Στήν Κριμαία

Μητροπολίτου Ναυπάκτου καί Ἁγίου Βλασίου Ἱεροθέου

Δημοσιεύουμε κατωτέρω ἀπόσπασμα παλαιότερου περιηγητικοῦ ἐνημερωτικοῦ κειμένου τοῦ Σεβασμιωτάτου ἀπό τήν ἐπίσκεψή του στήν Κριμαία (2003), λόγῳ ἐπικαιρότητος.

* * *
...

1. Πληροφοριακά στοιχεῖα γιά τήν Κριμαία

Ἡ Κριμαία εἶναι μιά ἡμιαυτόνομη διοικητικά περιοχή στό νότιο τμῆμα τῆς Οὐκρανίας, ἔχει δικό της Πρωθυπουργό καί Κυβέρνηση, ἀλλά βέβαια οἱ γενικές ἀποφάσεις λαμβάνονται ἀπό τήν κεντρική Κυβέρνηση τῆς Οὐκρανίας.

Πρωτεύουσα τῆς Κριμαίας εἶναι ἡ Συμφερούπολη, πού κατοικεῖται ἀπό 500.000 κατοίκους καί ἐκκλησιαστικά διοικεῖται ἀπό τήν Ἀρχιεπισκοπή Συμφερουπόλεως καί Κριμαίας, τῆς ὁποίας ὁ τωρινός Μητροπολίτης ὀνομάζεται Λάζαρος καί ὑπάγεται στήν Ἀρχιεπισκοπή Κιέβου.

Ἡ ἱστορία τῆς Κριμαίας εἶναι ἐνδιαφέρουσα, ἀφοῦ οἱ πρῶτες ἀποικίες δημιουργήθηκαν ἀπό τούς Ἕλληνες τόν 6ο αἰώνα π.Χ., καί μάλιστα ἡ Χερσόνησος Κριμαίας ἦταν ἡ ἀρχαία Ταυρίς. Εἶναι γνωστή σέ ὅλους ἡ τραγωδία «Ἰφιγένεια ἐν Ταύροις».

Ἡ περιοχή τῆς Κριμαίας ἐκχριστιανίσθηκε ἀπό τόν Ἀπόστολο Ἀνδρέα τόν Πρωτόκλητο. Τόν 7ο αἰώνα τά παράλια τῆς Ταυρίδας προσαρτήθηκαν στήν Ρωμαϊκή Αὐτοκρατορία, τόν 10ο αἰώνα καταλήφθηκε ἀπό τόν Ρῶσσο ἡγεμόνα Κιέβου Βλαδίμηρο, ὁ ὁποῖος καί βαπτίσθηκε Χριστιανός, τόν 12ο αἰώνα καταλήφθηκε ἀπό τούς Ταταρο-μογγόλους, οἱ ὁποῖοι τήν μετονόμασαν ἀπό Ταυρίδα σέ Κριμαία, πού σημαίνει φρούριο τῶν Τατάρων, τόν 15ο αἰώνα καταλήφθηκε ἀπό τούς Τούρκους, ἀργότερα προσαρτήθηκε στήν Ρωσσία ἀπό τήν Μεγάλη Αἰκατερίνη, τό 1921 ἀνακηρύχθηκε σέ αὐτόνομη Σοβιετική Σοσιαλιστική Δημοκρατία, κατά τόν Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο καταλήφθηκε ἀπό τούς Γερμανούς καί ἀπελευθερώθηκε τό 1945. Εἶναι γνωστόν ὅτι στήν Γιάλτα, ἡ ὁποία εἶναι παράλια πόλη τῆς Κριμαίας ἔγινε ἡ διάσκεψη μεταξύ Ρούσβελτ, Τσώρτσιλ καί Στάλιν, κατά τήν ὁποία χώρισαν τόν κόσμο. Πληροφοριακά σημειώνεται ὅτι ἡ διάσκεψη αὐτή ἔγινε στό «Λευκό Παλάτι» τοῦ Τσάρου Νικολάου πού βρίσκεται στό προάστιο τῆς Γιάλτας πού λέγεται Λιβαδειά, ἡ ὁποία ἔχει καί δικό της Δῆμο. Τέλος τό 1954 ἡ Κριμαία συνδέθηκε μέ τήν Οὐκρανία.

Σέ ὅλη τήν Κριμαία ζοῦν σήμερα περίπου τέσσερεις χιλιάδες (4.000) ἑλληνικές-ρωμαίϊκες οἰκογένειες πού κρατοῦν τήν γλώσσα καί τίς παραδόσεις.

Πολλές ἱστορικές πληροφορίες γιά τήν Κριμαία καί γενικά γιά τήν Οὐκρανία, ὅπως καί γιά τήν σύγχρονη κατάσταση τῆς περιοχῆς αὐτῆς, μπορεῖ κανείς νά βρῆ στό βιβλίο τοῦ Ἀρχιμ. Νεκταρίου Ἀντωνόπουλου μέ τίτλο «Ταξιδεύοντας στήν Χώρα τοῦ Δνείπερου (Οὐκρανία-Κριμαία)».

Ἀπό τά λίγα αὐτά ἱστορικά σημεῖα φαίνεται ἡ δοκιμασία τήν ὁποία πέρασε ἡ περιοχή αὐτή, καθώς ἐπίσης φαίνεται ἀκόμη καί τό ἑλληνικό χρῶμα τῆς περιοχῆς. Ἡ ὀνομασία τῶν πόλεων Συμφερούπολη, Σεβαστούπολη, Θεοδοσία, Χερσώνα, Γιάλτα (Γιαλός) κλπ. δείχνει τήν ἑλληνική προέλευση τῆς περιοχῆς.

2. Τό Συνέδριο γιά τόν ἅγιο Λουκᾶ

...
Ὁ ἅγιος Λουκᾶς Μητροπολίτης Συμφερουπόλεως καί Κριμαίας ἐκοιμήθη τό 1961, ἀφοῦ πέρασε μιά πολυποίκιλη ἱστορική διαδρομή. Διαπρεπής καθηγητής χειρουργός ἰατρός, Χριστιανός ζηλωτής, Ἐπίσκοπος τῆς Ἐκκλησίας ὑπῆρξε πράγματι μιά μεγάλη μορφή, ἤτοι γνώστης τῆς ἐπιστήμης τῆς ἰατρικῆς τῆς ἐποχῆς του, ὁμολογητής τῆς πίστεως, μάρτυρας ἀφοῦ δέχθηκε ποικίλους διωγμούς, στοργικός πνευματικός πατέρας καί ταπεινός ἀσκητής. Κανείς δέν πέθανε ὅταν χειρουργοῦσε ὁ ἅγιος Λουκᾶς. Ἔλεγε δέ ὅτι τά χέρια του τά ὁδηγοῦσε ὁ Θεός. Ὅταν ἔγινε ἀνακομιδή τῶν λειψάνων του, βρέθηκε ὅτι ἡ καρδιά του καί τμήματα τοῦ ἐγκεφάλου του δέν εἶχαν λυώσει, καί ἄρρητη εὐωδία ἐξερχόταν ἀπό τά λείψανα. Τά θαύματά του πού διηγοῦνται εἶναι πολλά.
...

4. Οἱ ἐκδηλώσεις γιά τόν Λάμπρο Κατσώνη

...
Ὁ Λάμπρος Κατσώνης γεννήθηκε τό 1752 στήν Λεβαδειά τῆς Βοιωτίας καί ὕστερα ἀπό ἕνα ἐπεισόδιο, διά τῆς Ζακύνθου κατετάγη στό Ρωσσικό Ναυτικό. Τά ἀνδραγαθήματά του ὑπῆρξαν ὀνομαστά, μέ ἀποτέλεσμα νά τιμηθῆ ἀπό τήν Μεγάλη Αἰκατερίνη. Ὕστερα ἀπό πολλές ἐπιτυχίες καί τελικά ἀπό τήν ναυμαχία τῆς Ἄνδρου, ὅπου ἠττήθηκε, ἐπανῆλθε στήν Ρωσσία, προβιβάσθηκε στόν βαθμό τοῦ «χιλιάρχου» καί τοῦ ἀπονεμήθηκε τό παράσημο τοῦ Ἁγίου Γεωργίου.

Ὁ Λάμπρος Κατσώνης ὑπῆρξε ἥρωας τῆς περιόδου πρό τῆς Ἐπαναστάσεως τοῦ 1821. Τελικά ἐγκαταστάθηκε πλησίον τῆς Γιάλτας καί τό μέρος ἐκεῖνο ὁ ἴδιος τό ὀνόμασε Λιβαδειά γιά νά τοῦ θυμίζη τήν πόλη ἀπό τήν ὁποία προερχόταν. ...

5. Οἱ Ρωμηοί τῆς Κριμαίας

...
Ἐπισκεφθήκαμε τό μοναστήρι Οὐσπένσκυ, πού εἶναι ἀφιερωμένο στήν Παναγία καί εἶναι σκαλισμένο μέσα στά βράχια καί ἦταν τό κέντρο τοῦ ἑλληνισμοῦ τῆς Κριμαίας. Ἦταν ἕνα ἑλληνικό μοναστήρι καί στά παλαιά χρόνια ἦταν σταυροπηγιακό καί ὑπαγόταν στόν Οἰκουμενικό Πατριάρχη. Πρόκειται γιά ἕνα μοναστήρι – σπηλιά, γιά τό ὁποῖο μερικοί ἰσχυρίζονται ὅτι ἱδρύθηκε τόν 15ο αἰώνα καί ἄλλοι ἀνάγουν τήν ἵδρυσή του στόν 8ο καί 6ο αἰώνα. Μοιάζει μέ τά σπήλαια τῆς Καππαδοκίας. Τό μοναστήρι κάηκε τό 1923, καί ἄρχισε νά λειτουργῆ ἐκ νέου τό 1993. Εἶναι ἕνα ἀπό τά προσκυνήματα ὅλης τῆς Ρωσσίας.

Σέ ὅλη τήν Κριμαία ζοῦν σήμερα περίπου τέσσερεις χιλιάδες (4.000) ἑλληνικές-ρωμαίϊκες οἰκογένειες πού κρατοῦν τήν γλώσσα καί τίς παραδόσεις. Πολλοί ἀπό αὐτούς κατά τήν ἐποχή τοῦ Στάλιν μετακινήθηκαν βιαίως ἀπό τήν γενέτειρά τους στά Οὐράλια Ὄρη καί ἀλλοῦ καί μετά τήν ἀλλαγή τοῦ καθεστῶτος ἐπέστρεψαν στόν τόπο τους μέ πολύ μεγάλη ἀγάπη.

Εἴχαμε τήν εὐκαιρία νά συναντήσουμε διαφόρους ἑλληνικούς συλλόγους πού ἔχουν ὡς στόχο τήν διαφύλαξη τῶν παραδόσεων. Ἡ ἔκπληξή μας ἦταν στό χωρίο Τσερνοπόλιε στό ὁποῖο μᾶς ὑποδέχθηκαν μέ ἐνθουσιασμό Ἑλληνίδες – Ρωμηές γυναῖκες καί κοπέλες ἐνδεδυμένες τίς τοπικές ἐνδυμασίες, μᾶς ὁδήγησαν στόν Ἱερό Ναό τοῦ ἁγίου Κωνσταντίνου, τόν ὁποῖο οἱ ἴδιες ἐπιμελοῦνται καί στήν συνέχεια μᾶς παρέθεσαν, παρά τήν φτώχεια τους, πλουσιότατο δεῖπνο μέ πολύ μεγάλη χαρά σέ ἐξοχικό ἑστιατόριο. Μάλιστα κατά τήν διάρκεια τοῦ δείπνου οἱ γυναῖκες κάθισαν σέ καρέκλες καί πίσω τους ὄρθιες οἱ κοπέλες καί μᾶς τραγούδησαν τοπικά τραγούδια μέ πολύ μεγάλη διάθεση καί συγκίνηση καί τά ὁποῖα τραγούδια ἀναφέρονταν στίς ταλαιπωρίες πού ὑπέστησαν ἀπό τίς διώξεις καί τά μαρτύρια. Στήν συνέχεια τά κορίτσια τοῦ χωριοῦ χόρεψαν παραδοσιακούς ἑλληνικούς χορούς.

Συναντήσαμε τήν μοναχή Ναντιέζντα (Ἐλπίδα), τήν γυναίκα ἐκείνη πού ἐξυπηρετοῦσε τόν ἅγιο Λουκᾶ ὅσο ζοῦσε, τοῦ ἔκανε τά πρόσφορα καί τόν βοηθοῦσε στήν Λειτουργία καί ἦταν ἐκείνη πού ὅταν ἐκοιμήθη ὁ ἅγιος Λουκᾶς, ὅλη τήν νύχτα τοῦ διάβαζε τό ψαλτήρι. Τώρα εἶναι τυφλή, ἀλλά τό πρόσωπό της ἔλαμπε ἀπό χαρά.

Ἐδῶ θά πρέπει νά ἀναφέρω ὅτι στό Ταυρικό Ἐθνικό Πανεπιστήμιο τοῦ Β.Ι. Βερνάντσκιϊ τῆς Συμφερουπόλεως λειτουργεῖ ἕδρα ἑλληνικῆς φιλολογίας πού ἔχει διευθυντή καί πολλούς καθηγητές, οἱ ὁποῖοι διδάσκουν τήν ἑλληνική γλώσσα καί τήν ἑλληνική ἱστορία. Τήν ἕδρα τῆς ἑλληνικῆς φιλολογίας παρακολουθοῦν σήμερα περίπου ἑκατό (100) φοιτητές καί συνεργάζεται μέ τά ἐκπαιδευτικά προγράμματα τοῦ Ἀριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης καί τῶν Πανεπιστημίων Ἀθηνῶν καί Ἰωαννίνων. Κάθε χρόνο οἱ καλύτεροι φοιτητές ἔρχονται στά Πανεπιστήμια Ἀθηνῶν, Θεσσαλονίκης καί Ἰωαννίνων γιά νά βελτιώσουν τίς γνώσεις τους στά ἑλληνικά.

Εἶχα ἐνδιαφέρουσα συζήτηση μέ δύο ἀπό τούς Καθηγητές γύρω ἀπό τίς βασικές σειρές τῶν μαθημάτων πού διδάσκονται στήν ἕδρα ἑλληνικῆς φιλολογίας.

Θά ἤθελα νά παραθέσω αὐτές τίς βασικές σειρές μαθημάτων πού γίνονται στήν ἕδρα αὐτή.

Ἱστορία γλωσσολογικῶν σπουδῶν, Ἀρχές τῆς θεωρίας τῆς γλωσσικῆς ἐπικοινωνίας, Μυθολογία, Ἀρχαία τέχνη, Ἀρχαῖα εἴδη καί θέματα στήν λογοτεχνία τοῦ 20ου αἰώνα, Εἰσαγωγή στήν μελέτη βαλκανικῶν σπουδῶν, Ἑλληνικοί διάλεκτοι, Ἑλληνική λαογραφία, Ἀρχαῖα ἑλληνικά, Ἱστορία τῆς ἑλληνικῆς γραμματικῆς, Ἱστορία ἀρχαίας ἑλληνικῆς λογοτεχνίας, Ἱστορία ἀρχαίου κόσμου, Ἱστορία ξένης κριτικῆς, Ἱστορία ξένης λογοτεχνίας (Μεσαίωνας καί Ἀναγέννηση), Ἱστορία καί θεωρία τῆς μετάφρασης, Μεθοδολογία διδασκαλίας τῆς ἑλληνικῆς γλώσσας, Ἱστορία νεοελληνικῆς λογοτεχνίας, Λεξικολογία ἑλληνικῆς γλώσσας, Περιβαλλοντική, πολιτική, κοινωνικοοικονομική καί πολιτιστική μελέτη τῆς χώρας Ἑλλάδας καί Κύπρου, Ἕλληνες συγγραφεῖς, Πρακτική ἑλληνικῆς γλώσσας, Ὑφολογία νεοελληνικῆς γλώσσας, Θεωρία καί πρακτική τῆς μετάφρασης, Θεωρητική φωνητική τῆς ἑλληνικῆς γλώσσας, Φρασεολογία τῆς ἑλληνικῆς γλώσσας.

Κλείνοντας αὐτό τό σημεῖο, θά ἤθελα νά σημειώσω μιά συζήτηση πού μοῦ ἔκανε ἐντύπωση. Κάποιο μέλος τῆς ὁμάδος μας ἐρώτησε τίς Ἑλληνίδες αὐτές γυναῖκες ἄν εἶναι ἀπό τήν Ἑλλάδα, καί ἐκεῖνες ἀπαντοῦσαν: «Εἴμαστε Ρωμηές». Ἐμεῖς οἱ Ἕλληνες πού κατοικοῦμε στήν Ἑλλάδα, ἴσως δέν γνωρίζουμε τήν διαφορά μεταξύ ἑλληνισμοῦ καί ἑλλαδισμοῦ, οὔτε ἔχουμε ἐμβαθύνει στό πνεῦμα καί τό νόημα τοῦ Ρωμηοῦ, πού εἶναι ἕνας συνδυασμός μεταξύ ἑλληνισμοῦ, ἑλληνιστικῆς παράδοσης καί Ὀρθοδοξίας.

6. Διάφορες σημαντικές συναντήσεις

Κατά τήν διάρκεια τῶν ἐπισκέψεών μας στίς διάφορες πόλεις καί τήν συνάντησή μας μέ πολλούς ἀνθρώπους ὑπῆρξαν καί μερικά γεγονότα τά ὁποῖα μοῦ προξένησαν ἰδιαίτερη ἐντύπωση. Θά ἤθελα νά ἀναφέρω μερικά ἀπό αὐτά.

Συναντήσαμε τήν μοναχή Ναντιέζντα (Ἐλπίδα), τήν γυναίκα ἐκείνη πού ἐξυπηρετοῦσε τόν ἅγιο Λουκᾶ ὅσο ζοῦσε, τοῦ ἔκανε τά πρόσφορα καί τόν βοηθοῦσε στήν Λειτουργία καί ἦταν ἐκείνη πού ὅταν ἐκοιμήθη ὁ ἅγιος Λουκᾶς, ὅλη τήν νύχτα τοῦ διάβαζε τό ψαλτήρι. Τώρα εἶναι τυφλή, ἀλλά τό πρόσωπό της ἔλαμπε ἀπό χαρά. Μένει σέ ἕνα πτωχότατο μικρό δωμάτιο μαζί μέ τήν κόρη της καί τήν ἐγγονή της καί, ὅπως ἔλεγε, στό μισό δωμάτιο πού εἶναι τό κρεββάτι της εἶναι τό μοναστήρι καί στό ἄλλο μισό πού εἶναι τό κρεββάτι τῆς κόρης της εἶναι ὁ κόσμος. Δέν χόρταινε νά μιλάη γιά τόν ἅγιο Λουκᾶ. Τήν ἐρώτησα: «Τόν βλέπεις τώρα τόν ἅγιο Λουκᾶ;». Μοῦ ἀπάντησε: «Πολλές φορές τόν βλέπω, καί μάλιστα πρίν ἀπό λίγες ἡμέρες τόν εἶδα». Τήν ρώτησα: «θέλεις νά φύγης ἀπό τόν κόσμο αὐτό καί νά συναντήσης τόν ἄγιο Λουκᾶ;». Μοῦ ἀπάντησε: «Βεβαίως θέλω!». Τήν ρώτησα: «Θέλει ο ἅγιος Λουκᾶς νά σέ συναντήση;». Μοῦ ἀπάντησε: «Πνευματικό του παιδί εἶμαι, γιατί νά μή θέλη;». Τήν ρώτησα: «Σοῦ εἶπε ὁ ἅγιος Λουκᾶς πότε θά πεθάνης;». Ἀπάντησε: «Δέν λέγει τέτοια ὁ Ἅγιος». Τήν ρώτησα: «Ὅταν πεθάνης καί τόν συναντήσης, τί θά τοῦ πῆς;». Ἀπάντησε: «Θά τοῦ πῶ, Χριστός ἀνέστη, Σεβασμιώτατε!». Ἡ χαρά καί ἡ ἐσωτερική γαλήνη ἦταν ζωγραφισμένη στό πρόσωπό της παρά τά γεράματά της –περίπου 90 ἐτῶν– καί τήν τύφλωσή της.

Στέκεται κανείς μέ πολύ σεβασμό ἀπέναντι σέ τέτοιους ἀνθρώπους πού μόλις βγῆκαν μέσα ἀπό τό καμίνι τοῦ μαρτυρίου καί αἰσθάνεται ὡσάν νά βρίσκεται ἡ Ἐκκλησία στίς ἀρχές τοῦ 4ου αἰῶνος, ὅταν εἶχαν σταματήσει οἱ δωγμοί ἐναντίον τοῦ Χριστιανισμοῦ καί συναντᾶ κανείς ὁμολογητάς τῆς πίστεως.

Συνάντησα Οὐκρανούς και Ρώσσους, ἄνδρες καί γυναῖκες, πού εἶχαν μεγάλη δίψα για τήν Ὀρθοδοξία, γιά τούς Πατέρες, γιά τό Ἅγιον Ὄρος. Μερικές γυναῖκες πού μέ πλησίασαν καί μέ παρεκάλεσαν νά τούς πῶ κάτι, μόλις μιλοῦσα γύρω ἀπό τήν προσευχή, καί μάλιστα τήν καρδιακή προσευχή, παρακολουθοῦσαν μέ τήν καρδιά τους καί ἀπό τά μάτια τους ἔτρεχαν δάκρυα.

Ἕνας Ἐπίσκοπος μοῦ διηγήθηκε πολλά περιστατικά ἀπό τήν ἐποχή τοῦ μαρτυρίου τῆς Ρωσσικῆς Ἐκκλησίας. Μάλιστα μοῦ εἶπε ὅτι «ἐσεῖς οἱ Ἕλληνες δεχθήκατε τόν διωγμό στήν ἀρχή τοῦ Χριστιανισμοῦ, ἐμεῖς δεχθήκαμε τό μαρτύριο μετά ἀπό 500 χρόνια πού γίναμε Χριστιανοί». Μοῦ ἀνέφερε ὅτι στήν Μητρόπολή του μέχρι τώρα ἀνακάλυψε 142 νεομάρτυρες κατά τήν ἐποχή τῶν πρόσφατων διωγμῶν, ἀπό τούς ὁποίους δύο-τρεῖς ἦταν Κληρικοί-Μοναχοί καί οἱ ὑπόλοιποι λαϊκοί καί ἐσφαγιάστηκαν. Μοῦ εἶπε ὅτι ἀπό τήν τοιχογραφία ἑνός ἱεροῦ Ναοῦ τρέχει συνεχῶς ἕνα διαφανές μύρο καί γεμίζει ὅλο τό δάπεδο τοῦ Ναοῦ καί μάλιστα ἐξέρχεται πολύ μύρο ἀπό τήν τοιχογραφία τῆς μεταδόσεως τῆς θείας Κοινωνίας στούς ἀποστόλους ἀπό τόν Χριστό, καί ἰδιαιτέρως ἀπό τό σημεῖο πού ἐφάπτεται τό ἅγιο Ποτήριο στό στόμα τοῦ Ἀποστόλου Πέτρου, σάν νά βγαίνη μέσα ἀπό τό Ἅγιο Ποτήριο. Εἶδαν καί βλέπουν συνεχῶς τά θαυμάσια τῆς μαρτυρικῆς αὐτῆς Ἐκκλησίας.

Πράγματι, στέκεται κανείς μέ πολύ σεβασμό ἀπέναντι σέ τέτοιους ἀνθρώπους πού μόλις βγῆκαν μέσα ἀπό τό καμίνι τοῦ μαρτυρίου καί αἰσθάνεται ὡσάν νά βρίσκεται ἡ Ἐκκλησία στίς ἀρχές τοῦ 4ου αἰῶνος, ὅταν εἶχαν σταματήσει οἱ δωγμοί ἐναντίον τοῦ Χριστιανισμοῦ καί συναντᾶ κανείς ὁμολογητάς τῆς πίστεως. Διαβάζοντας ἱστορία, βλέπουμε ὅτι οἱ Πατέρες πού συνῆλθαν στήν Α' Οἰκουμενική Σύνοδο ἦταν Ὁμολογητές τῆς πίστεως καί εἶχαν περάσει ἀπό τό μαρτύριο καί τούς διωγμούς καί πολλοί ἀπό αὐτούς εἶχαν τά στίγματα τοῦ μαρτυρίου πάνω στό σῶμα τους. Αὐτό τό αἰσθάνεται κανείς ὅταν συναντᾶ στήν Κριμαία τέτοιους ἀνθρώπους.

Συνάντησα ἀνθρώπους μέ ἀγάπη γιά τήν Ἑλλάδα καί τήν Ὀρθοδοξία. Μιά γιατρός μοῦ ζήτησε νά ἔλθη στήν Ἑλλάδα γιά νά μάθη ἑλληνική γλώσσα καί νά μπορῆ νά διαβάζη τά ἔργα τῶν Πατέρων. Ἕνας δόκιμος σέ μιά Ἱερά Μονή μοῦ ἐξέφρασε τήν ἔκπληξή του, γιατί μόλις τό προηγούμενο βράδυ εἶχε τελειώσει τό βιβλίο μου «Ὀρθόδοξη Ψυχοθεραπεία», πού μεταφράσθηκε στά ρωσικά καί προσευχήθηκε στόν Θεό νά μέ συναντήση καί ἐθαύμασε πού τήν ἄλλη μέρα ἐπεσκέφθηκα ἐγώ τό Μοναστήρι. ...