Γεγονός καὶ Σχόλιο: Τά κρυφά σχολειά

Γιά τό λεγόμενο “κρυφό σχολειό” λέγονται πολλά. Ἄλλοι ὑποστηρίζουν ὅτι εἶναι ἕνας θρύλος, ἄλλοι ὅτι πρόκειται γιά ἕναν μύθο πού τόν ἔπλασαν μερικοί γιά νά δημιουργήσουν διάφορες ἐντυπώσεις.

Γεγονός πάντως εἶναι ὅτι κατά τήν διάρκεια τῆς Τουρκοκρατίας ὑπῆρχαν ὀργανωμένα ἑλληνικά Σχολεῖα, περίφημες Σχολές, ἔστω καί περιορισμένα, τά ὁποῖα λειτουργοῦσαν ἀπό τό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο, τίς ἑλληνικές κατά τόπους Κοινότητες, τουλάχιστον κατά τήν τελευταία φάση τῆς Τουρκοκρατίας. Εἶναι γνωστόν ἀκόμη ὅτι ὁ ἅγιος Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός ἵδρυσε πολλά ἑλληνικά Σχολεῖα, κατά τήν διάρκεια τῶν περιοδειῶν του. Κήρυττε ὅτι δέν ἤθελε παιδιά ἀγράμματα, “παιδιά ὡσάν τά γουρουνόπουλα”. Γι’ αὐτό παρήγγειλε στούς Χριστιανούς: “Ἀμή δέν εἶναι καλά νά βάλετε ὅλοι σας νά κάμετε ἕνα ρεφενέ, νά βάλετε καί ἐπιτρόπους νᾶν τό κυβερνοῦν τό σχολεῖον, νά βάλουν διδάσκαλον νά μανθάνουν ὅλα τα παιδιά πλούσια καί πτωχά χωρίς νά πληρώνουν;”

Παράλληλα, ὅμως, μέ τά γνωστά Σχολεῖα λειτουργοῦσαν καί κρυφά σχολειά γιά νά συμπληρώνωνται οἱ γνώσεις. Αὐτό φαίνεται καθαρά σέ ὅλη τήν παράδοση, ὅπως διατυπώνεται κατά τόπους ἀπό στόμα σέ στόμα καί μάλιστα πολλοί ἄνθρωποι ὑποδεικνύουν ἰδιαιτέρους τόπους ὅπου γίνονταν μαθήματα. Αὐτό ἐκφράζει τό λαϊκό ποίημα “φεγγαράκι μου λαμπρό” ὁ θαυμάσιος πίνακας τοῦ Ν. Γκύζη (1886) καί τό ὁμώνυμο ποίημα τοῦ Ι. Πολέμη (1900).
Πρόσφατα ὁ Φάνης Κακριδής, Καθηγητής Πανεπιστημίου, μετέφρασε ἕνα κομμάτι ἀπό τό γαλλικό βιβλίο τοῦ R. PUAUX μέ τίτλο “Δυστυχισμένη Ἤπειρος”. Ὅπως γράφει ὁ Φάνης Κακριδής “ὁ συγγραφέας ἦταν τό 1913 ἀνταποκριτής τῆς παρισινῆς ἐφημερίδας “Καιροί” καί τό 1914 δημοσίεψε τίς ἀνταποκρίσεις του ἀπό τήν ἀπελευθερωμένη Ἤπειρο. Στίς 11 τοῦ Μάη ἐπισκέφτεται τό Ἀργυροκάστρο καί στίς 13 καταγράφει τά βιώματα καί τίς ἐντυπώσεις τού”.

Συναντήθηκε στό σπίτι τοῦ Μ. Ζωτίδη μέ ἕναν δάσκαλο, μιά δασκάλα καί τούς μαθητές τους. Οἱ δάσκαλοι περιέγραφαν τίς προσπάθειές τους γιά νά διατηρήσουν τήν ἑλληνική ἰδέα κάτω ἀπό τήν Τουρκική ἐξουσία. Καί ὁ PUAUX γράφει: “Θά μποροῦσε κανείς νά ἀφιερώσει ἕνα ὡραῖο κεφάλαιο στό σῶμα τῶν Ἑλλήνων δασκάλων τῆς Ἠπείρου, ποῦ, ἀντιμετωπίζοντας τόσες ἀντιξοότητες καί ταπεινώσεις, δέν ἔπαυσαν γι’ αὐτό νά προχωροῦν τό πατριωτικό τους ἔργο. Κανένα ἑλληνικό βιβλίο δέν γινόταν δεκτό, ἄν εἶχε τυπωθεῖ στήν Ἀθήνα. Ἔπρεπε ὅλα νά ἔλθουν ἀπό τήν Κωνσταντινούπολη. Ἡ ἑλληνική ἱστορία ἦταν ἀπαγορευμένη. Ἔτσι, ἔκαναν συμπληρωματικές μυστικές παραδόσεις, ὅπου χωρίς βιβλίο, χωρίς τετράδιο, ὁ μικρός Ἠπειρώτης μάθαινε νά γνωρίζει τήν πατρίδα μητέρα του, τόν ἐθνικό του ὕμνο, τά ποιήματα καί τούς ἥρωές του. Οἱ μαθητές κρατοῦσαν στά χέρια τούς τήν ζωή τῶν δασκάλων τους. Ἕνας λόγος ἀστόχαστος ἤ μιά καταγγελία θά ἦταν μοιραία. Δέ μᾶς συγκινοῦν αὐτά τά διακόσια ἀγοράκια καί τά διακόσια πενῆντα κοριτσάκια πού ἀποδέχονταν τίς ὧρες τῆς συμπληρωματικῆς διδασκαλίας - σέ ἡλικία, ὅπου τα παιδιά τόσο ἀγαποῦν τά διαλείμματα - γιά νά μιλήσουν γιά τήν Ἑλλάδα, κι ὕστερα γύριζαν στό σπίτι τους μέ σφραγισμένα τά χείλη καί μέ τό μυστικό ἐνθουσιασμό στήν καρδιά τους;”

Τό κρυφό σχολειό εἶναι μιά παράδοση - πραγματικότητα, πού δείχνει τήν πατριωτική λεβεντιά τῶν δασκάλων ἐκείνων, ἀλλά καί τόν ζῆλο τῶν μικρῶν ἐκείνων Ἑλληνόπουλων, πού ἔπαιρναν “συμπληρωματικές μυστικές παραδόσεις”, ἔκαναν δηλαδή μυστικά φροντιστήρια, ὄχι γιά νά ἐπιτύχουν στά Πανεπιστήμια, ἀλλά γιά νά μάθουν γιά τήν Ὀρθοδοξία καί τήν Πατρίδα. Ἀνήκει σέ αὐτούς τιμή καί δόξα.

Ν.Ι.