Κύριο Θέμα: Ἀπό τήν ἱστορία τοῦ Νεοελληνικοῦ Γραικυλισμοῦ - Βυζάντιο καί Νεοελληνική διανόηση

Μία ἀκόμη ἐπιτυχημένη διάλεξη, ἕνα κάλεσμα πρός “ἐνημέρωση καί ἐγρήγορση”, πραγματοποιήθηκε τό Σάββατο 22 Νοεμβρίου στήν Παπαχαραλάμπειο Αἴθουσα, ἀπό τήν Ὁμάδα Πρωτοβουλίας Ἐκπαιδευτικῶν γιά τά Ἐθνικά Θέματα, σέ συνεργασία μέ τήν Ι. Μητρόπολη Ναυπάκτου καί Ἁγίου Βλασίου καί τόν Δῆμο Ναυπάκτου.

Ὁμιλητῆς ἦταν ὁ κ. Φώτιος Δημητρακόπουλος, Καθηγητής Νεοελληνικῆς Φιλολογίας τοῦ Πανεπιστημίου Μονάχου καί Ἐπίκουρος Καθηγητής Μεταβυζαντινῆς καί Νεότερης Φιλολογίας τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν.
Τό θέμα πού ἀνέπτυξε ἦταν: “Βυζάντιο καί Νεοελληνική Διανόηση: ἀπό τήν ἱστορία τοῦ Νεοελληνικοῦ Γραικυλισμού”.

Τήν ἀναζήτηση τῆς ταυτότητός μας παρουσίασε ὡς κινητήρια σκέψη τῆς Ὁμάδας τῶν Ἐκπαιδευτικῶν ὁ κ. Ἀπόστολος Ζορμπάς, Φιλόλογος καί Λυκειάρχης τοῦ 1ου Λυκείου Ναυπάκτου καί μέλος τῆς Ὁμάδας Ἐκπαιδευτικῶν, ὁ ὁποῖος καί προλόγισε τήν διάλεξη. “Το στοιχεῖο τῆς ταυτότητος ἑνός λαοῦ εἶναι βασικότατο γιά τήν ἱστορική πορεία του. Κι αὐτό τό θέμα ἀπασχόλησε τό Ἑλληνικό Κρατίδιο τόν προηγούμενο αἰώνα. Ἡ λύση δέ πού δόθηκε ἦταν τέτοια, ὥστε νά παρουσιάζεται τό πρόβλημα ὀξύ καί σήμερα καί, βεβαίως, ὄχι μόνο σ’ ἕναν τομέα. Γι’ αὐτό ἀποφασίσαμε νά διευρύνουμε τήν θεματική μας”.

Ἀμέσως μετά τόν λόγο πῆρε ὁ κ. Φώτιος Δημητρακόπουλος. Ὁ ὁμιλητῆς δέν προσπάθησε νά ὑπερτονίση ἕνα μέρος τῆς παραδόσεώς μας, ἤ νά ἀναθεματίση ἕνα ἄλλο. Ἁπλά παρουσίασε τά ὅσα κατέγραψε κατόπιν ἐπιστημονικῆς ἔρευνας, καί τά ὁποῖα δείχνουν πῶς ἀντιμετώπισαν καί ἀντιμετωπίζουν τό λεγόμενο Βυζάντιο, μέρος ἀναπόσπαστό της Παραδόσεώς μας, οἱ Ἕλληνες Διαφωτιστές, καί, γενικότερα, ἡ νεοελληνική διανόηση.

Ἀπό τήν συζήτηση πού ἀκολούθησε, καθώς καί ἀπό τά ὅσα ἀνέφερε ὁ Σεβασμιώτατος κατά τό κλείσιμο τῆς διάλεξης, φάνηκε ὅτι αὐτή ἡ ἄδικη καί προκατειλημμένη ἀντιμετώπιση δέν ἦταν τυχαία, ἀπόρροια ἁπλῆς παρανόησης ἤ ἔλλειψης πληροφοριῶν, ἀλλά ὑπηρετοῦσε μιά ὁρισμένη πολιτική, καί εἶχε καί ἔχει δυσμενεῖς συνέπειες στά ἐθνικά μας θέματα (ἐδαφική κυριαρχία, παιδεία, πολιτισμός).

Τά συμπεράσματα τῆς ἔρευνάς του ὁ κ. Δημητρακόπουλος τά ἔχει δημοσιεύσει σέ βιβλίο πού ἐξέδωσε μέ τίτλο: “Βυζάντιο καί Νεοελληνική Διανόηση στά μέσα του 19ου αἰώνος”.

Καταγράφοντας μερικά ἀπό τό πλῆθος τῶν ἀρνητικῶν ἐρεθισμάτων πού λαμβάνουμε ἀπό ὅλους τους χώρους - κυρίως ἀναφέρθηκε στόν ἀκαδημαϊκό, ἐπιστημονικό, ἐκπαιδευτικό καί δημοσιογραφικό χῶρο - ἀπό δικούς μας καί ξένους, ἀκόμη καί ἀπό προσωπικότητες τοῦ κύρους τοῦ Γ. Σεφέρη, παρουσίασε τό τρίπτυχό της σύγχρονης ἀκαδημαϊκῆς ἀμφισβήτησης, μέ πολιτικές ἤ πολιτειακές προεκτάσεις: α) Μεταξύ ἀρχαίας Ἑλλάδος καί “Βυζαντίου” ὑπάρχει ἀσυνέχεια,. β) Μόνο ἡ γραμμή τῶν Διαφωτιστῶν τοῦ Κοραῆ ἔχει δικαίωμα ὕπαρξης. γ) Ἀπό τήν ἐποχή τῶν Εὐαγγελίων πέρασαν 20 αἰῶνες ποιητικῆς ἀφωνίας.

Ὡς ἀφετηρία στήν παρουσίαση τῆς ἔρευνάς του πῆρε τίς ἀπόψεις τοῦ Cyrril Mango, τοῦ Κ. Θ. Δημαρά καί τοῦ Γ. Σεφέρη, ὅπου φαίνεται καθαρά ἡ ἀμφισβήτηση αὐτή.

Πολύ ἀποκαλυπτικά ἦταν ὅσα εἶπε γιά τούς Νεοέλληνες Διαφωτιστές.

“Για τούς Ἕλληνες Διαφωτιστές ὁ ἑλληνικός μεσαίωνας ἦταν κάτι τό ἐξωφρενικό, ἀπαράδεκτο, ὅπως τό παρουσίαζαν οἱ Εὐρωπαῖοι Διαφωτιστές - Βολταῖρος, Μοντεσκιέ καί κυρίως ὁ Γίβων... Μπροστά στήν “βαρβαρότητα” τοῦ “Βυζαντίου”, ἔβαζαν τήν λαμπρότητα τῆς Ἀρχαιότητας καί μή μπορώντας νά παρακάμψουν τόν Χριστιανισμό... ἔφτιαξαν ἕναν εὐσεβιστικό ἠθικισμό, ἠθικισμός πού εἶναι καί πιθηκισμός, διότι ὁ ἠθικισμός αὐτός εἶναι φαινόμενο τῆς Δύσης...”.

Τά χωρία πού παρέθεσε, καί πού καταδείχνουν τήν ἀπέχθεια - τήν συνδυασμένη μέ τήν ἄγνοια ἤ τουλάχιστον τήν μονομέρεια - γιά κάθε τί τό ρωμαίικο, πραγματικά σοκάρουν, τουλάχιστον ὅσους ἔχουν ὡς αὐτονόητη τήν συνέχεια στήν ἱστορία τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἔθνους. Μάλιστα, ἰδιαίτερη σημασία γιά τήν πορεία τῶν ἐθνικῶν μας θεμάτων - περί ἐδαφικῆς ἀκεραιότητος καί ἐξωτερικῆς πολιτικῆς ὁ λόγος - ἔχουν τά χωρία πού ἀναφέρονται στήν γνώμη τῶν Διαφωτιστῶν γιά τούς Μακεδόνες. Στά χωρία αὐτά οἱ Μακεδόνες παρουσιάζονται ἀπό τούς Διαφωτιστές ὡς κατακτητές τῶν Ἑλλήνων στήν ἴδια μοίρα μέ τούς Γότθους. Ἐπίσης, οἱ Ρωμηοί ἀποκαλοῦνται “ἄθλιον γένος”, καί τό “Βυζάντιο” “ἀναμέσον χάσμα” ἄξιον ἀποστροφῆς.

Καί ἐπί πλέον “δέν εἶναι καθόλου περίεργο ὅτι στόν 19ο αἰώνα οἱ πιό φανατικοί ἐναντίον τοῦ Βυζαντίου ἦταν οἱ Καθηγητές τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς Ἀθηνῶν ... ”.

Καί ποιοί ἀντιστέκονται σ’ ὅλα αὐτά; ἀναρωτήθηκε ὁ ὁμιλητῆς. “Οι περιθωριακοί, οἱ ἄνθρωποι τῆς τέχνης... Οἱ λογοτέχνες ἀσχολήθηκαν μέ τήν ταυτότητά μας τοποθετώντας τήν καρδιά μας στό τρίπτυχο: Ἀνατολή, Ἑλλάδα, Ὀρθοδοξία”. Μία ἄποψη ἡ ὁποία καταδεικνύεται στό βιβλίο τοῦ κ. Φ. Δημητρακόπουλου: “ὁ Νεοελληνισμός στήν λογοτεχνία”, τό ὁποῖο εἶναι ἐπίσης ἀποτέλεσμα ἐρεύνης

Τό φαινόμενο αὐτό τῆς ἀμφισβήτησης τῆς πολιτιστικῆς μας, καί ὄχι μόνο, κληρονομιᾶς τό ἀπέδωσε: “σέ ἐσκεμμένη ἀποσιώπηση, ἠθελημένη παραχάραξη, ἐπικίνδυνη ἄγνοια, πρόχειρη παραγνώριση καί πλέγματα κατωτερότητος”, στόν “ξένο ἀνθελληνισμό καί ἀσυγχώρητη ἐλαφρότητα τῶν δικῶν μας”.

Ὑποστήριξε ὅτι ἡ ἀμφισβήτηση αὐτή ὑπάρχει καί σήμερα, “ἐποχή ἀνάσχεσης τοῦ Διαφωτισμού”. Πολλές φορές τόνισε, κατά τήν διάρκεια τῆς ὁμιλίας του, ὅτι τό νά ἔχει κάποιος ἀκαδημαϊκός διαφορετική ἀντίληψη ἀπό αὐτήν τῶν Ἑλλήνων Διαφωτιστῶν, ἀκόμη καί σήμερα, συνεπάγεται κόστος καί μή ἀναγνώριση. Ἡ τυχόν ἀναγνώριση πρέπει νά ἔχει τήν σφραγίδα τῶν ξένων, ὥστε νά γίνη δεκτή καί στήν χώρα μας, τουλάχιστον στόν ἀκαδημαϊκό κύκλο.

Ὅπως εἴπαμε καί στήν ἀρχή, ἡ ρίζα αὐτῆς τῆς ἀμφισβήτησης καταδείχθηκε περισσότερο στήν συζήτηση πού ἀκολούθησε, καθώς καί στόν ἐπίλογο τοῦ κ. Ἄπ. Ζορμπά, καί στά λόγια τοῦ Σεβασμιωτάτου. Στήν συζήτηση ἐπίσης καταγράφτηκαν καί σύγχρονα παραδείγματα παρενεργειῶν τῆς γραμμῆς αὐτῆς τῶν Διαφωτιστῶν μέσα στόν χῶρο τῆς παιδείας.

Ὁ κ. Ζορμπάς, μεταξύ ἄλλων, ἀνέφερε τήν ρήση τοῦ Ἰωάννη Καποδίστρια, τήν ὁποία ἔχει παρουσιάση ὁ π. Γεώργιος Μεταλληνός,: “Ἀλλοίμονο ἄν πέσουμε εἰς χείρας τῶν Φράγκων”, καί τήν θεώρησε ὡς τήν πραγματική αἰτία τῆς δολοφονίας τοῦ Κυβερνήτου.

Τήν διάλεξη ἔκλεισε ὁ Σεβασμιώτατος εὐχαριστώντας τόν κ. Φ. Δημητρακόπουλο γιά τήν εἰσήγησή του, τήν ὁποία χαρακτήρισε “ὁμολογία καί μαρτυρία”. Εὐχαρίστησε καί τήν Ὁμάδα τῶν Ἐκπαιδευτικῶν γιά τήν διοργάνωση τῆς ὁμιλίας, ἡ ὁποία ἄγγιξε τό θέμα τῆς συνειδητοποιήσεως τῆς ταυτότητός μας ὡς λαοῦ, τό ὁποῖο εἶναι ἕνα σοβαρότατο ἐθνικό μας θέμα. Παράλληλα σημείωσε τήν ἀλήθεια ὅτι πολλοί περιορίζουν τά ἐθνικά λεγόμενα θέματα μόνο σέ ὅσα ἀναφέρονται ἄμεσα στήν ἐδαφική μας ἀκεραιότητα.

Κατέκρινε τήν φράγκικη “ἱστορία” πού μᾶς καταγράφει ὡς κατ’ εὐθείαν ἀπογόνους των ἀρχαίων Ἑλλήνων, ξεκόβοντάς μας οὐσιαστικά ἀπό τούς Ρωμηούς Πατέρες μας, ἐμᾶς πού εἴμαστε Ὀρθόδοξοι Ἕλληνες, “γέννημα καί θρέμμα Ρωμηοί”. Μάλιστα, ἀνέφερε σύγχρονα παραδείγματα ὅπου καταδεικνύεται ὅτι ἡ θεωρία αὐτή εἶναι ἐπικίνδυνη καί ἐπιζήμια καί γιά τήν πορεία τῶν ἐθνικῶν μας θεμάτων καί τήν χάραξη τῆς ἐξωτερικῆς μας πολιτικῆς. Μίλησε, ἀκόμη, γιά τήν διελκυστίνδα πού ζοῦμε στόν τόπο μᾶς μεταξύ του Δυτικοῦ Διαφωτισμοῦ καί τοῦ Ὀρθοδόξου Φωτισμοῦ καί τόνισε τήν ἀλήθεια ὅτι ἡ Ἑλληνορθόδοξη Παράδοσή μας, ἡ ὁποία διαποτίζεται ἀπό τόν Ὀρθόδοξο Φωτισμό, δέν εἶναι ἰδεολογία, ἀλλά τρόπος ζωῆς, καί ἔτσι πρέπει νά τήν βιώνουμε καί νά τήν προσφέρουμε καί στούς Δυτικούς, οἱ ὁποῖοι τήν ἀναζητοῦν.

Ν.Γ.