ) Ἡ παράδοση τῆς Φιλοκαλίας
ζ) Ἡ νηπτικὴ θεολογία, τὰ Μυστήρια καὶ ἡ λατρεία τῆς Ἐκκλησίας
η) Ἡ ἑρμηνεία τοῦ π. Ἰωάννου Ρωμανίδη

4. Συμπέρασμα

3. Ἡ «ΓΛΩΣΣΑ» ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΚΑΙ Ἡ ΓΛΩΣΣΑ ΤΩΝ ΑΝΘΡΩΠΩΝ, ΗΓΟΥΝ ΑΡΡΗΤΑ ΡΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΚΤΙΣΤΑ ΡΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΝΟΗΜΑΤΑ

1. Ἐμπειρία ἀρρήτων ρημάτων
2. Ἡ «φωνὴ » τοῦ Θεοῦ καὶ οἱ γλῶσσες τῶν ἀνθρώπων

α) Οἱ ἀπόψεις τοῦ Εὐνομίου
β) Οὐσία καὶ ἐνέργειες, πράγματα καὶ ὀνόματα
γ) Ὁ Θεὸς δὲν εἶναι «γραμματιστής»
δ) Οἱ γλῶσσες εἶναι κατασκευάσματα τῶν ἀνθρώπων
ε) Δὲν ὑπάρχουν ἱερὲς γλῶσσες
στ) Ἡ ἐπικοινωνία τοῦ Θεοῦ μὲ τοὺς ἀνθρώπους

3. Μεταφορὰ τῶν ἀρρήτων ρημάτων μὲ κτιστὰ ρήματα καὶ νοήματα
4. Ἡ ἀποκαλυπτικὴ ἐμπειρία καὶ οἱ θεολογικοὶ ὅροι
5. Συμπέρασμα

4. ΤΑ ΦΥΣΙΚΑ, Ἡ ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗ ΚΑΙ Ἡ ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΘΕΟΛΟΓΙΑ

1. Τὰ φυσικὰ καὶ ἡ μεταφυσική

α) Σύντομη ὁρολογία
β) Συνάρτηση φυσικῶν καὶ μεταφυσικῆς

2. Ἡ δυτικὴ θεολογία καὶ ἡ ἀντιμεταφυσική

α) Σχολαστικὴ θεολογία, κοσμοείδωλο
β) Κατάρρευση τοῦ κοσμοειδώλου ἀπὸ διαφωτιστές

3. Ἡ οὐσία τῆς ὀρθοδόξου θεολογίας
4. Ὁ θεολόγος καὶ ὁ ἐπιστήμονας σὲ σχέση μὲ τὸν Θεὸ καὶ τὸν κόσμο
5. Συμπέρασμα

5. ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΟΙ ΚΑΙ ΑΠΟΔΕΙΚΤΙΚΟΙ ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΟΙ ΠΕΡΙ ΘΕΙΩΝ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ

1. Διπλῆ ἀλήθεια, γνώση, μεθοδολογία
2. Συλλογισμοὶ καὶ διαλεκτική

α) Εἴδη συλλογισμῶν
β) Ὁρισμὸς καὶ περιεχόμενο τῆς διαλεκτικῆς
γ) Διαλεκτικὴ καὶ σχολαστικισμός

3. Ἡ διδασκαλία τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ γιὰ τοὺς διαλεκτικοὺς καὶ ἀποδεικτικοὺς συλλογισμούς

α) Ἡ γνώση τοῦ Θεοῦ
β) Ἡ διαλεκτικὴ ἀπὸ ὀρθοδόξου πλευρᾶς
γ) Οἱ διαλεκτικοὶ καὶ ἀποδεικτικοὶ συλλογισμοὶ γιὰ τὸν Θεό
δ) Διαφορὰ μεταξὺ διαλεκτικοῦ καὶ ἀποδεικτικοῦ συλλογισμοῦ
ε) Σχολαστικὴ καὶ ὀρθόδοξη θεολογία

4. Φιλοσοφία, ἐπιστήμη καὶ θεολογία
5. Συμπέρασμα

6. ΕΝΣΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ «ΟΝΤΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΠΡΟΣΩΠΟΥ», ΤΟ ΧΡΟΝΙΚΟ ΜΙΑΣ ΕΡΕΥΝΑΣ

1. Ἡ «ἔνσταση» τοῦ Χρήστου Γιανναρά
2. Τὸ χρονικὸ μιᾶς ἔρευνας γιὰ τὸ θέμα τοῦ προσώπου
3. Τὰ βιβλία καὶ τὰ κείμενά μου γιὰ τὸ πρόσωπο

α) «Πρόσωπο καὶ ἐλευθερία»
β) «Τὸ πρόσωπο στὴν Ὀρθόδοξη Παράδοση»
γ) «Ἡ περὶ προσώπου διδασκαλία, κατὰ τὸν ἅγιο Γρηγόριοτόν Παλαμᾶ»
δ) «Τὸ πρόσωπο ὡς ἀλήθεια στὴν διδασκαλία τοῦ Γέροντος Σωφρονίου»
ε) «Περσοναλισμὸς καὶ πρόσωπο»
στ) «Πρόσωπα, οὐσία καὶ ἐνέργεια»
ζ) «Ἡ δημιουργία τοῦ ἀνθρώπου»

4. Δύο πρόσφατα κείμενα γιὰ τὸ πρόσωπο

α) Πρόσωπα καὶ «κοινωνία προσώπων»

Ι. Ἡ θεολογία τοῦ προσώπου
ΙΙ. Ἡ «Κοινωνία τῶν προσώπων»

β) Βουλησιοκρατικὸς (βολονταριστικὸς) περσοναλισμός

Ι. Οἱ δύο θελήσεις στὸν Χριστό
ΙΙ. Ἡ θέληση κατὰ τὸν ἅγιο Μάξιμο τὸν Ὁμολογητή
ΙΙΙ. Φυσικὸ καὶ γνωμικὸ θέλημα
IV. Ἡ «ἐλευθερία τῆς βούλησης-θέλησης τοῦ προσώπου» κατὰ τὴν φιλοσοφία καὶ τὴν πατερικὴ θεολογία

1. Ἡ θέληση-βούληση στὴν δυτικὴ θεολογία καὶ φιλοσοφία
2. Ἡ θέληση στὴν ὀρθόδοξη θεολογία
3. Ἡ διδασκαλία τοῦ ἁγίου Μαξίμου τοῦ Ὁμολογητοῦ γιὰ τὴν ἐλευθερία, τὴν θέληση καὶ τὴν προαίρεση
4. Οἱ συνέπειες τοῦ περσοναλισμοῦ στὴν ἐκκλησιαστικὴ ζωή

5. Γενικὰ συμπεράσματά περί προσώπου

7. Ὁ ΑΓΙΟΣ ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ Ὁ ΠΑΛΑΜΑΣ ΩΣ ΕΚΦΡΑΣΤΗΣ ΤΗΣ ΑΓΙΟΡΕΙΤΙΚΗΣ ΖΩΗΣ

1. Ἁγιορείτης κατὰ τὴν καρδία πρὶν γίνη ἁγιορείτης μοναχός
2. Οἱ βάσεις τῆς ἁγιορείτικης ζωῆς
3. Μυστήρια καὶ ἡσυχασμός
4. Τὸ δόγμα, καρπὸς πράξεως καὶ θεωρίας
5. Ἡ ἐξάσκηση τῆς ποιμαντικῆς
6. Ἐπίλογος

8. Ὁ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΧΡΗΣΤΟΥ ΩΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΚΑΙ ΚΟΡΥΦΑΙΟΣ ΠΑΤΡΟΛΟΓΟΣ

1. Ὁ Καθηγητής - Δάσκαλος
2. Κορυφαῖος Πατρολόγος

9. ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΚΑΙ ΑΝΑΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ, ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΦΙΛΟΚΑΛΙΑ ΤΩΝ ΙΕΡΩΝ ΝΗΠΤΙΚΩΝ

1. Ἡ ἀξία τῆς Φιλοκαλίας
2. Τὸ Προοίμιον τοῦ ἁγίου Νικοδήμου τοῦ Ἁγιορείτου

α) Ὁ σκοπὸς τῆς δημιουργίας τοῦ ἀνθρώπου
β) Ἡ πτώση τοῦ ἀνθρώπου
γ) Ἡ ἐνανθρώπηση τοῦ Χριστοῦ
δ) Ἡ ἀπόσβεση τοῦ πνεύματος τοῦ Θεοῦ
ε) Οἱ ἅγιοι Πατέρες γιὰ τὴν νήψη καὶ τὴν προσευχή
στ) Πατρικὴ κληρονομία
ζ) Σπάνια τὰ βιβλία περὶ τῆς νηπτικὴς ζωῆς
η) «Οἱ σωζόμενοι»
θ) Ἡ ἀξία τῆς συλλογῆς τῆς Φιλοκαλίας
ι) Ἀπάντηση σὲ ἀντιρρήσεις
ἰα) Προτροπὴ γιὰ πνευματικὴ βρώση καὶ πόση

3. Συμπέρασμα

10. Ἡ ΑΚΤΙΣΤΗ ΘΕΙΑ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΣΤΟΝ ΑΚΤΙΣΤΟ ΝΑΟ

1. Τὸ βιβλίο τῆς Ἀποκαλύψεως τοῦ Εὐαγγελιστοῦ Ἰωάννου
2. Ἡ ἄκτιστη θεία Λειτουργία

α) Οἱ προϋποθέσεις τῆς θείας Λειτουργίας
β) Ἡ θεωρία τῆς ἄκτιστης θείας Λειτουργίας

3. Ὁ ἄκτιστος ναός

α) Ὁ ναὸς καὶ τὸ ἄνοιγμά του
β) Ὁ καινὸς οὐρανὸς καὶ ἡ καινὴ γῆ

4. Ἡ ἀντανάκλαση τῆς οὐράνιας ζωῆς στὴν θεία Λειτουργία τῆς Ἐκκλησίας
5. Ἐπίλογος

  • Προβολές: 2981