Ναυπάκτου κ. Ἱεροθέου: «Ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία στὴν Οἰκουμένη»

Μητροπολίτου Ναυπάκτου & Ἁγίου Βλασίου κ. Ἱεροθέου

Ὁμιλία στὴν ἐκδήλωση «Ναυπακτιακὴ Πίτα 2013» (βλ. προηγούμενο τεῦχος 198).

Εὐχαριστῶ θερμῶς τὴν Ὁμοσπονδία Συλλόγων Ναυπακτίας καὶ τὴν Ἑταιρεία Ναυπακτιακῶν Μελετῶν, τοὺς Προέδρους τους καὶ τὰ Μέλη τους γιὰ τὴν τιμητικὴ αὐτὴ διάκριση ποὺ μοῦ ἔγινε σήμερα, ἡ ὁποία ἀναφέρεται στὴν Ἐκκλησία, στὴν ὁποία ζὼ καὶ ἐργάζομαι, ἀλλὰ καὶ στοὺς συνεργάτες μου, Κληρικοὺς καὶ λαϊκούς, καὶ τοὺς εὐσεβεῖς Χριστιανούς. Καὶ τελικὰ ὅλα πρέπει νὰ ἀναφέρωνται στὴν δόξα τοῦ Θεοῦ.

Γνωριζόμαστε ἀπὸ χρόνια, ἐκτιμῶ τὸ μεγάλο ἔργο ποὺ ἐπιτελεῖτε στὴν πόλη καὶ τὴν ἐπαρχία μας, καθημερινῶς διακρίνω τὸ ἐκκλησιαστικό σας φρόνημα, τὴν ἀγάπη σας γιὰ τὸν τόπο καὶ τοὺς ἀνθρώπους τους χαίρομαι κάθε φορὰ ποὺ συναντόμαστε κατὰ τὴν κοπὴ τῆς Πρωτοχρονιάτικης Βασιλόπιττας καὶ ἀλλοῦ. Ἐπίσης, σᾶς τιμῶ γιὰ τὴν προσπάθεια νὰ ἀναδείξετε τὴν πλούσια πνευματικὴ καὶ πολιτιστικὴ κληρονομιὰ καὶ παράδοση. Ὁ Θεὸς νὰ σᾶς δίνη δύναμη γιὰ νὰ συνεχίσετε τὸ δημιουργικὸ καὶ παραγωγικὸ ἔργο σας.

Τὸ θέμα ποὺ θέλω ἐφέτος νὰ ἀναπτύξω εἶναι: «Ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία στὴν Οἰκουμένη».

Ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία ὅπως ὁμολογοῦμε στὸ Σύμβολο τῆς Πίστεως, εἶναι Μία, Ἁγία, Καθολικὴ καὶ Ἀποστολική. Αὐτὰ τὰ τέσσερα γνωρίσματα δείχουν ὅλο τὸ μεγαλεῖο της, τὴν ἐσωτερική της ἑνότητα, ἀλλὰ καὶ τὴν οἰκουμενική της διάσταση. Εἶναι Μία, ἀφοῦ ἕνα εἶναι τὸ Σῶμα τοῦ Χριστοῦ εἶναι Ἁγία, ἀφοῦ ἡ ἁγιότητα προέρχεται ἀπὸ τὴν ἁγιότητα τῆς κεφαλῆς, ἡ ὁποία ἁγία κεφαλὴ ἁγιάζει καὶ τὰ μέλη της, εἶναι Καθολικὴ γιατί ἔχει ἁπλωθῇ σὲ ὁλόκληρο τὸν κόσμο εἶναι Ἀποστολική, γιατί στηρίζεται στὴν διδασκαλία τῶν ἁγίων Ἀποστόλων καὶ φυσικὰ τῶν ἁγίων Πατέρων, ὅπως αὐτοὶ ἑρμήνευσαν τὸ ἀποστολικὸ κήρυγμα, ἀφοῦ οἱ Ἀπόστολοι εἶναι μάρτυρες τῆς Ἀναστάσεως τοῦ Χριστοῦ.

Στὴν συνέχεια θὰ μείνω λίγο στὴν καθολικότητα τῆς Ἐκκλησίας καὶ θὰ τὴν ἀναπτύξω μέσα ἀπὸ τὴν παγκόσμια διάστασή της, ὅπως ἐκφράζεται σήμερα, καὶ βεβαίως μέσα ἀπὸ τὴν ὀρθόδοξη θεολογία καὶ ζωή, ὅπως αὐτὰ βιώνονται στὶς ἡμέρες μας.

1. Ἡ προσωπική μου ἐπαφὴ μὲ τὴν παγκόσμια Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία

Μὲ ἀξίωσε ὁ Θεὸς νὰ ἔλθω σὲ ἐπικοινωνία μὲ ὅλη σχεδὸν τὴν σύγχρονη Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία καὶ νὰ δὼ τὴν δυναμική της, ἀλλὰ συγχρόνως νὰ δὼ καὶ τὰ προβλήματα ποὺ τὴν ἀπασχολοῦν. Αὐτὸ ἔγινε μὲ τὴν οἰκονομία τοῦ Θεοῦ μέσα ἀπὸ τὶς ὁμιλίες ποὺ ἔκανα σὲ ὅλα τὰ μέρη τοῦ κόσμου, ἀνατολῆς καὶ δύσεως, καὶ βεβαίως μὲ τὰ βιβλία μου τὰ ὁποία μεταφράστηκαν σὲ ὅλες τὶς βασικὲς γλῶσσες καὶ διαβάζονται ἀπὸ ὅλους τοὺς Χριστιανούς, ὅπου γῆς. Αὐτὰ μοῦ ἔδωσαν τὴν εὐκαιρία ὄχι μόνον νὰ συναντήσω Ὀρθοδόξους Χριστιανοὺς ἀπὸ ὅλο τὸν κόσμο, νὰ συνομιλήσω μαζί τους, ἄλλα καὶ νὰ ἀλληλογραφῶ μὲ ἀναγνῶστες καὶ ἔτσι προσπαθῶ κάτι νὰ προσφέρω στὴν σύγχρονη ὀρθόδοξη ἐκκλησιαστικὴ μαρτυρία.

Πολλὲς φορὲς ἔχω ἐπισκεφθῇ τὴν Κωνσταντινούπολη, τὴν Βασιλεύουσα καὶ τὸ Οἰκουμενικὸ Πατριαρχεῖο, τὸ ὁποῖο σέβομαι γιατί ἀποτελεῖ τὴν ἑνότητα ὅλων τῶν Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν. Γιὰ τρία χρόνια, κατὰ διαστήματα, δίδαξα στὴν Μπελεμέντειο Θεολογικὴ Σχολὴ «Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός», τοῦ Πατριαρχείου Ἀντιοχείας στὸν Βόρειο Λίβανο, καὶ ἐργάσθηκα ἱεραποστολικὰ στὴν Μέση Ἀνατολή, ἤτοι τὴν Συρία καὶ τὸν Λίβανο. Ἐπανειλημμένως περιόδευσα στὶς Βαλκανικὲς Χῶρες, στὴν Ρωσία, τὴν Γεωργία. Ταξίδευσα συνεχῶς στὴν Εὐρώπη, κυρίως στὴν Ἀγγλία, καὶ τὴν Ἀμερική, δίδοντας διαλέξεις καὶ συζητῶντας μὲ Ὀρθοδόξους Χριστιανοὺς ἀπὸ ὅλες τὶς ἐθνότητες.

Αὐτὴ ἡ ἔξοδος ἀπὸ τὴν Ἑλλάδα καὶ ἡ πορεία μοῦ πρὸς τὸν ἐξωτερικὸ κόσμο ἄρχισε ἀπὸ τὴν ἡλικία τῶν 30 περίπου ἐτῶν, γιατί διψοῦσα στὴν ἀρχὴ νὰ μάθω πῶς ἐργάζονται καὶ συμπεριφέρονται οἱ Ὀρθόδοξοι ποὺ κατοικοῦν σὲ ὅλη τὴν Οἰκουμένη, στὴν συνέχεια νὰ μιλήσω μαζί τους καὶ κατόπιν νὰ ἀναπτύξω διάφορα θεολογικὰ καὶ ἐκκλησιαστικὰ θέματα. Ἄρχισα αὐτὸ τὸ ἔργο ἀπὸ τότε ποὺ ἤμουν στὴν Ἔδεσσα, τὸ συνέχισα τὴν ἐποχὴ ποὺ ὑπηρετοῦσα στὴν Ἱερὰ Ἀρχιεπισκοπὴ Ἀθηνῶν καὶ τὸ ἐπεξέτεινα ὅταν ἔγινα Μητροπολίτης τῆς Θεοσώστου αὐτῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως.

Τὸ σημαντικὸ εἶναι ὅτι δὲν ἔκανα ἁπλῶς ταξίδια ἀναψυχῆς, οὔτε μὲ δική μου πρωτοβουλία, ἀλλὰ πάντοτε ὕστερα ἀπὸ προσκλήσεις διαφόρων κοινοτήτων, Ἐκκλησιῶν, Πανεπιστημίων καὶ Θεολογικῶν Σχολῶν, γιὰ νὰ ἀναπτύξω ἐπίκαιρα θεολογικὰ καὶ ἐκκλησιαστικὰ ζητήματα ποὺ τοὺς ἀπασχολοῦσαν. Ὑπῆρξαν περιπτώσεις, καὶ εἶναι καὶ οἱ πιὸ σημαντικές, ποὺ ἐπισκέφθηκα διάφορες χῶρες γιὰ νὰ παρουσιάσω τὰ βιβλία μοῦ ποὺ εἶχαν μεταφρασθῆ στὶς γλῶσσες τους καὶ αὐτὸ μοῦ ἔδωσε τὴν δυνατότητα νὰ ἀναλύσω τὴν θεολογικὴ σκέψη ποὺ κατατίθεται στὰ βιβλία καὶ νὰ ἐπικοινωνήσω μὲ τοὺς Χριστιανοὺς τῶν περιοχῶν αὐτῶν.

Δοξάζω τὸν Θεὸ γιὰ ὅλο αὐτὸ τὸ ἔργο ποὺ γίνεται παράλληλα μὲ τὸ ποιμαντικὸ ἔργο στὴν Ἱερὰ Μητρόπολη ποὺ μὲ ἔστειλε ὁ Θεὸς καὶ μὲ αὐτὸν τὸν τρόπο γίνεται γνωστὴ καὶ αὐτὴ σὲ ὅλον τὸν κόσμο, ἀλλὰ καὶ παράλληλα μὲ τὴν συμμετοχή μου σὲ διάφορα Παγκόσμια καὶ Διεθνῆ Θεολογικὰ Συνέδρια ποὺ διεξάγονται στὸν ἑλλαδικὸ χῶρο.

Ἡ πορεία μοῦ πρὸς τὴν Ἀνατολὴ καὶ τὴν Δύση, τὸν Βορρᾶ καὶ τὸν Νότο δὲν ἔγινε χωρὶς κόπο καὶ δυσκολίες, χωρὶς θυσίες καὶ ἀγρυπνίες, χωρὶς μόχθο καὶ πειρασμούς. Ὅμως, στὸ τέλος μένει ἡ χαρὰ γιὰ τὴν ἐλάχιστη συμμετοχή μου στὴν ἱεραποστολὴ τῆς Ἐκκλησίας καὶ στὴν δόξα τοῦ Θεοῦ. Βέβαια, ὁ Θεὸς εἶναι ἐκεῖνος ποὺ στὸ τέλος θὰ κρίνη ὅλο αὐτὸ τὸ ἔργο καὶ συχνὰ τὸν παρακαλῶ νὰ δείξη τὸ ἔλεὸς Τοῦ καὶ τὴν φιλανθρωπία Τοῦ καὶ νὰ δὴ τὴν ἐσωτερικὴ ἀγαθὴ διάθεσή μου καὶ νὰ μὴ σταθῇ σὲ μερικὰ ἐξωτερικὰ λάθη, τὰ ὁποία ὡς ἄνθρωποι ἀσφαλῶς κάνουμε.

Θὰ προσπαθήσω νὰ ἐκθέσω μὲ συντομία μερικὲς ἀπόψεις μου γιὰ τὸ θέμα «Ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία στὴν Οἰκουμένη», ποὺ σχηματίσθηκαν μέσα ἀπὸ τὴν προσωπική μου ἐμπειρία.

2. Ἡ Χριστιανικὴ Ρωμαϊκὴ Αὐτοκρατορία

Εἶναι γνωστὸν ὅτι ἡ ἑνιαία Χριστιανικὴ Ρωμαϊκὴ Αὐτοκρατορία ἐπεκτεινόταν ἀπὸ τὴν Ἰβηρία μέχρι τὴν Μέση Ἀνατολὴ καὶ τὴν Βόρεια Ἀφρική. Συγκεκριμένα, στὴν ἐποχὴ τοῦ Μ. Κωνσταντίνου ἡ Ρωμαϊκὴ Αὐτοκρατορία ἐπεκτεινόταν σὲ ὅλο τὸν μεσόγειο χῶρο ποὺ σήμερα καλύπτει τὴν Ἀγγλία, Πορτογαλία, Ἱσπανία, Γαλλία, Ἑλβετία, Ἰταλία, Αὐστρία, τὰ Βαλκάνια, ὅλη τὴν Βόρεια Ἀφρική, τὸν Λίβανο, τὴν Συρία, τὴν Τουρκία καὶ τὶς Ρωσικὲς παραλίες τοῦ Εὐξείνου Πόντου. Ἀργότερα, βέβαια, διαιρέθηκε σὲ δυτικὸ καὶ ἀνατολικὸ τμῆμα. Στὸ δυτικὸ τμῆμα κυριάρχησαν οἱ βάρβαροι, ποὺ κατὰ διαστήματα κατέβαιναν ἀπὸ τὸν βορρᾶ, ἀλλὰ καὶ στὸ ἀνατολικὸ τμῆμα δημιουργοῦνταν διάφορα προβλήματα ἀπὸ ἐχθρικοὺς ἀνατολικοὺς λαούς, μὲ ἀποτέλεσμα ἡ Ρωμαϊκὴ Αὐτοκρατορία νὰ συρρικνώνεται σημαντικά. Ἔχανε πολλὰ τμήματά της ἀπὸ τὴν ἀνατολὴ καὶ τὴν δύση.

Τὸ σημαντικὸ εἶναι ὅτι ἀπὸ πλευρᾶς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας ὑπῆρχαν πολλὰ κοινὰ γνωρίσματα, ἤτοι ἡ θεία Λειτουργία, ἡ εὐαγγελικὴ ζωή, ἡ θεολογία, ὅπως εἶχε καθιερωθῇ ἀπὸ τὶς Οἰκουμενικὲς Συνόδους, οἱ παραδόσεις καὶ πολλὰ ἄλλα. Βέβαια, κατὰ καιροὺς ἀναφύονταν καὶ διάφορες αἱρέσεις, τὶς ὁποῖες ἀντιμετώπιζαν οἱ Πατέρες στὶς Τοπικὲς καὶ Οἰκουμενικὲς Συνόδους. Παρὰ ταῦτα διεσώθηκαν διάφορες αἱρετικὲς ὁμάδες ὡς ἰδιαίτερες Ἐκκλησίες, ὅπως εἶναι οἱ Νεστοριανοί, οἱ Μονοφυσίτες, οἱ Μονοθελῆτες κλπ.

Καίτοι ὑπῆρχε στὴν Ρωμαϊκὴ Αὐτοκρατορία ἑνιαία θεολογικὴ καὶ πολιτιστικὴ παράδοση, ἀλλὰ καὶ κρατικὴ διοίκηση, ἐν τούτοις ὑπῆρχε πολυγλωσσία. Στὴν ἀρχὴ ὑπῆρχε διγλωσσία, ἀφοῦ ἦταν ἑλληνόφωνοι καὶ λατινόφωνοι Ρωμηοί, καὶ στὴν συνέχεια προστέθηκαν οἱ ἀραβόφωνοι καὶ οἱ σλαβόφωνοι. Ὅμως, κοινὸς στόχος ἦταν ἡ βίωση τῆς ὀρθοδόξου ζωῆς. Ἡ ὑποδούλωση τῆς ἀνατολικῆς Ρωμαϊκῆς Αὐτοκρατορίας στοὺς Ὀθωμανοὺς δημιούργησε πολλὰ προβλήματα στὴν διοίκηση καὶ τὴν ποιμαντικὴ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, ἀλλὰ καὶ ἀνέδειξε μάρτυρες καὶ ἁγίους ἀπὸ ὅλες τὶς λαότητες, δηλαδὴ ἀπὸ ὅλους τοὺς Χριστιανοὺς τῆς ἑνιαίας Ρωμαϊκῆς Αὐτοκρατορίας.

3. Σύγχρονα ἐκκλησιαστικὰ προβλήματα

Ἡ διαδοχικὴ ἀπελευθέρωση πολλῶν τμημάτων τῆς παλαιᾶς Ρωμαϊκῆς Αὐτοκρατορίας ἀπὸ τὴν ὑποδούλωσή τους στοὺς Ὀθωμανοὺς εἶχε ὡς συνέπεια νὰ ἀναπτυχθοῦν τὰ ἐθνικὰ κράτη, κάτω ἀπὸ τὴν ἐπίδραση τῶν ἰδεῶν τοῦ διαφωτισμοῦ καὶ τοῦ ρομαντισμοῦ. Ἔτσι, πολλὲς περιοχὲς ἀποτέλεσαν ἰδιαίτερες ἐθνότητες μὲ βάση τὰ ἰδιαίτερα χαρακτηριστικὰ γνωρίσματα κάθε περιοχῆς καὶ ζήτησαν ἢ ἐπεχείρησαν πραξικοπηματικῶς τὴν ἀποδέσμευσή τους ἀπὸ τὸ Οἰκουμενικὸ Πατριαρχεῖο, ποὺ ἕως τότε ἀποτελοῦσε τὴν ἑνότητα ὅλης τῆς πρώην Χριστιανικῆς Ρωμαϊκῆς Αὐτοκρατορίας. Ἔτσι, ὁ ἐθνικισμὸς εἰσῆλθε καὶ μέσα στὸν χῶρο τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, ἡ ὁποία ὡς ἀπὸ τὴν φύση της εἶναι οἰκουμενική, δηλαδὴ δὲν περικλείεται σὲ ἐθνικισμούς, ποὺ διαφέρουν σαφῶς ἀπὸ τὸν ἐθνισμό. Ἄλλο εἶναι ὁ ἐθνικισμὸς καὶ ἄλλο ὁ ἐθνισμὸς ἄλλο εἶναι ἡ ἀγάπη γιὰ τὴν Πατρίδα καὶ ἄλλο ἡ ἀπολυτοποίηση τῆς ἰδιαίτερης Πατρίδος σὲ βάρος τῆς Οἰκουμενικότητας.

Σήμερα ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία ἐκφράζεται ἀπὸ τρεὶς κατηγορίες, ἤτοι τοὺς ἑλληνοφώνους, τοὺς σλαβοφώνους καὶ τοὺς ἀραβοφώνους. Τὸ πρόβλημα δὲν εἶναι ἡ γλῶσσα, ἀλλὰ ἡ εἴσοδος τοῦ ἐθνοφυλετισμοῦ-ἐθνικισμοῦ στὴν ἐσωτερικὴ ζωὴ τῆς Ἐκκλησίας, καίτοι αὐτὸς ἔχει καταδικασθῆ ἀπὸ τὴν Σύνοδο τῆς Κωνσταντινουπόλεως τοῦ ἔτους 1872.

Ἀπὸ τὶς ἐπισκέψεις μου σὲ πολλὲς περιοχὲς τῆς Ἀνατολῆς, τῆς Δύσης καὶ τοῦ Βορρᾶ, συνάντησα ὀρθοδόξους Χριστιανοὺς ποὺ συμπεριφέρονται ὡς Ὀρθόδοξοι ἔχοντας ἁπλὴ πίστη καὶ ὀρθὲς ἐκκλησιαστικὲς παραδόσεις, ἀλλὰ συνάντησα καὶ ὀρθοδόξους Χριστιανούς, οἱ ὁποῖοι διαπνέονται ἀπὸ τὸν ἐθνοφυλετισμό, ὁ ὁποῖος εἶναι ἄρνηση τῆς ἑνότητας καὶ τῆς οἰκουμενικότητας τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας. Στὴν συνέχεια θὰ καταγραφοῦν ἀπόψεις μου, τὶς ὁποῖες σχημάτισα ἀπὸ ἐπιτόπιες ἔρευνες, θὰ ἐντοπισθοῦν μερικὰ σύγχρονα ἐκκλησιαστικὰ προβλήματα, πέρα ἀπὸ τὰ θετικὰ κοινὰ σημεῖα, ποὺ παραμένουν καὶ συγκροτοῦν τὴν ἑνότητα τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας.

α) Η ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΗ ΔΙΑΙΡΕΣΗ

Στὴν ἀρχαία Ἐκκλησία, ὅπως τὸ βλέπουμε στοὺς ἱεροὺς Κανόνες τῶν Τοπικῶν καὶ Οἰκουμενικῶν Συνόδων ὑπῆρχε ἡ λεγόμενη Πενταρχία, δηλαδὴ τὰ πέντε Πατριαρχεῖα, ἤτοι ἡ Παλαιὰ Ρώμη, ἡ Νέα Ρώμη, ἡ Ἀλεξάνδρεια, ἡ Ἀντιόχεια, τὰ Ἱεροσόλυμα, ὅπως καὶ ἡ αὐτοκέφαλη Ἐκκλησία τῆς Κύπρου.

Ὁ Θεόδωρος Βαλσαμῶν, Πατριάρχης Ἀντιοχείας, σὲ εἰδικὴ μελέτη τοῦ γιὰ τὰ πατριαρχικὰ προνόμια, ἀναφερόμενος στὸν λστ' Κανόνα τῆς ΣΤ' Οἰκουμενικῆς Συνόδου, ἑρμηνεύει αὐτὴν τὴν Πενταρχία μέσα ἀπὸ τὶς πέντε αἰσθήσεις τοῦ σώματος. Ὅπως τὸ ἀνθρώπινο σῶμα ἔχει πέντε αἰσθήσεις (ὅραση, ἀκοή, ὄσφρηση, γεύση, ἁφὴ) ἔτσι καὶ τὸ Σῶμα τοῦ Χριστοῦ, ἡ Ἐκκλησία, ἔχει πέντε αἰσθήσεις. Εἶναι οἱ Ἐκκλησίες τῆς Παλαιᾶς Ρώμης, Νέας Ρώμης, Ἀλεξανδρείας, Ἀντιοχείας, Ἱεροσολύμων. Γράφει ὅτι «οἱ μεγάλοι ἀρχιερεῖς» «τῶν πέντε ἁγιωτάτων θρόνων», «οὕτω κατὰ πᾶσαν τὴν οἰκουμένην σεβάζονται» καὶ ὑπάρχει ἑνότητα, καὶ «τοῦ δευτέρου ὁ πρῶτος οὐ κατεπαίρεται, οὐδὲ τοῦ τρίτου ὁ δεύτερος ἀλλ ὡς αἰσθήσεις πέντε μιᾶς κεφαλῆς ἀριθμούμεναι καὶ μὴ μεριζόμεναι, παρὰ τὼ χριστωνύμω λαῷ λογιζόμενοι, ἰσοτιμίαν ἐν ἄπασιν ἔχουσι, καὶ κάραι τῶν κατὰ πᾶσαν τὴν οἰκουμένην ἁγίων Ἐκκλησιῶν τοῦ Θεοῦ δικαίως καλούμενοι, διαφορὰν ἀνθρωπίνην οὐ πάσχουσιν».

Τὸ 1009 ἡ Ἐκκλησία τῆς Παλαιᾶς Ρώμης ἀπομακρύνθηκε ἀπὸ τὸ σῶμα τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, καθὼς ἐπίσης στὴν πάροδο τοῦ χρόνου δημιουργήθηκαν καὶ ἄλλα Πατριαρχεῖα καὶ Αὐτοκέφαλες Ἐκκλησίες. Ἔτσι, σήμερα ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία ἀποτελεῖται ἀπὸ δεκατέσσερεις (14) Αὐτοκέφαλες Ἐκκλησίες, ἤτοι: Τὸ Οἰκουμενικὸ Πατριαρχεῖο Κωνσταντινουπόλεως. Τὰ Πατριαρχεῖα: Ἀλεξανδρείας, Ἀντιοχείας, Ἱεροσολύμων, Ρωσίας, Σερβίας, Ρουμανίας, Βουλγαρίας, Γεωργίας. Οἱ Αὐτοκέφαλες Ἐκκλησίες: Κύπρου, Ἑλλάδος, Πολωνίας, Ἀλβανίας, Τσεχίας καὶ Σλοβακίας.

Ὅλες αὐτὲς οἱ νέες αὐτοκέφαλες Ἐκκλησίες ἀπαρτίσθηκαν ἀποσπαζόμενες μὲ διάφορους τρόπους ἀπὸ τὸ Οἰκουμενικὸ Πατριαρχεῖο, τὸ ὁποῖο ἔγινε αἱμοδότης στὶς νέες αὐτὲς ἐκκλησιαστικὲς διοικήσεις καὶ γι' αὐτὸ καλεῖται Μήτηρ καὶ ἀδελφὴ Ἐκκλησία. Ἡ νέα αὐτὴ διαίρεση ἔγινε μὲ βάση τὰ Ἐθνικὰ Κράτη, πρᾶγμα ποὺ ἂν δὲν ὑπάρχη ἀνύστακτη προσοχή, μπορεῖ νὰ ἐξελιχθῆ σὲ νάρκη στὰ θεμέλια τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας. Βεβαίως, ἐξακολουθεῖ νὰ ὑφίσταται ἡ διορθόδοξη ἑνότητα τῶν Πατριαρχείων καὶ τῶν Αὐτοκεφάλων Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν, μὲ κέντρο τὸν Οἰκουμενικὸ Πατριάρχη, ὅμως μερικὲς φορὲς στὴν πράξη ὑπονομεύεται αὐτὴ ἡ ἑνότητα ἀπὸ φιλαρχίες, πρωτοκαθεδρίες καὶ φιλοπρωτεύοντες Κληρικούς. Ἔτσι, ἡ αὐτοκεφαλία λειτουργεῖ μερικὲς φορὲς ὡς αὐτοκεφαλαρχία, ὅπως χαρακτηριστικὰ ἐπισημαίνει ὁ Ὀλιβιὲρ Κλεμάν. Τὸ αὐτοδιοίκητο, μερικὲς φορές, γίνεται αὐτόνομο, αὐτοδέσποτο, ὁπότε δημιουργοῦνται διάφορα ἐκκλησιαστικὰ προβλήματα.

Ἕνα ἀπὸ τὰ μεγαλύτερα προβλήματα ποὺ ἀπασχολεῖ τὴν σύγχρονη Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία ὡς πρὸς τὸ σημεῖο αὐτὸ εἶναι τὸ φαινόμενο τῆς Διασπορᾶς. Ὁ ὅρος αὐτὸς (Διασπορὰ) χρησιμοποιόταν γιὰ νὰ δηλώση τοὺς Ἑβραίους ποὺ βρίσκονταν μακριὰ ἀπὸ τὴν Ἱερουσαλὴμ καὶ γενικὰ τὴν Παλαιστίνη. Σήμερα μὲ τὸν ὅρο αὐτὸ χαρακτηρίζονται οἱ ὀρθόδοξοι Χριστιανοὶ ἑνὸς Κράτους ποὺ διαβιοῦν σὲ ἕνα ἄλλο Κράτος τῆς Εὐρώπης καὶ τῆς Ἀμερικῆς. Αὐτὸ φαίνεται ἐντονότατα στὴν τελευταία, δηλαδὴ τὴν Ἀμερική. Ἐκεῖ ἐργάζονται καὶ ζοὺν ὀρθόδοξοι Χριστιανοὶ ἀπὸ διάφορα Κράτη, ἀπ' ὅπου ἐξαναγκάσθηκαν νὰ μεταναστεύσουν καὶ ἵδρυσαν διάφορες ἐθνικὲς Ἐκκλησίες –Ἑλλήνων, Ρώσων, Ρουμάνων, Βουλγάρων, Ἀράβων κλπ.– ὁπότε, οἱ Ὀρθόδοξες Ἐκκλησίες ἔχουν Μητροπόλεις, Ἐπισκοπὲς καὶ Ἐνορίες στὴν Ἀμερική, τὶς ὁποῖες καὶ διοικοῦν, μέσα στὸ κλίμα τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου. Αὐτὸ τὸ φαινόμενο χαρακτηρίζεται ὡς Διασπορά.

Γιὰ νὰ γίνη ἀντιληπτὸ αὐτὸ τὸ νέο φαινόμενο ποὺ ἀποτελεῖ τὴν σύγχρονη ἐκκλησιολογικὴ ἐκτροπή, θὰ πρέπει νὰ ἀναφερθῇ ὅτι στὴν Ἐκκλησία τῶν Τοπικῶν καὶ Οἰκουμενικῶν Συνόδων, μέχρι τοὺς τελευταίους αἰῶνες, δὲν ὑπῆρχαν ἰδιαίτεροι Ἐπίσκοποι γιὰ κάθε ὁμόγλωσσο λαό. Τὰ Πατριαρχεῖα, οἱ Αὐτοκέφαλες Ἐκκλησίες, οἱ Μητροπόλεις, οἱ Ἐπισκοπές, οἱ Ἐνορίες δὲν χωρίζονταν μὲ τὰ ἐθνικὰ χαρακτηριστικὰ τῶν Χριστιανῶν, ἀλλὰ κατὰ τὶς γεωγραφικὲς περιοχές. Γιὰ παράδειγμα, σὲ ἕνα Πατριαρχεῖο ἀνῆκαν ἀλλόγλωσσοι καὶ μνημόνευαν ὅλοι τὸν Πατριάρχη ἢ τὸν Μητροπολίτη κάθε γεωγραφικῆς περιοχῆς.

Ἂν ἐξακολουθοῦσε νὰ ἰσχύη αὐτὴ ἡ ἀρχή, τότε ὅλοι οἱ ὀρθόδοξοι Χριστιανοὶ ποὺ διαμένουν στὴν Ἀμερική, τὴν Εὐρώπη, τὴν Ἀσία, θὰ ἔπρεπε νὰ μνημονεύουν τὸν Οἰκουμενικὸ Πατριάρχη, ἐνῷ τώρα συνήθως οἱ ὀρθόδοξοι Κληρικοὶ μνημονεύουν τὸν Πατριάρχη τοῦ Ἔθνους καὶ τοῦ Κράτους ἀπὸ τὸ ὁποῖο προῆλθαν. Αὐτὸ λέγεται διάσπαση τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ χώρου, ποὺ γίνεται μὲ βάση τὰ ἐθνοφυλετικὰ κριτήρια. Ἔτσι, στὴν Ἀμερική, τὴν Εὐρώπη, τὴν Ἀσία ὑπάρχουν Μητροπόλεις καὶ Ἐνορίες ἀπὸ κάθε ἐκκλησιαστικὴ διοικητικὴ περιφέρεια, ὁπότε καὶ ὑπονομεύεται τὸ κανονικὸ δίκαιο τῆς Ἐκκλησίας.

Β) ΘΕΟΛΟΓΙΚΕΣ ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ

Γνωρίζουμε ὅτι ἡ θεολογία εἶναι ἡ πίστη τῆς Ἐκκλησίας. Αὐτὴ ἡ θεολογία καθορίσθηκε ἀπὸ τὴν Ἀποκάλυψη ποὺ δόθηκε ἀπὸ τὸν Θεὸ στοὺς Προφῆτες, τοὺς Ἀποστόλους καὶ τοὺς Πατέρες κάθε ἐποχῆς καὶ διατυπώθηκε ἀπὸ τὶς Οἰκουμενικὲς Συνόδου. Κανονικὰ πρέπει νὰ ὑπάρχη ἑνιαία θεολογικὴ ἔκφραση. Ὅμως, σήμερα ἐπικρατοῦν διάφορες θεολογικὲς ἀντιλήψεις, οἱ ὁποῖες πολλὲς φορὲς διατυπώνονται μὲ βάση ἰδιαίτερες σκοπιμότητες, κυρίως ἐθνικές. Ἡ θεολογία τῶν Προφητῶν, τῶν Ἀποστόλων καὶ τῶν Πατέρων ἑρμηνεύεται ποικιλοτρόπως γιὰ νὰ ἐξυπηρετήση διάφορες σκοπιμότητες.

Γιὰ παράδειγμα, στὴν προεπαναστατικὴ Ρωσία διαμορφώθηκε κατὰ τὸν δυτικὸ οὑμανισμὸ καὶ τὸν γερμανικὸ ἰδεαλισμό, μιὰ ἰδιαίτερη θεολογικὴ ἔκφραση, καὶ αὐτὴ ἀναπτύχθηκε ἀκόμη περισσότερο ἀπὸ τοὺς πρόσφυγες Ρώσους ποὺ μετακίνησαν στὸ Παρίσι μετὰ τὴν ἐπικράτηση τοῦ κομμουνισμοῦ στὴν Ρωσία, ἡ ὁποία θεολογία θεωρεῖται ἀπὸ αὐτοὺς ἀνώτερη ἀπὸ τὴν Ρωμαίϊκη Πατερικὴ θεολογία καὶ τὴν σχολαστικὴ θεολογία. Ἐπίσης, λόγῳ τοῦ ὅτι οἱ πρόσφυγες Ρῶσοι στὸ Παρίσι εἶχαν ἀποκοπῆ ἀπὸ τὸ Ρωσικὸ Πατριαρχεῖο, τὸ ὁποῖο προσπαθοῦσε νὰ περισώση ὅ,τι ἦταν δυνατόν, ἀναπτύχθηκε μιὰ θεολογικὴ τάση ποὺ λέγεται Εὐχαριστιολογία, σύμφωνα μὲ τὴν ὁποία κέντρο τῆς ἐκκλησιαστικῆς ζωῆς εἶναι ἡ θεία Εὐχαριστία, ἀνεξάρτητα ἀπὸ τὸν Ἐπίσκοπο ποὺ ἀναγνωρίζεται κανονικῶς ἀπὸ τὴν μητέρα Ἐκκλησία. Χαρακτηριστικὴ περίπτωση εἶναι ἡ εὐχαριστιακὴ θεολογία τοῦ Ἀφανάσιεφ.

Ἀκόμη, ἡ ὀρθόδοξη θεολογία δέχθηκε ποικίλες ἐπιρροὲς ἀπὸ τὶς ἄλλες χριστιανικὲς Ὁμολογίες, ὅπως τὸν Παπισμὸ καὶ τὸν Προτεσταντισμό. Μιὰ τέτοια θεολογία ἔφθασε καὶ στὸν ἑλληνικὸ χῶρο καὶ διατυπώνεται ἀπὸ ὀρθοδόξους θεολόγους καὶ Κληρικούς. Πάντως, σήμερα οἱ κύριες Θεολογικὲς Σχολὲς ποὺ ἐπηρεάζουν τὰ θεολογικὰ πράγματα στὴν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία εἶναι οἱ δύο Θεολογικὲς Σχολὲς τῆς Ἑλλάδος –Ἀθηνῶν καὶ Θεσσαλονίκης– τὸ Θεολογικὸ Ἰνστιτοῦτο τῶν Παρισίων, τὸ Θεολογικὸ Σεμινάριο τοῦ Ἁγίου Βλαδιμήρου Νέας Ὑόρκης καὶ ἡ Θεολογικὴ Σχολὴ τοῦ Τιμίου Σταυροῦ Βοστώνης. Ὅλες οἱ ἄλλες Θεολογικὲς Σχολὲς δέχονται ποικιλότροπους ἐπηρεασμοὺς ἀπὸ τὶς πέντε Θεολογικὲς Σχολὲς ποὺ προανέφερα. Αὐτὸ εἶναι σημαντικό, γιατί οἱ ἐκκολαπτόμενοι θεολόγοι ποὺ θὰ στελεχώσουν τὶς Ὀρθόδοξες Ἐκκλησίες στὴν ἑπόμενη γενιὰ στὴν διοίκηση, τὴν ποιμαντικὴ καὶ τὴν διδασκαλία, διαμορφώνονται ἀπὸ τὰ θεολογικὰ ρεύματα ποὺ ἐπικρατοῦν στὶς σύγχρονες Θεολογικὲς Σχολές.

Γ) ΟΙ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΠΟΥ ΔΕΧΕΤΑΙ Ἡ ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΑΠΟ ΕΤΕΡΟΔΟΞΟΥΣ

Ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία δὲν λειτουργεῖ ὡς θρησκεία, ἀλλὰ ὡς Ἐκκλησία, ὡς κοινότητα, ὡς οἰκογένεια, ὡς πνευματικὸ θεραπευτήριο. Μέσα σὲ αὐτὴν ὁ ἄνθρωπος συναντᾶ τὴν πνευματική του οἰκογένεια, τὴν πνευματική του πολιτεία, τὸ πνευματικὸ νοσοκομεῖο. Ὅμως, σήμερα ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία ζὴ στὸ μέσον μεταξὺ τῶν ἐκκοσμικευμένων Χριστιανῶν τῶν θρησκευτικῶν κοινοτήτων στὴν Δύση (Παπικῶν καὶ Προτεσταντῶν), ποὺ ἐκφράζεται μὲ ἕναν οὐμανιστικὸ Χριστιανισμό, ὁ ὁποῖος κινεῖται ἐξωτερικά, ἀποβάλλοντας τὴν ἐσωτερικὴ ἡσυχαστική του παράδοση, ἀλλὰ καὶ τῶν διαφόρων ἄλλων ἀνθρωποκεντρικῶν θρησκειῶν, ὅπως εἶναι ὁ Ἰουδαϊσμός, ὁ Μουσουλμανισμός, ὁ Ἰνδουϊσμός, ὁ Βουδισμός, μὲ ὅλες τὶς παραφυάδες τους. Ἐναντίον ὅλων αὐτῶν ἀγωνίζεται ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία, ἀλλὰ δέχεται καὶ ἐπιδράσεις στὴν θεολογικὴ καὶ ἐκκλησιαστική της ἔκφραση.

Ὅταν παρατηρήση κανεὶς προσεκτικὰ τὴν ζωὴ τῆς Οἰκουμενικῆς Ὀρθοδοξίας, βλέπει ὅτι ὑφίσταται πολλοὺς πειρασμούς. Στὶς δυτικὲς χριστιανικὲς χῶρες δέχεται πιέσεις ἀπὸ τὴν ἐκκοσμίκευση, ὅπως φαίνεται ἔντονα στὴν Ἀμερική, καὶ στὶς Μουσουλμανικὲς χῶρες δέχεται πειρασμοὺς ἀπὸ τὰ θεοκρατικά τους συστήματα καί, φυσικά, ἀναδεικνύονται σύγχρονοι μάρτυρες ἢ ἔχουμε καθημερινῶς πεπτωκότες. Ἀναφέρω τρεὶς πειρασμούς, ποὺ ἀπασχολοῦν τὴν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία σήμερα, ἤτοι τὴν ἐκκοσμίκευση, τὸν οἰκουμενισμὸ καὶ τὰ σχίσματα. Ὡς ἐκκοσμίκευση ἐννοεῖται ἡ ἀλλοίωση τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας μὲ τὴν συνύπαρξή της μὲ ἄλλες ἰδεολογίες καὶ μὲ τὶς κοινωνικὲς πρακτικὲς ποὺ ἐπικρατοῦν στὴν σύγχρονη κοινωνία. Ἡ ἐκκοσμίκευση παρατηρεῖται στὴν Θεολογία, τὴν Ἐκκλησιολογία καὶ τὴν ποιμαντικὴ μὲ τὴν ἀποβολὴ τοῦ θείου στοιχείου τῆς Ἐκκλησίας καὶ τὴν μετατροπή της σὲ μιὰ κοινωνικὴ καὶ ἀνθρωπιστικὴ ὀργάνωση.

Ὡς οἰκουμενισμὸς ἐννοεῖται ὁ συγκρητισμὸς στὴν ὀρθόδοξη πίστη, τὴν ὀρθόδοξη ζωή, τὴν ὀρθόδοξη ἀσκητική, ὁ συσχετισμὸς μὲ ἄλλες χριστιανικὲς ὁμολογίες καὶ θρησκεῖες, δηλαδὴ ἡ ἀλλοίωση τῆς ἀποκαλυπτικῆς ἀλήθειας, ὅπως τὴν παρέδωσε ὁ Χριστὸς στοὺς Ἀποστόλους, καὶ ἐκεῖνοι στοὺς Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας διὰ μέσου τῶν αἰώνων. Βεβαίως, ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία θὰ κάνη διάλογο μὲ τὶς ἄλλες Ὁμολογίες καὶ Θρησκεῖες, ἀλλὰ αὐτὸς ὁ διάλογος πρέπει νὰ γίνεται μέσα σὲ ὀρθόδοξα θεολογικά, ἐκκλησιολογικὰ καὶ κανονικὰ πλαίσια. Ὡς σχίσματα ἐννοοῦνται οἱ διοικητικὲς διαιρέσεις τῶν ἐπὶ μέρους Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν, ποὺ εἶναι μιὰ μεγάλη πληγὴ τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας σήμερα. Σχεδὸν σὲ ὅλες τὶς Ὀρθόδοξες Ἐκκλησίες ἐντοπίζει κανεὶς σχισμαστικὲς παρατάξεις ποὺ δημιουργοῦνται ἀπὸ φιλοπρωτεύοντες Κληρικούς, οἱ ὁποῖοι παρακινοῦνται ἀπὸ τὰ πάθη τους καὶ ἀπὸ ἄλλες διεθνεῖς καὶ κοινωνικὲς δυνάμεις ποὺ θέλουν νὰ ἁλώσουν καὶ νὰ ἐκμηδενίσουν τὴν ἑνότητα τῆς Ἐκκλησίας.

Ὅμως, σὲ ὅλη τὴν Οἰκουμένη, ὅπου πῆγα, βρῆκα καὶ ὀργανωμένες Ἐκκλησίες καὶ πραγματικοὺς ὀρθοδόξους Κληρικούς, μοναχοὺς καὶ Χριστιανούς, οἱ ὁποῖοι «δὲν ἔκλιναν γόνυ τὼ Βάαλ» καὶ δοξάζουν τὸν Θεό.

Δ) ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΕΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ

Ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία, ὅπως προαναφέρθηκε, ζὴ σὲ διάφορες κοινωνίες ποὺ ὑπάρχουν στὰ τέσσερα σημεῖα τῆς γῆς. Διαθέτει τὴν ζωὴ τοῦ Χριστοῦ, ὅπως σημαίνεται στὰ Μυστήρια, κρατᾶ τὴν παράδοσή της, ἀλλὰ δέχεται καὶ ἐπιδράσεις ἀπὸ τὶς κοινωνικὲς συνθῆκες ποὺ ἐπικρατοῦν σὲ κάθε τόπο. Αὐτὲς οἱ καταστάσεις διαμορφώνονται ἀπὸ τὶς φιλοσοφικές, κοινωνιολογικὲς καὶ ἠθικὲς ἀρχές. Στὴν Ἀμερικὴ οἱ Ἐκκλησίες ἀντιμετωπίζουν προβλήματα ἀπὸ τὸν διαφωτισμό, τὸν ρομαντισμό, τὸν πουριτανισμό, τὴν εὐδαιμονία, τὴν θρησκεία τῆς φιλαργυρίας, τὴν ἀσύδοτη ἐλευθερία, τὴν ποικιλώνυμη ἡδονή.

Στὴν Εὐρώπη οἱ Ἐκκλησίες δέχονται ἐπιδράσεις ἀπὸ τὰ φιλοσοφικὰ ρεύματα τοῦ παρελθόντος, ὅπως τὸν διαφωτισμό, τὸν ρομαντισμό, τὸν νεωτερισμό, τὴν μετανεωτερικότητα, τὸν ἀγνωστικισμό, τὴν ἀθεΐα, τὸν δεϊσμό, τὸν ὑπαρξισμό, τὸν γερμανικὸ ἰδεαλισμό. Ἡ Εὐρώπη εἶναι μιὰ σκληρὴ κοινωνία ποὺ διευκολύνει τὴν ἀθεΐα, τὸν ἀγνωστικισμό, τὸν ὑπαρξισμό. Σὲ αὐτὲς πρέπει νὰ προστεθοῦν οἱ σκληρὲς Χριστιανικὲς δομὲς τοῦ Βατικανοῦ καὶ οἱ διάφορες ἐκφράσεις τοῦ Προτεσταντισμοῦ. Ὡστόσο, ὅμως, ὑπάρχουν σὲ πολλὰ μέρη τῆς Εὐρώπης θαυμάσιες ἑστίες ὀρθόδοξης ζωῆς ποὺ λειτουργοῦν μὲ πολλὴ δύναμη κάτω ἀπὸ ἀντίξοες συνθῆκες.

Στὶς Σλαβικὲς χῶρες οἱ Ἐκκλησίες ποὺ βγῆκαν μέσα ἀπὸ τὸ μαρτύριο τῶν διωγμῶν, ἀντιμετωπίζουν μεγάλες δυσκολίες στὴν ὀρθόδοξη ἐκκλησιαστικὴ ἀνασυγκρότησή τους. Καταλαβαίνουν ὅτι χάθηκε μιὰ ὁλόκληρη γενιὰ ποὺ ἔζησε κατὰ τὴν διάρκεια τῶν κομμουνιστικῶν καθεστώτων καὶ ἀναζητοῦν νὰ βροὺν τὸν ἐνδιάμεσο κρίκο τῆς παραδόσεώς τους. Αὐτὸ τὸ κάνουν μὲ ἐκδόσεις ὀρθοδόξων βιβλίων, μὲ ἐπισκέψεις σὲ ἄλλες χῶρες, μὲ διοργάνωση ἑβδομάδων ὀρθοδόξου προβληματισμοῦ, μὲ ἀνάδειξη μαρτύρων καὶ ὁσίων ποὺ ἔζησαν στοὺς χώρους τους, μὲ ἀναζωπύρωση τοῦ ὀρθοδόξου μοναχισμοῦ, μὲ ἀναζήτηση ζωντανῶν ὀργανισμῶν, δηλαδὴ Ὀρθοδόξων ποὺ βιώνουν καὶ ἐκφράζουν τὴν Ὀρθόδοξη Παράδοση.

Στὶς Ἀνατολικὲς χῶρες, ὅπως τὸν Λίβανο, τὴν Συρία, τὴν Παλαιστίνη, τὸ Ἰράκ, καὶ ἀνατολικότερα, οἱ Ἐκκλησίες ἔχουν νὰ ἀντιμετωπίσουν τὴν νοοτροπία τῶν φανατικῶν Μουσουλμάνων, τὶς ἀπόψεις τῶν αἱρετικῶν Χριστιανῶν (Νεστοριανῶν, Μονοφυσιτῶν, Μονοθελητῶν). Στὶς χῶρες αὐτὲς γίνονται πολεμικὲς συρράξεις, οἱ ὁποῖες ἀποτελοῦν τὸν σύγχρονο μεγάλο πειρασμὸ τῶν Ἐκκλησιῶν, γιατί φυγαδεύεται ἡ ἀγάπη, ὑπονομεύεται ἡ ἀξία τοῦ ἀνθρώπου, διακυβεύεται ἡ κοινωνικὴ συνοχή. Κατὰ καιροὺς ἔρχονται στὴν ἐπιφάνεια εἰδήσεις γιὰ ἀποκεφαλισμοὺς καὶ μαρτύρια ὀρθοδόξων Χριστιανῶν καὶ Κληρικῶν, ἐπειδὴ ὁμολογοῦν τὴν ὀρθόδοξη πίστη.

Στὶς χῶρες τῆς Ἀφρικῆς οἱ Ὀρθόδοξες Ἐκκλησίες, ἐκτὸς ἀπὸ τοὺς πειρασμοὺς ποὺ προαναφέρθηκαν, ἀντιμετωπίζουν τὴν πεῖνα καὶ τὴν ἐξαθλίωση, τὶς ἀρρώστιες καὶ τὴν μαγεία, τὰ κηρύγματα τῶν μισιοναρίων καὶ τὸν φανατισμὸ τῶν ἑτεροδόξων Χριστιανῶν, ἀλλὰ καὶ τῶν ἀλλοθρήσκων. Αὐτὲς ἦταν μερικὲς ἀπὸ τὶς βασικὲς σκέψεις μου γιὰ τὴν σύγχρονη κατάσταση τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας σὲ ὅλο τὸν κόσμο, βγαλμένη μέσα ἀπὸ προσωπικὴ γνώση. Παρουσιάσθηκαν μὲ συνοπτικὸ τρόπο, γιατί ἡ παροῦσα συνάντηση δὲν προσφέρεται γιὰ εὐρύτερες ἀναλύσεις.

Πάντως, πρέπει νὰ γίνη ἀντιληπτὸ ὅτι ἐμεῖς οἱ Ναυπάκτιοι δὲν εἴμαστε μόνοι μας πάνω στὸ πλανήτη καὶ μέσα στὸν ὀρθόδοξο ἐκκλησιαστικὸ χῶρο. Δὲν πρέπει νὰ βλέπουμε μόνον τὰ τοπικὰ προβλήματα, ὅσο δύσκολα καὶ ἂν εἶναι, καὶ νὰ ἀποσπᾶται ἡ προσοχή μας ἀπὸ ὅλα τὰ ἄλλα προβλήματα ποὺ ἀπασχολοῦν τὴν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία, ὅπως ἡ ἐκκοσμίκευση, οἱ πόλεμοι, οἱ διωγμοί, ἡ πεῖνα, οἱ στερήσεις. Ἡ Ἐκκλησία ἀγωνίζεται μέσα στὸν κόσμο γιὰ νὰ ἐκφράση τὴν ἀλήθεια τοῦ Χριστοῦ, τῶν Ἀποστόλων καὶ τῶν Πατέρων, νὰ δίνη τὴν μαρτυρία τῆς πίστεώς της, καὶ νὰ διαλέγεται μὲ ἐκείνους ποὺ τὴν ἀναζητοῦν, χωρίς, βέβαια, νὰ ἀλλοιώνεται.

Σὲ αὐτὴν τὴν μαρτυρία προσπαθῶ καὶ ἐγὼ νὰ συμμετέχω μὲ τὶς μικρές μου θεολογικὲς δυνάμεις, γιατί πάνω ἀπὸ ὅλα μὲ ἐνδιαφέρει ἡ δόξα τοῦ Χριστοῦ καὶ ὁ ἔπαινος τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας.–