Γεγονός καὶ Σχόλιο: Ἡ ἐλευθερία στήν σάτιρα

Ἀρχίζω μέ τήν καταδίκη κάθε τρομοκρατικῆς ἐνέργειας, τοῦ βιασμοῦ τῆς ἐλευθερίας τοῦ ἀνθρώπου στήν ἔκφραση καί τόν τρόπο ἐνέργειας. Τά ὅσα ἔγιναν πρόσφατα στό Παρίσι ἦταν ὄντως τραγικά. Κανένας δέν ἔχει τό δικαίωμα νά ἀφαιρῆ τήν ζωή τῶν ἀνθρώπων καί μάλιστα ἕνεκα τοῦ Θεοῦ του, χωρίς νά κάνω συμψηφισμούς.

Μέ ἀφορμή τήν πρόσφατη ἐν ψυχρῷ δολοφονία σκιτσογράφων ἑνός περιοδικοῦ στό Παρίσι τέθηκαν διάφορα ἐρωτήματα «γιά τήν σάτιρα, τήν ἐλευθερία τοῦ λόγου καί τά ὅριά της. Ὑπάρχουν ἆραγε; Πρέπει νά ὑπάρχουν; Καί ποιός τά ὁρίζει· κι ἄν ἀρχίσεις νά θέτεις ὅρια στήν ἀθυρόστομη ἐλευθερία τῆς ἔκφρασης, ποῦ τελειώνει αὐτή ἡ διαδικασία ἐκπτώσεων, ποῦ σταματᾶ ἡ αὐτολο­γοκρισία;» (Παῦλος Τσίμας, Τά ΝΕΑ 10-11 Ἰανουαρίου 2015).

Ἡ συζήτηση αὐτή ἔγινε καί στόν Τύπο καί μάλιστα ὑπῆρξε διχογνωμία. Ἕνα κείμενο στά ΝΕΑ πού γράφηκε μέ ἐπιμέλεια τοῦ Περικλῆ Δημητρόπουλου, ἔχει τίτλο: «Τά σκίτσα διχάζουν τόν Τύπο» καί ὑπότιτλο: «Τό ἐρώτημα ἔρχεται ξανά στό προσκήνιο: ἔχει ὅρια ἡ ἐλευθερία τῆς ἔκφρασης;».

Σύμφωνα μέ τούς ὑπέρμαχους τῆς ἀπόλυτης ἐλευθερίας τῆς ἔκφρα­σης, ἡ τελευταία, δηλαδή «ἡ ἐλευθερία τῆς ἔκφρασης δέν εἶχε καμμία ἀξία χωρίς τό δικαίωμα στήν προσβολή. Ἐξίσου ἀδιαπραγμάτευτο ἦταν τό δικαίωμα στήν βλα­σφη­μία».

Στόν ἀμερικανικό καί εὐρωπαϊκό Τύπο ὑπῆρξε διχογνωμία: ἄν θά ἔπρεπε νά ἀναδημοσιεύσουν «τά σκίτσα τοῦ περιοδικοῦ (CharlieHebdo) σέ ἔνδειξη ἀλληλεγγύης καί ἄρνησης νά σκύψουμε τό κεφάλι ἀπέναντι στόν ἰσλαμικό φονταμενταλισμό» ἤ «εἶναι μιά πρόκληση χωρίς νόημα πού θά προσβάλει τό θρησκευτικό συναίσθημα ἑκατομμυρίων μουσουλ­μάνων, οἱ ὁποῖοι δέν ἔχουν καμμιά σχέση μέ τούς φανατικούς;».

Οἱ ἀμερικανικές ἐφημερίδες κατά βάση ἀπέφυγαν νά ἀναδημο­σιεύσουν τά προκλητικά σκίτσα. Ὁ Μάρτιν Μπέϊρον τῆς «WashingtonPost» ἔγραψε: «Ἡ ἐφημερίδα μας ἀποφεύγει νά δημοσιεύει ὑλικό πού εἶναι προσβλητικό ἐπίτηδες ἤ χωρίς λόγο».

Οἱ εὐρωπαϊκές ἐφημερίδες ἐπέλεξαν νά ἀναδημοσιεύσουν τά σκίτσα. Ὑπῆρξαν καί ἐξαιρέσεις, ὅπως ἡ γερμανική ἐφημερίδα «DieZeit» τῆς ὁποίας ὁ διευθυντής Τζοβάνι ντι Λορέντσο ἔγραψε: «Τό συζητήσαμε πολύ. Ἐπικράτησε ἡ ἄποψη ὅτι δέν πρέπει νά συνδέσουμε αὐτόματα τά γεγονότα στό Παρίσι μέ τή δημοσίευση τοῦ ὑλικοῦ πού προσβάλλει τό θρησκευτικό συναίσθημα κάποιων ἀνθρώπων. Ἐξάλλου ὡς διευθυντής ἔχω εὐθύνη ἀπέναντι σέ ἐκείνους τούς συντάκτες πού φοβοῦνται γιά τήν ἀσφάλειά τους» (Τά ΝΕΑ 10-11 Ἰανουαρίου 2015).

Νομίζω ὅτι ἡ σάτιρα δέν πρέπει νά προσβάλλη τά θρησκευτικά σύμβολα, τούς ἀρχηγούς τῶν Θρησκειῶν καί τίς θρησκευτικές τελετές, καθώς ἐπίσης δέν πρέπει νά προσβάλλη τά σωματικά καί ψυχικά μειονεκτήματα κάθε ἀνθρώπου, ἀλλά νά σατιρίζη τίς ἰδέες καί τίς ἀπόψεις πού ἐκφράζονται. Τελικά, πρέπει νά ὑπάρχη αὐτοέλεγχος στίς πράξεις καί ἐνέργειές μας. Δέν μπορεῖ κανείς ἐν ὀνόματι τῆς ἐλευθερίας νά προσβάλλη πρόσωπα ἱερά καί ὅ,τι κάποιος ἄλλος ἔχει ὡς «ἱερό».

Ν.Ι.