Ναυπάκτου κ. Ιεροθέου: Ηδονισμός (Απόσπασμα από εισήγηση)

Απόσπασμα από εισήγηση του Σεβ. Μητροπολίτου Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου κ. Ιεροθέου σε Συνέδριο που οργάνωσε στο Ρέθυμνο ο “Σύνδεσμος Κρητών Θεολόγων”. Η εισήγηση είχε τον γενικό τίτλο “Η εικόνα του σύγχρονου Κόσμου”. Σχετικά με το Συνέδριο αυτό γράψαμε σε προηγούμενο φύλλο της “Παρέμβασης”. Όπως είχαμε προαναγγείλει αποσπάσματα από την εισήγηση αυτή θα δημοσιεύουμε σε φύλλα της “Παρέμβασης”.

Ηδονισμός

Σήμερα, αν εξετάσουμε προσεκτικά τις σύγχρονες κοινωνίες θα παρατηρήσουμε ότι επικρατεί διάχυτα ένας ηδονισμός. Αυτό καλλιεργείται έντονα από τον σύγχρονο άνθρωπο, βιώνεται στην προσωπική του ζωή, και βέβαια, αναλαμβάνουν να τον υπηρετήσουν και να τον εξυμνήσουν όλα τα σύγχρονα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης. Οι τηλεοράσεις, τα περιοδικά, τα βιβλία, τα ραδιόφωνα, ο κινηματογράφος, το θέατρο, το τραγούδι, η λογοτεχνία, κ.λπ., όλα τα οπτικοακουστικά μέσα, ικανοποιούν την ακόρεστη πείνα και δίψα του ανθρώπου για την απόλαυση της κατ’ αίσθησιν ηδονής.

Είναι γνωστό το σύστημα του ηδονισμού, που υπήρχε στην αρχαιότητα. Σύμφωνα με το σύστημα αυτό η ηδονή είναι αγαθό, ενώ η λύπη και ο πόνος είναι κακά. Ιδρυτής της Σχολής του ηδονισμού ήταν ο Αρίστιππος ο Κυρηναίος (435 - 355 π. Χ.). Λεγόταν Κυρηναίος, γιατί καταγόταν από την Κυρήνη και από αυτό πήρε και η Σχολή του την επωνυμία, δηλαδή Κυρηναϊκή Σχολή. Κατά τον Αρίστιππο τόσο το παρελθόν, όσο και το μέλλον ξεφεύγουν από την κυριότητα του ανθρώπου, γι’ αυτό το μόνο στο οποίο έχει εξουσία ο άνθρωπος είναι η ηδονή που απολαμβάνεται στο παρόν. Πρόκειται ουσιαστικά για ένα γνωσιολογικό εμπειρισμό, αφού διδάσκεται ότι ο νούς του ανθρώπου δεν μπορεί να φθάση στην βίωση των πνευματικών αξιών, και γι’ αυτό αυτές οι πνευματικές αξίες δεν πρέπει να ρυθμίζουν τον ανθρώπινο βίο. Κατά τον Αρίστιππο: “η ηδονή δι’ αυτήν αιρετή και αγαθόν”. Η ηδονή είναι αυτή καθ’ εαυτήν προτιμητέα και αγαθό, ανεξάρτητα από τα αντικείμενα και τις πηγές από τις οποίες προέρχεται. Ο άνθρωπος πρέπει να απολαμβάνη την ηδονή, χωρίς όμως να κυριαρχήται από αυτήν. Έλεγε: “έχω και ουκ έχομαι”. Η ηδονή προηγείται από τους ηθικούς κανόνες, οι οποίοι πρέπει να παραμερίζουν όταν την εμποδίζουν.

Ο ηδονισμός ως σύστημα καλλιεργήθηκε και βιώθηκε από τον επικουρισμό. Η ηθική του Επικούρου ξεκινάει από την ηδονή, η οποία είναι “αρχή και τέλος του μακαρίως ζήν ... πρώτον αγαθόν τούτο και σύμφυτον ... πάσα ουν ηδονή αγαθόν ... καθάπερ αλγηδών πάσα κακόν”. Βέβαια, ο Επίκουρος δεν έδινε προτεραιότητα στις υλικές και αισθησιακές ηδονές, γιατί πρότασσε τις πνευματικές ηδονές. Ισχυριζόταν ότι είναι εσφαλμένη η ταύτιση μεταξύ της ηδονής και της αισθησιακής απόλαυσης. Ενώ οι υλικές ηδονές δίνουν ευχαρίστηση, εν τούτοις είναι συνδεδεμένες με πόνο. Μεγαλύτερη αξία έχουν οι ηδονές της ψυχής. Γενικώς, η γνωστική θεωρία του Επικούρου είναι εμπειρική και υλιστική.

Τόσο ο Αρίστιππος ο Κυρηναίος όσο και ο Επίκουρος έθεταν τον ηδονισμό μέσα στο όλο γνωσιολογικό τους σύστημα που ήταν οπωσδήποτε υλιστικό. Πρόκειται, δηλαδή, για μια φιλοσοφική θεωρία, αφού ξεκινούσε από γνωσιολογικές αρχές. Αυτό παρατηρούμε και σε μεταγενέστερους φιλοσόφους στους οποίους ο ηδονισμός αποτελούσε ένα μέρος του φιλοσοφικού συστήματός τους.

Η διαφορά με την σύγχρονη πραγματικότητα της βιώσεως του ηδονισμού είναι ότι σήμερα η ηδονή αφ’ ενός μεν χωρίζεται από τις ψυχικές ηδονές, και παραμένει μόνο στον κόσμο των σωματικών αισθήσεων, αφ’ ετέρου δε δεν είναι απόρροια και προϊόν μιας γνωσιολογικής θεωρίας και ενός φιλοσοφικού συστήματος, αλλά καρπός μιας αισθησιακής απολαύσεως, χωρίς στοχασμούς και οραματισμούς. Πρόκειται για μια παράγωγη κατάσταση. Έτσι, ενώ για τους φιλοσόφους του ηδονισμού η ηδονή θεωρείται ένα υπαρξιακό θέμα, για τους σημερινούς ανθρώπους είναι απλώς μια απόλαυση, και δεν εντάσσεται στα λεγόμενα υπαρξιακά προβλήματα. Βέβαια, στο βάθος και η σύγχρονη απόλαυση της ηδονής συνιστά μια υπαρξιακή αναζήτηση, αλλά δεν το αισθάνεται έτσι ο άνθρωπος, ούτε και ξεκινά από αυτήν την αφετηρία για να βιώση την ηδονή.

Στις σύγχρονες κοινωνίες επικρατεί ένας άκρατος και αφιλόσοφος ηδονισμός και ευδαιμονισμός. Δεν χρησιμοποιούμε τον όρο ευδαιμονισμό με την αρχική φιλοσοφική έννοια, αλλά με την σύγχρονη ρέουσα σημασία. Επιζητείται η απόλαυση. Γι’ αυτό και στις σύγχρονες κοινωνίες αποφεύγεται ο πόνος, η άσκηση, η στέρηση και επιδιώκεται η απόλαυση με οποιονδήποτε τρόπο, η επικράτηση των ατομικών δικαιωμάτων. Πιστεύω ότι στο σημείο αυτό βρίσκεται και η διαφορά μεταξύ της ρωμαίϊκης και της αντιρωμαίϊκης ζωής. Η Ορθόδοξη Εκκλησία ομιλεί συνεχώς για σταυρό και σταύρωση, πράγμα το οποίο είναι ακατανόητο για την ανθρώπινη νοοτροπία.