Κύριο ἄρθρο: Οἱ ἀποφάσεις τῆς Ἐκκλησίας γιὰ τὸ Μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν

 Μητροπολίτου Ναυπάκτου καί Ἁγίου Βλασίου Ἱεροθέου

Διαβάστε τὸ ἄρθρο (σὲ pdf): Ναυπάκτου κ. Ἱεροθέου: Οἱ ἀποφάσεις τῆς Ἐκκλησίας γιὰ τὸ Μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν

Στήν πρόσφατη Ἱεραρχία τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, πού συζητήσαμε τό μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν στά Σχολεῖα, πολλοί Ἱεράρχες ἐπέμεναν νά ἀποδεχθῶ τήν πρόταση νά συγκαταλέγομαι στήν Ἐπιτροπή πού θά κάνη διάλογο μέ τό Ἰνστιτοῦτο Ἐκπαιδευτικῆς Πολιτικῆς γιά τό νέο Πρόγραμμα Σπουδῶν πού ἔχει εἰσαχθῆ στά Σχολεῖα τῆς Ἑλληνικῆς Ἐπικράτειας καί γιά τά βιβλία τά ὁποῖα θά συγγραφοῦν.

Μέ πολλή λύπη ἀρνήθηκα νά συμμετάσχω σέ αὐτήν τήν Ἐπιτροπή, ὄχι ἀπό κάποια ἀντίδραση, ἀλλά γιατί διεπίστωσα ὅτι δέν ὑπάρχει σαφής εἰκόνα πάνω στό θέμα αὐτό, καί ἕνας διάλογος πού θά γίνη σέ ἄλλη βάση θά εἶναι ἀτελέσφορος.

Ἔχω μελετήσει ἐπισταμένως πάρα πολλά κείμενα, ἤτοι τόν ὀγκώδη φάκελλο ἀπό τίς Συνεδριάσεις τῆς Διαρκοῦς Ἱερᾶς Συνόδου τῶν τελευταίων ἐτῶν, τά ὑπάρχοντα βιβλία καί τό νέο Πρόγραμμα Σπουδῶν, ἀλλά καί κείμενα πού προῆλθαν ἀπό τό Ἰνστιτοῦτο Ἐκπαιδευτικῆς Πολιτικῆς, τούς ἐμπειρογνώμονες τοῦ Ὑπουργείου, τήν Πανελλήνια Ἕνωση Θεολόγων καί τήν Ἕνωση Θεολόγων Καιρός, διατριβές, γνωμοδοτήσεις νομικῶν καί πανεπιστημιακῶν, ἀποφάσεις τῶν Θεολογικῶν Σχολῶν κλπ.

Παρατήρησα ὅτι ἡ Πολιτεία εἶχε ἕνα συγκεκριμένο στόχο, τόν ὁποῖον ἐφήρμοζε, τόν ὁποῖο παρακολουθοῦσε καί τελικά τόν ὑλοποίησε ἄσχετα ἀπό τίς ἀλλαγές στά Κυβερνητικά σχήματα καί στήν ἡγεσία τοῦ Ὑπουργείου Παιδείας.

Στήν συνέχεια θά ἀναφέρω ἕνα μικρό χρονικό θέσεων γιά τό θέμα αὐτό κατά τήν διάρκεια τοῦ ἔτους πού διερχόμαστε.

1. Ἡ Διαρκής Ἱερά Σύνοδος τόν Ἰανουάριο τοῦ 2016, ὕστερα ἀπό κοινή Συνεδρίαση μέ τούς Κοσμήτορας καί τούς Προέδρους τῶν δύο Θεολογικῶν Σχολῶν καί τούς ἐκπροσώπους τῶν συνδικαλιστικῶν ὀργανώσεων τῶν θεολόγων, κατέληξε στήν ἑξῆς ἀπόφαση:

«Νά ἐπικεντρωθεῖ τό ἐνδιαφέρον στό τρέχον Πρόγραμμα Σπουδῶν μέ τήν δική του θεματική μεθοδολογία, στό ὁποῖο ὅμως νά γίνουν μερικές βελτιώσεις, ἐντάσσοντάς το στά σύγχρονα παιδευτικά δεδομένα, ὁπότε νά εἰσαχθοῦν σέ κάθε βιβλίο –ὄχι σέ κάθε μάθημα– μερικά κεφάλαια θρησκειολογικά, ἀνάλογα μέ τήν θεματολογία τοῦ βιβλίου, ἀφοῦ ὅμως δοθεῖ προτεραιότητα στήν ὀρθόδοξη παράδοση, τήν ὁποία ἀκολουθεῖ ἡ πλειοψηφία τῶν ἑλλήνων πολιτῶν, ἀλλά καί νά χρησιμοποιηθοῦν ὡς ἐφαρμογές καί τά καλά στοιχεῖα τοῦ Νέου Προγράμματος Σπουδῶν» (Δελτίον Τύπου Ἱερᾶς Συνόδου, 13-1-2016).

2. Ἡ Διαρκής Ἱερά Σύνοδος ἀπέστειλε ἐπιστολή στόν Ὑπουργό Παιδείας (ὑπ' ἀριθ. Πρωτ. 881/391/22.02.2016), στήν ὁποία μεταξύ τῶν ἄλλων, περιλάμβανε καί τήν ἑξῆς ἀπόφασή της:

«Ἡ Ἐκκλησία τῆς Ἑλλάδος προτίθεται νά συνεργαστεῖ περαιτέρω, στή βάση τῆς ἐπιστημονικῆς βελτίωσης τοῦ ὑπάρχοντος μαθήματος καί τῆς στήριξης τῶν καθηγητῶν του. Ἀντιτίθεται στήν κατάργηση καί ἀντικατάστασή του ἀπό ἕνα μάθημα «γεωγραφίας τῶν θρησκειῶν» ἤ «θρησκευτικοῦ ἐγκυκλοπαιδισμοῦ» μέ κάποια ἁπλῶς ἰδιαίτερη παρουσίαση τῆς παρουσίας τῆς Ὀρθοδοξίας στόν ἑλλαδικό χῶρο».

3. Ἡ Ἱεραρχία τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, κατά τήν 8η Μαρτίου 2016 σύμφωνα μέ τό Δελτίο Τύπου υἱοθέτησε τήν ἀπόφαση τῆς Διαρκοῦς Ἱερᾶς Συνόδου, πού παρατέθηκε προηγουμένως.   

Ἐπίσης «ἔγινε ἀποδεκτή ἡ πρόταση τοῦ Μακαριωτάτου Ἀρχιεπισκόπου γιά "τήν ὑποχρεωτικότητα τοῦ μαθήματος τῶν Θρησκευτικῶν, τήν τήρηση τῶν ὡρῶν διδασκαλίας στό τρέχον πρόγραμμα καί τόν Ὀρθόδοξο χαρακτήρα του"». Ἡ πρόταση αὐτή ἐντάσσεται μέσα στήν ἀπόφαση τῆς Ἱεραρχίας.

4. Ὁ Μακαριώτατος Ἀρχιεπίσκοπος Ἀθηνῶν καί Πάσης Ἑλλάδος κ. Ἱερώνυμος μετά τήν συνάντησή του μέ τούς ἐκπροσώπους τῆς Πανελλήνιας Ἕνωσης Θεολόγων μεταξύ τῶν ἄλλων εἶπε:
«Βεβιασμένα τώρα ἀκοῦμε τά νέα προγράμματα τά ὁποῖα ξέρουμε πῶς ἐλήφθησαν καί πῶς προωθήθηκαν καί μέ σφραγίδα ποίων ἀνθρώπων προωθήθηκαν αὐτά τά προγράμματα", εἶπε ὁ Ἀρχιεπίσκοπος καί συμπλήρωσε: "Ἐγώ μέ μιά λέξη θά ἔλεγα σήμερα ἐπειδή διάβασα τά καινούρια προγράμματα καί τά εἶδα: εἶναι ἀπαράδεκτα! Εἶναι ἐπικίνδυνα! Εἶναι πράγματα πού δέν θά ἀποδώσουν καρπούς ἀλλά μεγάλη ζημιά στήν Παιδεία γενικότερα, στήν κοινωνία καί ρήξη στίς σχέσεις Ἐκκλησίας-Πολιτείας. Γι’ αὐτό καί ἀπό αὐτή τή θέση σήμερα, θά τά πῶ καί στήν Ἱεραρχία τοῦ Ὀκτωβρίου, κάνω ἔκκληση πρός τόν πρωθυπουργό κ. Τσίπρα νά σταματήσει αὐτήν τήν προσπάθεια, νά ἀναβάλει κάθε μιά πρωτοβουλία ἑνός ἢ μερικῶν ἀνθρώπων καί σέ μιά βάση μεγάλη Ἐκκλησίας καί Πολιτείας νά συνεργαστοῦμε σοβαρά ἐπιτέλους σέ ἕναν τόπο πού ἀκούγονται λόγια, λόγια, λόγια καί λείπει ὁ λόγος!» (skai.gr, 20-09-2016, 14:20).

 5. Ὁ Μακαριώτατος κ. Ἱερώνυμος σέ ἐπιστολή του πρός τόν Πρωθυπουργό καί τούς Ἀρχηγούς τῶν Κοινοβουλευτικῶν Ὁμάδων, ἔγραψε, μεταξύ τῶν ἄλλων:
«Το αἴτημα αὐτό δέν ἀπαντήθηκε ποτέ ἀπό τό Ι.Ε.Π., οὔτε ὑπῆρξε πρόσκληση γιά ἄλλη συνάντηση. Τό αἴτημά μας γιά ἀνοικτό καί οὐσιαστικό διάλογο παραμένει σέ ἐκκρεμότητα, ἀλλά μέ προαπαιτούμενο τήν ἔναρξή του ἀπό μηδενική βάση».

6. Ὁ Μακαριώτατος στήν εἰσήγησή του κατά τήν Ἱεραρχία τοῦ Ὀκτωβρίου 2016 εἶπε γιά τό μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν, μεταξύ ἄλλων:
«Ὁ τρόπος μέ τόν ὁποῖο πρωτοστάτησε ἡ Πολιτεία, τά καινούργια προγράμματα τά ὁποῖα μελέτησα, μέ ἔπεισαν ὅτι δέν πρόκειται γιά Θρησκευτικά, ἀλλά γιά μιά ἐπιχείρηση ἀλλοιώσεως τῆς πίστεώς μας.

Γιά τό θέμα αὐτό παραπέμπω στήν πολυσέλιδη ἐπιστολή τήν ὁποία ἀπηύθυνα στόν Πρωθυπουργό καί τούς Ἀρχηγούς τῶν Κομμάτων καί τήν ὁποία πρό ὀλίγων ἡμερῶν σᾶς κοινοποίησα.

Πρότασίς μου: Ἐξ ἀρχῆς ἀντιμετώπιση κάθε ἀναγκαίας ἀλλαγῆς σέ συνεργασία πραγματική Ἐκκλησίας καί Πολιτείας ὅπως προβλέπει τό Σύνταγμα καί ὁ Καταστατικός μας Χάρτης».

Καί στίς τελικές προτάσεις του συμπεριέλαβε καί τήν ἑξῆς:
«Ὑλοποίηση τῆς ληφθείσης ἀποφάσεως στή Βουλή τήν Τετάρτη 28 Σεπτεμβρίου 2016 σύμφωνα μέ τήν ὁποία θά συνεχισθῆ ἡ συνεργασία μέσα ἀπό ἀμοιβαῖο διάλογο ἀπό μηδενική βάση Ἐκκλησίας – Πολιτείας γιά τό περιεχόμενο τοῦ μαθήματος τῶν Θρησκευτικῶν».

7. Ἡ Ἱεραρχία τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος κατά τήν συνεδρίασή της τήν 5-10-2016, ἀπεφάσισε, ὅπως καταγράφηκε στό Δελτίον Τύπου, μεταξύ ἄλλων, «νά ζητηθεῖ συνάντηση τοῦ Μακαριωτάτου μετά τοῦ κ. Πρωθυπουργοῦ ἐντός τῆς ἡμέρας προκειμένου νά τοῦ ἐκθέσει τίς ἀπόψεις καί τήν σύμφωνη γνώμη τῆς Ἱεραρχίας σέ ὅ,τι ἀφορᾶ τό μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν. Ἐπίσης γιά τό ἴδιο θέμα ἔχει ζητήσει συνάντηση καί μέ τόν Πρόεδρο τῶν ΑΝ.ΕΛ. κ. Πάνο Καμμένο».

Ὁ ἐκπρόσωπος Τύπου τῆς Ἱεραρχίας Μητροπολίτης Δημητριάδος κ. Ἰγνάτιος, ἀπαντώντας σέ ἐρωτήσεις τῶν δημοσιογράφων, προσδιόρισε τήν πρόταση τήν ὁποία θά ὑπέβαλλε ἡ Ἐπιτροπή τῆς Ἱεραρχίας στήν συνάντησή της μέ τόν Πρωθυπουργό καί τούς Ὑπουργούς. Μεταξύ τῶν ἄλλων εἶπε: «Αὐτό πού ζητᾶμε εἶναι γιά τή χρονιά πού ἄρχισε νά ἀνασταλεῖ τό Πρόγραμμα Σπουδῶν τοῦ μαθήματος τῶν Θρησκευτικῶν» (Desk Vimaorthodoxias, 5-10-2016, 14:51).

8. Ὁ Μακαριώτατος μετά τήν συνάντηση μέ τόν Πρωθυπουργό καί τούς Ὑπουργούς εἶπε στούς δημοσιογράφους, μεταξύ τῶν ἄλλων:
«Δημοσιογράφος: Μηδενική βάση, δηλαδή;
Δημοσιογράφος: Φέτος θά ἰσχύση τό πρόγραμμα;
Ἀρχιεπίσκοπος: Θά χρησιμοποιηθοῦν τά παλιά βιβλία καί ἡ προσπάθεια τῶν διορθώσεων θά γίνη ἀπό τώρα καί ἕως ὅτου γραφοῦν τά καινούρια βιβλία θά χρησιμοποιοῦνται τά βιβλία τά σημερινά».

9. Ὁ Ὑπουργός Παιδείας, Ἔρευνας καί Θρησκευμάτων κ. Φίλης μετά τήν συνάντηση μέ τούς ἐκπροσώπους τῆς Ἱεραρχίας καί τόν Μακαριώτατο ἀνέφερε μεταξύ τῶν ἄλλων:
«ΔΗΜ: Συνεχίζετε μέ τά νέα προγράμματα φέτος κανονικά;
ΝΦ : Βεβαίως συνεχίζουμε καί δέν ὑπάρχει ζήτημα διαφωνίας αὐτή τή στιγμή γιά τό ζήτημα αὐτό. Ἤδη ἔχουν ἐκδοθεῖ τά νέα προγράμματα, γίνονται οἱ ἐπιμορφώσεις τῶν καθηγητῶν. Ἀλλά ἐπαναλαμβάνω: Δέν ἔχουμε μία ἀντίληψη δογματική. Θέλουμε τό διάλογο, θά ξανακούσουμε τίς ἀπόψεις πού θά διατυπωθοῦν ἐπί τῶν συγκεκριμένων προγραμμάτων ἀπό παράγοντες ἐκκλησιαστικούς καί θά προχωρήσουμε στήν ἀξιολόγηση τοῦ μαθήματος στό τέλος τῆς χρονιᾶς.
ΔΗΜ: Πάγωμα τῶν προγραμμάτων σπουδῶν δέν ὑπάρχει;
ΝΦ: Σᾶς εἶπα ὅτι ἐφαρμόζονται» (ἀπό τήν ἱστοσελίδα τοῦ Ὑπουργείου Παιδείας).

10. Ἡ Ἱεραρχία τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, κατά τήν Συνεδρίαση τῆς 6ης Ὀκτωβρίου, ἀφοῦ ἐνημερώθηκε ἀπό τόν Ἀρχιεπίσκοπο καί τούς Ἱεράρχες πού συναντήθηκαν μέ τόν Πρωθυπουργό καί τούς Ὑπουργούς ἀπεφάνθη, σύμφωνα μέ τό Δελτίον Τύπου τῆς ἡμέρας ἐκείνης:  
«Γιά τήν τρέχουσα χρονιά θά ἀξιοποιηθοῦν τά ὑπάρχοντα βιβλία Θρησκευτικῶν, τά ὁποῖα ἔχουν ἤδη διανεμηθεῖ στούς μαθητές. [...].

Ἀκολούθως ὁ Μακαριώτατος ἀνέφερε ὅτι σέ τηλεφωνική ἐπικοινωνία πού εἶχε νωρίς τό πρωΐ τό Γραφεῖο Τύπου τῆς Ἱερᾶς Συνόδου μέ τήν Ὑφυπουργό παρά τῷ Πρωθυπουργῷ καί Κυβερνητική Ἐκπρόσωπο κ. Ὄλγα Γεροβασίλη, ἐδόθη ἡ διαβεβαίωση ὅτι γιά τό μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν ἰσχύουν τά ὅσα εἰπώθηκαν στή χθεσινή συνάντηση μέ τόν Πρωθυπουργό καί γι’ αὐτό κάθε ἄλλη ἐνέργεια εἶναι προσωπικές ἑρμηνεῖες τοῦ καθενός».

Διαβάζοντας κανείς ὅλες αὐτές τίς ἀποφάσεις καί τίς δηλώσεις, διαπιστώνει μερικά χαρακτηριστικά σημεῖα.

α) Ἡ Ἱεραρχία ἀποφάσισε νά κάνη διάλογο στό παλαιό Ἀναλυτικό Πρόγραμμα, ἐπί τῇ βάσει τοῦ ὁποίου γράφηκαν τά βιβλία. Ὅμως, ἡ Κυβέρνηση μέ ὑπουργική ἀπόφαση ἀπέστειλε σέ ὅλα τά Σχολεῖα τό νέο Πρόγραμμα Σπουδῶν γιά νά ἐφαρμοσθῆ, μέ τήν ὁδηγία νά χρησιμοποιήσουν ὑλικό ἀπό τά παλαιά βιβλία:
«Κατά τή φετινή σχολική χρονιά, ἔχουν διανεμηθεῖ στούς μαθητές τά σχολικά βιβλία τῶν παλαιῶν Προγραμμάτων Σπουδῶν. Οἱ ἐκπαιδευτικοί μποροῦν νά τά ἀξιοποιοῦν κατά τήν κρίση τους, ὡς πηγές στή διδασκαλία, μέ βάση τά νέα Προγράμματα Σπουδῶν, ἀποκλειστικά στήν περίπτωση πού τά θέματα τῶν νέων Προγραμμάτων Σπουδῶν σχετίζονται μέ τά περιεχόμενά τους» (Ὑπουργεῖο Παιδείας, Ἔρευνας καί Θρησκευμάτων: Οδηγίες εφαρμογής των νέων Προγραμμάτων Σπουδών του μαθήματος των Θρησκευτικών στο Δημοτικό, στο Γυμνάσιο και στο Λύκειο, 27-9-2016).

β) Ὁ Ἀρχιεπίσκοπος ἔμενε σταθερός στίς ἀπόψεις του καί τίς θέσεις τῆς Ἱεραρχίας, ἀφοῦ ἔκανε λόγο γιά παραμονή τῶν βιβλίων πού ἐγράφησαν μέ τό παλαιό Ἀναλυτικό Πρόγραμμα, καί ἔκανε λόγο γιά διάλογο ἀπό μηδενική βάση, ἀναφερόμενος στό νέο Πρόγραμμα Σπουδῶν. Ἐπίσης, ὁ ἐκπρόσωπος Τύπου τῆς Ἱεραρχίας, ἐνημέρωσε τούς δημοσιογράφους ὅτι θά προταθῆ ἡ ἀναστολή τοῦ νέου Προγράμματος.

γ) Ἡ Κυβέρνηση παρέμεινε στήν ἀπόφασή της νά ἐφαρμοσθῆ τό νέο Πρόγραμμα, νά γίνουν Σεμινάρια Ἐπιμορφώσεως καί οἱ θεολόγοι καθηγητές νά χρησιμοποιήσουν τά παλαιά βιβλία, τά ὁποῖα εἶχαν ἤδη διανεμηθῆ, στήν προοπτική τοῦ νέου Προγράμματος Σπουδῶν.  

δ) Τελικά, ἀπό ὅ,τι καταλαβαίνω θά γίνη διάλογος μεταξύ ἐκπροσώπων τῆς Ἐκκλησίας καί τοῦ Ἰνστιτούτου Ἐκπαιδευτικῆς Πολιτικῆς ὄχι πάνω στά βιβλία τοῦ παλαιοῦ Προγράμματος, ὅπως ἀρχικά ἀποφάσισε ἡ Ἐκκλησία, ἀλλά πάνω στό νέο Πρόγραμμα Σπουδῶν, πού ἤδη ἐφαρμόζεται, γιά νά βελτιωθοῦν, ὥστε νά καταρτισθοῦν τά νέα βιβλία.

Παρακαλουθώντας τήν ἐξέλιξη τῆς πορείας τοῦ θέματος, διεπίστωσα ὅτι ἀποφασίσθηκε κάτι πού εἶναι ἀντικείμενο σεμιναρίου διπλωματίας καί γι' αὐτό οἱ ἀναλυτές τοῦ γεγονότος αὐτοῦ ἔχουν συγκεχυμένες ἀπόψεις. Ἄλλοι ἀπό αὐτούς ἰσχυρίζονται ὅτι ἡ Κυβέρνηση ἐπέβαλε τίς ἀπόψεις της καί ἄλλοι ὅτι ὑποχώρησε ἡ Κυβέρνηση στίς ἀπόψεις τῆς Ἐκκλησίας.

Πάντως, κάποιος Ἀρχιερεύς πού συμμετεῖχε στήν συζήτηση πού ἔγινε στό Πρωθυπουργικό Μέγαρο εἶπε ὅτι «τό συμπέρασμα εἶναι ὅτι δέν βγάζω κανένα συμπέρασμα» (kathimerini.gr, 07-10-2016, 10:47). Νομίζω ὑπάρχουν συμπεράσματα, τά ὁποῖα ἐξάγονται ἄν δοῦμε τό θέμα μέσα ἀπό ἄλλη ὀπτική γωνία.

Ἐπειδή, ὅμως,  ἤμουν εἰσηγητής καί στήν Διαρκῆ Ἱερά Σύνοδο καί στήν Ἱεραρχία τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, ὅπου ἐλήφθη καθαρή ἀπόφαση, εἶχα τήν ἄποψη ὅτι δέν πρέπει νά γίνη νέος ἀτελέσφορος διάλογος καί γι' αὐτό δέν ἀποδέχθηκα νά συμμετάσχω σέ ἕναν διάλογο, ὁ ὁποῖος δέν θά εὐδοκιμήση ὅσον ἀφορᾶ τίς ἀποφάσεις τῆς Ἐκκλησίας.