Ἀπὸ τὸ Ἁγιολόγιο τοῦ Μηνός: Ὁσιομάρτυς Φιλοθέη ἡ Ἄθηναια, 19 Φεβρουαρίου

Πρωτοπρεσβύτερου Π. Γεώργιου Παπαβαρνάβα

Τά τετρακόσια χρόνια της σκλαβιᾶς στούς Τούρκους ἤσαν χωρίς ἀμφιβολία πολύ δύσκολα γιά τούς Ἕλληνες. Δέν ὅριζαν οὔτε τίς περιουσίες τους, ἀλλά οὔτε καί τόν ἴδιό τους τόν ἑαυτό. Γράμματα δέν μποροῦσαν νά μάθουν φανερά καί τό σκοτάδι τῆς ἀμάθειας ἐβασίλευε. Εἶναι γνωστή ἡ προσπάθεια τῆς Ἐκκλησίας μέ τά “κρυφά σχολειά”, ὅπου ἐκεῖ ὁ καλόγηρος ἤ ὁ παπάς ὁ δάσκαλος “θέριευαν τήν ἀποσταμένη ἐλπίδα”. Ἀκόμη εἶναι γνωστοί οἱ ἀγῶνες τοῦ Ἁγίου Κοσμᾶ τοῦ Αἰτωλοῦ γιά τό φτιάξιμο σχολείων, ὥστε νά μάθουν οἱ σκλάβοι γραφή καί ἀνάγνωση καί νά μποροῦν ἔτσι νά μελετοῦν τίς ἅγιες Γραφές. Τραγική, λοιπόν, ἡ μακρά περίοδος αὐτή γιά τούς Ρωμηούς, ἀλλά, θά μπορούσαμε νά ποῦμε, καί ἔνδοξη ἀπό τήν ἄποψη ὅτι δόθηκε ἡ εὐκαιρία στήν Ὀρθόδοξη Ἑλληνική ψυχή νά δείξη ὅλο της τό μεγαλεῖο καί τό ἀδούλωτο φρόνημά της. Δέχτηκε ραπίσματα καί λακτίσματα, ἀλλά ἔμεινε ὀρθή καί ἀπροσκύνητη καί ἀνέδειξε μεγάλες καί ἀξιοθαύμαστες μορφές. Μεταξύ αὐτῶν ἐξέχουσα θέση κατέχει ἡ ἀρχόντισσα τῆς Ἀθήνας, ἡ Ὁσία Φιλοθέη. Ἦταν ἀληθινή ἀριστοκράτισσα μέ τήν πραγματική σημασία τῆς λέξεως ἀριστοκράτης, πού σημαίνει ἐκεῖνον ὁ ὁποῖος κρατεῖ τά ἄριστα. Ἐκεῖνον πού κατέχει ὄχι χρήματα καί κτήματα, ἀλλά τήν ἀρχοντική ἀγάπη, ἡ ὁποία χαρίζει ἤ μᾶλλον χαρίζεται χωρίς ὑπολογισμούς, ὑστεροβουλία καί προσμονή ἀνταπόδοσης.

Ἡ Φιλοθέη εἶχε βέβαια χρήματα καί κτήματα πολλά, ἀλλά ἦταν ἀληθινή ἀρχόντισσα, ἐπειδή ἤξερε νά δίνη. Διότι αὐτός πού δέν δίνει εἶναι φτωχός ἀνεξάρτητα ἀπό τό πόσα ἔχει. Ἦταν ἀπό τίς δυσεύρετες ἐκεῖνες γυναῖκες, γιά τίς ὁποῖες λέγει ἡ Ἁγία Γραφή: “Γυναίκα ἀνδρείαν τίς εὐρήσει; τιμιωτέρα δέ ἐστι λίθων πολυτελῶν ἡ τοιαύτη” (Παροιμ. λά’,10). Ἦταν στολισμένη μέ τίς ἀρετές τῆς ἀνδρείας καί τῆς ὑπομονῆς “χωρίς τίς ὁποῖες δέν ἔχει κανείς τήν δύναμη νά ὁλοκληρώση καμιά ἀπολύτως ἀρετή. Γιατί, ἄν δέν ἔχη κανείς ἀνδρεία στήν ψυχή οὔτε ὑπομένει, καί χωρίς ὑπομονή δέν μπορεῖ κανείς νά κατορθώση τίποτα” (Ἀββᾶς Δωρόθεος). Τά φτωχά καί ἀπροστάτευτα κορίτσια τήν βρῆκαν μάννα καί ἀδελφή, ἀπουκούμπι καί στήριγμα, θαλπωρή καί ἐλπίδα στίς γεμάτες ἀβεβαιότητα καί φόβο μέρες τῆς σκλαβιᾶς. Γεννημένη στήν Ἀθήνα τοῦ 16ου αἰώνα, ἀνατρέφεται μέ τά νάματα τοῦ Εὐαγγελίου καί, ἀφοῦ δοκιμάζεται στό καμίνι τοῦ πόνου, ἀκτινοβολεῖ τήν ἀρετή καί τήν θυσιαστική ἀγάπη. Δεκατεσσάρων ἐτῶν τήν παντρεύουν σύμφωνα μέ τά ἔθιμα τῆς ἐποχῆς, ἀλλά καί γιά νά ἔχη ἕναν ἄνθρωπο κοντά της γιά προστασία, σέ περίπτωση πού ἔχανε τούς γονεῖς της. Γιατί στά δύσκολα ἐκεῖνα χρόνια της σκλαβιᾶς, δέν ἦταν μεγαλύτερη δοκιμασία γιά τούς γονεῖς ἀπό τό νά ἔχουν ὄμορφα κορίτσια καί ἔτσι βιάζονταν νά τά παντρέψουν ὅσο πιό γρήγορα γινόταν, καί μέ τόν τρόπο αὐτό νά τά προστατεύσουν.

Νωρίς ὅμως μένει χήρα (17 ἐτῶν), ἀλλά τό θεωρεῖ φωνή τοῦ Θεοῦ καί δέν ξαναπαντρεύεται. Γενναία καθώς εἶναι ἀψηφᾶ τόν φόβο τῶν ἀγαρηνῶν καί μάλιστα γίνεται αὐτή προστάτης καί μάννα γιά τά ἀθῶα ὀρφανά κορίτσια πού κινδυνεύουν ἀνά πάσαν στιγμή. Ἱδρύει Μοναστήρι καί μέσα σέ αὐτό φιλοξενεῖ καί προστατεύει κάθε κατατρεγμένο. Διευθύνει τό Μοναστήρι, φροντίζει γιά τίς Μοναχές, ἀλλά καί γιά τά κορίτσια πού φιλοξενεῖ. Τά μαθαίνει νά ἐργάζονται διάφορες ἔργασιες καί τέχνες, ἀλλά κυρίως τούς χαράζει σωστή πορεία καί προσανατολισμό δείχνοντάς τους τόν τρόπο καί τόν δρόμο πού ὁδηγεῖ στήν ζωντανή κοινωνία μέ τόν ζωντανό Θεό τῆς Ἀποκαλύψεως. Τό πικρό ψωμί τῆς σκλαβιᾶς γίνεται γλυκό στήν ἀγκαλιά τῆς ἀγάπης της καί οἱ νεανικές ψυχές τρέφονται ἀπό τόν ζωντανό μαστό τῆς Ἐκκλησίας καί ἀποκτοῦν φρόνημα ἐκκλησιαστικό μά καί ἀρρενωπό. Τώρα ξέρουν νά ἀντλοῦν ἀπό τήν προσευχή καί τήν μυστηριακή ζωή δύναμη καί βαδίζουν τόν δύσκολο δρόμο τῆς ζωῆς χωρίς δειλία, ἀφοῦ, κατά τόν Ἀπόστολο Παῦλο “οὐκ ἔδωκεν ἠμίν ὁ Θεός πνεῦμα δειλίας, ἀλλά δυνάμεως”. Ὅμως τό θεάρεστο αὐτό ἔργο, τό τόσο σπουδαῖο καί μεγάλο μποροῦσε νά μή πολεμηθῆ ἀπό τόν μισόκαλο καί τά ὄργανά του; Κατηγορήθηκε, συκοφαντήθηκε, πολεμήθηκε ὅσο λίγοι, τελικά ὅμως ἀξιώθηκε μακαρίου τέλους. Ἔφυγε ἀπό τήν παροῦσα ζωή μέ ἔνδοξο τρόπο, ἀφοῦ ἐσφράγισε τήν θαρραλέα μαρτυρία της μέ τό αἷμα τοῦ μαρτυρίου της. Τό ἁγιασμένο λείψανό της φυλάσσεται στόν Μητροπολιτικό Ναό Ἀθηνῶν.

Ἄν κάθε Ἅγιος, μέ τόν τρόπο τῆς ζωῆς του, στέλλει κάποιο μήνυμα, αὐτό τό μήνυμα τῆς Ἁγίας Φιλοθέης εἶναι ἡ πνευματική ἀνδρεία καί ἡ ἀληθινή ἀρχοντιά. Γιά τήν ἀπελευθέρωση ἀπό τήν τυραννία τῶν παθῶν καί τῶν κτισμάτων, γιά τό κρέμισμα τῶν κάθε εἴδους εἰδώλων πού δημιουργεῖ ἡ ἁμαρτία καί οἱ ἐμπαθεῖς ὀρέξεις καί γιά τήν ἀπόκτηση τῆς ἐσωτερικῆς ἐλευθερίας καί τῆς πνευματικῆς ἀρχοντιᾶς, χρειάζεται πνευματική ἀνδρεία, παλληκαροσύνη καί λεβεντιά. “Θέλει ἀρετήν καί τόλμην ἡ ἐλευθερία”.