Γραπτό Κήρυγμα, Κυριακή 9 Αὐγούστου: «Μακάριοι οἱ καθαροί τῇ καρδίᾳ ὅτι αὐτοί τόν Θεόν ὄψονται» (Ματθ. ε΄, 8)

Ὁ μακαρισμός τῆς καθαρότητας τῆς καρδιᾶς εἶναι πολύ σημαντικός καί ἀποτελεῖ τό κέντρο ὄχι μόνον τῶν μακαρισμῶν, ἀλλά καί ὅλης τῆς πνευματικῆς ζωῆς τοῦ ἀνθρώπου. Μέ τήν καθαρότητα τῆς καρδιᾶς ὁ ἄνθρωπος γνωρίζει τόν Θεό, βλέπει τόν Θεό.

Ἡ κάθαρση τῆς καρδιᾶς, ὥστε ὁ ἄνθρωπος νά γνωρίση τόν Θεό, εἶναι τό κέντρο τῆς ὀρθοδόξου θεολογίας καί μάλιστα τῆς λεγομένης νηπτικῆς-ἡσυχαστικῆς θεολογίας, ὅπως τήν ἐξέφρασαν ἰδίως ὁ ἅγιος Συμεών ὁ Νέος Θεολόγος, ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς καί οἱ Πατέρες τῆς Φιλοκαλίας, οἱ λεγόμενοι Φιλοκαλικοί Πατέρες.

Κατ’ ἀρχάς, αὐτός ὁ μακαρισμός ἔχει ἰδιαίτερη σημασία, γιατί ὑπάρχουν ἄνθρωποι οἱ ὁποῖοι δέν κλέπτουν οὔτε ἁρπάζουν τήν περιουσία τῶν ἄλλων, ἴσως μάλιστα ἐλεοῦν, ἐφαρμόζοντας τόν προηγούμενο μακαρισμό: «Μακάριοι οἱ ἐλεήμονες», ἀλλά εἶναι ἀκάθαρτοι στήν καρδιά καί διαπράττουν διάφορες σαρκικές ἁμαρτίες. Ἔτσι τό σπουδαιότερο ἀπό ὅλα εἶναι ὁ ἄνθρωπος νά ἔχη καθαρή καρδιά.

Πολύ συχνά στήν Ἁγία Γραφή γίνεται λόγος γιά τήν καρδιά τοῦ ἀνθρώπου. Δέν νοεῖται ἡ σωματική καρδιά, ἀλλά ἡ λεγομένη «βαθεῖα καρδία», ὅπως λέγει ὁ Ψαλμωδός (Ψαλμ. 63΄, 7). Μάλιστα δέ πολλές φορές στούς Ψαλμούς τοῦ Δαυίδ γίνεται λόγος γιά τήν καρδιά, ὅτι ‘’ἐθερμάνθη’’, ‘’ἐξηρεύξατο’’, ‘’ηὐφράνθη’’ κλπ.

Μελετώντας τά κείμενα τῆς Ἁγίας Γραφῆς καί τῶν Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας, ἀλλά καί συζητώντας τό θέμα αὐτό μέ ἐμπειρικούς μοναχούς, διαπίστωσα ὅτι αὐτό πού λέγεται καρδιά ἴσως εἶναι τό παθητικό μέρος τῆς ψυχῆς καί αὐτή ἡ πνευματική καρδιά εἶναι στό βάθος τῆς σωματικῆς καρδιᾶς. Οἱ Πατέρες, ἀκολουθώντας στό σημεῖο αὐτό τήν φιλοσοφική διαίρεση τῆς ψυχῆς, κάνουν λόγο γιά τό λογιστικό, τό ἐπιθυμητικό καί τό θυμικό μέρος τῆς ψυχῆς. Τό λογιστικό, πού συνίσταται στούς λογισμούς, ἐνεργεῖ στόν ἐγκέφαλο, καί τό ἐπιθυμητικό καί θυμικό μέρος τῆς ψυχῆς ἐκδηλώνεται στό σωματικό ὄργανο τῆς καρδιᾶς. Ὅταν ἀγαπᾶ κανείς ἤ ὀργίζεται, τότε αὐτό εἶναι ἔκδηλο στό σωματικό ὄργανο τῆς καρδιᾶς, ἀφοῦ ἐπιταχύνεται ὁ ρυθμός της, ἀνεβαίνει ἡ πίεση καί προκαλοῦνται καί πολλές ἄλλες ἐκδηλώσεις. Ἔτσι, ὅταν οἱ νηπτικοί Πατέρες κάνουν λόγο γιά κάθαρση τῆς καρδιᾶς, κατά βάση ἐννοοῦν τήν μεταστροφή τῆς ἀγάπης καί τοῦ θυμοῦ ἀπό τά κτίσματα στόν Θεό.

Ὁ ἄνθρωπος, συνήθως, ἀγαπᾶ ἐμπαθῶς τήν κτίση καί τούς ἀνθρώπους, πράγμα πού συνιστᾶ τήν ἀκαθαρσία τῆς καρδιᾶς, γιατί τότε ὁλόκληρη ἡ καρδιά διακρίνεται ἀπό ἐμπάθεια. Ὁ ἄνθρωπος, ὅμως, πού ἀγωνίζεται νά ζῆ κατά Θεόν, νά ἐφαρμόζη τίς ἐντολές τοῦ Θεοῦ, αὐτός ἀγαπᾶ τόν Θεό, ἀποκτᾶ τόν θεῖο ἔρωτα καί, βεβαίως, ἀγαπᾶ καί ὅσα ἀγαπᾶ ὁ Θεός. Αὐτό σημαίνει κάθαρση τῆς καρδιᾶς ἀπό τά πάθη. Ἀπό τήν πνευματική ἰατρική τῶν Πατέρων γνωρίζουμε ὅτι τά πάθη δέν εἶναι μερικές κακές δυνάμεις τῆς ψυχῆς πού πρέπει νά ξεριζωθοῦν, ἀλλά οἱ φυσικές δυνάμεις τῆς ψυχῆς πού ἔχουν διαστραφῆ καί μέ τήν Χάρη τοῦ Θεοῦ καί τήν δική μας προσπάθεια πρέπει νά μεταμορφωθοῦν καί νά στραφοῦν πρός τόν Θεό.

Ἔτσι, ἄλλο εἶναι ἡ λογική καί ἄλλο εἶναι ἡ καρδιά. Ἡ λογική ἐπεξεργάζεται τίς σκέψεις πού λέγονται λογισμοί, γιατί πρέπει νά παραμένουν ἐκεῖ καί βοηθοῦν τόν ἄνθρωπο νά κινῆται, νά σκέπτεται, νά ἐργάζεται, νά συμπεριφέρεται ἀνάλογα, ἐνῶ ἡ καρδιά ἀγαπᾶ τόν Θεό, ἀλλά καί τήν κτίση μέσα ἀπό τήν ἀγάπη τοῦ Θεοῦ. Στήν λογική ἀναπτύσσεται ἡ ἐπιστήμη, ἡ φιλοσοφία, καί στήν καρδιά βιώνεται ὁ Θεός. Γι’ αὐτό λέμε ὅτι οἱ καρποί τῆς ἐπιστήμης εἶναι ἀνακαλύψεις τῆς λογικῆς καί ἡ ἐμπειρική γνώση τοῦ Θεοῦ εἶναι ἀποκάλυψη τοῦ Θεοῦ στήν καθαρή καρδιά τοῦ ἀνθρώπου, δηλαδή στήν καρδιά πού ἔχει ἀπαλλαγῆ ἀπό λογισμούς καί ἐμπαθεῖς πράξεις καί προσφέρεται ὁλοκληρωτικά στόν Θεό.

Κάνει, ἐπίσης, ἐντύπωση ὅτι ὁ Χριστός στόν μακαρισμό αὐτό δέν κάνει λόγο ὅτι ἡ καθαρή καρδιά θά γνωρίση τόν Θεό, ἀλλά θά δῆ τόν Θεό. Στήν καρδιά, κατά τούς νηπτικούς Πατέρες, ὑπάρχει ἕνας πνευματικός ὀφθαλμός, πού βλέπει τόν Θεό, εἶναι ἕνας πνευματικός καθρέπτης στόν ὁποῖο ἀποκαλύπτεται ὁ ἀληθινός Θεός ὡς Φῶς, εἶναι ὁ νοῦς, πού εἶναι ὁ ὀφθαλμός τῆς ψυχῆς. Πάντοτε, ὅταν ἐμφανίζεται ὁ Θεός στούς ἀνθρώπους, Τόν βλέπουν ὡς Φῶς. Αὐτό ἔγινε στό ὄρος Θαβώρ, αὐτό ἔγινε στήν περίπτωση τοῦ ἀρχιδιακόνου καί πρωτομάρτυρος Στεφάνου. Αὐτό τό Φῶς προχεόταν ἀπό τόν Χριστό, ὅταν ἐμφανίσθηκε στόν Ἀπόστολο Παῦλο, αὐτό τό Φῶς ἔβλεπε ὁ ἅγιος Συμεών ὁ Νέος Θεολόγος καί πολλοί ἅγιοι.

Ἡ ἀποκάλυψη τοῦ Θεοῦ ὡς Φῶς προσφέρει τήν πνευματική γνώση καί αὐτή ἡ γνώση εἶναι ἡ ὀρθόδοξη θεολογία. Γι’ αὐτό, ἄλλο εἶναι ἡ ἀκαδημαϊκή-λογική θεολογία καί ἄλλο εἶναι ἡ χαρισματική-ἐμπειρική θεολογία, πού συνδέεται μέ τήν πνευματική καρδιά.

Θά πρέπει συνεχῶς νά παρακαλοῦμε τόν Θεό, ὅπως ἔγραψε ὁ Δαυίδ στόν πεντηκοστό ψαλμό: «καρδίαν καθαράν κτίσον ἐν ἐμοί, ὁ Θεός, καί πνεῦμα εὐθές ἐγκαίνισον ἐν τοῖς ἐγκάτοις μου» (Ψαλμ. ν΄, 12).

Ὁ Μητροπολίτης
+ Ὁ Ναυπάκτου καὶ Ἁγίου Βλασίου ΙΕΡΟΘΕΟΣ