Ὁ ἅγιος Μητροπολίτης Ναυπάκτου καί Ἄρτης Δαμασκηνός Γ΄ ὁ Στουδίτης

Μητροπολίτου Ναυπάκτου καί Ἁγίου Βλασίου Ἱεροθέου

Πρόσφατα, τό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο, μέ ἐνέργειες τοῦ Μητροπολίτου Λαγκαδᾶ κ. Ἰωάννου, κατέταξε στό ἁγιολόγιο τῆς Ἐκκλησίας τόν Ἐπίσκοπο Λητῆς καί Ρεντίνης καί μετέπειτα Μητροπολίτη Ναυπάκτου καί Ἄρτης Δαμασκηνό τόν Στουδίτη. Καθιερώθηκε νά τιμᾶται ἡ μνήμη του κάθε χρόνο τήν 27η Νοεμβρίου, ἡμέρα τῆς κοιμήσεώς του. 

Συμμετέχει καί ἡ Ἱερά Μητρόπολή μας στόν ἑορτασμό αὐτόν, γι' αὐτό καί χθές τελέσαμε στόν Μητροπολιτικό Ναό τοῦ Ἁγίου Δημητρίου τῆς πόλεώς μας πανηγυρικό Ἀρχιερατικό Ἑσπερινό μέ Ἀρτοκλασία καί σήμερα τό πρωΐ πανηγυρική ἀρχιερατική θεία Λειτουργία πρός τήν τιμήν καί μνήμην τοῦ ἁγίου αὐτοῦ Ἱεράχου.
Σήμερα, ἀνήμερα τῆς ἑορτῆς του, διοργανώσαμε αὐτήν τήν ἑσπερίδα στήν ὁποία θά ἀναφερθῶ στά βιογραφικά σημεῖα τῆς ζωῆς του, ὁ δέ π. Θωμᾶς Βαμβίνης θά σᾶς κάνη μιά παρουσίαση τοῦ βασικοῦ βιβλίου του «Θησαυρός».

Γιά τό πρόσωπο καί τό ἔργο τοῦ Δαμασκηνοῦ Γ΄ Μητροπολίτου Ναυπάκτου καί Ἄρτης ἔχουν γραφῆ διάφορα κείμενα, τά ὁποῖα εἶναι καρποί ἔρευνας καί τά ὁποῖα ἔχω ὑπ' ὄψη μου γιά τήν παρουσίαση τοῦ θέματός μου.

Πρόκειται γιά εἰσηγήσεις πού ἔγιναν στήν Ἱερά Μητρόπολη Λαγκαδᾶ τήν Κυριακή 31-5-2013, ἀπό τόν Ἀρχιμανδρίτη π. Εἰρηναῖο Δεληδῆμο μέ θέμα «Πτυχές ἀπό τήν προσωπικότητα καί τό ἔργο τοῦ Δαμασκηνοῦ Στουδίτου», τόν Πρωτοπρ. π. Ἀθανάσιο Γκατζιγκά μέ θέμα «Βιογραφία τοῦ Λητῆς καί Ρεντίνης Δαμασκηνοῦ τοῦ Στουδίτου» καί τόν κ. Κωνσταντῖνο Νιχωρίτη μέ θέμα «Τά Δαμασκηνάρια καί ἡ ἐπίδρασή τους στόν Σλαβικό κόσμο». Ἐπίσης, πρέπει νά σημειωθοῦν τά κείμενα τοῦ Ναυπάκτιου καθηγητοῦ καί ἱστοριοδίφη Παναγιώτη Χριστόπουλου, τοῦ καθηγητοῦ π. Γεωργίου Μεταλληνοῦ, τοῦ ὁμοτίμου καθηγητοῦ κ. Ἀντωνίου Παπαδοπούλου καί τοῦ ἐρευνητοῦ τῶν πραγμάτων τῆς περιοχῆς μας κ. Μπάμπη Χαραλαμπόπουλου.

Ἀπό ὅλα αὐτά τά κείμενα ἀντλοῦμε πλούσιο ὑλικό γιά τό πρόσωπο καί τό ἔργο τοῦ Μητροπολίτου Ναυπάκτου καί Ἄρτης Δαμασκηνοῦ Γ΄ τοῦ Στουδίτου, τό ὁποῖο θά σᾶς παρουσιάσω μέ συντομία.

1. Βιογραφικά στοιχεῖα τοῦ Δαμασκηνοῦ Στουδίτου

Ἀπό τά στοιχεῖα τά ὁποῖα διαθέτουμε θά παρατεθοῦν μερικοί χαρακτηριστικοί σταθμοί τοῦ ζωῆς τοῦ ἁγίου Δαμασκηνοῦ.

Κατά τόν π. Ἀθανάσιο Γκατζιγκά ὁ Δαμασκηνός γεννήθηκε καί σπούδασε στήν Θεσσαλονίκη ἀρχές τοῦ 16ου αἰώνα γύρω στά 1520. Ἐκάρη μοναχός στήν Κωνσταντινούπολη τό 1546, χρημάτισε μαθητής τοῦ μεγάλου Ρήτορα Θεοφάνη Ἐλεαβούλκου τοῦ Νοταρᾶ στήν Κωνσταντινούπολη μεταξύ τῶν ἐτῶν 1546-1555. Ἔπειτα χειροθετήθηκε ὑποδιάκονος περί τό 1550, χειροτονήθηκε ἱερομόναχος περί τό 1558, ἐκλέχθηκε Ἐπίσκοπος Λητῆς καί Ρεντίνης τό 1560, ἐστάλη ὡς Πατριαρχικός Ἔξαρχος στό Ἅγιον Ὄρος τό 1567, καθώς ἐπίσης ὡς Πατριαρχικός Ἔξαρχος στήν Μικρή Ρωσία (Κίεβο) μεταξύ τῶν ἐτῶν 1565-1572, διετέλεσε δάσκαλος τοῦ μετέπειτα Πατριάρχη Ἱερεμία τοῦ Β΄ τοῦ Τρανοῦ μεταξύ τῶν ἐτῶν 1565-1572, ὁρίσθηκε τοποτηρητής τοῦ Πατριαρχικοῦ Θρόνου ἀπό τίς 19-10-1573 ἕως τόν Ἰούλιο τοῦ 1574, ἐκλέχθηκε Μητροπολίτης Ναυπάκτου καί Ἄρτης τό 1574, ἀντικαταστάθηκε ἀπό τόν Μητροπολίτη Ἰωάσαφ τό 1576 καί κοιμήθηκε καί ἐτάφη πιθανῶς στήν Ναύπακτο ἤ τήν Ἄρτα τό 1577.

Ἀπό τά βιογραφικά του στοιχεῖα θά τονισθοῦν εἰδικότερα ἐκεῖνα πού ἔχουν σχέση μέ τήν σύνδεση τοῦ Δαμασκηνοῦ Στουδίτου μέ τήν Ναύπακτο.
Ὁ Πατριάρχης καί μαθητής του Ἱερεμίας Β΄ ὁ Τρανός ἔκανε ἕνα ταξίδι στήν Πελοπόννησο γιά νά εἰσπράξη τά ὀφειλόμενα, τό ὁποῖο κράτησε ἀπό τήν 19η Ὀκτωβρίου 1573 ἕως τόν Ἰούλιο τοῦ 1574 καί τό διάστημα αὐτό ὅρισε Τοποτηρητή τῆς Ἀρχιεπισκοπῆς Κωνσταντινουπόλεως τόν Ἐπίσκοπο Λητῆς καί Ρεντίνης Δαμασκηνό, ἀπόδειξη τῆς ἐμπιστοσύνης πού ἔτρεφε στό πρόσωπό του, ἀλλά καί τοῦ κύρους πού εἶχε στήν Ἐκκλησία ἀπό τότε πού ἦταν Ἐπίσκοπος. Τότε ὁ Πατριάρχης Ἱερεμίας πέρασε καί ἀπό τήν Ναύπακτο.

Τήν ἐποχή ἐκείνη (1573-1574) εἶχε προηγηθῆ ἡ περίφημη Ναυμαχία τῆς Ναυπάκτου (1571), κατά τήν ὁποία καταστράφηκε ὁ Τουρκικός στόλος ἀπό τόν ἑνωμένο Χριστιανικό στόλο τῆς Εὐρώπης, ὁπότε ἡ περιοχή ἔγινε ξακουστή.  Ὅμως καί ἡ Μητρόπολη Ναυπάκτου καί Ἄρτης, ναί μέν δέν εἶχε τήν προηγούμενη αἴγλη της, πού εἶχε 10 Ἐπισκοπές καί κατελάμβανε τό ἔδαφος μέχρι τήν Χιμάρρα, ἀλλά εἶχε μεγάλη ἐκκλησιαστική δικαιοδοσία. Δηλαδή, στήν Μητρόπολη Ναυπάκτου καί Ἄρτης ὑπήγετο τήν ἐποχή ἐκείνη ἡ Αἰτωλοακαρνανία, ἡ Ἄρτα καί ἡ Πρέβεζα. Ἱκανά ἱστορικά στοιχεῖα γιά τήν ἱστορική διαδρομή τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ναυπάκτου ἀνευρίσκουμε στό βιβλίο τοῦ ἱστοριοδίφου Μπάμπη Χαραλαμπόπουλου.

Ἔτσι, ὁ Πατριάρχης Ἱερεμίας Β΄ ὁ Τρανός διεπίστωσε τήν σημασία τῆς Μητροπόλεως αὐτῆς καί ἐξέλεξε ὡς Μητροπολίτη τόν διδάσκαλό του καί Τοποτηρητή τῆς Ἀρχιεπισκοπῆς Κωνσταντινουπόλεως Δαμασκηνό.

Ὁ Μητροπολίτης Δαμασκηνός ὡς Μητροπολίτης Ναυπάκτου καί Ἄρτης εἶχε καί τόν πρόσθετο τίτλο «Ἔξαρχος πάσης Αἰτωλίας».
Ὁ Δαμασκηνός ἦταν ἱκανός συγγραφέας, εἶχε γνώσεις καί ζῆλο νά βοηθήση τόν λαό πού ὑφίστατο πολλά, κατά τούς χρόνους τῆς δουλείας στούς Τούρκους. Θά μνημονεύσω τά ἔργα του, ὅπως τά κατέγραψε ὁ ἀείμνηστος Ναυπάκτιος ἱστοριοδίφης καί ἱστορικός Τάκης Χριστόπουλος.

Τό βασικό του ἔργο, τό ὁποῖο τόν καθιέρωσε ἦταν ὁ «Θησαυρός Δαμασκηνοῦ ὑποδιακόνου καί στουδίτου τοῦ Θεσσαλονικέως, μετά τῆς προσθήκης ἐν τῷ τέλει καί ἑτέρων ἑπτά Λόγων ψυχωφελεστάτων καί τῆς ἐξηγήσεως τοῦ Πάτερ ἡμῶν».

Ἄλλα ἔργα του ἦταν:

• «Μερική διάγνωσις ἐκ τῶν παλαιῶν φιλοσόφων περί φύσεως καί ἰδιωμάτων τινῶν ζώων, συναθροισθεῖσα παρά τοῦ ἐν ἀρχιερεῦσι λογιωτάτου κυρίου Δαμασκηνοῦ τοῦ Στουδίτου».
• «Στύχοι ἡρωοελεγεῖοι εἰς τήν Κοίμησιν τῆς ὑπερευλογημένης Θεοτόκου Μαρίας».
• «Λόγος πεζῇ τῇ φράσει εἰς τόν Δεκάλογον τοῦ Μωϋσέως». Ἐκδόθηκε μαζί με τούς «Μαργαρίτες» τοῦ Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου στήν Βενετία ἀπό τό 1630.
• «Παραίνεσις πρός τούς θέλοντας σωθῆναι μοναχούς’ τοῦ ἐν ἐπισκόποις λογιωτάτου κυροῦ Δαμασκηνοῦ Λητῆς καί Ρενδίνης καί προέδρου Πολιανῆς». Φέρεται νά ἐκδόθηκε στήν Βενετία ἀπό τό 1565.
• «Προγνωστικά σημεῖα περί βροχῆς, ανέμου ἐκ τῶν ἀστέρων καί ἐκ τῆς σελήνης ἐκ διαφόρων ποιητῶν καί διδασκάλων, ποίημα κυροῦ Δαμασκηνοῦ Ναυπάκτου καί Ἂρτης, περιέχον καί ἂλλα τινά».
• «Κωμῳδοδιάλογος Δαμασκηνοῦ Ρεντίνης κατά ἀρχιερέων». Πρόσωπα τοῦ διαλόγου Δαμασκηνός καί Γαβριήλ ὁ ἡγούμενος τῆς Ἁγίας Ἀναστασίας τῆς Φαρμακολυτρίας.
• Κατάλογος χρονολογικός τῶν Πατριαρχῶν Κωνσταντινουπόλεως μέχρις Ἱερεμίου. «Περί τῶν ὃσων ἐπατριάρχευσαν εἰς τήν Κωνσταντινούπολιν ἀφ΄οὗ τήν ἒστησεν ὁ Μ. Κωνσταντῖνος ἓως τήν σήμερον ὁπού εἶναι χρόνια ζπ’ ἰνδικτ. ιστ΄ μηνί Μαΐῳ καί πόσους χρόνους ἒκαμε καθένας εἰς τόν ὑψηλότατον θρόνον καί ποῖοι ἐξεβλήθησαν τοῦ θρόνου».
• «Χρονογράφος» ἀπό κτίσεως Ρώμης μέχρι τῆς ἁλώσεως τῆς Κωνσταντινουπόλεως, ἀποτελέσας μετά τῶν πατριαρχικῶν τό κύριον σῶμα τοῦ συμπιλήματος τοῦ Ἱεροθέου Μονεμβασίας, τοῦ ἐκδοθέντος πολλάκις ἐν Βενετίᾳ ὑπό τό ὂνομα τοῦ ἀνυπάρκτου Δωροθέου Μονεμβασίας. «Ὁμηρόκεντρα».

 2. Ἡ γνώμη γιά τόν Δαμασκηνό συγχρόνων του προσωπικοτήτων

Συνήθως, γιά τούς ἀνθρώπους γράφουν οἱ μεταγενέστεροι καί ὅταν δέν ὑπάρχουν ἱστορικά στοιχεῖα τούς ἐξιδανικεύουν, τούς ἐπαινοῦν ὑπερβολικά. Ὅμως, γιά τόν Δαμασκηνό Στουδίτη ὑπάρχουν μαρτυρίες ἀπό τούς συγχρόνους του.

Ἀπό τίς εἰσηγήσεις τοῦ Ἀρχιμ. π. Εἰρηναίου Δεληδήμου καί τοῦ π. Ἀθανασίου Γκατζιγκά ἀρυόμαστε μερικές πληροφορίες.

Ὁ Γερμανός θεολόγος Στέφαν Γκέρλαχ στό Ἡμερολόγιό του γράφει:
«Ὅτι οἱ ἴδιοι οἱ Ἕλληνες κληρικοί τρεῖς θεωροῦσαν πραγματικά λόγιους: τόν μητροπολίτη Τορνόβου Ἀρσένιο, τόν μητροπολίτη Ναυπάκτου καί Ἄρτης Δαμασκηνό, καί τόν ἱερομόναχο Ματθαῖο (τόν Κρητικό)» καί «περισσότερο ἀπ' ὅλους τούς ἄλλους ἐπαινεῖται ὁ ἐπίσκοπος Δαμασκηνός τῆς Ρενδίνης γιά τή συνδυασμένη μέ τή μόρφωσή του ἰδαίτερη ταπείνωση, τήν ὀλιγάρκεια καί ἄλλες ἀρετές του».

Ἐπίσης, πρέπει νά σημειωθῆ ὅτι ὁ Δαμασκηνός ἐξετιμᾶτο ἀπό τόν Πατριάρχη Μητροφάνη τόν Γ΄, ὁ ὁποῖος ἔτρεφε ἐμπιστοσύνη πρός τό πρόσωπό του, γι' αὐτό καί τοῦ ἀνέθεσε τό ἔργο τοῦ Πατριαρχικοῦ Ἐξάρχου στήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία τῆς Μικρᾶς Ρωσίας. Ἀκόμη, ὅπως ἔχει σημειωθῆ, ὁ Πατριάρχης Ἱερεμίας Β΄, πού ἦταν καί μαθητής του, τόν διόρισε ὡς Τοποτηρητή τῆς Ἀρχιεπισκοππῆς Κωνσνταντινούπολεως, ὅταν ἔκανε τήν περιοδεία του στήν Δυτική Ἑλλάδα.

Εἶναι χαρακτηριστική καί ἡ γνώμη τοῦ Δωροθέου (μᾶλλον Ἱεροθέου) Μονεμβασίας, ὁ ὁποῖος γράφει γιά τούς μαθητές τοῦ Θεοφάνη, μεταξύ τῶν ὁποίων ἦταν καί ὁ Δαμασκηνός: «Ὁ Θεωνᾶς Θεσσαλονίκης, ὁ Ἀρσένιος Τορνόβου, ὁ Δαμασκηνός Ναυπάκτου, ὁ Μεθόδιος Μελενίκου, ὁ Ἱερόθεος Μονεμβασίας ἦταν πολλά καλοί, λόγιοι καί προκομμένοι...».

Ἀκόμη νά ἀναφερθῆ ἡ ἄποψη τοῦ Μανουήλ Γεδεών ὅτι ὁ Δαμασκηνός ὑπῆρξε «ἐκ τῶν ἐπισημοτέρων Ἱεραρχῶν τῆς κατά τῶν κάτω χρόνων Ἀνατολικῆς Ἐκκλησίας, ὃστις διά τῶν διαφόρων αὐτοῦ συγγραμάτων καί τῶν γνώσεων, χρήσιμος ἐγένετο καί εἰς τό Γένος καί εἰς τήν Έκκλησίαν, καί οὓτινος οἱ ἀγῶνες καί αἱ ἐνασχολήσεις, χαράττουσιν ἐποχήν ἐν τῇ ἱστορίᾳ τῶν μετά τήν ἃλωσιν περιπετειῶν καί ἀλλοιώσεων τῆς κοινῆς ἡμῶν γλώσσης».

3. Τά Δαμασκηνάρια στά Βαλκάνια εἰδικά στήν Βουλγαρία

Ἕνα ἀπό τά κύρια ἔργα τοῦ ὁσίου Δαμασκηνοῦ τοῦ Στουδίτου εἶναι ὁ «Θησαυρός», πού φέρει τό ὄνομά του καί χαρακτηρίζεται ὡς «Θησαυρός Δαμασκηνοῦ». Πρόκειται γιά ὁμιλίες, τίς ὁποῖες ἔκανε σέ διαφόρους Ναούς τῆς Βασιλεύουσας Κωνσταντινουπόλεως, καί ἡ ἔκδοσή του φέρει τόν τίτλο τοῦ Ὑποδιακόνου. Γιά νά ἐκδοθοῦν τά ἔργα του φαίνεται ὅτι ὁ ἴδιος ταξίδευσε στήν Βενετία πρίν τό ἔτος 1557-1558.

Γιά τό περιεχόμενο τοῦ ἔργου αὐτοῦ θά μᾶς μιλήση ὁ π. Θωμᾶς Βαμβίνης. Ἐγώ θά τονίσω γιά τήν ἐπίδραση πού εἶχαν τά «Δαμασκηνάρια», δηλαδή τά ἔργα τοῦ Δαμασκηνοῦ, στόν Σλαβικό κόσμο, μέ τίς μεταφράσεις τους.  Ὁ Καθηγητής Βαλκανικῶν Σπουδῶν στό Πανεπιστήμιο Δυτικῆς Μακεδονίας κ. Κωνσταντῖνος Νιχωρίτης ἀναφέρεται σέ αὐτήν τήν ἐπίδραση. Στήν σλαβονική διάλεκτο ἀπό τόν 16ο αἰώνα μέχρι τήν ἐπανάσταση τοῦ 1821 ἔγιναν τοὐλάχιστο 39 ἐπανεκδόσεις.

Ὁ Μητροπολίτης Ναυπάκτου καί Ἄρτης Δαμασκηνός ποίμανε καί τήν Μητρόπολή μας, ἀλλά καί δίδαξε ὅλους τούς Ὀρθοδόξους Χριστιανούς, κατά τήν διάρκεια τῆς Τουρκοκρατίας, μέ ὀρθόδοξη θεολογία, γνήσιο ἀποστολικό ζῆλο καί μαρτυρικό φρόνημα.

Τά Δαμασκηνάρια ἐμφανίσθηκαν στήν Βουλγαρία ἀπό τά τέλη τοῦ 16ου μέχρι τά μέσα τοῦ 19ου αἰώνα. Στήν ἀρχή μεταφράσθηκαν στήν λόγια γλώσσα πού χρησιμοποιεῖτο, ἡ ὁποία εἶχε ἐπηρεασθῆ καί ἀπό τήν καθομιλουμένη ντοπιολαλιά. Κατά τόν καθηγητή Νιχωρίτη:
«Τό λογοτεχνικό αὐτό εἶδος τῶν Δαμασκηναρίων διαδίδεται ἐκτενέστατα κατά τήν περίοδο τοῦ 17ου -18ου αἰ., καί πληροῖ τίς λογοτεχνικές ἀνάγκες τοῦ βουλγαρικοῦ ἀναγνωστικοῦ κοινοῦ τήν περίοδο αὐτήν. Αὐτές οἱ συλλογές ἀποτελοῦν βασική γλωσσική πηγή καί ἐνδιαφέρον λογοτεχνικό εἶδος γιά τούς Βούλγαρους καί τούς Σλάβους γενικά. Μπορεῖ τό περιεχόμενο νά περιέχει θέματα πού νά ἅπτονται τῆς Μεσαιωνικῆς Γραμματείας, ἀλλά ἡ εἴσοδος νέων γλωσσικῶν στοιχείων, δείχνει τή μετάβαση σέ ἕνα νέο λογοτεχνικό εἶδος. Παρά τήν προσφιλῆ πολιτική τῶν Ὀθωμανῶν ἔναντι τῶν βιβλιοθηκῶν τῶν ὑπόδουλων λαῶν (μέ τίς καταστροφές τους), ἐν τούτοις σήμερα ἔχουν διασωθεῖ περί τά 200 στόν ἀριθμό Δαμασκηνάρια καί φυλάσσονται στή Σόφια, Φιλιππούπολη, Ρίλα, Μόσχα, Πετρούπολη, Λιουμπλιάνα καί στό Βελιγράδι».

Τόν Μάϊο τοῦ 2006, πρίν 7 χρόνια, ὁ Σύνδεσμος Ἀγάπης τοῦ Ἱεροῦ Ναοῦ Ἁγίου Δημητρίου κάλεσε τόν καθηγητή τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς Ἀθηνῶν π. Γεώργιο Μεταλληνό, ὁ ὁποῖος ὁμίλησε μέ θέμα «Ὁ Ἐπίσκοπος Ναυπάκτου Δαμασκηνός Στουδίτης συγγραφέας τοῦ Θησαυροῦ». Ἡ ὁμιλία ἦταν γλαφυρά, ἐνημερωτική καί ἒδωσε ἀφορμή γιά συζήτηση γιά τήν σχέση Ἐπιστήμης καί Θεολογίας, γιά τήν κατάσταση τής παιδείας σήμερα, γιά τήν ἐκπαίδευση τῶν Ἑλληνόπουλων κατά τήν Ὀθωμανοκρατία, γιά τό Κρυφό Σχολειό κλπ.

Ἡ ὁμιλία αὐτή δημοσιεύθηκε στήν ἐφημερίδα τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως «Ἐκκλησιαστική Παρέμβαση». Μετά ἀπό λίγον καιρό δημοσίευσα ἓνα ἂρθρο, ἀπόσπασμα τοῦ ὁποίου θά μοῦ ἐπιτραπῆ νά σᾶς ἀναγνώσω.

Ὁ π. Γεώργιος Μεταλληνός στήν ὁμιλία του λόγῳ τοῦ περιορισμένου χρόνου ἔκανε μιά μικρή ἀναφορά στήν προσφορά τοῦ «Θησαυροῦ» στήν Βουλγαρία. Δηλαδή, μεταξύ τῶν ἄλλων εἶπε: «Τήν εὐρύτερη ἀποδοχή τοῦ ἔργου δείχνουν οἱ μεταφράσεις του στά ρωσικά (1656 καί 1715) στά σερβικά (πρό τοῦ 1580) καί στά τουρκικά (καραμανλίδικη γραφή, τό 1731), γιά τούς τουρκόφωνους Ρωμηούς (Ὀρθοδόξους). Τό βιβλίο αὐτό, ἐξ ἄλλου, ἐθεμελίωσε τήν ἐκκλησιαστική λαϊκή φιλολογία τῶν χρόνων τῆς δουλείας. Ἰδιαίτερα, μάλιστα, διεδόθη στή Βουλγαρία, ἐπηρεάζοντας σέ μεγάλο βαθμό τήν ἀνάπτυξη τῆς βουλγαρικῆς φιλολογίας, ὡς τά τέλη τοῦ 19ου αἰώνα (πρβλ. τίς Συλλογές Λόγων “DAMASKINITE”, δηλαδή «Δαμασκηνάρια»). Τήν ἐξάπλωσή του διευκόλυνε καί ἡ γλωσσική μορφή του, πού ἦταν ἡ δημοτική ἑλληνική τῆς ἐποχῆς. Ἡ Ἐθναρχία (Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο) εἶχε λάβει μία ἰδιαίτερα σημαντική ἀπόφαση: ἡ λατρεία παραμένει στήν καθιερωμένη γλωσσική μορφή, (ἑλληνικά), ἐνῶ τό κήρυγμα γίνεται σέ ἁπλούστερη γλωσσική μορφή (ρωμαίϊκα)».

Μετά τήν δημοσίευση τῆς ὁμιλίας αὐτῆς, μοῦ τηλεφώνησε ὁ Ὁμότιμος Καθηγητής τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς τοῦ Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης κ. Ἀντώνιος Παπαδόπουλος, πολύ ἀγαπητός καί σεβαστός σέ μένα ἀπό τήν φοιτητική μου ζωή στήν Θεσσαλονίκη, καί μοῦ εἶπε ὅτι ὁ Δαμασκηνός Στουδίτης, ὁ μετέπειτα Μητροπολίτης Ναυπάκτου, μέ τό βιβλίο του «Θησαυρός» ἔπαιξε σπουδαῖο ρόλο στήν μορφωτική ἀφύπνιση τῶν Βουλγάρων, ὅπως τό ἐπεσήμανε καί ὁ π. Γεώργιος.

Στήν συνέχεια μοῦ ἀπέστειλε μιά φωτοτυπημένη ὁμιλία του καί τήν κλασσική μελέτη του «Ὁ ἅγιος Δημήτριος εἰς τήν ἑλληνικήν καί βουλγαρικήν παράδοσιν», στά ὁποῖα ὑπάρχουν στοιχεῖα σχετικά μέ τήν ἐπίδραση τήν ὁποία ἄσκησε τό βιβλίο «Θησαυρός Δαμασκηνοῦ» στούς Βουλγάρους.

4. Ἡ προσωπικότητα τοῦ Δαμασκηνοῦ ὅπως ἀνιχνεύεται στά συγγράμματά του

Ὅταν διαβάζουμε κείμενα συγγραφέων ἐκτιμοῦμε τήν προσωπικότητά τους καί τά στοιχεῖα πού τήν χαρακτηρίζουν. Ἔτσι, πολλά μποροῦμε νά τονίσουμε γιά τό θέμα αὐτό. Ὁ Ἀρχιμ. Εἰρηναῖος Δεληδῆμος στήν εἰσήγησή του στό Συνέδριο, πού ἔγινε στόν Λαγκαδᾶ, τονίζει τέσσερα σημεῖα, ἤτοι πρῶτον, ἡ πολύ καλή γνώση τῆς γλώσσας ἀπό τόν Ὅμηρο, τήν ἀρχαία ἀττική διάλεκτο καί τήν ἁπλῆ δημώδη γλώσσα, δεύτερον ἡ εἰλικρίνεια καί ἡ εὐθύτητα τοῦ λόγου του, τρίτον ἡ διδασκαλία του γιά τόν μοναχισμό καί τέταρτον ἡ θεολογία του ἡ ὁποία συντονίζεται μέ τήν θεολογία τῶν ἁγίων Πατέρων καί τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ.

Θά ἤθελα νά τονίσω στό σημεῖο αὐτό τήν σημαντική ἄποψη τοῦ Ἀρχιμ. Εἰρηναίου Δεληδήμου, ὅτι στά ἔργα τοῦ Δαμασκηνοῦ συναντᾶμε τήν ἁρμονική συνύπαρξη διαφόρων γλωσσικῶν ἐκφράσεων. Ὁ ἴδιος ἀγαποῦσε καί γνώριζε πολύ καλά τήν ἀρχαία ἑλληνική γλώσσα, ἔγραφε στήν ἀττική διάλεκτο, ἀλλά συγχρόνως χρησιμοποίησε καί τόν δημώδη λόγο τῆς ἐποχῆς του γιά νά γίνη κατανοητός ἀπό τούς ἀνθρώπους. Γιά παράδειγμα, στό βιβλίο του «Θησαυρός» ἀρχίζει μέ τόν πρόλογο πού εἶναι γραμμένος στήν ἀρχαία ἀττική διάλεκτο, συνεχίζει μέ τίς ὁμιλίες του σέ δημώδη ἑλληνική, στήν ἁπλή γλώσσα πού μιλοῦσε ὁ λαός, καί στό τέλος δημοσιεύει δικό του ποίημα στήν Κοίμηση τῆςΘεοτόκου, πού εἶναι γραμμένο στήν ὁμηρική γλώσσα. Αὐτό δείχνει ἀφ' ἑνός μέν τήν ἄριστη γνώση τῆς ἑλληνικῆς γλώσσης, ἀφ' ἑτέρου δέ τήν ἀγάπη του στήν γλώσσα πού καταλάβαινε ὁ λαός μέ τόν ὁποῖον ἐπικοινωνοῦσε.

Τό σημαντικό εἶναι ὅτι ὁ Μητροπολίτης Ναυπάκτου καί Ἄρτης Δαμασκηνός ποίμανε καί τήν Μητρόπολή μας, ἀλλά καί δίδαξε ὅλους τούς Ὀρθοδόξους Χριστιανούς, κατά τήν διάρκεια τῆς Τουρκοκρατίας, μέ ὀρθόδοξη θεολογία, γνήσιο ἀποστολικό ζῆλο καί μαρτυρικό φρόνημα. Καί εἶναι εὐλογία γιά τήν Μητρόπολή μας καί γιά μένα πού εἶμαι διάδοχός του στόν θρόνο τῆς ἱστορικῆς καί παλαιφάτου αὐτῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως ἡ ἁγιοκατάταξή του. Τοῦ χρωστᾶμε εὐνωμοσύνη καί ζητοῦμε τίς πρεσβεῖες του.–