Ἡ κενωτική δόξα τῆς Ἐκκλησίας κατά τήν περίοδο τῆς Τουρκοκρατίας

τοῦ Μητροπολίτου Ναυπάκτου καί Ἁγίου Βλασίου Ἱεροθέου

Ὁμιλία κατά τήν τιμητική Ἐκδήλωση καί Παρουσίαση τοῦ Ἀφιερωματικοῦ Τόμου πρός τιμήν τῆς Ἁγίας Φιλοθέης, στό Ἀμφιθέατρο τῆς Παλαιᾶς Βουλῆς, τήν 19η Φεβρουαρίου 2019.  

Ἀκοῦστε την ΕΔΩ

Μακαριώτατε Ἀρχιεπίσκοπε Ἀθηνῶν καί Πάσης Ἑλλάδος,
Σεβασμιώτατοι Ἀρχιερεῖς,
Κύριε Ὑπουργέ, κύριε Πρύτανη, ἀγαπητοί μου

Στήν παροῦσα ἐκδήλωση παρουσιάζεται ὁ τόμος τῆς Ἡμερίδος γιά τήν ἁγία Φιλοθέη τήν Ἀθηναία, πού ἔγινε τήν 17η Φεβρουαρίου 2017 στήν Μεγάλη Αἴθουσα τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν. Ἡ ἁγία Φιλοθέη ἔζησε κατά τήν διάρκεια τῆς δουλείας στούς Ὀθωμανούς (1522-1589) καί δοξάστηκε μέ τήν κενωτική της ἀγάπη καί τήν ἀκένωτη κένωση τῆς ζωῆς της.

Ὁ Μακαριώτατος Ἀρχιεπίσκοπος Ἀθηνῶν καί Πάσης Ἑλλάδος κ. Ἱερώνυμος στήν προσφώνησή του στήν Ἡμερίδα ἐκείνη εἶπε ὅτι ἡ ὁσία Φιλοθέη εἶναι «ἡ τῶν Ἀθηνῶν κυρά, ἡ τοῦ Γένους καλλιμάρτυς, τό τῆς Ἐκκλησίας ἀειθαλές ὡράϊσμα, τό τῆς πατρίδος θεοπρόβλητο ἐγκαλλώπισμα».
Στόν χαιρετισμό τοῦ Πρωτοσυγκέλλου κ. Συμεών, στήν εἰσαγωγική ὁμιλία πού ἔκανε ὁ Σεβαστιανός Ἀνδρεάδης καί στίς εἰσηγήσεις πού ἔκαναν οἱ καθηγητές Καλλιόπη (Κέλλυ) Μπουρδάρα, Νικόλαος Νικολαΐδης, Νικόλαος Τζιράκης καί Ζωή Γκενάκου, ἐξυμνήθηκε ἡ ὁσία Φιλοθέη καί παρουσιάσθηκαν σημαντικά στοιχεῖα ἀπό τήν δράση της.

Μέ τήν σύντομη αὐτή ὁμιλία μου θά ἐκθέσω μερικές σκέψεις μου γιά τήν κενωτική δόξα τῆς Ἐκκλησίας κατά τήν περίοδο τῆς Τουρκοκρατίας, γιά νά φανῆ τό κλίμα στό ὁποῖο ἔζησε ἡ «Κυρά τῶν Ἀθηνῶν».

1. Τά ἰδεολογικά ρεύματα πρό τῆς Τουρκοκρατίας

Τό γένος τῶν Ρωμαίων ἐπέπρωτο νά εἰσέλθη στό βαθύ σκοτάδι τῆς δουλείας. Δέν εἶναι ἡ εὐκαιρία κατάλληλη νά ἐκτεθοῦν οἱ λόγοι πού ἡ Χριστιανική Ρωμαϊκή Αὐτοκρατορία ἀπό τόν Γερμανό Ἱερώνυμο Βόλφ, γιά πρώτη φορά τό 1564, δηλαδή ἑκατό περίπου χρόνια μετά τήν πτώση τῆς Κωνσταντινουπόλεως, ὀνομάσθηκε Βυζαντινή Αὐτοκρατορία. Ἐκεῖνο πού ἔχει σημασία εἶναι ὅτι τό Γένος τῶν Ὀρθοδόξων-Ρωμηῶν ἄντεξε καί μεγαλούργησε στήν δύσκολη αὐτή περίοδο, ὥστε νά γίνεται λόγος γιά τήν ἔνδοξη «πονεμένη Ρωμηοσύνη», ἀπό τόν Φώτη Κόντογλου, καί γιά ἄνθηση τῆς Ὀρθοδοξίας.

Πρό τῆς ἁλώσεως τῆς Βασιλεύουσας τῶν πόλεων ἐπικρατοῦσαν τρία ἰδεολογικά ρεύματα, πού τό καθένα ἀπό αὐτά ἐξέφραζε διαφορετικά σχέδια γιά τήν διάσωση τοῦ Γένους, τό ὁποῖο φαινόταν ὅτι κατέρρεε ἀπό τίς δυτικές Σταυροφορίες, ἰδίως τήν Δ΄ Σταυροφορία τοῦ 1204, κατά τήν ὁποία ἄρχισε ἡ Φραγκοκρατία, καί ἀπό τήν προέλαση τῶν Σελτζούκων Τούρκων καί μετά τῶν Ὀθωμανῶν ἀπό Ἀνατολάς, μετά τήν μάχη τοῦ Ματζικέρτ τό 1071.

Τό πρῶτο ρεῦμα ἐκπροσωπεῖτο ἀπό τόν Μητροπολίτη Νικαίας Βησσαρίωνα, ὁ ὁποῖος πίστευε ὅτι ἡ διατήρηση τῆς Αὐτοκρατορίας θά προερχόταν ἀπό τήν συμμαχία μέ τόν Πάπα καί τήν ἕνωση τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας μέ τό Βατικανό.

Τό δεύτερο ρεῦμα ἐκφραζόταν ἀπό τόν Γεώργιο Γεμιστό Πλήθωνα, ὁ ὁποῖος πρότεινε τήν ἐπιστροφή τοῦ Κράτους στά ἀρχαῖα πλατωνικά πρότυπα, μάλιστα ὁ ἴδιος ἦταν Πλατωνιστής φιλόσοφος καί συνετέλεσε στήν στροφή τῆς δυτικῆς Ἀναγεννήσεως ἀπό τόν Ἀριστοτελισμό στόν Πλατωνισμό.

Τό τρίτο ρεῦμα ἐκπροσωπεῖτο ἀπό τόν Γεώργιο-Γεννάδιο Σχολάριο, ὁ ὁποῖος ἐξέφραζε στό θέμα αὐτό τίς ἀπόψεις τοῦ ἁγίου Μάρκου τοῦ Εὐγενικοῦ, καί πίστευε ὅτι τό Γένος γιά νά σωθῆ ἀπό τήν καταστροφή θά πρέπει νά στηριχθῆ στίς πνευματικές δυνάμεις του, πού εἶναι ἡ ὀρθόδοξη παράδοση, ὅπως διατυπώθηκε κατά τούς ἡσυχαστικούς ἀγῶνες, μέ κύρια μορφή τόν ἅγιο Γρηγόριο τόν Παλαμᾶ.

Τά δύο πρῶτα ρεύματα (Βησσαρίων, Πλήθων) διαψεύσθηκαν παταγωδῶς. Οὔτε ὁ Πάπας καί οἱ δυτικοί ἄρχοντες εἶχαν τήν δυνατότητα νά βοηθήσουν ἀποτελεσματικά τήν ἐναπομείνασα τότε Ρωμαϊκή Αὐτοκτατορία, τήν σκιά τοῦ ἑαυτοῦ της, οὔτε φυσικά ἦταν δυνατόν νά ἐπιστρέψη μονομερῶς ἡ ἀρχαία ἑλληνική φιλοσοφία, κυρίως ἡ πλατωνική, τήν ὁποία ἐξέφραζε ὁ Γεώργιος Γεμιστός Πλήθων, ἀφοῦ αὐτή εἶχε ἤδη ἐμβαπτισθῆ στήν κολυμβήθρα τῆς Ὀρθοδόξου θεολογίας.  Ἐκεῖνο δέ πού ἄντεξε στήν σκληρή κατάσταση τῆς δουλείας πολλῶν αἰώνων, καί μάλιστα δοξάσθηκε, ἦταν ἡ ἡσυχαστική παράδοση τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ, πού ἀνέδειξε τό πνευματικό ἀνοσολογικό σύστημα τοῦ Γένους μας. Ἔτσι, ἡ ἱστορία δικαίωσε τήν ἐπιλογή τοῦ Γεωργίου-Γενναδίου Σχολαρίου, ὁ ὁποῖος ἐπρόκειτο νά ἀναδειχθῆ καί ὁ πρῶτος Πατριάρχης τοῦ ὑπόδουλου Γένους καί νά τήν ἐφαρμόση στήν πράξη.

Εἶναι σημαντικό νά σκεφθῆ κανείς ὅτι καί οἱ τρεῖς αὐτοί ἄνδρες, ἤτοι ὁ Μητροπολίτης Νικαίας Βησσαρίων, ὁ Γεώργιος Γεμιστός Πλήθων καί ὁ Γεώργιος-Γεννάδιος Σχολάριος ἦταν μέλη τῆς ἀντιπροσωπείας τοῦ Ἀνατολικοῦ Ρωμαϊκοῦ Κράτους, πού συνομιλοῦσε μέ τούς Λατίνους στήν Σύνοδο Φερράρας Φλωρεντίας τό 1438-39, μόλις δεκαπέντε χρόνια πρίν τήν Ἅλωση τῆς Βασιλεύουσας.  Ἔτσι, ἄν θεωρηθῆ ὅτι τό Ἑλληνορθόδοξο Γένος εἶναι ἕνα σῶμα, τότε πρέπει νά σκεφθῆ κανείς ὅτι αὐτό τό σῶμα δέχθηκε ἰσχυρά κτυπήματα, πληγώθηκε βαθειά, ἀλλά ταυτόχρονα ἀντέδρασε αὐτό τό πνευματικό ἀνοσολογικό σύστημα τοῦ ὀργανισμοῦ του, τό πνευματικό, θεολογικό καί πολιτιστικό DNA, τό ὁποῖο ὄχι μόνο τό κράτησε στήν ζωή, ἀλλά καί τό δόξασε κατά τήν διάρκεια τῆς ὀδυνηρῆς δουλείας, πού δέν ἦταν μόνον ἡ Τουρκοκρατία, ἀλλά καί ἡ Φραγκοκρατία πού προηγήθηκε.

Δέν μπορεῖ κανείς νά ἐξετάση τήν ἀτμόσφαιρα τῆς Τουρκοκρατίας, ἄν δέν δῆ τά τρία αὐτά ρεύματα πού κυριαρχοῦσαν πρίν τήν ἔναρξή της. Καί δέν μπορεῖ κανείς ἀκόμη νά ἀρνηθῆ νά δῆ τήν πραγματικότητα, ὅτι δηλαδή ἡ ὀρθόδοξη αὐτοσυνειδησία τοῦ Γένους ἄντεξε στήν σκληρή κατάσταση τῆς δουλείας μέ τό πείραμα τοῦ Γεωργίου-Γενναδίου Σχολαρίου, ἐνῶ οἱ ἐπιλογές τοῦ Μητροπολίτου Νικαίας Βησσαρίωνος καί τοῦ Γεωργίου Γεμιστοῦ Πλήθωνος ἀπέτυχαν. Αὐτό φαίνεται ἀπό τό ὅτι οἱ Ὀρθόδοξοι Χριστιανοί πού ἔχασαν τήν φιλοκαλική ἡσυχαστική παράδοση, ἔχασαν καί τήν Ὀρθοδοξία καί τήν ἑλληνική γλώσσα καί παιδεία. Αὐτό τό δείχνουν ἔκδηλα οἱ Ὀρθόδοξοι Ἕλληνες τῆς Κάτω Ἰταλίας καί τῆς Σικελίας.

2. Τά ποικιλώνυμα ρεύματα στήν Δύση καί τήν Ἀνατολή κατά τήν διάρκεια τῆς Τουρκοκρατίας καί οἱ ἀντιστάσεις σέ αὐτά

Ἐγράφησαν πολλά βιβλία γύρω ἀπό τήν οὐσιαστική αὐτή πλευρά τῆς ἱστορίας μας. Νά μνημονεύσω τρία ἀπό αὐτά: τό δίτομο ἔργο τοῦ Στῆβεν Ράνσιμαν «Ἡ Μεγάλη Ἐκκλησία ἐν αἰχμαλωσίᾳ»∙ τά κείμενα πού ἔγραψε ὁ π. Γεώργιος Μεταλληνός, Καθηγητής Πανεπιστημίου, εἰδικότερα τό βιβλίο «Τουρκοκρατία»∙ καί τό ἔργο τοῦ Γιώργου Καραμπελιᾶ «Ἐκκλησία καί Γένος ἐν αἰχμαλωσίᾳ».

Δέν ὑπάρχει ἀμφιβολία ὅτι ἡ νοοτροπία τῶν Ὀθωμανῶν, ὅπως φάνηκε στόν διάλογο πού ἔγινε τόν 14ο αἰώνα μεταξύ τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ καί τῶν Μουσουλμάνων θεολόγων, πού εἰσέρρευσε μέσα στόν χῶρο τῆς Χριστιανικῆς Ρωμαϊκῆς Αὐτοκρατορίας, ἐπηρέασε πολλούς, ἄλλοτε μέ τίς ἀλλαξοπιστίες, ἄλλοτε μέ τόν γενιτσαρισμό καί ἄλλοτε μέ τόν διαρκῆ φόβο καί τίς πιέσεις.  Ἐπίσης, προβλήματα δημιουργήθηκαν ἀπό τήν δυτική προπαγάνδα, ἄλλοτε ἀπό τό Βατικανό καί ἄλλοτε ἀπό τούς Προτεστάντες, πού δημιούργησαν ἐσωτερικά προβλήματα κυρίως μέ τήν παρέμβαση τῶν ξένων Πρεσβειῶν στήν Κωνσταντινούπολη.  Ὁ δυτικός διαφωτισμός μέ τό δεϊστικό περιεχόμενό του καί τήν ἀντιδραστική προοπτική του ἔναντι τοῦ δυτικοῦ Χριστιανισμοῦ, ὁ ὁποῖος Χριστιανισμός ἐκφραζόταν ἀπό τόν δυτικό σχολαστικισμό μέ τήν μεταφυσική του νοοτροπία, ἄσκησε διάφορες ἐπιδράσεις καί στήν θεολογία τῶν ὑποδούλων Ρωμηῶν.

Ὅλες αὐτές οἱ ἐπιδράσεις δημιούργησαν ἀναπόφευκτα στό ἐσωτερικό τοῦ Γένους μας ἀντιθέσεις καί ἀντιπαραθέσεις, πού ἐκδηλώθηκαν μέ βίαιο τρόπο. Χαρακτηριστικές ἦταν οἱ περιπτώσεις τοῦ Κυρίλλου Λούκαρι (1570-1638) καί τοῦ Κυρίλλου τοῦ Ε', τό 1755.  Πάντως, στήν «καθ’ ἡμᾶς Ἀνατολή» ὑπῆρχαν ἰσχυρές πνευματικές ἀντιστάσεις καί παρά τίς ἔξωθεν ἐπιρροές δέν ἀλλοιώθηκε ἡ παράδοση τοῦ τόπου μας.

Ἡ Ἐκκλησία μέ τό συνοδικό της σύστημα, σύμφωνα μέ τό μουσουλμανικό δίκαιο, ἔπαιξε ἑνοποιητικό ρόλο, ὅπως τό ἀναλύει ὁ Charles Frazee.  Tό κοινοτικό σύστημα τῆς Δημογεροντίας κράτησε τήν ἀγρυπνοῦσα συνείδηση τῆς Ρωμηοσύνης, ὅπως φαίνεται στούς Κανονισμούς πού δημοσίευσε ὁ καθηγητής Χαράλαμπος Παπαστάθης.  Ἡ παιδεία μέ τήν θεολογία ἔπαιξε σημαντικό ρόλο, ὅπως τό περιγράφει θαυμάσια ὁ Gerhard Podskalsky (Γκέρχαντ Ποντσάλσκυ).

Τά Μοναστικά Κέντρα, ὅπου βιωνόταν ἡ ἡσυχαστική παράδοση μέ τούς ἁγίους, πού ἐμφανίσθηκαν καί καθοδηγοῦσαν τόν λαό, ὑπῆρξαν ἑστίες ἀντιστάσεως. Ὁ ἡσυχασμός πού μεταδόθηκε σέ ὅλους τούς λαούς τῶν Βαλκανίων ὑπῆρξε ἕνα δυνατό κίνημα ἀντιστάσεως τῶν ὑποδούλων Ρωμηῶν.  Τό πραγματικό Συναξάρι αὐτῆς τῆς περιόδου, ὅπου φαίνεται ἡ προσφορά τῶν Νεομαρτύρων, εἶναι τό βιβλίο τοῦ ἁγίου Νικοδήμου τοῦ Ἁγιορείτου μέ τίτλο «Νέο Μαρτυρολόγιο». Ὁ βίος καί οἱ διδαχές καί τό μαρτύριο τοῦ ἁγίου Κοσμᾶ τοῦ Αἰτωλοῦ ἔπαιξαν σημαντικό ρόλο στήν διατήρηση τῆς παραδόσεως τοῦ Γένους μας.

Μέσα στήν προοπτική αὐτή πρέπει νά ἐνταχθῆ καί τό ἔργο καί οἱ δοκιμασίες τῆς ἁγίας Φιλοθέης τῆς Ἀθηναίας, «τῆς κυρᾶς τῶν Ἀθηνῶν» πού ἔκανε ἕνα μεγάλο ἔργο, τό ὁποῖο ἀκτινοβόλησε σέ ὅλες στίς ἐποχές, ὅπως ἀναλύεται εὔστοχα στόν τόμο πού παρουσιάζεται σήμερα.  Ἔτσι, ὁ τύπος τοῦ ἐπαναστημένου Ἕλληνα-Ρωμηοῦ δέν ἦταν ὁ τύπος πού διαμορφώθηκε ἀπό τίς ἀρχές τοῦ Διαφωτισμοῦ, ἀλλά ἀπό τίς ἀρχές τῆς Ἑλληνορθόδοξης Παράδοσης, ὅπως φαίνεται στά ἀπομνημονεύματα τῶν πολεμιστῶν, ἰδίως στά Ἀπομνημονεύματα τοῦ Στραγητοῦ Μακρυγιάννη καί στίς Ἐθνοσυνελεύσεις.

3. Μετά τήν Ἐπανάσταση τοῦ 1821

Ὁ π. Ἰωάννης Ρωμανίδης μέ τίς πρωτότυπες ἔρευνές του πάνω στό θέμα αὐτό ἔδειξε ὅτι ἡ Γαλλική ἐπανάσταση ἦταν ἐπανάσταση τῶν ὑποδούλων Ρωμηῶν ἐναντίον τῶν Φράγκων κατακτητῶν, ἀλλά κατά τήν πορεία της προδόθηκε. Τό ἴδιο καί ἡ Ἑλληνική ἐπανάσταση ἦταν ἐπανάσταση τῶν ὑποδούλων Ρωμηῶν ἐναντίον τῶν Τούρκων κατακτητῶν, ἀλλά ἐν τῷ μεταξύ προδόθηκε καί αὐτή μέ τήν κατάργηση τῆς Ρωμηοσύνης καί τήν ἀλλοίωση τῆς Ὀρθοδοξίας κατά τά πρότυπα τῶν Δυτικῶν, ὁπότε ἐπιχειρήθηκε ἡ ἐκθεμελίωση τῆς ἐμπειρικῆς θεολογίας μέ τό σχέδιο δυτικοποιήσεως τῆς Ὀρθοδοξίας. Αὐτό φάνηκε ἀπό τήν ἀρχή, δηλαδή ἀπό τήν φυλάκιση τοῦ Ρήγα Φεραίου καί τήν προβολή τοῦ Ἀδαμάντιου Κοραῆ. Κάτι ἀνάλογο ἔγινε καί μέ τήν Ἑλληνική ἐπανάσταση τοῦ 1821.

Εἶναι χαρακτηριστικό ὅτι στόν ἐπαναστατημένο χῶρο ἀπό τίς πρῶτες Ἐθνοσυνελεύσεις (1822-1832) προσπαθοῦσαν, μέ τήν ἐπίδραση τῶν Δυτικῶν, νά καθορισθῆ τί σημαίνει τό ὄνομα Ἕλληνας, γιατί ἤθελαν νά διαφοροποιηθοῦν ἀπό τό ὄνομα Γραικός-Ρωμηός. Πρόκειται γιά μιά τεχνητή διάκριση μεταξύ Ἑλλήνων καί Ρωμαίων-Ρωμηῶν, πού ὑποστήριζαν οἱ τότε Μεγάλες Δυνάμεις.

Τό σχέδιο τοῦ Ἰωάννου Καποδίστρια, τοῦ πρώτου Κυβερνήτη τῆς Ἑλλάδος, πού τό ὑπέβαλε στήν Ρωσία γιά νά ἀναδιοργανωθῆ ἡ Ὀθωμανική Ρούμελη σέ Ὁμοσπονδία πέντε αὐτονόμων Κρατῶν (Δακία, Σερβία, Μακεδονία, Ἤπειρος καί Ἑλλάδα) μέ ἐλεύθερη πρωτεύουσα τήν Κωνσταντινούπολη, ἀπορρίφθηκε ἀπό τήν Ρωσία, ἡ ὁποία προκάλεσε καί πυροδότησε τόν ἐθνοφυλετισμό τῶν λαῶν τῆς Βαλκανικῆς, ὁπότε ἐπιλέχθηκε ἡ βαλκανοποίηση, δηλαδή ἡ δημιουργία ἀνεξαρτήτων ἐθνικῶν Κρατῶν στά Βαλκάνια, γιά νά διασπασθῆ τό ὅραμα τῆς ἀνασυστάσεως τῆς Χριστιανικῆς Ρωμαϊκῆς Αὐτοκρατορίας. Αὐτό, βέβαια, εἶχε τραγική κατάληξη γιά τόν ἴδιο τόν ἐμπνευστή τῆς Ὁμοσπονδίας τῆς Βαλκανικῆς. Τό ἴδιο τραγική κατάληξη εἶχε καί ὁ Ὄθων, ὁ ὁποῖος εἶχε καταργήσει τήν διάκριση μεταξύ Ἑλλήνων καί Ρωμηῶν καί διόρισε σέ δημόσεις θέσεις πολλούς Ρωμηούς, μέ ἀποτέλεσμα νά ἐκραγῆ ἡ Ἐπανάσταση τοῦ Σεπτεμβρίου 1843.

Ὅταν ὅμως μέ τό Πρωτόκολλο τοῦ Λονδίνου (30-1-1836) καθορίσθηκε ἡ διάκριση μεταξύ «Hellenes» καί «Grecs», τότε καθορίσθηκε ποιοί Γραικοί ἔχουν δικαίωμα μετανάστευσης στήν Ἑλλάδα. Αὐτό ἐξηγεῖ γιατί ὁ Ὄθων ἔφερε τόν τίτλο «Βασιλεύς τῆς Ἑλλάδος», καί ὄχι τῶν Ἑλλήνων, ἐνῶ ὁ Γεώργιος Α' ἔφερε τόν τίτλο «Βασιλεύς τῶν Ἑλλήνων». Ἔτσι, τελικά διακρίθηκαν οἱ Ἕλληνες ἀπό τούς Γραικούς-Ρωμηούς μέ τήν ἱκανοποίηση τῶν Τούρκων.

Μἐσα ἀπό αὐτή τήν προοπτική πρέπει νά δοῦμε καί τά σύγχρονα ἱστορικά καί πολιτικά γεγονότα.

Μακαριώτατε Ἀρχιεπίσκοπε Ἀθηνῶν καί Πάσης Ἑλλάδος

Ἡ ἐκδήλωση αὐτή, ἀλλά καί ἡ ἔκδοση τοῦ τόμου αὐτοῦ γιά τό ἔργο τῆς ἁγίας Φιλοθέης εἶναι ἐπίκαιρη, γιατί, ὅπως προσφυῶς ἔχει ὑποστηριχθῆ, στίς ἡμέρες μας ἀναπτύσσονται μέ ταχύτατο ρυθμό διάφορα «ἐθνοαποδομητικά ρεύματα».

Ὁ καθηγητής Φώτης Δημητρακόπουλος ἔχει ὑποστηρίξει ὅτι συνήθως οἱ λόγιοι εἶναι ἐκφραστές ξένων πρός τήν παράδοσή μας ἀντιλήψεων, ἐνῶ οἱ λογοτέχνες μας ἐκφράζουν αὐτήν τήν παράδοση τοῦ λαοῦ.

Ἐπίσης, ὁ Γιῶργος Καραμπελιᾶς στό βιβλίο του «Ἡ ἀποστασία τῶν διανοουμένων» ἀσκεῖ βαθειά κριτική σέ τέτοιες «ἐθνοαποδομητικές τάσεις» τῶν διανοουμένων, οἱ ὁποῖοι ἀντί νά εἶναι ἡ «συνείδηση» τοῦ λαοῦ τους, ἀπομακρύνονται ἀπό αὐτήν. Ἀλλά καί ὅσοι Ὀρθόδοξοι ἀντιδροῦν σέ τέτοιες ἀλλοτριωτικές τάσεις, ἄλλοι στρέφονται στήν Δύση καί γίνονται ὑπέρμαχοι τοῦ «Προτεσταντικοῦ χρόνου», καί ἄλλοι στρέφονται στήν θεωρία τῆς «νεο-οθωμανικῆς Ἀνατολῆς».

Ἡ Ἕλλη Σκοπετέα, στό βιβλίο της μέ τίτλο «Τό Πρότυπο Βασίλειο καί ἡ Μεγάλη Ἰδέα», ἀπέδειξε ὅτι στήν ἔναρξη τῆς Ἐπαναστάσεως τοῦ 1821 γινόταν διάκριση μεταξύ «αὐτοχθόνων» καί «ἑτεροχθόνων» καί ὅτι οἱ Δυτικοί μέ τήν ἀνεξαρτησία τῆς Ἑλλάδος θέλησαν νά συνδέσουν τό Νέο Κράτος μέ τήν Ἀρχαία Ἑλλάδα, ἀποσυνδέοντάς το ἀπό τήν Ρωμαϊκή Αὐτοκρατορία, νά τό ἀποκόψουν ἀπό τό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο καί νά τό προσανατολίσουν στήν Δύση.

Σέ αὐτήν, λοιπόν, τήν ἐποχή πρέπει νά στηριχθοῦμε στήν αὐτοσυνειδησία μας καί τήν ζωοποιό παράδοση πού ἐξέφραζε ἡ ὁσία Φιλοθέη ἡ Ἀθηναία, πού ἀπεδείχθηκε ἕνα λαμπρό ἀστέρι πού λάμπει μέχρι σήμερα, ὅπως τό διασώζει ἡ Ἐκκλησία.

Μέσα σέ αὐτή τήν προοπτική ἔχει ἀξία ἡ σημερινή ἐκδήλωση, διαφορετικά θά εἶναι σάν μιά ἐκδήλωση παροδική, ὅπως δυστυχῶς πολλές ἄλλες.

Εὐχαριστῶ γιά τήν προσοχή σας.