Βυζαντινισμὸς καὶ Ἐκβαρβαρισμὸς

Ὁ γνωστός ἀρθρογράφος τοῦ «Βήματος» Μάριος Πλωρίτης, σὲ ἂρθρο του πού δημοσιεύτηκε τήν Κυριακή 4 Φεβρουαρίου, προσπαθώντας νά περιγράψη τή σύχρονη πολιτική κατάσταση τῆς χώρας μας, ἔκανε παραλληλισμούς µέ πτυχές τῆς ἱστορίας τοῦ «Βυζαντίου», πού ἀδικοῦν τήν ἀλήθεια. Ἀναφέρθηκε περιφρονητικά στούς ἡσυχαστές Πατέρες καὶ τούς ἀνθενωτικούς δείχνοντας ὅτι βρίσκεται σέ ἀπόσταση ἀπό τήν Παράδοση τοῦ γένους µας. 

Ὁ Μητροπολίτης µας μέ ἀφορμή τό ἄρθρο τοῦ Μάριου Πλωρίτη δημοσίευσε στή Καθημερινή τῆς Κυριακῆς τῆς 11ης Φεβρουαρίου τό ἄρθρο πού δημοσιεύουμε. 

Βυζαντινισμὸς καὶ Ἐκβαρβαρισμὸς

Μητροπολίτου Ναυπάκτου καί Ἁγίου Βλασίου Ἱεροθέου

Πρόσφατα σὲ ἔγκριτη ἐφημερίδα  δηµοσιεύθηκε ἄρθρο, σοβαροῦ κατὰ τὰ ἄλλα ἀρθρογράφου, στὸ ὁποῖο ἀδικεῖται ἡ ἀλήθεια. Τὸ ἄρθρο αὐτό διακρίνεται ἀπό µονοµέρεια, µεροληψία καὶ, βέβαια, εἶναι ἐντεταγμένο σέ μιά ὁρισµένη προοπτικὴ ποὺ καθορίζεται τὸ λιγότερο ἀπὸ ἄγνοια, τό περισσότερο ἀπὸ µιὰ ἰδιαίτερη κοσμοθεωρία. 

Τῖτλος τοῦ ἂρθρου εἶναι «Βυζαντινισµοί», καί ὑπότιτλος «ὀμφαλοσκόποι καί τιάρες». Μέσα σ' αὐτό, προσπαθώντας ὁ ἀρθρογράφος νά ὑποστηρίξη τήν ἄποψη ὅτι σήµερα ἀσχολούμαστε µέ λεπτοµερειακὰ ζητήµατα καί ἀγνοοῦμε τά πραγματικά προβλήµατα τοῦ λαοῦ, κάνει λόγο γιά τόν ὃρο «βυζαντινισμό», πού σημαίνει «ἀτέρμονες συζητήσεις ἤ ἑνασχολήσεις µέ θέµατα τυπικά καί σχολαστικἀ», καί τόν ὅρο «τριχολόγοι» καί «ὀμφαλοσκόποι», πού ἀποδίδεται στούς ἡσυχαστάς Πατέρας τοῦ Βυζαντίου, οἱ ὁποῖοι «καθισµένοι ἀσάλευτοι καί κοιτώντας τόν ὀμφαλό τους, προσπαθοῦσαν πῶς θά λουσθοῦν στό Φῶς τοῦ Κυρίου». 

Δέν θά ἤθελα νά προχωρήσω στήν διατύπωση χαρακτηρισµῶν τῆς νοοτροπίας μερικῶν ἀνθρώπων πού ἀσχολοῦνται µέ πολλά ζητήµατα µέσα ἀπό µιά ὁρισμένη προκατάληψη. Θά περιορισθῶ ὅμως στό ὅτι διακρίνονται γιά ἄγνοια. Καίτοι εἶναι ἡμιμαθεῖς σέ ἱστορικά καὶ θεολογικά θέµατα, ἐν τούτοις δημοσιογραφοῦν, κάτω ἀπό τήν πίεση τοῦ περιορισμοῦ τοῦ χρόνου καί φθάνουν σέ ἐσφαλμένα συµπεράσµατα. Στηρίζω αὐτήν τήν ἄποψη στούς ἑξῆς λόγους. 

Πρῶτον. Οἱ ὅροι «βυζαντινισμός» καί «ὀμφαλοψυχία» ἀποδόθηκαν ἀπό τούς Φραγκολατίνους, γιά νά ὑποτιµήσουν τό λεγόμενο Βυζάντιο καί τόν καταπληκτικό πολιτισμό πού τό διέκρινε. Βέβαια, ἡ ἐπικράτηση αὐτοῦ τοῦ ὅρου ἔχει σχέση καί µέ τήν προσπάθεια νά ἀφανισθοῦν τά ἐγκλήματα τῶν Φράγκων στό δυτικό τμῆμα τῆς Ρωμαϊκῆς Αὐτοκρατορίας. Μερικοί ὅμως ἐπηρεασμένοι ἀπό τή φράγκικη προπαγάνδα ἀγνοοῦν τόν ὑψηλό πολιτισµό τῶν λεγομένων Βυζαντινῶν, κάνοντας λόγο γιά «βυζαντινισμό» καί ταυτόχρονα ἀγνοοῦν τά Φοβερά ἐγκλήματα πού γίνονταν τήν ἴδια ἐποχή ἤ παλαιότερες ἐποχές ἀπό τούς Φράγκους, πού ἐκβαρβάρισαν τό δυτικό τµῆµα τῆς Ρωμαϊκῆς Αὐτοκρατορίας. Ἡ µελέτη τοῦ βιβλίου τοῦ Jacques Le Goff «Ὁ Πολιτισμός Τῆς Μεσαιωνικῆς Δύσης», ὅπως ἐπίσης καί ἡ µελέτη τοῦ βιβλίου τοῦ Ἰωάννου Ρωμανίδου «Ρωμιοσύνη» μπορεῖ νά μᾶς διαφωτίση πάνω στό θέµα αὐτό.

Δεύτερον. Οἱ ἡσυχαστές Πατέρες τοῦ Βυζαντίου δέν ἀσχολήθηκαν µέ λεπτεµερειακά ζητήματα, ἀλλά µέ τά οὐσιαστικότερα θέµατα πού ἀπησχόλησαν καί ἀπασχολοῦν τόν ἄνθρωπο. Ὅπως κανείς δέν μπορεῖ νά κατηγορήση τούς κλασσικούς καί συγχρόνους φιλοσόφους πού ἀσχολήθηκαν καί ἀσχολοῦνται μέ ὑπαρξιακά, ἀνθρωπολογικά καί κοσµολογικά ζητήµατα, τό ἴδιο καί περισσότερο δέν µπορεῖ νά κατηγορήση κανείς τούς ἡσυχαστάς Πατέρας, πού μίλησαν γιά τά βασικότερα ὑπαρξιακά προβλήµατα πού ἀπησχόλησαν τό πνεῦμα τοῦ ἀνθρώπου. Εἶναι τό λιγότερο ἐπιπόλαιο νά κάνουμε λόγο γιά τό ὅτι «κοίταζαν τόν ὀμφαλό τους». 

Βεβαίως, κυρίως ἀπό τόν 14ον αἰώνα καί µετά δημιουργήθηκαν στήν Ρωμαϊκή Αὐτοκρατορία δύο ρεύματα, τό ἕνα ἀνθενωτικό καί τό ἄλλο ἑνωτικὀ. Καί εἶναι γνωστό ὅτι οἱ ἀνθενωτικοί διακρίνονταν ἀπό τό ἡσυχαστικό πνεῦμα τῆς Ὀρθοδόξου Παραδόσεως ἐνῶ οἱ ἑνωτικοί ἀπό τό σχολαστικό πνεῦμα τῆς Δύσεως. Ἡ ἱστορία δικαίωσε τούς ἀνθενωτικούς, οἱ ὁποῖοι µεταξύ τῶν δύο κινδύνων, ἐπέλεξαν τήν ἀντιμετώπιση τοῦ κινδύνου πού προερχόταν ἀπό τούς Ὀθωμανούς. Πάνω στό θέµα αὐτό ὑπάρχουν σοβαρές ἐπιστημονικές μελέτες καί διατριβές καί προκαλεῖ ἐντύπωση ἡ ἄγνοιά τους. Ἡ ἱστορία δικαίωσε τούς ἡσυχαστάς ἀνθενωτικούς Πατέρας, γιατί ἀφ' ἑνός μέν στήν Δύση ἀφανίστηκαν, κάτῳ ἀπό τήν βαρβαρότητα τῶν Φράγκων, λαοί πού ἐξέφραζαν τήν ἑλληνορθόδοξη παράδοση, ἀφ᾽ ἑτέρου δέ στόν τόπο µας διατηρήθηκαν κατά τήν διάρκεια τῆς Τουρκοκρατίας ὄχι µόνο οἱ ἑλληνορθόδοξοι πληθυσμοί, ἀλλά καί ἡ ἑλληνορθόδοξη Παράδοση τοῦ Γένους µας. Τελικά, αὐτοί οἱ λεγόµενοι ἀνθενωτικοί παρέμειναν µέ τόν λαό στά τετρακόσια χρόνια τῆς σκλαβιᾶς καί προετοίµασαν τήν ἄπελευθέρωσή του, ἐνῶ οἱ ἑνωτικοὶ πρόδωσαν τόν λαό καί ἔφυγαν στόν δυτικὸ Κόσμο γιά νά χαροῦν τήν εὖδαιμονία του.

Ὑπάρχει ὅμως καί ἕνα ἄλλο γεγονός πού ὑποστηρίζει αὐτὴν τήν ἄποψη. Τετρακόσια χρόνια δουλεία παρέµεινε ἀναλλοίωτη ἡ παράδοση τοῦ λαοῦ µας, ἑνῶ ἑκατόν ἐξήντα περίπου χρόνια ἐλευθέρου βίου ἀλλοιώθηκε ἡ ταυτότητά µας ἀπὸ τὸ δυτικὸ πνεῦμα πού δημιούργησε ἀγνωστικισμούς, 
καπιταλισμούς, μαρξισμούς κ.λ.π.

Τρίτον. Ὅπως εἶναι γνωστὸ τώρα τελευταία διατυπώθηκε ἀπό ἁμερικανὸ ἐπιστήμονα, τόν καθηγητή τοῦ Χάρβαρντ Σάμουελ Χάντινγκτον, ἠ ἄποψη ὅτι οἱ συγκρούσεις σήµερα στόν κόσµο στήν πραγματικότητα εἶναι συγκρούσεις τῶν ὀκτώ πολιτισμῶν. Στά σημεῖα ἐκεῖνα πού συναντῶνται αὐτοί οἱ πολιτισμοί γίνονται πολεμικές συρράξεις καί συγκρούσεις. Μεταξύ αὐτῶν τῶν πολιτισμῶν συγκαταλέγονται ὁ «σλαβορθόδοξος», ὁ «ἰσλαμικός» καί ὁ «δυτικός». Στό βιβλίο του συνιστᾶ ὅτι «οἱ Η.Π.Α. πρέπει νά ἐργασθοῦν γιά νά προωθήσουν τή συνεργασία µεταξύ τῶν κρατῶν πού ἀνήκουν στόν δικό τους πολιτισμό - τήν Εὐρώπη καί τήν Ἀμερικανική ἤπειρο... Τό πράγµα ἦταν ἐν συντομία νά συσπειρωθεῖ ἡ Δύση έναντίον τῆς ἀντι-Δύσης», ὅπως τό ἀναλύει ὁ Bryan Appleyard (βλ. Βῆμα 4-2-1996).

Τό δίληµµα τό ὁποῖο ἀντιμετωπίζουμε σήµερα ὡς Ἕλληνες καί Ὀρθόδοξοι εἶναι τό ἴδιο πού ἀντιμετώπισαν οἱ πρόγονοί µας στίς παραμονές τῆς πτώσεως τῆς Κωνσταντινουπόλεως. Θέλουµε νά διατηρήσουμε τήν ταυτότητά µας ἤ νά ἀφομοιωθοῦμε ἀπό ἄλλους πολιτισμούς, νά ὑποδουλωθοῦμε πολιτιστικά καί πνευματικά καἱ νά γίνουμε ἐξαρτήματα ἄλλων καί ἅθλιοι µεταπράτες; 

Δυστυχῶς αὐτό τό τελευταῖο ἐπιζητοῦν, χωρίς ἴσως νά τό ἀντιλαμβάνονται, ὅσοι κάνουν λόγο γιά «βυζαντινισµό» καί «ὀμφαλοσκοπία».