Συνοπτικὴ Ἐκκλησιαστικὴ Ἱστορία τῆς Ναυπάκτου - Μητρόπολη Ναυπάκτου καί Ἄρτης

Ἀρχιμανδρίτου π. Εἰρηναίου Κουτσογιάννη

Ὁ αὐτοκράτορας Ἀνδρόνικος Β’ Παλαιολόγος (1282-1328) ἀνύψωσε τήν μέχρι τότε ἐπισκοπῆ Ἰωαννίνων σέ μητρόπολη, κάτι πού ἐπικυρώθηκε τό 1318-19 καί μέ Συνοδική Πράξη τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου. Στήν δικαιοδοσία τῆς νέας μητροπόλεως, πού κατέλαβε τήν 53η θέση περιῆλθαν οἱ ἐπισκοπές Παραμυθίας, Βελλᾶς, Δρυϊνουπόλεως καί Χειμάρρας, οἱ ὁποῖες ἀποσπάσθηκαν ἀπό τήν μητρόπολη Ναυπάκτου. Ἡ προαγωγή τῆς ἐπισκοπῆς Ἰωαννίνων σέ μητρόπολη εἶχε ἄμεση σχέση μέ τήν κατάληψη τῆς Ναυπάκτου τό 1294 ἀπό τούς Ἰταλούς, οἱ ὁποῖοι μάλιστα ἀπό τό 1307 ἐγκατέστησαν στήν πόλη Λατίνο ἀρχιεπίσκοπο. Ἔτσι, ὁ Ἄνδρονικος Β’ Παλαιολόγος, ἀνύψωσε τά Ἰωάννινα σέ μητρόπολη, “ἴνα τό τῆς ἀποσπασθείσης μητροπόλεως ἐν αὐτή διασώζοιτο καί διατηροῖτο σχῆμα... τοῦτο δέ ἴνα καί αἵ ὑπ’ αὐτήν οὖσαι ἐπισκοπαί ὑπό μίαν μητρόπολιν ὠσανεῖ μητέρα ἤ κεφαλήν τάττοιντο”.

Ἡ ἐγκατάσταση Λατίνου ἐπισκόπου στήν Ναύπακτο ἔκανε προβληματική τήν παραμονή τοῦ οἰκείου μητροπολίτη στήν ἕδρα του. Ἀπό τό 1307 μέχρι τό 1365 χειροτονήθηκαν τρεῖς μητροπολίτες Ναυπάκτου, ἀπό τούς ὁποίους οἱ δύο ἀναγκάσθηκαν νά ἐγκαταλείψουν τήν ἕδρα τους, ἐνῶ ὁ τρίτος δέν ἔφθασε σ’ αὐτήν. Τό 1365 χειροτονήθηκε μητροπολίτης Ἰωαννίνων ὁ Σεβαστιανός καί ἡ Σύνοδος τῆς Κωνσταντινουπόλεως “...διέγνω καί κατεπράξατο, ὡς ἄν ἡ ... μητρόπολις (αὐτοῦ), τά Ἰωάννινα, ἐπέχη τόν τόπον τῆς Ναυπάκτου, καί πᾶσαι αἵ τελοῦσαι ἐπισκοπαί, αἵ τέ ὑπό τήν Ναύπακτον καί αἵ ὑπό τά Ἰωάννινα τελῶσιν ὑπό τά Ἰωάννινα, μέχρις ἄν ἡ τοιαύτη Ναύπακτος ὑπό τῶν Λατίνων κατέχηται...”

Τό 1367 ὁ μητροπολίτης Ναυπάκτου Ματθαῖος, καθορίζεται ὅτι “ὀφείλει ἔχειν τήν ἐαυτοῦ καθέδραν ἐπί τῆς ὑπ’ αὐτόν ἁγιωτάτης ἐπισκοπῆς τῆς ἐν Ἀκαρνανία Ἄρτης”. Ἄν καί ἡ ἐγκατάσταση τοῦ Ναυπάκτου στήν Ἄρτα ἦταν προσωρινή, ἔκτοτε ἡ ἐπισκοπή Ἄρτης ἔμεινε χωρίς ἐπίσκοπο καί οὐσιαστικά ταυτίσθηκε μέ τήν μητρόπολη Ναυπάκτου. Ὁ μητροπολίτης διετήρησε τόν τίτλο τοῦ (Ναυπάκτου) γιά πολλά χρόνια καί μόλις τό 1507 ὁ μητροπολίτης Ναυπάκτου Εὐθύμιος, ἀποκτᾶ τόν σύνθετο τίτλο “Ναυπάκτου καί Ἄρτης”, ὁ ὁποῖος τίτλος διατηρήθηκε σέ ὅλους τους μετέπειτα μητροπολίτες, μέχρι τήν Ἐθνεγερσία τοῦ 1821. Χαρακτηριστικά ὁ λόγιος μητροπολίτης Ναυπάκτου καί Ἄρτης Μελέτιος Μήτρου (1691-1696) γράφει στήν περίφημη Γεωγραφία του, πού συνέγραψε στή Ναύπακτο: “Ναύπακτος ... Μητρόπολις ἁπάσης της Λοκρίδος καί Αἰτωλίας, θρόνον Μητροπολίτου ἔχουσα...” Ἀλλά καί στήν Γεωγραφία τῶν Δημητριέων ὑπάρχει ἡ ἴδια πληροφορία: “Ἔπαχτος τό παλαιό Ναύπακτος, πόλη περίφημη ... εἶναι ἡ μητρόπολη ὅλης της Ὀζολαίας Λοκρίδος καί τῆς Αἰτωλίας ... θρόνος μητροπολίτου...”. Ἐπισημαίνεται ἔτσι ἡ προσωρινότητα τῆς ἐγκαταστάσεως τοῦ μητροπολίτη Ναυπάκτου στήν Ἄρτα, ὅπως διετηρεῖτο μέσα στούς αἰῶνες. Παρ’ ὅλα αὐτά, μᾶλλον πρός χάριν συντομίας, ἐπεκράτησε σιγά-σιγά ὁ μητροπολίτης νά ἀποκαλεῖται Ἄρτης μόνον.

Μητροπολίτες Ναυπάκτου καί Ἄρτης διετέλεσαν κατά καιρούς ἐξέχουσες προσωπικότητες μέ πλούσιο συγγραφικό ἔργο, ὅπως ὁ Δαμασκηνός Στουδίτης (1574-1577) συγγραφεύς τοῦ γνωστοῦ βιβλίου “Θησαυρός”, ὁ φιλόσοφος Θεόφιλος Κορυδαλλεύς (1640-1641), ὁ ἱστορικός καί γεωγράφος Μελέτιος Μήτρου (1691-1696), ὁ Νεόφυτος Μαυρομμάτης (1703-1722), ὁ Ἰγνάτιος ὁ μετέπειτα Οὐγγροβλαχίας (1794-1805) καί ἄλλοι.641), ο ιστορικός και γεωγράφος Μελέτιος Μήτρου (1691-1696), ο Νεόφυτος Μαυρομμάτης (1703-1722), ο Ιγνάτιος ο μετέπειτα Ουγγροβλαχίας (1794-1805) και άλλοι.