Λόγος στὴν Περιφορὰ τῶν Ἐπιταφίων στὴν Ναύπακτο - Σταυροαναστάσιμο Πάσχα

 Μητροπολίτου Ναυπάκτου & Ἁγίου Βλασίου Ἱεροθέου

Η ἀκολουθία ποὺ ψάλλαμε ἀπόψε στοὺς Ἱεροὺς Ναοὺς καὶ ἡ περιφορὰ τῶν Ἐπιταφίων μέσα στὰ κουβούκλια, ποὺ εἶναι θαυμάσια στολισμένα, ἔχουν τὸ στοιχεῖο τῆς χαρμολύπης. Χαρμολύπη, μιὰ ὡραία λέξη. Λύπη γιὰ τὸν θάνατο ἑνὸς ἀθώου καὶ χαρὰ γιὰ τὸν θρίαμβο τῆς ζωῆς, γιὰ τὴν δόξα τῆς Ἀνάστασης. Ὁ Χριστός, κατὰ τὴν Ἁγία Γραφή, εἶναι Λέων ποὺ κοιμᾶται ἕναν ὕπνον φυσίζωον. Ἡ λέξη χαρμολύπη ἀντιστοιχεῖ μὲ τὴν λέξη σταυροαναστάσιμο Πάσχα. Αὐτὸ τὸ ἀντάμωμα τῆς ζωῆς μὲ τὸν θάνατο ἐκφράζει ἕνα μεγάλο μυστήριο. Χαρὰ χωρὶς πόνο εἶναι ἀρρωστημένο συναίσθημα καὶ πόνος χωρὶς χαρὰ εἶναι τραγωδία.

Ὁ Ντοστογιέφσκι ἔθεσε, ὅπως γράφει, «ἕνα μάταιο ἐρώτημα». «Τί εἶναι προτιμότερο; Ἡ μέτρια εὐτυχία ἢ ὁ ὑψηλὸς πόνος;». Καταλήγει στὸ δεύτερο, γιατί ὁ πόνος προκαλεῖ καὶ ἀνοίγει τὰ ὅρια τῆς ὑπάρξεως, ἐνῷ ἡ μέτρια εὐτυχία κοιμίζει τὸν ἄνθρωπο. Ὅσο κανεὶς ἀγαπᾶ τόσο πονᾶ καὶ ὅσο πονᾶ τόσο ἀποκτᾶ γνώση. Κατὰ τὸν ἅγιο Σιλουανό, ὅσο μεγάλη εἶναι ἡ ἀγάπη, τόσο μεγάλος εἶναι ὁ πόνος καὶ ὅσο μεγάλος εἶναι ὁ πόνος τόσο προσφέρει ὑψηλότερη γνώση. Τὰ πρόσκαιρα συναισθήματα, δηλαδὴ ἡ μέτρια εὐτυχία, εἶναι πνευματικὴ ἀρρώστια.

Ἡ περιφορὰ τοῦ Ἐπιταφίου ἐκφράζεται μὲ τὴν κατάνυξη καὶ τὸ πένθος, ὅπως τόσο ὡραῖα τὸ φρόντισε ὁ Δῆμος Ναυπάκτου. Ἀλλ' ὅμως τὰ τροπάρια τῆς Ἐκκλησίας σφύζουν ἀπὸ Ἀνάσταση καὶ ζωή. Ψάλλαμε στὴν Ἐκκλησία προηγουμένως: «Ὁ Ἅδης, Λόγε, συναντήσας σοὶ ἐπικράνθη, βροτὸν ὁρῶν τεθεωμένον, κατάστικτον τοὶς μώλωψι καὶ πανσθενουργόν, τὼ φρικτῷ τῆς μορφῆς δὲ διαπεφώνηκεν». Δηλαδή, σὲ μετάφραση: «Λόγε Θεοῦ, ὁ Ἅδης ὅταν σὲ συνάντησε πικράθηκε, βλέποντας ἄνθρωπο τεθεωμένο, στὸ σῶμα γεμᾶτο ἀπὸ τοὺς μώλωπες (τὰ στίγματα τῶν πληγῶν), ἀλλὰ ταυτόχρονα καὶ παντοδύναμο. Καὶ ἀπὸ αὐτὸ τὸ φοβερὸ θέαμα ὁ Ἅδης ἔμεινεν ἄφωνος». Εἶναι φοβερό το νὰ εἶναι κάποιος γεμᾶτος ἀπὸ πληγές, ἀλλὰ συγχρόνως νὰ εἶναι δυνατὸς καὶ νικητὴς σὲ μιὰ δυνατὴ ἀναμέτρηση. Ὅλα τὰ τροπάρια ποὺ ψάλλαμε ἀπόψε σφύζουν ἀπὸ Ἀνάσταση καὶ ζωή.

Τελικά, ἡ Ἐκκλησία μας, ποὺ εἶναι τὸ Σῶμα τοῦ Χριστοῦ, εἶναι γεμᾶτο ἀπὸ πληγές, ἀλλὰ μέσα της τρέχει ἀκατάπαυστα τὸ ρεῦμα καὶ ἡ ζωὴ τῆς Ἀνάστασης.

Ἔτσι, μέσα ἀπὸ τὴν τελετὴ τῆς περιφορᾶς τῶν Ἐπιταφίων ὑποφώσκει τὸ φῶς τῆς Ἀναστάσεως, ὁ θρίαμβος τῆς ζωῆς. Τὸ φῶς μέσα στὸ νερό, σὲ αὐτὸ τὸ πανέμορφο λιμάνι της Ναυπάκτου μὲ φόντο τὸ Κάστρο της, δείχνει τὴν ἐλπίδα, τὴν ζωὴ ἀκόμη καὶ σὲ φουρτοῦνες. Τὰ πάντα εἶναι σταυροαναστάσιμα, ἡ χαρμολύπη δεσπόζει παντοῦ. Πέραν ἀπὸ τὴν θεολογία τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας, ἡ ἀκολουθία τῶν Ἐγκωμίων καὶ τῆς περιφορᾶς τῶν Ἐπιταφίων διαμορφώθηκε ἀπὸ τὴν Παράδοση καὶ ἔλαβε θρηνώδη στοιχεῖα ἀπὸ τὸν 13ο καὶ 14ο αἰῶνα καὶ σίγουρα αὐτὰ τὰ στοιχεῖα μεγεθύνθηκαν κατὰ τὴν διάρκεια τῆς Τουρκοκρατίας. Τότε ὁ πόνος ἦταν βαρὺς καὶ βαθύς. Ἡ Παράδοση ὡς ἕνας θαυμάσιος σκηνοθέτης προσπάθησε μέσα ἀπὸ τὴν ἀκολουθία αὐτὴ νὰ παρηγορήση τὸν λαὸ γιὰ νὰ ὑπερβῇ τὸν πόνο, τὴν ἀγωνία, τὴν σκλαβιά του.

Ἄλλωστε, ἕνα βασικὸ αἴτιο ποὺ κλαῖμε κατὰ τὴν διάρκεια μιᾶς κηδείας, εἶναι καὶ ἡ δική μας ἐσωτερικὴ ἀκαταστασία καὶ μοναξιά. Κλαῖμε γιὰ τὴν δική μας ἀνημπόρια καὶ τὴν ἐσωτερικὴ ὀδύνη μας.

Προσπαθῶ νὰ γυρίσω πίσω τὴν μηχανὴ τοῦ χρόνου καὶ νὰ δῶ πῶς ἑόρταζαν οἱ Ρωμηοὶ αὐτὴν τὴν ἡμέρα στὰ τετρακόσια χρόνια σκλαβιᾶς. Θρηνοῦσαν γιὰ τὴν ἀπώλεια τῆς ἐλευθερίας, ἔκλαιγαν γιὰ τὴν μετατροπὴ τοὺς ἀπὸ ἄρχοντες Ρωμηοὺς σὲ δούλους ραγιᾶδες, καὶ ταυτόχρονα νοσταλγοῦσαν τὴν ἀνάσταση τοῦ γένους. Ἔκλαιγαν γιὰ τὶς πληγὲς πάνω στὸ σῶμα τους καὶ προσεύχονταν γιὰ τὴν θεραπεία τους. Περιέφεραν, μαζὶ μὲ τὸν Ἐπιτάφιο, καὶ τὸ πένθος τοῦ γένους καὶ νοσταλγοῦσαν τὴν ἀνάστασή του. Οἱ ἀκολουθίες αὐτὲς ἦταν γεμᾶτες πόνο καὶ ἐλπίδα.

Προσπαθῶ ἀκόμη νὰ γυρίσω τὴν μηχανὴ τοῦ χρόνου καὶ νὰ δῶ πῶς ἑόρταζαν αὐτὴν τὴν ἡμέρα οἱ Ρωμηοὶ τῆς Μικρᾶς Ἀσίας στὶς ἀρχὲς τοῦ περασμένου αἰῶνα, ἀλλὰ καὶ οἱ γονεῖς μας στὸν καιρὸ τῆς γερμανικῆς κατοχῆς. Τὸ γένος μας ἦταν «κατάστικτον τοὶς μώλωψι», ἀλλὰ «πανσθενουργό», γιατί βίωνε τὴν δόξα τοῦ Ἀναστάντος Χριστοῦ καὶ εἶχε τὴν ἐλπίδα τῆς νίκης, τῆς ἀνάστασης. Τὸ ἴδιο αἰσθάνεται καὶ ἡ κοινωνία μας σήμερα ποὺ βρίσκεται κάτω ἀπὸ τὴν ἀσφυκτικὴ μέγγενη τῶν διεθνῶν γεωπολιτικῶν συμφερόντων. Ὑπάρχει ὅμως ἐλπίδα. Ἡ ζωὴ δὲν ὑποκύπτει σὲ γεωπολιτικοὺς μηχανισμούς, ἡ ὀμορφιὰ δὲν μπορεῖ νὰ κρυφτῇ, τὸ πνεῦμα δὲν φυλακίζεται, «ἡ μία στάλα ζωῆς» ποὺ μᾶς ἔχει δοθῇ μπορεῖ νὰ μεταποιηθῆ σὲ αἰώνια ἀθάνατη ζωή.

Προσπαθῶ, ὅμως, νὰ δὼ καὶ πῶς κάνουν τὴν περιφορὰ τῶν Ἐπιταφίων σήμερα οἱ Ὀρθόδοξοι ἀραβόφωνοι ἀδελφοί μας στὴν Μέση Ἀνατολή, κυρίως στὴν Συρία, καθὼς ἐκεῖ τρέχει ἄφθονο αἷμα. Ζοὺν τὸ δρᾶμα ποὺ ζήσαμε ἐμεῖς στὴν Μικρὰ Ἀσία στὶς ἀρχὲς τῆς δεκαετίας τοῦ '20, ἀφοῦ ἐξαναγκάζονταν οἱ Ρωμηοὶ νὰ φεύγουν ἀπὸ τὰ σπίτια τους μέσα σὲ ποταμοὺς δακρύων καὶ αἱμάτων.

Προσπαθῶ ἀκόμη νὰ δὼ πῶς κάνουν σήμερα, αὐτὴν τὴν ὥρα, τὴν ἀκολουθία τοῦ Ἐπιταφίου στὸ Χαλέπι τῆς Συρίας –ἂν τὴν κάνουν– οἱ λιγοστοὶ Ὀρθόδοξοι Χριστιανοί, σὲ μιὰ βομβαρδισμένη πόλη μὲ νεκροὺς σὲ κάθε σπίτι, τοὺς ὁποίους Χριστιανοὺς γνώρισα κατὰ τὶς ἐπανειλημμένες ἐπισκέψεις μου στὴν περιοχή. Αἰσθάνομαι ὅτι θὰ ζοῦν μιὰ πραγματικὴ Μεγάλη Παρασκευή, ὅταν πέρα ἀπὸ τὸν δικό τους πόνο, βλέπουν ὅτι ὁ Μητροπολίτης τους Παῦλος ἔχει ἀπαχθῇ σὲ ἄγνωστο μέρος καὶ μὲ ἄγνωστη κατάληξη.

Αἰσθάνομαι καὶ τὸν πόνο τοῦ Πατριάρχη Ἀντιοχείας Ἰωάννη ποὺ εἶναι ἀδελφικός μου φίλος ἀπὸ πολλὰ χρόνια, ὅταν βλέπη μπροστά του τὴν τραγωδία ποὺ μαστίζει τὴν περιοχή του, ἀλλὰ ἀγγίζει καὶ τὸν ἴδιο, στὴν ἀρχὴ τῆς πατριαρχείας του.

Αὐτὴν τὴν βραδυά, πέρα ἀπὸ τὰ δικά μας προβλήματα, ποὺ ὅλοι ἔχουμε, ἅς δοῦμε καὶ τὸ μαρτύριο ἑνὸς ὁλοκλήρου ἀραβόφωνου ὀρθοδόξου ρωμέϊκου λαοῦ ποὺ ὑποφέρει, πληγώνεται, πονᾶ, θυσιάζεται, αἱμορραγεῖ, ἀλλὰ ἐλπίζει στὴν ἀνάστασή του. Ἂς τὸν ἔχουμε στὴν προσευχή μας. Ἂς συμπάσχουμε μαζί του καὶ ἅς προσευχόμαστε γιὰ τὴν ἀπελευθέρωση τοῦ ἀπαχθέντος λαμπροῦ καὶ εὐγενοῦς Ἱεράρχου.

Ἀδελφοί, μετὰ τὸν Σταυρὸ ἀκολουθεῖ ἡ Ἀνάσταση. Πίσω ἀπὸ κάθε πόνο κρύβεται μιὰ μεγάλη χαρά.
Χρόνια πολλά, σταυροαναστάσιμα, καλὴ Ἀνάσταση σὲ ὅλα τὰ ἐπίπεδα.