Γεγονός καὶ Σχόλιο: Μνήμη καί λήθη

Κατά καιρούς δημοσιεύονται κείμενα τά ὁποῖα κάνουν λόγο ἄλλοτε γιά «τό δικαίωμα στή μνήμη», ἄλλοτε γιά τό «δικαίωμα στή λήθη». Ὑπάρχουν ἐπιχειρήματα καί γιά τήν πρώτη καί γιά τήν δεύτερη περίπτωση. Ἡ ἱστορία εἶναι προσπάθεια νά διατηρήση τήν μνήμη ἑνός γεγονότος, ἐνῶ στήν καθημερινότητα κυριαρχεῖ ἡ λήθη, ἀφοῦ τά νέα περιστατικά τῆς ἡμέρας μέ τήν ὑπερδραστηριότητα, ὁ καταιγισμός τῶν εἰδήσεων καί τῶν πληροφοριῶν συνήθως εὐνοοῦν τήν λήθη.

Ὁ ὀργανισμός τοῦ ἀνθρώπου παλεύει μεταξύ μνήμης καί λήθης. Ὑπάρχει ἡ λεγομένη κυτταρική μνήμη πού ρυθμίζει τίς λειτουργίες τοῦ σώματος, ἡ μνήμη πού καταγράφεται στόν φλοιό καί τόν ἱππόκαμπο, ἀλλά καί μέ τόν θάνατο τῶν κυττάρων ἐπέρχεται ἡ λήθη. Οἱ νευρῶνες καταγράφουν τίς πληροφορίες πού δέχονται, ἀλλά μέ τίς ἐκφυλιστικές ἀσθένειες στά κύτταρα τοῦ ἐγκεφάλου ἐπέρχεται καί ἡ ἄνοια.

Ὁ καθηγητής τῆς ἱστορίας στό Πανεπιστήμιο Ἀθηνῶν Ἀντώνιος Λιάκος σέ ἄρθρο του (Τό Βῆμα, 22-9-2014) ἐπισημαίνει ὅτι ἡ ἀντιπαλότητα μεταξύ μνήμης καί λήθης φαίνεται καί στά θέματα τῆς ἱστορίας. «Ἄν κάποτε ὑποτίθεται πώς οἱ ἱστορικοί ἦταν οἱ "φρουροί" τῆς μνήμης, ἔρχονται τώρα ἡ νομοθεσία, τό κράτος καί οἱ ὀργανισμοί νά ὁρίσουν πῶς καί τί πρέπει νά θυμόμαστε» καί τό κάνουν μέ διάφορες ὁδηγίες καί διάφορα νομοθετήματα.

Σημειώνει χαρακτηριστικά: «Ἄν ὅλοι ὑποκλίνονται στή μνήμη, ἐκείνη πού φαίνεται νά ἔχει χάσει τά δικαιώματά της εἶναι ἡ λήθη. Μέ περισσή εὐκολία τήν ἀναθεματίζουν καί τήν λιθοβολοῦν. Κι ὅμως χωρίς τήν λήθη δέν θά μπορούσαμε νά ζοῦμε εἰρηνικά μεταξύ μας. Ἕνας κόσμος μέ ἀπόλυτη μνήμη θά ἦταν ἐφιαλτικός καί ἀφόρητος. Ὅπως ἐπίσης ἕνας κόσμος πλήρης λήθης δέν θά ἦταν κόσμος ἀνθρώπινος. Οἱ ἀνθρώπινες κοινωνίες, ὅπως καί ὁ ἀνθρώπινος ψυχισμός, ἄλλωστε βασίζονται σέ μιά καλοδουλεμένη, μέσα ἀπό τόν χρόνο, ἰσορροπία ἀνάμεσα στή μνήμη καί στή λήθη».

Ὁ ἄνθρωπος πρέπει νά ἔχη μνήμη γιά νά κρίνη σωστά, ἀλλά μερικές φορές πρέπει νά ἐπικρατῆ ἡ λήθη γιά γεγονότα πού τοῦ προκαλοῦν ὀργή, θυμό, ὥστε νά μπορῆ νά ζῆ μέ ἠρεμία. Ὁ Καθηγητής σημειώνει:

«Γιά τή ζωή χρειάζεται ὄχι μόνο τό φῶς, ἀλλά καί τό σκοτάδι. Ἔτσι, ἄνθρωπος χωρίς λήθη θά ἦταν σάν νά εἶναι καταδικασμένος σέ διαρκῆ ἀϋπνία... Ἑπομένως, δέν τίθεται τό δίλημμα μνήμη ἤ λήθη, δημόσια διαφάνεια ἤ ἰδιωτικότητα, ἀλλά ἡ προσεκτική ἐξισορρόπησή τους. Ἀπόλυτη κυριαρχία τοῦ δικαιώματος στή λήθη θά φτώχαινε τήν ἱστορία. Ἀπόλυτη κυριαρχία τοῦ δικαιώματος στή μνήμη θά καταργοῦσε τήν ἰδιωτικότητα καί θά ἦταν σάν νά θυσιάζει τήν κοινωνία στό Ἀρχεῖο, τό ζωντανό στό νεκρό».

Τελικά, ἐκεῖνο πού χρειάζεται εἶναι ὁ ἰσορροπημένος ἄνθρωπος, ὁ ὥριμος ἄνθρωπος πού θά ἐνεργῆ νηφάλια καί προσεκτικά, πού θά ἔχη ἰσορροπία μεταξύ μνήμης καί λήθης, σέ θέματα προσωπικῆς ζωῆς. Αὐτό γίνεται μέ τήν μετάνοια καί τήν προσευχή. Ἡ μετάνοια, ὅπως τήν ἔχει ἡ Ἐκκλησία, θεραπεύει τό παρελθόν καί βοηθᾶ στήν λήθη, συγχώρεση τῶν ἁμαρτιῶν, καί ἡ προσευχή βοηθᾶ τόν ἄνθρωπο νά ἔχη μνήμη Θεοῦ, ἀναπτύσσει κυρίως τήν καρδιακή μνήμη. Τελικά ἐπέρχεται μιά ἰσορροπία μεταξύ πνευματικῆς μνήμης καί λήθης, πράγμα πού εἶναι μιά ὑγιής κατάσταση καί ἔχει ἀποτέλεσμα γιά τόν ἄνθρωπο καί τήν κοινωνία.
Ν.Ι.