Ναυπάκτου κ. Ἱεροθέου: Ὁ Μητροπολίτης Ἀργολίδος Ἰάκωβος

Ἡ σύγχρονη γνωστικὴ νευροεπιστήμη κάνει λόγο, μεταξὺ ἄλλων, καὶ γιὰ τὴν μνήμη ποῦ ὁρίζεται ὡς ἡ ἱκανότητα καὶ ἡ λειτουργία τῆς διατήρησης καὶ ἀνάκλησης στὸ παρόν, διαφόρων γεγονότων, ἐρεθισμάτων, εἰκόνων, ἰδεῶν κλπ. τοῦ παρελθόντος. Ἡ μνήμη ποῦ ἑδράζεται κυρίως στὸν ἐγκεφαλικὸ φλοιό, προσδιορίζεται στὴν «χωρικὴ μνήμη», ποῦ ἀφορᾶ ὀπτικὲς ἀπεικονίσεις καὶ σχέσεις μὲ τὸν χῶρο, τὴν «συνειρμικὴ μνήμη», μὲ τὴν ὁποία ἀναζωπυρώνεται ἕνα γεγονός, ὅταν ἀνακαλοῦνται μερικὰ στοιχεῖα ποῦ συνδέονται μὲ αὐτό, καὶ τὴν «λεκτικὴ μνήμη», ποῦ εἶναι ἡ ἱκανότητα τοῦ ἀνθρώπου νὰ θυμᾶται ἕνα γραπτὸ ἢ προφορικὸ ὑλικὸ ποῦ ἔχει μάθει στὸ παρελθόν.

Πέρα ἀπὸ τὴν γνωστικὴ νευροεπιστήμη καὶ ἡ ὀρθόδοξη θεολογία, ὅπως ἐκφράζεται ἀπὸ τοὺς Πατέρες, κάνει λόγο γιὰ τὴν καρδιακὴ μνήμη, τὴν μνήμη δηλαδὴ τῆς καρδιᾶς ποῦ λειτουργεῖ μὲ ἕναν διαφορετικὸ τρόπο ἀπὸ τὴν συνειρμικὴ μνήμη καὶ περιγράφει πνευματικὰ γεγονότα ποῦ συνδέονται μὲ ἕνα πρόσωπο ἢ μὲ μιὰ κατάσταση.

Η κοίμηση τοῦ μακαριστοῦ Μητροπολίτου Ἀργολίδος κυροῦ Ἰακώβου ἔγινε ἡ ἀφορμὴ νὰ ἀναζωπυρωθοῦν μέσα μου καὶ οἱ δύο αὐτὲς μνῆμες, δηλαδὴ ἡ μνήμη τοῦ ἐγκεφάλου καὶ ἡ μνήμη τῆς καρδιᾶς. Κατὰ τὴν ἐξόδιο ἀκολουθία, στὴν ὁποία συμμετεῖχα, πέρασε μέσα μου μιὰ ὁλόκληρη ταινία ἀναμνήσεων, γεγονότων, ἐμπειριῶν, καταστάσεων ποῦ ἔχουν σχέση μὲ τὴν ἐπικοινωνία μου μὲ τὸν μακαριστὸ Ἱεράρχη, ὁ ὁποῖος ἦταν ἕνας ἀπὸ τὰ πιὸ σεβαστὰ καὶ ἀγαπητά μου πρόσωπα. Κυρίως πέρασαν μέσα μου ἐμπειρίες ποῦ ἔχουν σχέση μὲ τὰ πνευματικὰ βιώματα, ἐμπειρίες τῆς καρδιᾶς. Καὶ τώρα ποῦ προσπαθῶ νὰ καταγράψω τὶς σκέψεις μου γύρω ἀπὸ τὸ πρόσωπό του συμπλέκονται οἱ ἀναμνήσεις τῆς ἐγκεφαλικῆς μνήμης μὲ τὰ αἰσθήματα τῆς καρδιᾶς.

Μάλιστα ὁ μακαριστὸς Ἱεράρχης συνδεόταν ὁ ἴδιος προσωπικὰ μὲ πρόσωπα, τὰ ὁποία καὶ ἐγὼ ἀγαποῦσα καὶ ἦταν οἱ κατὰ καιροὺς Πνευματικοί μου Πατέρες, ὅπως οἱ μακαριστοὶ Μητροπολῖτες Δρυϊνουπόλεως Σεβαστιανός, Ἐδέσσης Καλλίνικος καὶ Ἀρχιμ. Σπυρίδων (Ξένος) Νεοσκητιώτης. Μεταξύ τους ὑπῆρχε μιὰ ἀμοιβαία, εἰλικρινὴς καὶ ἀνιδιοτελὴς ἐπικοινωνία καὶ ἐγὼ παρακολουθοῦσα τὴν ἐξέλιξη αὐτῆς τῆς πνευματικῆς σχέσης.

Γιὰ πρώτη φορὰ γνώρισα τὸν μακαριστὸ Ἱεράρχη Ἀργολίδος Ἰάκωβο στὶς ἀρχὲς τῆς δεκαετίας τοῦ '60 στὸ Οἰκοτροφεῖο τοῦ Ἀγρινίου, ὅπου διέμενα, ὡς μαθητὴς Γυμνασίου. Διερχόταν ἀπὸ τὸ Ἀγρίνιο, ὅταν ἀπὸ τὴν Ἄρτα ὅπου ὑπηρετοῦσε ὡς Ἱεροκῆρυξ πήγαινε στὴν Ἀθήνα ἢ ἐπέστρεφε ἀπὸ αὐτήν. Παρέμενε μαζί μας, μὲ τὴν σεμνότητα καὶ σοβαρότητα ἡ ὁποία τὸν διέκρινε, μᾶς μιλοῦσε μὲ πολλὴ ἀγάπη καὶ εὐγένεια, συμμεῖχε στὶς κοινὲς ἐκδηλώσεις τοῦ Οἰκοτροφείου καὶ ἀποσποῦσε τὴν ἀγάπη καὶ τὸν σεβασμό μας. Ἐκεῖνος ἦταν νεαρὸς Κληρικὸς καὶ Ἱεροκῆρυξ τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ἄρτης καὶ ἐγὼ ἤμουν μαθητὴς Γ' Γυμνασίου. Μπορῶ νὰ πὼ ὅτι τὸν θαύμαζα καὶ ἤθελα νὰ γίνω σὰν καὶ αὐτόν. Στὴν Ἄρτα εἶχε ἀποσπάσει τὸν σεβασμὸ ὅλων, ἦταν μιὰ σημαντικὴ ἐκκλησιαστικὴ προσωπικότητα στὴν πόλη καὶ ὁλόκληρη τὴν περιφέρεια.

Ἐκεῖνο τὸν καιρὸ ὁ Μητροπολίτης Ἄρτης Ἰγνάτιος ἦταν Τοποτηρητὴς τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Αἰτωλίας καὶ Ἀκαρνανίας γιὰ πέντε ὁλόκληρα χρόνια, ὁπότε κατὰ κάποιον τρόπο οἱ δύο Μητροπόλεις ἦταν πνευματικὰ ἑνοποιημένες.

Ἡ πνευματική μας ἐπικοινωνία αὐξήθηκε, ὅταν μετὰ τὴν ἀποφοίτησή μου ἀπὸ τὴν Θεολογικὴ Σχολὴ προσλήφθηκα ἀπὸ τὸν Μητροπολίτη Ἐδέσσης Καλλίνικο, κατ' ἀρχὰς ὡς λαϊκὸς καὶ μετέπειτα ὡς Κληρικὸς Ἱεροκῆρυξ, καὶ παρέμεινα μαζί του στὴν Ἱερὰ Μητρόπολη. Ὁ π. Ἰάκωβος Παχῆς, ὁ ὁποῖος ὑπεραγαποῦσε τὸν μακαριστὸ Καλλίνικο, ὅπως καὶ ὁ Καλλίνικος ἐκεῖνον, συνοδευόμενος πάντοτε ἀπὸ τὸν Διάκονο κατ' ἀρχὰς καὶ ἔπειτα Πρεσβύτερο π. Ἰγνάτιο, νὺν Μητροπολίτη Ἄρτης, περνοῦσαν ἀπὸ τὴν Ἔδεσσα πηγαίνοντας ἢ ἐρχόμενοι ἀπὸ τὸ Ἅγιον Ὅρος. Συγκινητικὲς ἦταν οἱ στιγμὲς μὲ τὴν συνάντησή μας καὶ μὲ τὴν ὅλη πνευματικὴ ἐπικοινωνία ποῦ εἴχαμε.

Ὁ μακαριστὸς Ἰάκωβος ἀγαποῦσε πάρα πολὺ τὸ Ἅγιον Ὅρος, σχεδὸν κάθε χρόνο περιόδευε διάφορες Μονὲς τοῦ Ἁγίου Ὅρους, ἐπισκεπτόταν διαφόρους ἀσκητὲς καὶ συζητοῦσε μαζί τους. Ὑπῆρξαν περιπτώσεις ποὺ συναντηθήκαμε καὶ μείναμε μαζὶ στὴν Ἱερὰ Νέα Σκήτη φιλοξενούμενοι ἀπὸ τὸν π. Σπυρίδωνα Ξένο. Μὲ ὠφελοῦσε πάντοτε ἡ συζήτηση μαζί του, γιατί διέκρινα τὶς γνώσεις του, τὸ ἐκκλησιαστικό του φρόνημα, τὴν εὐγένεια τοῦ χαρακτῆρος του, τὴν σεμνότητα τῆς προσωπικότητός του καὶ τὴν βαθειὰ ταπείνωση ποῦ τὸν διέκρινε. Τὸν ἀπασχολοῦσε πάντοτε ἡ Ἐκκλησία καὶ ὅσα γίνονται μέσα σὲ Αὐτήν, τὸν ἐνδιέφερε ἡ καλὴ ἐκπροσώπηση τῆς Ἐκκλησίας στὸν λαὸ καὶ στενοχωριόταν γιὰ τὰ λεγόμενα σκάνδαλα ἀπὸ διαφόρους Κληρικούς.

Ἐπειδὴ διέμενα στὴν Ἱερὰ Μητρόπολη Ἐδέσσης, ἤμουν παρὼν στὶς τηλεφωνικὲς συνομιλίες ποὺ εἶχε ὁ μακαριστὸς Γέροντάς μου Καλλίνικος μὲ τὸν π. Ἰάκωβο. Θυμᾶμαι ὅτι ὁ π. Ἰάκωβος ὡς Ἱεροκῆρυξ τοῦ τηλεφωνοῦσε, τὸν ρωτοῦσε διάφορα θέματα καὶ ζητοῦσε τὴν εὐχή του, ὅταν ἄρχιζε τὰ ἀπογευματινὰ κηρύγματα. Ἐπίσης, καταλάβαινα τὸ ἐνδιαφέρον τοῦ Καλλινίκου, προκειμένου νὰ προωθηθῆ σὲ Μητροπολίτη. Μοῦ μιλοῦσε μὲ θαυμασμὸ γιὰ τὸ πρόσωπό του. Τοὐλάχιστον γνωρίζω δύο περιπτώσεις ποὺ τὸν προωθοῦσε γιὰ τὸ Ἀρχιερατικὸ ἀξίωμα, ἂν καὶ ἐκεῖνος διακριτικὰ τὸ ἀπέφευγε, ὅπως γιὰ τὴν Μητρόπολη Νικοπόλεως καὶ Πρεβέζης καὶ τὴν Μητρόπολη Ἰερισσοῦ καὶ Ἁγίου Ὅρους.

Ὡς Ἱεροκῆρυξ ὁμιλοῦσε πολὺ ὡραῖα, ἦταν γλαφυρός. Μιὰ φορὰ ποὺ τὸν ἐπισκεφθήκαμε μὲ μιὰ ὁμάδα παιδιῶν ἀπὸ τὴν Ἔδεσσα καὶ μείναμε στὸ Οἰκοτροφεῖο ἀρρένων τῆς Μητροπόλεως Ἄρτης, μᾶς μίλησε καταπληκτικά, ἀναλύοντας τὸ γεγονὸς τῶν δύο μαθητῶν τοῦ Χριστοῦ ποὺ πήγαιναν πρὸς Ἐμμαοὺς καὶ ἐπέμενε περισσότερο στὴν φράση «μεῖνον μεθ' ὑμῶν».

Ὁ μακαριστὸς Καλλίνικος κοιμήθηκε τὸ 1984, χωρὶς νὰ ἀξιωθῇ νὰ δῆ τὸν π. Ἰάκωβο Παχῆ ὡς Ἀρχιερέα. Ἡ ἀγάπη του ἐκφράσθηκε στὴν διαθήκη του, ποὺ τὸν ἀναφέρει προσωπικὰ μεταξὺ τῶν ἀγαπητῶν τοῦ Κληρικῶν καὶ τοῦ ἀφήνει κάποιο ἀπὸ τὰ ἀντικείμενά του γιὰ ἀνάμνηση.

Ὁ Μητροπολίτης Ἀργολίδος Ιάκωβος

Ὁ Ἰάκωβος ἐξελέγη Μητροπολίτης Ἀργολίδος τὸ 1985, μετὰ τὴν κοίμηση τοῦ Καλλινίκου, κατὰ τρόπο θαυμαστό, ἀφοῦ οὔτε ὁ ἴδιος πίστευε γιὰ αὐτήν. Μάλιστα ἀπ' ὅ,τι θυμᾶμαι μετὰ τὴν ἀναγγελία τῆς ἐκλογῆς του ἀνέβηκε στὴν Ἀθήνα τὴν ἑπομένη ἡμέρα γιὰ νὰ δώση τὸ μήνυμα. Στὴν χειροτονία τοῦ εἰς Ἐπίσκοπον παρευρέθηκα στὴν θέση τοῦ μακαριστοῦ Καλλινίκου, τὸν ὁποῖον ἀγαποῦσε πολὺ καὶ ἀσφαλῶς θὰ χαιρόταν ἀπὸ τὸν οὐρανό.

Ἡ σχέση μεταξὺ τῶν δύο ἐκκλησιαστικῶν ἀνδρῶν φαίνεται καὶ ἀπὸ τὴν αἴσθηση τὴν ὁποία εἶχε ὁ μακαριστὸς Ἀργολίδος Ἰάκωβος ὅτι ὁ Καλλίνικος μετὰ τὴν κοίμησή του τὸν βοήθησε στὴν ἀνύψωσή του στὸν βαθμὸ τοῦ Ἐπισκόπου.

Εἶναι σημαντικὸ ἕνα περιστατικὸ τὸ ὁποῖο διηγεῖται γραπτῶς ὁ Πρώτ. Δημήτριος Κωστόπουλος, Ἐφημέριος Ι. Ν. Ἁγ. Βασιλείου Ἄργους, ὡς αὐτόπτης καὶ αὐτήκοος μάρτυρας:

«Τὴν Κυριακὴ τῆς Πεντηκοστῆς τοῦ 1986 μετὰ τὴν θεία Λειτουργία, βρέθηκα μαζὶ μὲ τὸν μακαριστὸ Μητροπολίτη μας κυρὸ Ἰάκωβο στὴν Ἱερὰ Μονὴ Ἁγ. Μαρίνης, ποῦ εἶναι στὸν λόφο Λάρισα (Κάστρο) τοῦ Ἄργους.

Σκοπός –μετὰ ἀπὸ παράκληση τῶν οἰκογενειῶν τους– ἦταν νὰ «διαβάση» ὁ Μακαριστὸς ἐξορκισμοὺς στὶς δυὸ θυγατέρες τους, 17 καὶ 18 ἐτῶν, ποῦ βασανίζονταν χρόνια ἀπὸ δαιμόνια.

Κατὰ τὴν διάρκεια τοῦ «διαβάσματος» τὰ δαιμόνια χυδαιολογοῦσαν εἰς βάρος τοῦ Δεσπότη καὶ σὲ μιὰ στιγμὴ τὸ ἕνα εἶπε: "Δυὸ φορὲς προσπάθησα νὰ σὲ ξεκάνω ρέ, ἀλλὰ σὲ γλίτωσαν ἡ Κυρά σου (ἡ Παναγία) καὶ κεῖνος ὁ ξεδοντιάρης ὁ γέροντάς σου (ὁ μακαριστὸς π. Ἀθανάσιος Χαμακιώτης)"!

Ξαφνικά, μετὰ ἀπὸ λίγο, ἄρχισαν τὰ δύο δαιμόνια νὰ κραυγάζουν μὲ τρόμο: "Φύγε, Καλλίνικε, μᾶς καίς, μᾶς στραβώνεις, ἄσε μας ἥσυχους, φύγεεε...".

Ἀπορημένος ρώτησα τὸν Μακαριστό: "Ποιόν Καλλίνικο βλέπουν, Σεβασμιώτατε, καὶ καίγονται;". "Τὸν Ἐδέσσης", μοῦ ἀποκρίθηκε. "Καὶ πῶς βρέθηκε ἐδῶ, Σεβασμιώτατε;" Ρώτησα. "Τὸν ἐπικαλέστηκα νοερῶς" ἀπάντησε.

"Τὸν γνωρίζετε τὸν Καλλίνικο;" Ρώτησε ὁ Μακαριστὸς τὰ δαιμόνια. "Ναί -ἀποκρίθηκε τὸ ἕνα ἀπὸ αὐτά- μὲ εἶχε βγάλει πρὶν ἀπὸ χρόνια, ἀπὸ ἕνα νεαρὸ στὸ Ἀγρίνιο».

"Ἄαα -ψιθύρισε ὁ Δεσπότης- τώρα ἐξηγεῖται ἡ ὑπόθεση...". "Ποιά ὑπόθεση Σεβασμιώτατε;" τὸν ρώτησα. "Θὰ σᾶς πὼ μόλις τελειώσουμε" ἀπάντησε.

Μετὰ τὸ τέλος τῶν ἐξορκισμῶν ὁ μακαριστὸς Μητροπολίτης μας, διηγήθηκε ὅτι ὁ μακαριστὸς Μητροπολίτης Ἐδέσσης κυρὸς Καλλίνικος, ὅταν ἦταν ἱεροκήρυκας τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Αἰτωλίας καὶ Ἀκαρνανίας, τοῦ εἶχε ἀναφέρει σὲ κάποια συζήτησή τους, ὅτι δυὸ κληρικοὶ στὸ Ἀγρίνιο, (δὲν ἀπεκάλυψε ὅμως ὀνόματα), κλήθηκαν νὰ προσευχηθοῦν γιὰ ἕναν νεαρὸ δαιμονιζόμενο. Μετὰ τὴν ἀνάγνωση τῶν ἐξορκισμῶν ὁ ἕνας ἔφυγε. Ὁ ἄλλος, συμπονῶντας τὸν βασανιζόμενο νέο, ἔμεινε μαζύ του σχεδὸν ὅλη τὴ νύχτα προσευχόμενος καὶ τελικὰ τὸ δαιμόνιο ἔφυγε!

Οἱ δύο νεαρὲς δαιμονιζόμενες –ὅπως μᾶς εἶχε ἀναφέρει μετὰ μερικοὺς μῆνες ὁ μακαριστὸς Μητροπολίτης μας– ἐλευθερώθηκαν ἀπὸ τὰ δαιμόνια στὸν τάφο τοῦ π. Ἀθανασίου Χαμακιώτη, ὅπου εἶχαν πάει νὰ προσκυνήσουν μὲ ὑπόδειξη τοῦ Δεσπότη. (Ἄργος 25-4-2013)».

Ὁ Ἀργολίδος Ἰάκωβος πολλὲς φορὲς μοῦ διηγήθηκε αὐτὸ τὸ περιστατικό. Μάλιστα δὲ τὸ ἴδιο διηγήθηκε ὁ ἴδιος σὲ πολλοὺς ἀνθρώπους ποῦ μὲ συνόδευαν σὲ μιὰ ἐπίσκεψή μου στὸ Ναύπλιο. Πέρα ἀπὸ ὅσα γράφει ὁ π. Δημήτριος, ὁ Ἰάκωβος μοῦ εἶχε πὴ ὅτι τὸ δαιμόνιο, μεταξὺ τῶν ἄλλων, εἶπε:

«Μὲ καίς. Ὅμως δὲν φταὶς ἐσύ, ἀλλὰ αὐτὸς ποῦ σὲ ἔκανε Δεσπότη». Ἀμέσως ὁ Ἰάκωβος ρώτησε: «Ποιός μὲ ἔκανε Δεσπότη;». Τὸ δαιμόνιο ἀπάντησε: «Ὁ Καλλίνικος (ἅς σημειωθῇ ὅτι ἡ κοπέλα ἐκείνη δὲν ἐγνώριζε τὸν Καλλίνικο, ποῦ εἶχε πεθάνει πρὶν λίγα χρόνια). Αὐτὸς σὲ ἀγαποῦσε, ἤθελε νὰ σὲ κάνη Δεσπότη, ἀλλὰ σὲ ἔκανε τώρα ποῦ βρίσκεται στὸν οὐρανό. Αὐτὸς μὲ ἔβγαλε πρὶν λίγα χρόνια ἀπὸ ἕναν ἄνθρωπο (πράγματι εἶχε θεραπεύσει ἕναν δαιμονισμένο) καὶ ἐγὼ τὸν πολεμοῦσα σὲ ὅλη τὴν ζωή του. Κατόρθωσα νὰ τοῦ φάω τὴν σάρκα του (μὲ τὴν ἀρρώστια), ἀλλὰ αὐτὸς λάμπει στὸν οὐρανό. Τὸν ἁγίασε τὸ ἄδειο πορτοφόλι του. Αὐτὸς σὲ προστατεύει. Ἂν σὲ δὼ χωρὶς αὐτὸν θὰ σοῦ κάνω κακό».

Ὁ ἴδιος ὁ Μητροπολίτης Ἰάκωβος ἔλεγε πολλὲς φορὲς ὅτι ἡ σκηνὴ αὐτὴ ἦταν συγκλονιστικὴ καὶ ἀνατριχιαστική.

Ἡ ἀγάπη τοῦ μακαριστοῦ Ἀργολίδος Ἰακώβου πρὸς τὸν Καλλίνικο ἐκδηλώθηκε κατὰ τὴν διάρκεια τῆς ψηφοφορίας καὶ τῆς ἀνάδειξής μου σὲ Ἐπίσκοπο. Μετὰ τὴν ἐκλογή μου πολλὲς φορὲς μοῦ εἶπε ὅτι ἔκανε τὸ χρέος του ἀπέναντί μου σὰν νὰ ψήφιζε ὁ ἴδιος ὁ Καλλίνικος.

Στὴν Ἱεραρχία πάντοτε μοῦ μιλοῦσε μὲ ἀγάπη καὶ εὐγένεια, μὲ διαβεβαίωνε ὅτι μὲ ἀγαπᾶ ὁ Γέροντάς μου καὶ μὲ προστατεύει ἀπὸ τὸν οὐρανό. Μιὰ φορὰ μοῦ εἶπε: «Δὲν φοβᾶμαι γιὰ σένα, γιατί σὲ προστατεύει ὁ Καλλίνικος». Συζητούσαμε πολλὲς φορὲς γιὰ διάφορα ἐκκλησιαστικὰ θέματα καὶ διέκρινα τὴν θλίψη γιὰ τὸν τρόπο μὲ τὸν ὁποῖον ἐνεργοῦν διάφορα ἐκκλησιαστικὰ πρόσωπα, κυρίως στενοχωριόταν γιὰ τὸν ἐπιπόλαιο τρόπο μὲ τὸν ὁποῖον γίνονται μερικοὶ Κληρικοὶ καὶ μάλιστα ἄγαμοι. Ὁ ἴδιος πρόσεχε πολὺ τὶς χειροτονίες ποῦ ἔκανε καὶ προσευχόταν πολὺ πρὶν τὴν χειροτονία κάποιου Κληρικοῦ.

Στὰ ἕδρανα τῆς αἴθουσας συνεδριάσεως τῆς Ἱεραρχίας καθόταν μιὰ σειρὰ μπροστὰ ἀπὸ ἐμένα καὶ εἴχαμε τὴν δυνατότητα νὰ ἀνταλλάσσουμε διάφορες ἀπόψεις γιὰ ἐκκλησιαστικὰ ζητήματα ποὺ ἀπασχολοῦσαν τὴν Ἱεραρχία. Πολλὲς φορὲς διέκρινα τὴν θλίψη του γιὰ τὸν τρόπο ποῦ ἀντιμετωπίζονταν τὰ ζητήματα.

Μοῦ τηλεφωνοῦσε συχνά, ἰδιαιτέρως γιὰ νὰ μὲ εὐχαριστήση γιὰ κάποιο βιβλίο τὸ ὁποῖο ἐξέδιδα. Πάντα ἐπαναλάμβανε τὰ ἴδια λόγια. Μοῦ ἔλεγε μὲ πολλὴ εὐγένεια καὶ καλωσύνη καὶ μὲ τὴν ζεστὴ φωνή του: «Ἔλαβα τὸ βιβλίο σας καὶ νὰ ξέρετε, ἅγιε Ναυπάκτου, ὅτι σᾶς ἀγαπῶ πολύ. Ἄλλοι μπορεῖ νὰ ζηλεύουν, ἀλλὰ ἐγὼ χαίρομαι ποῦ γράφετε, δὲν ζηλεύω. Οἱ δικοί μας Γέροντες μᾶς ἔλεγαν νὰ μὴ γράφουμε καὶ γι' αὐτὸ δὲν συνήθιζα νὰ γράφω, ἀλλὰ χαίρομαι γιατί ἀξιοποιεῖτε τὸ χάρισμά σας». Ἤμουν βέβαιος γιὰ τὸν ἔγκυρο καὶ εἰλικρινῆ λόγο του.

Ὁ μακαριστὸς Ἱεράρχης, ὅπως φάνηκε στὰ ὅσα ἔγραψα προηγουμένως, εἶχε πολλὰ χαρίσματα, τὰ ὁποία βέβαια γνωρίζουν τόσο ὁ νὺν Μητροπολίτης Ἄρτης Ἰγνάτιος, ποῦ ἦταν τὸ καλύτερο πνευματικό του παιδί, ὅσο καὶ οἱ συνετοὶ συνεργάτες τοῦ στὴν Ἱερὰ Μητρόπολη Ἀργολίδος καὶ ἀσφαλῶς θὰ γράψουν γιὰ τὸ πρόσωπό του καὶ τὸ ἔργο του, ὡς Ἱεροκήρυκος, Πνευματικοῦ καὶ Ἐπισκόπου Τέτοιοι Ἱεράρχες πρέπει νὰ ἀναδεικνύωνται γιὰ τὴν χαρὰ ὅλων μας. Ἐγὼ διέκρινα τὴν σοβαρότητα καὶ τὴν ἀρχοντιά του, τὴν εὐγένεια καὶ τὴν καλωσύνη του, τὴν ἀγάπη του στὴν Ἐκκλησία, τὴν εἰλικρίνεια καὶ τὴν ἀνιδιοτέλειά του, τὴν ἁπλότητα καὶ τὴν ταπείνωσή του κ.π.ά.

Στὴν ἐξόδιο ἀκολουθία του διεπίστωσα τὴν ἀγάπη καὶ τὸν σεβασμὸ τοῦ ποιμνίου του πρὸς τὸ πρόσωπό του καὶ τὴν στενὴ σχέση ποῦ εἶχε ἀναπτύξει μαζί του. Ὅλοι τὸν ἀνεγνώριζαν ὡς ἅγιο. Καθ' ὅλη τὴν διάρκεια τῆς ἐξοδίου Ἀκολουθίας σκεπτόμουν ὅτι συναντᾶται μὲ τὸν Ἐπίσκοπό του, τὸν Ἄρτης Ἰγνάτιο, μὲ τοὺς ἀγαπητοὺς φίλους συνεπισκόπους του, Σεβαστιανό, Καλλίνικο, μὲ τὸν π. Σπυρίδωνα Νεοσκητιώτη καὶ θὰ ὑμνοῦν τὸν Θεὸ στὴν οὐράνια θεία Λειτουργία. Στὴν Ἐκκλησία μᾶς δὲν ὑπάρχουν μόνον ἅγιοι Μοναχοί, ἀλλὰ καὶ ἅγιοι Ἐπίσκοποι, μὲ ἀσκητικὴ διάθεση καὶ μὲ ἀνεπτυγμένο ἐκκλησιαστικὸ φρόνημα.

Αἰωνία ἡ μνήμη τοῦ μακαριστοῦ Μητροπολίτου Ἀργολίδος κυροῦ Ἰακώβου, τοῦ εὐγενοῦς, εἰλικρινοῦς, σεμνοῦ, συνετοῦ, ταπεινοῦ, ἁπλοῦ, ἀρχοντικοῦ, ἀσκητικοῦ, φιλαγίου καὶ εὐλογημένου Ἀρχιερέως τῆς Ἐκκλησίας τοῦ Χριστοῦ.