Κύριο Θέμα: «Ἅγιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης∙ φορέας τῆς Ἐκκλησιαστικῆς Παραδόσεως»

Ε' Θεολογικό Συνέδριο Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ναυπάκτου

Video Συνεδρίου

Τό Σάββατο 5 Ὀκτωβρίου 2019, τό πρωΐ, 9:00-14:30, πραγματοποιήθηκε στήν Ναύπακτο καί στό Πνευματικό Κέντρο τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως, τό Ε' Θεολογικό Συνέδριο τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ναυπάκτου καί Ἁγίου Βλασίου μέ γενικό θέμα «Ἅγιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης∙ φορέας τῆς Ἐκκλησιαστικῆς Παραδόσεως».

Τό Συνέδριο πού ἔχει γίνει θεσμός πραγματοποιεῖται στά πλαίσια τῆς ἑορτῆς τοῦ ἁγίου Ἱεροθέου καί ἀποτελεῖ συνέχεια τῆς ἑορτῆς τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Ναυπάκτου καί Ἁγίου Βλασίου κ. Ἱεροθέου.

Τό πρωί 7:00-8.30 τελέσθηκε θεία Λειτουργία στόν Ἱερό Μητροπολιτικό Ναό τοῦ Ἁγίου Δημητρίου.

Ἔπειτα, στήν κατάμεστη Αἴθουσα τοῦ Πνευματικοῦ Κέντρου, μετά τά ἐπίκαιρα τροπάρια πού ἔψαλε χορός Ἱεροψαλτῶν ὑπό τόν κ. Παντελῆ Ἀναστασόπουλο, ἀκολούθησαν τά μηνύματα καί οἱ χαιρετισμοί τῶν ἐπισήμων.

Ὁ Σεβ. Μητροπολίτης κ. Ἱερόθεος ἀνέγνωσε τά μηνύματα τοῦ Παναγιωτάτου Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου κ. Βαρθολομαίου καί τοῦ Μακαριωτάτου Ἀρχιεπισκόπου Ἀθηνῶν καί Πάσης Ἑλλάδος κ. Ἱερωνύμου.

Ὁ Παναγιώτατος στό μήνυμά του ἀνέφερε, μεταξύ ἄλλων:

«...Συνεχίζετε τήν ὡραίαν παράδοσιν θεολογικῶν συναντήσεων, ἀναγνωρίζοντες εἰς τήν θεολογίαν τήν θέσιν καί τήν ἀξίαν τήν ὁποίαν ὀφείλει νά κατέχῃ εἰς τήν ζωήν τῆς Ἐκκλησίας. ... Ἐπαινοῦμεν δέ καί τήν ἀφιέρωσιν τοῦ παρόντος Συνεδρίου εἰς τόν Ἅγιον Νικόδημον τόν Ἁγιορείτην ὡς φορέα τῆς ἐκκλησιαστικῆς παραδόσεως ὁ Ἅγιος ἔζησεν ὅλον τόν βίον του ἐν προσευχῇ καί ἐν ἄκρᾳ ταπεινοφροσύνῃ, ζητῶν νά μεταλαμπαδεύσῃ εἰς τούς πιστούς τήν νοεράν προσευχήν, τήν νηπτικήν ἄσκησιν, τήν συχνήν συμμετοχήν εἰς τήν ἐκκλησιαστικήν λατρείαν καί τήν σπουδήν τῆς Πατερικῆς σοφίας. ... Ὁ Ἅγιος Νικόδημος εἶναι φορεύς μιᾶς Παραδόσεως, ἡ ὁποία εἶναι παρουσία ζῶσα καί ζωοποιός εἰς τήν ζωήν τῆς Ἐκκλησίας. Δέν ὑπάρχει εἰς τήν Ἐκκλησίαν περίοδος χωρίς Ἁγίους καί Μάρτυρας τῆς πίστεως, χωρίς τάς χαρισματικάς μορφάς τῆς πνευματικότητος, τῆς ἀσκήσεως, τῆς θυσιαστικῶς ἀγαπώσης καρδίας. Ἡ ἁγιότης, ἡ ἀναγνώρισις Ἁγίων καί ἡ ἁγιοκατάταξις ἀνήκουν εἰς τόν πυρῆνα τῆς ζωῆς τῆς Ἐκκλησίας. ... Μέ αὐτάς τάς σκέψεις, κατασπαζόμενοι ἀδελφοποθήτως τήν ὑμετέραν προσφιλεστάτην Ἱερότητα ἐπί τῇ ὀνομαστικῇ ἑορτῇ, εὐχαριστοῦμεν διά τήν ἀποστολήν τοῦ προσφάτως κυκλοφορηθέντος πονήματος ὑμῶν Τό συνοδικό καί ἱεραρχικό πολίτευμα τῆς Ἐκκλησίας μέ ἀναφορά στό Οὐκρανικό ζήτημα, διά τοῦ ὁποίου ἐξαίρετε τήν "ὀμορφιά τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησιολογίας" καί προβάλλετε τήν ἐκκλησιολογικῶς καί κανονικῶς τεθεμελιωμένην θέσιν ὅτι «τό πολίτευμα τῆς Ἐκκλησίας εἶναι "συνοδικόν ἱεραρχικῶς" καί "ἱεραρχικόν συνοδικῶς"» (ὅλο τό μήνυμα τοῦ Παναγιωτάτου δημοσιεύεται στό παράρτημα τοῦ παρόντος).

Ὁ Μακαριώτατος στό δικό του μήνυμα ἀνέφερε, μεταξύ ἄλλων:

«Ἡ Ἐκκλησία μας βλέπει σ’ αὐτόν (τόν ἅγιο Νικόδημο) ἕνα νέο Πατέρα τῆς Ἐκκλησίας πού, μέ γνώση καί ὀξύνοια, μᾶς μεταφέρει τή θεολογία τῶν μεγάλων Πατέρων τοῦ παρελθόντος. Ἕνα πνευματικό δάσκαλο καί μυσταγωγό πού δεσπόζει στό πνευματικό στερέωμα τῆς Ἐκκλησίας μας καί ὁδηγεῖ τούς χριστιανούς στή σωτηρία. Συγχαίρω τόν Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη Ναυπάκτου καί Ἁγίου Βλασίου κ. Ἱερόθεο καί εὔχομαι μέ τήν εὐκαιρία καί τῆς ὀνομαστικῆς του ἑορτῆς πολυετῆ καί ἀγλαόκαρπο τήν ἀρχιερατική διακονία» (ὅλο τό μήνυμα τοῦ Μακαριωτάτου δημοσιεύεται στό παράρτημα τοῦ παρόντος).

Στήν συνέχεια ἀπηύθυνε χαιρετισμό ὁ Βουλευτής Αἰτωλοακαρνανίας κ. Δημήτριος Κωνσταντόπουλος, καί μεταξύ ἄλλων εἶπε: «Σεβασμιώτατε, νά εὐχηθῶ ὑγεία, δύναμη καί μακροημέρευση. Νά τονίσω ὅτι ἀποτελεῖτε πυξίδα γιά τόν ἁπλό καί σύγχρονο κόσμο μέ τό πλούσιο συγγραφικό, θεολογικό καί ἐκκλησιαστικό σας ἔργο... Εἶναι μεγάλη τιμή καί χαρά νά παρευρίσκομαι σήμερα στό Θεολογικό Συνέδριο πού διοργανώνει ἡ Ἱερή Μητρόπολη Ναυπάκτου καί Ἁγίου Βλασίου γιά 5η συνεχῆ χρονιά. Ἕνα συνέδριο πού ἔχει γίνει θεσμός γιά τήν πόλη μας, τή Ναύπακτο, καί παρέχει τήν εὐκαιρία γιά συζήτηση καί ἀνάδειξη σημαντικῶν θεολογικῶν θεμάτων μέ τή συμμετοχή διακεκριμένων καθηγητῶν καί πατέρων, λαμπρῶν πνευματικῶν προσωπικοτήτων. Τό σημερινό συνέδριο εἶναι ἀφιερωμένο στόν Ἅγιο Νικόδημο τόν Ἁγιορείτη. Ὁ Ἅγιος Νικόδημος ἔζησε τόν 18ο αἰώνα, πρίν τήν ἑλληνική ἐπανάσταση καί μέ τό ἔργο του ἐνδυνάμωσε τήν πίστη τῶν ὑπόδουλων Ἑλλήνων, στήριξε τήν ταυτότητά τους, ἑλληνική καί χριστιανική. ... Ἦταν πραγματικά ἕνα φαινόμενο τῆς ἐποχῆς του. Εἶχε ἑλληνική καί χριστιανική παιδεία καί γνώριζε ἄριστα τήν ὁμηρική γλώσσα, τήν ἀρχαία ἑλληνική φιλοσοφία καί τή συνδύαζε μέ τή χριστιανική πίστη. ... Θερμά συγχαρητήρια στήν Ἱερά Μητρόπολη γιά τή διοργάνωση, τό πλούσιο καί ἀγόγγυστο ἔργο της».

Ὁ Δήμαρχος Ναυπακτίας κ. Βασίλειος Γκίζας, στόν χαιρετισμό του εἶπε, μεταξύ ἄλλων, «νομίζω ὅτι τό ἰδιαίτερο χαρακτηριστικό τῶν Συνεδρίων τῆς Μητροπόλεως ἀλλά καί τό στίγμα τοῦ Μητροπολίτη εἶναι ὅτι δέν συζητᾶμε ἐδῶ γενικά καί τετριμμένα γιά θεολογικά θέματα οὔτε ἁπλῶς ἀνταλλάσσουμε ἀπόψεις, ἀλλά γίνεται προσπάθεια γιά διείσδυση στά βαθύτερα πατερικά μηνύματα καί κυρίως στήν παράδοση, πού ἀποτελεῖ ζωή γιά τήν Ἐκκλησία». Καί ἀναφέρομενος στό θέμα τοῦ Συνεδρίου καί στόν ἅγιο Νικόδημο εἶπε: «Θεωρῶ ὅτι τό κομβικό σημεῖο στήν ὅλη του βιοτή καί τό ἔργο του, πού τόν κατατάσσει πραγματικά ὡς φορέα τῆς παραδόσεως, μεταξύ τῶν πολλῶν του χαρισμάτων, εἶναι αὐτό, τό ὅτι ἀντιστρατεύθηκε σέ αὐτήν τήν παθογένεια πού ὀνομάζεται ἐκκοσμίκευση τῆς Ἐκκλησίας». Καί κατέληξε: «Εὔχομαι χρόνια πολλά στόν Μητροπολίτη γιά τήν ὀνομαστική του ἑορτή καί τοῦ εὔχομαι νά συνεχίζη καί αὐτός, ὅπως ἤδη τό κάνει σέ μεγάλο βαθμό, στά χνάρια τοῦ ἁγίου Νικοδήμου τοῦ Ἁγιορείτη, δηλαδή στό νά καταπολεμᾶται ἡ ἔννοια αὐτή τῆς ἐκκοσμίκευσης καί στήν σύγχρονη Ἐκκλησία».

Ἐπίσης ἀπηύθυναν χαιρετισμό ὁ Ἀστυνομικός Διευθυντής Αἰτωλίας κ. Ἰωάννης Νταλαχάνης καί ὁ Πρόεδρος τοῦ Δικηγορικοῦ Συλλόγου Μεσολογγίου καί Ναυπάκτου κ. Χρῆστος Παΐσιος.

*

Ἔπειτα, ὁ Σεβασμιώτατος κ. Ἱερόθεος ἔκανε μιά σύντομη εἰσαγωγική ὁμιλία, στήν ὁποία συνέδεσε τό θέμα τοῦ Συνεδρίου μέ τήν ἐπέτειο τῶν 200 ἐτῶν τῆς Ἑλληνικῆς Ἐπαναστάσεως καί τόνισε τήν ἀξία τοῦ ἁγίου Νικοδήμου, θυμίζοντας λόγους τοῦ ἀειμνήστου Μοναχοῦ Θεοκλήτου Διονυσιάτη. (Ὁλόκληρη δημοσιεύεται στό παράρτημα τοῦ παρόντος.)

Ἀκολούθησαν οἱ εἰσηγήσεις. Οἱ εἰσηγητές τοῦ Συνεδρίου καί οἱ ἀντίστοιχες εἰσηγήσεις τους (περιλήψεις τῶν εἰσηγήσεων δημοσιεύονται στό παράρτημα τοῦ παρόντος) ἦταν οἱ ἑξῆς:

Ἀρχιμανδρίτης Βενέδικτος Νεοσκητιώτης, Γέρων Ἱ.Κελλίου Ἁγίου Σπυρίδωνος Νέας Σκήτης Ἁγίου Ὄρους, μέ θέμα: Βίος καί ἔργα τοῦ ἁγίου Νικοδήμου (τήν εἰσηγήσή του ἀνέγνωσε ὁ Πρωτοσύγκελλος τῆς Μητροπόλεως Ἀρχιμ. Καλλίνικος Γεωργᾶτος). Ἀρχιμανδρίτης Ἀρίσταρχος Γκρέκας, Ἐπίκουρος Καθηγητής Θεολογικῆς Σχολῆς Ἀθηνῶν μέ θέμα:            Ὁ ἅγιος Νικόδημος ὡς ἑρμηνευτική κλείδα τῆς Ὀρθοδόξου Παραδόσεως τῶν Πατέρων τῆς πρώτης χιλιετίας. Ἀρχιμανδρίτης π. Γρηγόριος Παπαθωμᾶς, Καθηγητής Θεολογικῆς Σχολῆς Ἀθηνῶν, μέ θέμα: Λόγοι συγγραφῆς καί μεθοδολογία τῆς κατάρτισης τοῦ Πηδαλίου. Συμεών Πασχαλίδης, Καθηγητής Θεολογικῆς Σχολῆς Θεσσαλονίκης, μέ θέμα: Ἡ ὁμολογία τῆς πίστεως καί οἱ προϋποθέσεις αὐτῆς στούς Νεομάρτυρες κατά τό ἁγιολογικό ἔργο τοῦ ἁγίου Νικοδήμου. Μπορεῖ κάθε μάρτυρας νά εἶναι μάρτυρας πίστεως; Σεβ. Μητροπολίτης Ναυπάκτου καί Ἁγίου Βλασίου Ἱερόθεος, μέ θέμα: Τό αὐτεξούσιο στήν διδασκαλία τοῦ ἁγίου Νικοδήμου. Πρωτοπρεσβύτερος Θωμᾶς Βαμβίνης, μέ θέμα: Ἡ ἐν Χριστῷ ζωῇ (μυστήρια καί ἄσκηση): ἡ διδασκαλία τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ στά συγγράμματα τοῦ ἁγίου Νικοδήμου.

Ἀκολούθησαν ἐρωτήσεις πρός τούς εἰσηγητές καί συζήτηση, πού παρέτεινε τό Συνέδριο μία ὥρα ἐπί πλέον, μέ ἀμείωτο τό ἐνδιαφέρον.

Τέλος, ὁ Σεβασμιώτατος συγκεφαλαίωσε τά λεχθέντα, ὑπογραμμίζοντας μερικά βασικά σημεῖα τοῦ Συνεδρίου, ἤτοι:

1. Τό Συνέδριό μας ἔκανε μιά μικρή προσπάθεια προσεγγίσεως τῆς θεολογίας καί τῆς προσφορᾶς τοῦ μεγάλου αὐτοῦ θεολόγου τῆς Ἐκκλησίας μας.
2. Ὁ ἅγιος Νικόδημος ἀφομοίωσε ὅλη τήν διδασκαλία τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας μέσα ἀπό τήν φλεγόμενη καρδιά του ἀπό ἀγάπη στόν Θεό καί τήν Ἐκκλησία. Αὐτή ἡ ἀφομοίωση φαίνεται ἐκτός τῶν ἄλλων καί στό «Συμβουλευτικόν Ἐγχειρίδιον» καί τό «Ἑορτοδρόμιον».
3. Ὁ ἅγιος Νικόδημος εἶχε ἀντιδράσεις καί ἀπό τόν διάβολο, πού τόν πολέμησε ποικιλοτρόπως, καί ἀπό μοναχούς καί συναγωνιστές του, ἀλλά ἐκεῖνος ἀντιμετώπιζε τίς ἀντιδράσεις αὐτές μέ ἀπαθῆ τρόπο, δεῖγμα ὅτι ἦταν θεούμενος.
4. Ἡ διδασκαλία τοῦ ἁγίου Νικοδήμου ἦταν σημαντική στήν ἐποχή του γιά τήν διατήρηση τῆς ὀρθοδόξου παραδόσεως καί γιά τήν προετοιμασία τῆς Ἐπαναστάσεως, ἀλλά εἶναι σημαντική καί γιά τήν ἐποχή μας, γιατί συνδέει τήν ὀρθόδοξη πίστη μέ τήν μυστηριακή ζωή τῆς Ἐκκλησίας καί τήν νηπτική-ἡσυχαστική παράδοση.

*

Ὁ Σεβασμιώτατος εὐχαρίστησε τούς συντελεστές καί ὅσους βοήθησαν ποικιλοτρόπως στήν διοργάνωσή του, ἤτοι: τούς Εἰσηγητές, τούς Ἐπισήμους προσκεκλημένους, τόν τηλεοπτικό σταθμό «Λύχνος» τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Πατρῶν, τόν τεχνικό Δημήτριο Ἰωάννου, τόν κ. Ἀντώνιο Ποταμίτη καί τήν Βιοτεχνία του μέ τά προϊόντα «Εὐλογία», τούς διαφόρους δωρητές πού ἔδωσαν χρηματικά ποσά γιά τό Συνέδριο, τήν Ἀστυνομία καί Τροχαία Ναυπάκτου, ὅσους βοήθησαν ἐφέτος στήν συντήρηση τοῦ Πνευματικοῦ Κέντρου γιά νά στεγάζη τίς δραστηριότητες τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως (Βιβή Λαγαροῦ, Παναγιώτα Κοτρώνη, Ἑταιρεία Πασίση, Χαράλαμπο Σύψα, ἀνώνυμο), τίς κυρίες τῶν Συνδέσμων Ἀγάπης τῶν Ναῶν τῆς πόλη μας γιά τήν ἐξυπηρέτηση τῶν συνέδρων καί ὅλους τούς συνεργάτες.

Μετά τό Συνέδριο παρετέθη τράπεζα πρός τιμήν τῶν Εἰσηγητῶν στήν αἴθουσα ἐκδηλώσεων τοῦ Ἱεροῦ Μητροπολιτικοῦ Ναοῦ Ἁγίου Δημητρίου.

Φωτογραφίες

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

Μήνυμα Παναγιωτάτου Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου κ. Βαρθολομαίου:

«Ἱερώτατε Μητροπολῖτα Ναυπάκτου καί Ἁγίου Βλασίου, ἐν Ἁγίῳ Πνεύματι ἀγαπητέ ἀδελφέ καί συλλειτουργέ τῆς ἡμῶν Μετριότητος κύριε Ἱερόθεε, χάρις εἴη τῇ ὑμετέρᾳ Ἱερότητι καί εἰρήνη παρά Θεοῦ.

Χαιρετίζομεν ἐκ Φαναρίου τήν ἐν τῇ θεοτηρήτῳ ὑμῶν Ἐπαρχίᾳ διοργάνωσιν τοῦ Ε΄ Θεολογικοῦ Συνεδρίου μέ θέμα «Ὁ Ἅγιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης, φορέας τῆς ἐκκλησιαστικῆς Παραδόσεως», ἐπ’ εὐκαιρίᾳ τῶν ὑμετέρων ὀνομαστηρίων. Οὕτω συνεχίζετε τήν ὡραίαν παράδοσιν θεολογικῶν συναντήσεων, ἀναγνωρίζοντες εἰς τήν θεολογίαν τήν θέσιν καί τήν ἀξίαν τήν ὁποίαν ὀφείλει νά κατέχῃ εἰς τήν ζωήν τῆς Ἐκκλησίας, καί δίδοντες εἰς τούς συμμετέχοντας τήν εὐκαιρίαν νά συμπνευματισθοῦν καί νά συζητήσουν σημαντικά διά τήν ὀρθόδοξον πνευματικήν καί πολιτισμικήν ταυτότητα θέματα.

Ἐπαινοῦμεν δέ καί τήν ἀφιέρωσιν τοῦ παρόντος Συνεδρίου εἰς τόν Ἅγιον Νικόδημον τόν Ἁγιορείτην ὡς φορέα τῆς ἐκκλησιαστικῆς παραδόσεως, μέ ἀφορμήν καί συμπλήρωσιν 270 ἐτῶν ἀπό τῆς γεννήσεως καί 210 ἐτῶν ἀπό τῆς ὁσιακῆς κοιμήσεώς του. Ὁ Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης κατετάγη ὑπό τῆς Ἁγίας καί Ἱερᾶς Συνόδου τοῦ καθ’ ἡμᾶς Οἰκουμενικοῦ Θρόνου ἐπισήμως εἰς τήν «χορείαν τῶν ὁσίων» κατά τό ἔτος 1955, ἐπί πατριαρχείας τοῦ ἀοιδίμου προκατόχου τῆς ἡμῶν Μετριότητος κυροῦ Ἀθηναγόρου. Μεταξύ τῶν ὅρων ἁγιοκατατάξεως, τούς ὁποίους ἐξήτασεν ἡ Κανονική Συνοδική Ἐπιτροπή τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου, ἦτο ἡ ὁσιότης καί ἡ δεδοκιμασμένη ἁγιότης του. Πράγματι, ὁ Ἅγιος ἔζησεν ὅλον τόν βίον του ἐν προσευχῇ καί ἐν ἄκρᾳ ταπεινοφροσύνῃ, ζητῶν νά μεταλαμπαδεύσῃ εἰς τούς πιστούς τήν νοεράν προσευχήν, τήν νηπτικήν ἄσκησιν, τήν συχνήν συμμετοχήν εἰς τήν ἐκκλησιαστικήν λατρείαν καί τήν σπουδήν τῆς Πατερικῆς σοφίας. Τοῦτο ἐπέτυχεν ὁ Ἅγιος Νικόδημος καί μέσῳ τοῦ ἐντυπωσιακοῦ συγγραφικοῦ του ἔργου, τό ὁποῖον περιλαμβάνει ἐπιμέλειαν καί ἐπεξεργασίαν ἀνεκδότων κατά τό πλεῖστον κειμένων, ἀλλά καί τήν συγγραφήν νέων πονημάτων. Κορυφαῖα ἔργα τῆς νηπτικῆς θεολογίας ἀποτελοῦν ἡ Φιλοκαλία τῶν ἱερῶν νηπτικῶν, ἡ ὁποία ἐσφράγισε τήν ἀναγέννησιν τῆς Ὀρθοδόξου θεολογικῆς σκέψεως κατά τόν 19^ον καί τόν 20^ον αἰώνα, καί ὁ Εὐργετινός. Ἐν τῷ αὐτῷ πνεύματι, εἰς τόν τομέα τῆς ποιμαντικῆς, καθοριστική ὑπῆρξεν ἡ συμβολή τοῦ Ἁγίου Νικοδήμου εἰς τήν καλλιέργειαν τῆς τακτικῆς μεταλήψεως τῶν Τιμίων Δώρων, μέσῳ τοῦ ἔργου Περί συνεχοῦς Μεταλήψεως, ἀλλά καί τοῦ Ἐξομολογηταρίου, μέ τό ὁποῖον διεκρίθη καί ὡς κανονολόγος.

Ἡ νομοκανονική σκέψις τοῦ Νικοδήμου τοῦ Ἁγιορείτου ἀποτυποῦται κυρίως εἰς τό Πηδάλιον. Πρόκειται περί συλλογῆς τῶν θείων καί ἱερῶν κανόνων τῆς καθ’ ἡμᾶς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, συνοδευομένων ὑπό ἑρμηνευτικῶν σχολίων, καθώς καί σημειωμάτων ἄρσεως φαινομενικῶν ἀντινομιῶν μεταξύ τῶν κανόνων, τήν ὁποίαν ἐξέδωκεν εἰς Λειψίαν ἐν ἔτει 1800, ἀδείᾳ καί προτροπῇ τῆς Μεγάλης τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησίας. Τό Πηδάλιον ἐσημάδευσεν ἀνεξιτήλως τήν σύγχρονον Ὀρθόδοξον θεολογίαν καί τό κανονικόν δίκαιον. Συχνάκις, ὁ Ἅγιος Νικόδημος κατηγορεῖται διά τό συντηρητικόν καί νομικιστικόν πνεῦμα, τό ὁποῖον δῆθεν τό Πηδάλιον ἀποπνέει. Ἡ πραγματικότης ὡστόσον εἶναι ὅτι ὁ Ἅγιος δέν ἀπεδέχθη τήν διατήρησιν καί συνέχισιν τῶν παραδεδεγμένων ἐν τῇ ἐποχῇ του κανονικῶν πρακτικῶν. Ἀντιθέτως, μέ τήν συγγραφήν καί ἔκδοσιν τοῦ Πηδαλίου ἠγωνίσθη σθεναρῶς διά τήν ἀπάλειψιν «νενοθευμένων» και «ψευδεπιγράφων» κανόνων καί διά τήν ἀποκάθαρσιν τῆς κανονικῆς παραδόσεως ἀπό «παρεξηγημένας», «ἀλλοκότους» καί «ἐσφαλμένας» ἑρμηνευτικάς προσεγγίσεις τῶν ἱερῶν κανόνων. Δέν ἐνδιεφέρετο διά τήν συντήρησιν ἀλλά διά τήν ἀνατροπήν τῶν τότε κρατουσῶν κανονικῶν πρακτικῶν καί διά τήν ἀνανέωσιν τῆς κανονικῆς παραδόσεως, τήν ὁποίαν ἀντελαμβάνετο ὄχι ὡς μουσειακόν εἶδος ἀλλά ὡς ἀνταποκρινομένην εἰς τάς ἑκάστοτε ἀπαιτήσεις τῶν καιρῶν. Διά τόν Ἅγιον Νικόδημον οἱ κανόνες δέν ἔχουν τιμωρητικόν ἀλλά ἀποκλειστικῶς σωτηριολογικόν χαρακτῆρα, ἀποσκοποῦντες είς τό «πλανώμενον πρόβατον ἐπαναγαγεῖν, καί τρωθέν ὑπό τοῦ ὄφεως ἐξιάσασθαι....οἰκονομοῦντες σοφῶς τόν πρός τήν ἄνω λαμπροφορίαν καλούμενον ἄνθρωπον» (Κανών ΡΒ΄ τῆς ἐν Τρούλλῳ Οἰκουμενικῆς Συνόδου) καί εἶναι ξένοι πρός τόν νομικισμόν. Διά τόν Ἅγιον τό κανονικόν δίκαιον δέν εἶναι ἀποκεκομμένον ἀπό τόν ὑπαρξιακόν προβληματισμόν, ἀλλά ἀποτελεῖ ἐργαλεῖον ἐκφράσεως τῆς ἐν τῇ γῇ Ἐκκλησίας ὡς πιστῆς ἀποτυπώσεως τῆς ἐπουρανίου Βασιλείας.

Ὁ Ἅγιος Νικόδημος εἶναι φορεύς μιᾶς Παραδόσεως, ἡ ὁποία εἶναι παρουσία ζῶσα καί ζωοποιός εἰς τήν ζωήν τῆς Ἐκκλησίας. Δέν ὑπάρχει εἰς τήν Ἐκκλησίαν περίοδος χωρίς Ἁγίους καί Μάρτυρας τῆς πίστεως, χωρίς τάς χαρισματικάς μορφάς τῆς πνευματικότητος, τῆς ἀσκήσεως, τῆς θυσιαστικῶς ἀγαπώσης καρδίας. Ἡ ἁγιότης, ἡ ἀναγνώρισις Ἁγίων καί ἡ ἁγιοκατάταξις ἀνήκουν εἰς τόν πυρῆνα τῆς ζωῆς τῆς Ἐκκλησίας. Ὡς ἀπεφάνθη πνευματοκινήτως ἡ Ἁγία καί Μεγάλη Σύνοδος τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, «οἱ ἅγιοι ἐνσαρκώνουν τήν ἐσχατολογικήν ταυτότητα τῆς Ἐκκλησίας ὡς ἀέναον δοξολογίαν ἐνώπιον τοῦ ἐπιγείου καί τοῦ ἐπουρανίου θρόνου τοῦ «Βασιλέως τῆς δόξης» (Ψαλμ. κγ΄, 7) εἰκονίζοντες τήν Βασιλείαν τοῦ Θεοῦ» (Ἐγκύκλιος,§ 4). Δέν νοεῖται ἁγιότης ἐκτός τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ σώματος, ἐφ’ ὅσον αὕτη εἶναι «μετοχή τῶν ἀνθρώπων εἰς τήν ἁγιότητα τοῦ Θεοῦ ἐν τῇ «κοινωνίᾳ τῶν Ἁγίων». (ὅ.π). Ἡ ἐν Χριστῷ καί κατά Χριστόν βιοτή τῶν Ἁγίων, τά ἱερά λόγια καί τά πνευματέμφορτα συγγράμματα, τά τίμια λείψανα καί τά σεπτά εἰκονίσματά των, οἱ ἀφιερωμένοι εἰς αὐτούς ναοί καί τά ἐξωκκλήσια, ἀποτελοῦν μαρτυρίαν ὅτι «τά ἀρχαῖα παρῆλθεν, ἰδού γέγονε καινά τά πάντα» (Β΄Κορ. ε΄, 17).

Μέ αὐτάς τάς σκέψεις, κατασπαζόμενοι ἀδελφοποθήτως τήν ὑμετέραν προσφιλεστάτην Ἱερότητα ἐπί τῇ ὀνομαστικῇ ἑορτῇ, εὐχαριστοῦμεν διά τήν ἀποστολήν τοῦ προσφάτως κυκλοφορηθέντος πονήματος ὑμῶν Τό συνοδικό καί ἱεραρχικό πολίτευμα τῆς Ἐκκλησίας μέ ἀναφορά στό Οὐκρανικό ζήτημα, διά τοῦ ὁποίου ἐξαίρετε τήν «ὀμορφιά τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησιολογίας» καί προβάλλετε τήν ἐκκλησιολογικῶς καί κανονικῶς τεθεμελιωμένην θέσιν ὅτι «τό πολίτευμα τῆς Ἐκκλησίας εἶναι «συνοδικόν ἱεραρχικῶς» καί «ἱεραρχικόν συνοδικῶς».

 Ἐπί δέ τούτοις, εὐχόμενοι ἐπιτυχῆ κατά πάντα διεξαγωγήν τοῦ Ε΄ Θεολογικοῦ Συνεδρίου τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ναυπάκτου καί Ἁγίου Βλασίου, ἐπικαλούμεθα ἐπί τούς συνέδρους, πρεσβείαις τοῦ ἐν ἁγίοις Πατρός ἡμῶν Ἱερόθεου, Ἐπισκόπου Ἀθηνῶν, καί τοῦ Ὁσίου Νικοδήμου τοῦ Ἁγιορείτου, τήν χάριν καί τό ἔλεος τοῦ ἐν Τριάδι προσκυνουμένου καί σώσαντος τό ἀδαμιαῖον γένος «μιᾷ φιλανθρωπίᾳ» Θεοῦ τῶν Πατέρων ἡμῶν.

Ὁ Κωνσταντινουπόλεως-Νέας Ρώμης, ἀγαπητός ἐν Χριστῷ ἀδελφός Βαρθολομαῖος».

*

Μήνυμα Μακαριωτάτου Ἀρχιεπισκόπου Ἀθηνῶν καί Πάσης Ἑλλάδος κ. Ἱερωνύμου:

«Μήνυμα τοῦ Μακαριωτάτου Ἀρχιεπισκόπου Ἀθηνῶν καί πάσης Ἑλλάδος, κ. Ἱερωνύμου Β΄

Χαιρετίζω τήν ἔναρξη τῶν ἐργασιῶν τοῦ 5ου Θεολογικοῦ Συνεδρίου μέ τίτλο «Ἅγιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης, φορέας τῆς Ἐκκλησιαστικῆς Παραδόσεως», τό ὁποῖο διοργανώνει ἡ Ἱερά Μητρόπολη Ναυπάκτου καί Ἁγίου Βλασίου, μέ τήν εὐκαιρία τῆς ἑορτῆς τοῦ Ἁγίου Ἰερόθεου Α΄ Ἐπισκόπου Ἀθηνῶν.

 Ὁ πολυγραφότατος ἅγιος Νικόδημος σημάδεψε μέ τήν προσωπικότητα καί τό ἔργο του τά τέλη τοῦ 18ου αἰῶνα καί ἐπηρέασε σημαντικά τήν πνευματική ζωή τῆς Ἐκκλησίας μας ἀπό κεῖ καί στό ἑξῆς. Δέν εἶναι μόνο το ἐμβληματικό «Πηδάλιον» καί τό «Συμβουλευτικόν ἐγχειρίδιον», εἶναι καί ἡ «Φιλοκαλία τῶν ἱερῶν νηπτικῶν» καί ἐγώ «Εὐεργετινός». Εἶναι ἐπίσης ὁ «Συναξαριστής» καί τό «Περί συνεχοῦς θείας Μεταλήψεως», καθώς καί ἡ προσφορά του στήν Ὑμνολογία καί τή Λατρεία, εἶναι ἀσφαλῶς καί ὁ ὁσιακός βίος του, πού τόν ἀνέδειξαν σέ τροφοδότη τοῦ Κολλυβαδικοῦ κινήματος καί ἐμπνευστή πνευματικό τοῦ πληρώματος τῆς Ἐκκλησίας ὥς τή σύγχρονη ἐποχή, ὅπως ἔχει εὔστοχα ἐπισημανθεῖ.

 Ὁ Ἅγιος ἀμφισβητήθηκε ἀπό πολλούς. Διατυπώθηκε ἡ ἄποψη ὅτι ἀνάμεσα στίς ψυχικές ἐγγραφές πού διαμόρφωσαν τήν ταυτότητα τοῦ νεοέλληνα μπορεῖ νά διακρίνει κανείς πρωταγωνιστικό τό πρόσωπο τοῦ ἁγίου Νικοδήμου, ἰδιαίτερα μέσα ἀπό τήν Φιλοκαλία. Κάποιοι προσάπτουν ἀρνητικό πρόσημο σ’ αὐτή τή συνεισφορά. Δέ χωρεῖ ὡστόσο ἀμφιβολία ὅτι πρόκειται γιά μία ἐξέχουσα μορφή τοῦ Ἑλληνισμοῦ.

 Ἡ Ἐκκλησία μας βλέπει σ’ αὐτόν ἕνα νέο Πατέρα τῆς Ἐκκλησίας πού, μέ γνώση καί ὀξύνοια, μᾶς μεταφέρει τή θεολογία τῶν μεγάλων Πατέρων τοῦ παρελθόντος. Ἕνα πνευματικό δάσκαλο καί μυσταγωγό πού δεσπόζει στό πνευματικό στερέωμα τῆς Ἐκκλησίας μας καί ὁδηγεῖ τούς χριστιανούς στή σωτηρία.

 Συγχαίρω τόν Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη Ναυπάκτου καί Ἁγίου Βλασίου κ. Ἱερόθεο καί εὔχομαι μέ τήν εὐκαιρία καί τῆς ὀνομαστικῆς του ἑορτῆς πολυετῆ καί ἀγλαόκαρπο τήν ἀρχιερατική διακονία.

 Ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Ἀθηνῶν καί πάσης Ἑλλάδος

 Ἱερώνυμος Β΄».

*

Εἰσαγωγική ὁμιλία τοῦ Μητροπολίτου Ναυπάκτου κ. Ἱεροθέου

«Τό Θεολογικό Συνέδριο τό ὁποῖο ἀρχίζει σήμερα εἶναι τό πέμπτο κατά σειρά καί δοξάζω τόν Θεό γιά τό γεγονός αὐτό. Εἶναι σημαντικό νά ἀκούγεται ἡ θεολογία τῆς Ἐκκλησίας μας πάνω σέ διάφορα σύγχρονα θέματα. Σέ μιά ἐποχή πού οἱ ἄνθρωποι χρησι­μο­ποιοῦν διάφορα ἄλλα ἀνθρωποκεντρικά συστήματα γιά νά ἑρμηνεύουν τόν κόσμο, ὅπως τήν φιλοσοφία, τήν κοινωνιολογία, τήν πολιτική, τήν ἠθική κλπ. εἶναι ἀρκετά ἐνδιαφέρον νά ἐξε­τάζουμε τήν ὀρθόδοξη θεολογία ὡς ἑρμηνευτικό κλειδί γιά νά ἀντιμε­τωπίζουμε τά προβλήματά μας καί ὅσα σχετίζονται μέ τήν ζωή μας.

Τό φετεινό Θεολογικό Συνέδριο ἔχει ὡς κεντρικό θέμα τόν ἅγιο Νικόδημο τόν Ἁγιορείτη, πού γεννήθηκε στήν Νάξο τό ἔτος 1749, ἐμόνασε στό Ἅγιον Ὄρος καί ἐκεῖ ἐκοιμήθη τό 1809. Τό θέμα αὐτό δέν τέθηκε τυχαίως, ἀλλά ἔχει ἕναν ἰδιαίτερο σκοπό.

Τό ἔτος 2021, δηλαδή ὕστερα ἀπό δύο χρόνια, θά ἑορτασθοῦν τά 200 χρόνια ἀπό τήν ἔναρξη τῆς Ἑλληνικῆς Ἐπαναστάσεως τοῦ 1821. Ὅλοι ἑτοιμάζονται γι’ αὐτόν τόν ἑορτασμό, αὐτό κάνει καί ἡ Ἐκκλησία. Ἀλλά δέν πρέπει νά ἐξαφανισθῆ ἀπό τήν μνήμη μας, ποιός ἦταν ὁ χαρακτήρας τῶν Ἑλλήνων ἐπαναστατῶν, καί πῶς παρέμεινε ἄσβεστο τό φῶς τῆς πίστεως καί τῆς ρωμηοσύνης πάνω ἀπό τετρακόσια χρόνια σκλαβιᾶς. Γιατί δέν εἶναι μόνο ἡ Τουρκο­κρατία, ἀλλά καί αὐτό πού προηγήθηκε, δηλαδή ἡ Φραγκοκρατία καί ἡ Ἑνετοκρατία. Αὐτό τό ἔκανε ἡ Ἐκκλησία μέ τήν ὅλη θεολογία καί ζωή της.

Ἕνα μεγάλο τέκνο τῆς Ἐκκλησίας μας πού ἔπαιξε σημαντικό ρόλο γιά τήν διατήρηση τῆς ρωμαίικης παράδοσης τοῦ Γένους μας τήν περίοδο αὐτήν, ἀλλά καί τήν ἀφύπνησή της εἶναι ὁ ἅγιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης.

Ὁ ἴδιος ὡς ἐργατική μέλισσα συγκέντρωσε ὅ,τι ἐκλεκτό ὑπάρχει ἀπό τήν ὅλη παράδοσή μας καί τό παρουσίασε μέ κείμενα πού ἦταν παρηγοριά στόν λαό. Ὁ ἴδιος ἦταν μιά ὀλόκληρη Θεολογική Σχολή στήν περίοδο τῆς δουλείας, ἀλλά καί ἕνας φωτεινός φάρος πού ἔδειχνε τό φῶς μέσα στό σκοτάδι τῆς σκλαβιᾶς.

Ὁ ἅγιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης ἦταν ὁ κορυφαῖος Πατέρας τῆς φιλοκα­λικῆς-ἡσυχαστικῆς κίνησης τοῦ 18^ου αἰῶνος, πού ἀντιστά­θηκε στό ρεῦμα τοῦ δυτικοῦ διαφωτισμοῦ καί παρουσίασε τόν πλοῦτο τῆς Ὀρθοδόξου θεολογίας.

Ὁ μοναχός π. Θεόκλητος Διονυσιάτης, Ναυπάκτιος κατά τήν καταγωγή, ἤδη ἀπό τό ἔτος 1958, ὅταν ἤμουν μαθητής δευτέρας Γυμνασίου, συνέγραψε σέ ἕνα βιβλίο τόν βίο, τήν πολιτεία καί τήν συγγραφική παραγωγή τοῦ ἁγίου Νικοδήμου τοῦ Ἁγιορείτου. Τό βιβλίο αὐτό ἐπιγράφεται «ἅγιος Νικόδημος ὁ ἁγιορείτης, ὁ βίος καί τά ἔργα του», καί ὅπως φαίνεται ἀπό τόν τίτλο καί τόν ὑπότιτλό του ἀναλύει τόσο τόν βίο του ὅσο καί τά βιβλία πού συνέγραψε. Ἐκπλήσσεται κανείς ἀπό τήν ὅλη αὐτήν ἀνάλυση μέ τήν θεολογική κατάρτιση καί τήν σοφία τοῦ ἁγίου Νικοδήμου τοῦ Ἁγιορείτου.

Στό Θεολογικό αὐτό Συνέδριο θά γίνουν οἱ ἀκόλουθες εἰσηγήσεις:

• Ἀρχιμανδρίτης Βενέδικτος Νεοσκητιώτης, Γέρων Ἱ. Κ. Ἁγ. Σπυρίδωνος, μέ θέμα: Βίος καί ἔργα τοῦ ἁγίου Νικοδήμου.
• Ἀρχιμανδρίτης Ἀρίσταρχος Γκρέκας, Ἐπίκουρος Καθη­γητής Θεολογικῆς Σχολῆς Ἀθηνῶν, μέ θέμα: Ὁ ἅγιος Νικόδημος ὡς ἑρμηνευτική κλείδα τῆς Ὀρθοδόξου Παραδόσεως τῶν Πατέρων τῆς πρώτης χιλιετίας.
• Ἀρχιμανδρίτης π. Γρηγόριος Παπαθωμᾶς, Καθηγητής Θε­ο­λογικῆς Σχολῆς Ἀθηνῶν, μέ θέμα: Λόγοι συγγραφῆς καί μεθοδο­λογία τῆς κατάρτισης τοῦ Πηδαλίου.
• Συμεών Πασχαλίδης, Καθηγητής Θεολογικῆς Σχολῆς Θεσ­σα­λονίκης, μέ θέμα: Ἡ ὁμολογία τῆς πίστεως καί οἱ προϋπο­θέσεις αὐτῆς στούς Νεομάρτυρες κατά τό ἁγιολογικό ἔργο τοῦ ἁγίου Νικοδήμου. Μπορεῖ κάθε μάρτυρας νά εἶναι μάρ­τυρας πίστεως;
• Μητροπολίτης Ναυπάκτου καί Ἁγίου Βλασίου Ἱερόθεος: Τό αὐτεξούσιο στήν διδασκαλία τοῦ ἁγίου Νικοδήμου τοῦ ἁγιορείτου.
• Πρωτοπρεσβύτερος Θωμᾶς Βαμβίνης, μέ θέμα: Ἡ ἐν Χριστῷ ζωῇ (μυστήρια καί ἄσκηση): ἡ διδασκαλία τοῦ ἁγίου Γρηγο­ρίου τοῦ Παλαμᾶ στά συγγράμματα τοῦ ἁγίου Νικοδήμου.

Ἡ θεματολογία αὐτή δέν καλύπτει ὅλο τό εὗρος τῆς προσφορᾶς καί τῆς προσωπικότητος τοῦ ἁγίου Νικοδήμου τοῦ Ἁγιορείτου, ἀλλά τονίζει μερικά ἐνδεικτικά σημεῖα ἀπό τόν βίο, τήν πολιτεία του καί τήν συγγραφική παραγωγή του. Ὁ π. Θεόκλητος Διονυσιάτης στόν Ἐπίλογο τοῦ βιβλίου πού προαναφέρθηκε, γράφει:

«Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης, ὑπῆρξε μέγας ἅγιος καί κατ’ ἐξοχήν διδάσκαλος τῆς οἰκουμενικῆς Ἐκκλησίας. Ἐκεῖ ὅπου ἤγγισεν ὁ κάλαμός του, κατέλιπεν ἀνεξίτηλα τά ἴχνη τῆς μεγάλης καί φωτεινῆς προσωπικότητός του. Ἀλλά δέν ἦτο μόνον προσω­πικότης κατά τήν σημερινήν ἀντίληψιν. Ὑπῆρξεν ἱερός μυστα­γωγός τοῦ πνευματικοῦ κόσμου καί τῶν "μυστηρίων τοῦ Χρι­στοῦ"».

«Ἐν ἑαυτῷ συνεδύασεν εἰς μίαν ἁρμονικήν ἑνότητα, τόν ὅσιον, τόν φιλόσοφον, τόν μαχητήν, τόν διδάσκαλον, τόν ἀπο­λογητήν, τόν συγγραφέα, τόν ὁμολογητήν καί μάρτυρα τῆς ἀληθείας, τόν ἐθνικόν ἄνδρα, τόν βαθυστόχαστον ἐργάτην καί ὁραματιστήν τῆς ἀναστάσεως τοῦ δουλεύοντος γένους».

«Ἡ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία, ὀλίγους ἔχει νά ἐπιδείξῃ Ὁσί­ους καί ἐν ταὐτῷ συγγραφεῖς πολυγραφωτάτους».

«Ἦτο μέγας θεολόγος, ὑπό τήν εὑρυτέραν τοῦ ὅρου ἐκδο­χήν, καταλιπών ἔργον τεράστιον, προσωπικόν, ἑνιαῖον, ὑπεύ­θυνον, ἀλλ’ οὐδέποτε εἶπεν ὅτι εἶναι ὁ ἴδιος θεολόγος, λέγων πάντοτε: "λέγουν οἱ θεολόγοι", ἐννοῶν τούς Πατέρας».

«Ὁμολογουμένως, ἡ Ἁγιωτάτη Ἐκκλησία μας ἀπό τοῦ Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ καί ἐντεῦθεν σπανίζει ὀρθοδόξων ἀναστημάτων. Διό καί ὁ Κύριος, ἐπικαμφθείς εἰς τάς ἱκεσίας τῆς Ἐκκλησίας, ἐχάρισεν εἰς ἡμᾶς καί ἕνα Νικόδημον, φορέα ἁπάσης τῆς πολυποικίλου ὀρθοδόξου πνευματικότητος, ὅστις, εἰς μέν τήν ἀχλυωπόν περίοδον τῆς δουλείας τοῦ Γένους, ἀφύπνισε τήν νεναρκωμένην συνείδησιν τῶν Ὀρθοδόξων, εἰς δέ τούς μετέπειτα χρόνους, τῆς Ἐθνικῆς ἐλευθερίας, ᾖρε τό βαρύ τῆς ἀγνοίας παραπέτασμα, διαπορθμεύσας ὅλον τόν κεκτημένον πλοῦτον τῆς Ἀνατολικῆς Ὀρθοδόξου Θεολογίας μας, πρός τήν ἀγωνιῶσαν στρατευομένην Ἐκκλησίαν μας, ἐκ τῶν ὑπούλων τῆς Δύσεως διεισδύσεων».

Οἱ λόγοι αὐτοί τοῦ π. Θεοκλήτου Διονυσιάτου, μελετητοῦ τοῦ ἔργου τοῦ ἁγίου Νικοδήμου τοῦ Ἁγιορείτου, εἶναι σημαντικοί.

Πρίν κλείσω αὐτήν τήν εἰσαγωγική μου προσφώνηση, θά ἤθελα νά εὐχαριστήσω τούς εἰσηγητές τοῦ Θεολογικοῦ Συνε­δρίου, τούς χορηγούς καί τούς παντοιοτρόπως βοηθήσαντας γιά τήν πραγματοποίησή του, καθώς, ἐπίσης, ὅλους τούς παρόντας. Καί νά μοῦ ἐπιτρέψετε νά πῶ κάτι. Ἐπειδή ὑπάρχουν μερικοί οἱ ὁποῖοι κρίνουν καί ἐπικρίνουν ἐπιπολέως καί ἀδίκως μερικές θέσεις τοῦ ἁγίου Νικοδήμου τοῦ Ἁγιορείτου, ὅτι δῆθεν ἐπηρεάσθηκε ἀπό τόν δυτικό Χριστιανισμό καί μετέφερε στήν Ὀρθόδοξη θεολογία τόν δυτικό νομικισμό καί τήν δυτική ἠθική, ἀγνοοῦντες ὅμως τό ὅλο ἔργο του, θά εὐχόμουν πρίν φύγουν ἀπό τόν κό­σμο αὐτόν νά μετανοήσουν καί νά καταλάβουν τό λάθος τους, γιατί ὁ ἅγιος Νικόδημος ἦταν καί εἶναι ἕνα μεγάλο ἀστέρι τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας».  

*  *  *

ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΕΙΣΗΓΗΣΕΩΝ

Ἀρχιμανδρίτης Βενέδικτος Νεοσκητιώτης: Βίος καί ἔργα τοῦ ἁγίου Νικοδήμου

Ὁ ἅ­γιος Νι­κό­δη­μος μὲ τὴν ζω­ή καὶ τὰ ἔρ­γα του:

• Ἀ­να­νέ­ω­σε τήν αὐ­θεν­τι­κή Ὀρ­θό­δο­ξη πνευ­μα­τι­κή ζω­ή, κα­θώς οἱ ἴ­διοι, ἀ­σκη­ταί καί θε­ο­λό­γοι ταυ­τό­χρο­να, τήν ἐ­βί­ω­σαν καί τήν ἐ­δί­δα­ξαν μέ τά θε­ό­σο­φα συγ­γράμ­μα­τά τους.
• Ἀν­τι­στά­θη­κε στήν ἀλ­λο­τρί­ω­σι ποὺ προ­κα­λοῦ­σε ὁ εὐ­ρω­πα­ϊ­κός δι­α­φω­τι­σμός με­τα­ξύ των Ὀρ­θο­δό­ξων.
• Στή­ρι­ξε στήν Πί­στι τούς Ὀρ­θο­δό­ξους λα­ούς. Ἰ­σχυ­ρό ἀ­νά­χω­μα ἔ­ναν­τι τῆς λα­τι­νι­κῆς προ­πα­γάν­δας καί τοῦ προ­τε­σταν­τι­κοῦ προ­ση­λυ­τι­σμοῦ ὑ­πῆρ­ξε τό θε­ο­λο­γι­κό του ἔρ­γο, μέ τό ὁ­ποῖ­ο ἡ Ὀρ­θό­δο­ξη Ἐκ­κλη­σι­ο­λο­γί­α εὕ­ρι­σκε τήν ἀ­πα­ραί­τη­τη γιά τήν ἐ­πο­χή καί τά προ­βλή­μα­τά της θε­ο­λο­γι­κή κα­το­χύ­ρω­σι.
• Ἀ­να­πτέ­ρω­σε τό ἠ­θι­κό των ὑ­πο­δού­λων Ὀρ­θο­δό­ξων καλ­λι­ερ­γῶν­τας μαρ­τυ­ρι­κό ἦ­θος. Ὑ­πῆρ­ξε ἀ­λεί­πτης πολ­λῶν νε­ο­μαρ­τύ­ρων. Δι­α­βά­ζον­τας κα­νείς το Νέον μαρ­τυ­ρο­λό­γιον βλέ­πει πῶς ὁ ἴ­διος ὁ ἅ­γιος πα­ρώ­τρυ­νε ὅ­σους ἤ­θε­λαν στὸ Μαρ­τύ­ριο. Ὁ ἅ­γιος Γρη­γό­ριος ὁ Ε΄ ὄν­τας την ἐ­πο­χὴ ἐ­κεί­νη στὸ ἅ­γιον Ὄ­ρος ἐ­κεί­νους ποὺ ἐ­πι­θυ­μοῦ­σα­ν τὸ μαρ­τύ­ριο τοὺς ἔ­στελ­νε στὸν ἅ­γιο Νι­κό­δη­μο γιὰ νὰ τούς ἐμ­ψυ­χώ­ση.
• Ἔ­δω­σε ἀ­πάν­τη­σι στά αἰ­τή­μα­τα τῶν και­ρῶν. Ἀ­νά­με­σα σέ αὐ­τά ἦ­ταν ἡ ἀ­νάγ­κη νά ἐ­πα­να­συν­δε­θῆ ὁ «κα­νών τῆς προ­σευ­χῆς» μέ τόν «κα­νό­να τῆς πί­στε­ως», δη­λα­δή νά βρε­θῆ ξα­νά τό αὐ­θεν­τι­κό λει­τουρ­γι­κό ἦ­θος.
• Ἀ­νέ­δει­ξε μα­ζί μέ τούς ἄλ­λους ἁ­γί­ους, νέ­ους ἁ­γί­ους στήν Ἐκ­κλη­σί­α. Ἡ ἴ­δια ἡ ζω­ή του ἦταν προ­σα­να­το­λι­σμέ­νη στήν προ­ο­πτι­κή τῆς κα­τά Χά­ριν Θε­ώ­σε­ως καί γι' αὐ­τό προ­έ­βα­λε μέ τά συγ­γράμ­μα­τά του τήν ἁ­γι­ό­τη­τα τῶν ἅ­γι­ων νε­ο­μαρ­τύ­ρων καί συγ­χρό­νων του ὁ­σί­ων ἀν­δρῶν. Ἦ­ταν ἀ­πό­λυ­τος στὰ δογ­μα­τι­κά θέ­μα­τα. Ζώντας μέσα σὲ αὐστηρὸ πνεῦμα ζητώντας τὸ ἀπόλυτο καὶ τὸ τέλειο και γνωρίζοντας πότε πρέπει νὰ χρησιμοποιῆ ἠ Ἐκκλησία τὴν ἀκρίβεια καὶ τὴν οἰκονομία, δέν δι­στά­ζει νὰ μᾶς πῆ στὸ ἱ­ε­ρό Πη­δά­λιο ὅ­τι ἡ προ­σπά­θεια τοῦ Πά­πα νὰ συν­δυά­ση πο­λι­τι­κή καὶ ἐκ­κλη­σι­α­στι­κή ἐ­ξου­σί­α εἶ­ναι ἀν­τί­θε­τη μὲ τὸ πνεῦ­μα τοῦ Εὐ­αγ­γε­λί­ου καὶ τὴν χα­ρα­κτη­ρί­ζει ὡς «μί­ξιν ἄ­μι­κτον» καὶ τὸ ἀ­πο­τέ­λε­σμα «τέ­ρας ἀλ­λό­κο­τον».
• Οἱ συμ­προ­σευ­χές μέ ἑ­τε­ρο­δό­ξους, ἡ τά­σις ἀ­να­γνω­ρί­σε­ως τοῦ βα­πτί­σμα­τος τῶν ἑ­τε­ρο­δό­ξων καί κά­ποι­ες κοι­νές ποι­μαν­τι­κῆς φύ­σε­ως πρω­το­βου­λί­ες μέ τούς ἑ­τε­ρο­δό­ξους, χά­ριν πρα­κτι­κῶν σκο­πῶν καί ἄλ­λων σκο­πι­μο­τή­των, πα­ρα­κάμ­πτουν καί σή­με­ρα τόν «κα­νό­να τῆς πί­στε­ως».

Ἡ πα­ρα­κα­τα­θή­κη του καὶ ὅ­λη ἡ δι­δα­σκα­λί­α του εἶ­ναι πο­λύ­τι­μη καί στίς ἡ­μέ­ρες μας. Ἡ ἐ­πο­χή του πα­ρου­σί­α­ζε συμ­πτώ­μα­τα πα­ρό­μοι­α μέ τήν δι­κή μας.

*

Ἀρχιμανδρίτης Ἀρίσταρχος Γκρέκας: Ὁ ἅγιος Νικόδημος ὡς ἑρμηνευτική κλείδα τῆς Ὀρθοδόξου Παραδόσεως τῶν Πατέρων τῆς πρώτης χιλιετίας

«Ὁ Νικόδημος ἀναδείχθηκε μεγάλος διδάσκαλος, ἑρμηνευτής καί παιδαγωγός, πάντοτε μέσα στά πλαίσια τῆς ὀρθοδόξου παραδόσεως τῶν πατέρων. Ὁ ὅσιος χρησιμοποιεῖ ὅλες τίς ἑρμηνευτικές μεθόδους ἰδιαίτερα τῶν πατέρων τῆς πρώτης χιλιετίας γιά νά τούς ἑρμηνεύσει υἱοθετώντας τήν ἀλληγορική μέθοδο, τήν δογματική καί τήν ἱστορικοφιλολογική.

Ἐπίσης στήν ἑρμηνευτική τοῦ Νικοδήμου κυριαρχεῖ ἡ τροπολογική ἑρμηνεία, ὥστε τά ἑρμηνευτικά του σχόλια στά κείμενα τῶν πατέρων νά ἔχουν παραινετικό προσανατολισμό μέ τελικό σκοπό τήν ἔμπρακτη ἐφαρμογή τῆς διδασκαλίας τους. Ἡ πρωτότυπη συμβολή του εἶναι ὅτι ἐπεξηγεῖ τήν πατερική ἑρμηνεία μέ τήν σύνταξη ἑρμηνευτικῶν ὑπομνημάτων, μέ τήν μορφή ὑποσημειώσεων μέσα στό κείμενο.

Ὁ Νικόδημος ὅμως συγγράφει νέα ἔργα προσαρμοσμένα στήν ἐποχή του μέ βάση τήν πατερική παράδοση, δίνοντας τήν μαρτυρία τῆς ὀρθόδοξης παράδοσης, ἀλλά καί ἀνατροφοδοτώντας τήν Ἐκκλησία μέ θεωρητικό καί βιωματικό ἀπόθεμα. Γιά νά ἀντιμετωπιστοῦν οἱ προκλήσεις τῆς ἐποχῆς του ὁ Νικόδημος διερμηνεύει τήν αὐθεντική παράδοση τῶν πατέρων τῆς πρώτης χιλιετίας καθώς λειτούργησε ἐποικοδομητικά ἕως καί σήμερα μέ βασικό κριτήριο τήν ὠφέλεια τοῦ πληρώματος τῆς Ἐκκλησίας.

Γιά τήν ἀντιμετώπιση τῶν δυτικῶν ἐπιρροῶν, εἴτε τῆς χριστιανικῆς ἑρμηνευτικῆς καί θεολογίας, εἴτε τοῦ δυτικοῦ ἀνθρωπισμοῦ, εἴτε ἄλλων θρησκειῶν, ὁ Νικόδημος ἀναδεικνύει καί ἑρμηνεύει τήν ἐκκλησιαστική γραμματεία τῆς πρώτης χιλιετίας. Ἡ ἑρμηνευτική προσέγγιση τοῦ Νικοδήμου στήν πατερική παράδοση τῆς πρώτης χιλιετίας στηρίζει τίς ὀρθόδοξες θέσεις του. Ἔτσι γίνεται ἕνας συνδετικός κρίκος μεταξύ τοῦ ἐκπνεύσαντος Βυζαντίου καί τῆς ἐποχῆς του, δείχνοντας τόν δρόμο τῆς ἐπιστροφῆς στήν ὀρθόδοξη παράδοση τῶν πατέρων τῆς Ἐκκλησίας τῆς πρώτης χιλιετίας.

Ἐπίσης ὁ Νικόδημος ἀποτελεῖ ἑρμηνευτική κλείδα τῆς ὀρθοδόξου παραδόσεως τῶν πατέρων τῆς πρώτης χιλιετίας, καθώς χρειάστηκε νά ἐπικαιροποιηθεῖ ἡ ὀρθόδοξη πατερική παράδοση, μετά τό σχίσμα πέρα ἀπό τίς ἐπιρροές τῆς δυτικῆς σχολαστικῆς καί διαλεκτικῆς ἑρμηνευτικῆς. Κατά συνέπεια ὁ Νικόδημος ἀξιοποιώντας καί ἐπαναφέροντας τήν πατερική παράδοση μέ τήν ἀνάλογη προσαρμογή διερμηνεύει τήν παράδοση τῆς πρώτης χιλιετίας, προβάλλοντας τήν ὀρθόδοξη πατερική θεολογία καί βιοτή στήν ἐποχή του.

Ἑρμηνεύει καί σχολιάζει ὅλο τό φάσμα τῆς ἐκκλησιαστικῆς γραμματολογίας ὅπως κανόνες, πατερικά κείμενα, ἀσκητικά, μυστικά, ἠθικά, ἁγιολογικά ὑμνολογικά καί λειτουργικά κείμενα. Ἐπιπλέον, κατά τήν συγγραφή τῶν ἔργων του ἐπαναφέρει καί ἑρμηνεύει κείμενα πατερικῆς γραμματείας μέ ἀποτέλεσμα τήν κατανόηση τῆς ὀρθοδόξου πατερικῆς παραδόσεως τῆς πρώτης χιλιετίας.

Οἱ ἐρευνητές τοῦ ἔργου τοῦ Νικοδήμου τόν ἀποκαλοῦν «Μέγα Διδάσκαλο τῆς ὀρθόδοξης παραδόσεως καί πνευματικότητας», «γνησιότερο ἑρμηνευτή καί διδάσκαλο τῆς ὀρθόδοξης πατερικῆς παράδοσης», «Διδάσκαλο τῆς οἰκουμένης», «ἀνυπέρβλητο ἀσκητή καί πνευματική φυσιογνωμία».

Ὁ Νικόδημος ἔπαιξε καθοριστικό ρόλο στήν διατήρηση τῆς ὀρθόδοξης πνευματικότητας, γιατί μέ τήν ἑρμηνευτική προσέγγιση τῆς πατερικῆς παράδοσης τῆς πρώτης χιλιετίας ἐπικαιροποιεῖ τήν διδασκαλία τους πού εἶναι διάχυτη στό ἔργο του. Τό ἔργο του διαδόθηκε κατά τό δεύτερο μισό τοῦ 20^οῦ αἰώνα ἰδιαίτερα ἐξαιτίας τῆς ἁγιοκατάταξής του δίνοντας τήν μαρτυρία τῆς ὀρθόδοξης θεολογίας καί βιοτής, ὥστε ἕως σήμερα νά ἀποτελεῖ πηγή ἔμπνευσης».

*

Ἀρχιμανδρίτης π. Γρηγόριος Παπαθωμᾶς: Λόγοι συγγραφῆς καί μεθοδολογία τῆς κατάρτισης τοῦ Πηδαλίου.

«Ἡ ἱστορία Κανονικῆς κειμενικῆς παραγωγῆς καλύπτει χρονικά τό διάστημα δύο χιλιετιῶν. Σύνολη ἡ Α΄ χιλιετία συνιστᾶ τήν ἐποχή τῆς κανονογέννησης, ἐνῶ ἡ Β΄ χιλιετία τῆς κανονολογίας γέμει ἀπό ἑρμηνευτικές καί ὑπομνηματιστικές ἀπόπειρες, ἐκ τῶν ὁποίων δύο σφραγίζουν τήν ἀρχή καί τό τέλος τῆς Β΄ χιλιετίας: πρόκειται ἀφενός γιά τό πόνημα τῶν Βυζαντινῶν Σχολιαστῶν τοῦ Μεσαίωνα, πού συναριθμεῖται στό Σύνταγμα ΡΠ (1852-1859) ἀφετέρου γιά τό Ἀθωνικό Πηδάλιο τοῦ Ἁγίου Νικοδήμου (1800). Ἡ Κανονική ἑρμηνευτική, ὀνυχιαία ἐν σχέσει πρός τήν ἀντίστοιχη Βιβλική, προσκόπτει τόσο στήν ὑποφώσκουσα καί λανθάνουσα θεολογία καί ὀντολογία τῶν Κανόνων ὅσο καί στήν περιένδυσή τους μέ Νομικιστικό ἤ Ἠθικιστικό ὀθόνιο.

Στήν εἰσαγωγή τοῦ ἔργου του σημειώνει ὁ Ἅγιος Νικόδημος τόσο τούς λόγους πού τόν ὤθησαν στήν συγγραφή ὅσο καί τήν μεθοδολογία πού ἀκολούθησε. Στό Πηδάλιό του ὁ Ἅγιος Νικόδημος, ὑπερκερώντας τόν σκόπελο τοῦ αὐχμηροῦ σχολιασμοῦ τῶν Κανόνων καί τόν ὕφαλο τῆς θεσμικῆς ἑρμηνευτικῆς, ἀποδύεται στόν ἆθλο τῆς συστηματικῆς ποιμαντικῆς ἑρμηνευτικῆς καί ἐδῶ ἀκριβῶς ἔγκειται ἡ μοναδικότητα καί ἡ συμβολή του. Γι’ αὐτό καί ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία ἀκούμπησε ἐπάνω σέ αὐτήν τήν Κανονική Συλλογή, τό Πηδάλιο, περισσότερο ἀπό τήν ἑτέρα ἐπίσης ἐπίσημη Κανονική Συλλογή, τό Σύνταγμα ΡΠ. Αὐτό ἄλλωστε μαρτυροῦν καί οἱ μεταφραστικές ἀποδόσεις τοῦ Πηδαλίου σέ διάφορες γλῶσσες σέ Ἀνατολή καί Δύση.

Τέλος, ἡ συνύφανση καί συσσωμάτωση Κανόνων καί Ἐκκλησιαστικῶν Νόμων σέ ἕνα καί τό αὐτό ἔργο, τόν νομικῶς ἐπινοηθέντα Νομοκάνονα, ἀπό τήν ἐποχή τοῦ ἱεροῦ Φωτίου μέχρι καί σήμερα, ἐπισώρευσε νομική θέαση τῶν Κανόνων, ἐξασθενώντας τήν θεολογική τους αὐτάρκεια. Ἡ παράλληλη, ἐπίσης, καρκινική πολλαπλασιαστικότητα τῶν ψευδεπίγραφων κανόνων ἐπηρέασε τήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία καί Θεολογία ἐν γένει. Ἡ πεφιλημένη δυάδα τῶν συντακτῶν τοῦ Πηδαλίου, ἐκτός ἀπό τόν ποιμαντικό προσανατολισμό, ἀποπειρᾶται καί ἐν πολλοῖς ἐπιτυγχάνει τήν ἀπομάκρυνση κάθε νομικοῦ/νομικιστικοῦ/ἠθικιστικοῦ ἐμπλαστρώματος, γιά νά καταστεῖ τό Πηδάλιο ταυτώνυμο τῆς Κανονικῆς ἐσχατολογικῆς πορείας τῶν χριστιανῶν».

*

Καθηγητής Συμεών Πασχαλίδης: Ἡ ὁμολογία τῆς πίστεως καί οἱ προϋποθέσεις αὐτῆς στούς Νεομάρτυρες κατά τό ἁγιολογικό ἔργο τοῦ ἁγίου Νικοδήμου. Μπορεῖ κάθε μάρτυρας νά εἶναι μάρτυρας πίστεως;

Οἱ νεομάρτυρες συνιστοῦν ἕνα σημαντικό κεφάλαιο τοῦ νεώτερου ἐκκλησιαστικοῦ μας βίου. Ὑπάρχουν ἤδη ἀπό τήν ἐμφάνιση τοῦ μουσουλμανισμοῦ στήν περιοχή ὡς «βυζαντινοί νεομάρτυρες». Πολλοί βίοι νεομαρτύρων παραμένουν ἀκόμη στήν ἀφάνεια. Συνιστοῦν τήν πιό ἀντιπροσωπευτική προβολή τοῦ ἐνθουσιαστικοῦ φρονήματος τῆς Ἐκκλησίας, ἀναβιώνοντας ἐντός τοῦ ἱστορικοῦ πλαισίου τῆς ἐποχῆς τους τό φαινόμενο τῶν ἀρχαίων μαρτύρων τῆς Ἐκκλησίας μέ τούς ὁποίους παρατηροῦνται πολλά κοινά χαρακτηριστικά. Εἶναι κυρίως ἐκφραστές ἑνός ἀδούλωτου φρονήματος. Δέν εἶναι ὑπερβολή νά θεωρηθῆ ὅτι λειτούργησαν ὡς προδρομικές μορφές καί ὑποδείγματα τῆς συλλογικῆς ἀντιστάσεως τοῦ ὑπόδουλου Ἑλληνισμοῦ, ὁδηγώντας στήν Ἑλληνική Ἐπανάσταση.  

Τό Νέον Μαρτυρολόγιον γιά τήν ἔκδοση τοῦ ὁποίου πρωτοστάτησε ὁ ἅγιος Νικόδημος μέ τούς βίους 87 Νεομαρτύρων λειτούργησε ὡς «τό Εὐαγγέλιο τῆς Ἐπανάστασης τοῦ 1821», ἀφοῦ μετέδωσε ὄχι μόνον τό μήνυμα τῆς διατήρησης τῆς πίστεως, ἀλλά καί τῆς ἀντίστασης τίς πιέσεις τῶν κατακτητῶν νά «τουρκίσουν», λέξη μέ τήν ὁποία δηλώνεται ἡ ἐξωμοσία τῶν Χριστιανῶν, ἡ ὁποία ταυτιζόταν μέ τήν ἀπόλυτη μεταβολή τῆς κοινωνικῆς τους κατάστασης καί, θά μπορούσαμε νά ποῦμε μέ σύγχρονους ὅρους, τῆς ἐθνικῆς τους ταυτότητας. Εἶναι ἕνα βιβλίο πού διακινεῖτο μυστικά μεταξύ τῶν Χριστιανῶν. Συνέβαλε δέ στήν καλλιέργεια μαρτυρικοῦ φρονήματος σέ ἀρκετούς ἀρνησίχριστους.

Μετά τόν θάνατο τοῦ ἁγίου Νικοδήμου ἐκδόθηκε ἀπό τούς Κολλυβάδες στήν Χίο τό Νέο Λειμωνάριον μόλις δύο χρόνια πρίν τήν ἔναρξη τῆς Ἐπανάστασης, καί ἐκεῖ περιέχονται ἀναφορές στό Νέον Μαρτυρολόγιον. Χαρακτηριστικό παράδειγμα τοῦ Νεομάρτυρος Δημητρίου τοῦ Πελοποννησίου, τοῦ ὁποίου ὁ ἀλείπτης τοῦ διάβαζε νύκτα καί ἡμέρα τό Νέο Μαρτυρολόγιο γιά νά τόν ἐνδυναμώση.

Οἱ Νεομάρτυρες κατεστάθησαν οἱ νέοι ἀπολογητές τῆς χριστιανικῆς πίστεως ἔναντι τοῦ Κορανίου καί τοῦ Ἰσλάμ καί πιστοποίησαν τήν ἐφαρμογή τῶν ἐντολῶν τοῦ Εὐαγγελίου καί φανέρωσαν τό χάρισμα πού ἔλαβαν, καθιστάμενοι οἱ ἴδιοι φορεῖς τῆς ἀλήθειας τῆς ἐν Χριστῷ ζωῆς.  Γιά παράδειγμα, ἡ ἀπολογία πίστεως τοῦ Νεομάρτυρος Μιχαήλ στήν Θεσσαλονίκη τό 1544 προβάλλει μέ σχεδόν αὐτούσια πιστότητα τήν θεολογική ἐπιχειρηματολογία τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ στόν διάλογό του μέ τούς μουσουλμάνους Χιόνες τό 1354. Οἱ Νεομάρτυρες ἐκφράζουν μιά ζῶσα θεολογία ἐκφραζόμενη ἔστω καί μέ ἁπλοϊκό τρόπο.

Στήν περίπτωση τῶν Νεομαρτύρων βλέπουμε καί τήν ἐφαρμογή τῆς θεολογίας τῆς Ἐκκλησίας περί τῶν ἀκτίστων ἐνεργειῶν τοῦ Θεοῦ, μέ τήν ἐμφάνιση τοῦ θείου φωτός ἐπί τῶν μαρτυρικῶν σωμάτων.

Ἡ σημαντικότερη ὁμάδων Νεομαρτύρων ἦταν οἱ ἐξ ἀρνησιχρίστων, οἱ ὁποῖοι μετά τήν ἐξωμοσία τους μέ τήν μετάνοια καί τήν καθοδήγηση Πνευματικῶν, ἰδίως στό Ἅγιον Ὄρος, ζητοῦσαν οἰκειοθελῶς νά ὁμολογήσουν καί πάλι τήν πίστη τους, μέ ἀποτέλεσμα τό μαρτύριο. Οἱ Σκῆτες τῆς Ἁγίας Ἄννης καί τῶν Καυσοκαλυβίων, ὅπως καί ἡ Ἰβηριτική Σκήτη τοῦ Τιμίου Προδρόμου λειτούργησαν κατά κύριο λόγο ὡς «ἀλειπτικά κέντρα».

Στό ἐρώτημα, μπορεῖ κάθε Χριστιανός μάρτυρας νά εἶναι μάρτυρας πίστεως, ἡ ἀπάντηση πού δίνουν οἱ νεομαρτυρολογικές πηγές εἶναι καταφατική.

*

Μητροπολίτης Ναυπάκτου καί Ἁγίου Βλασίου Ἱερόθεος: Τό αὐτεξούσιο στήν διδασκαλία τοῦ ἁγίου Νικοδήμου.

Ὁ Σεβασμιώτατος στήν ἀρχή τόνισε ὅτι σύγχρονοι θεολόγοι, οἱ ὁποῖοι ἐπηρεάσθηκαν ἀπό ὑπαρξιακές ἀναλύσεις περί προσώπου ταυτίζουν τίς ἔννοιες αὐτεξούσιο, προαίρεση καί ἐλευθερία. Ὅμως οἱ λέξεις αὐτές καί ὡς ἔννοιες διαφέρουν μεταξύ τους.

Στήν συνέχεια ἐξέτασε τό θέμα αὐτό μέ βάση τήν διδασκαλία τοῦ ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Δαμασκηνοῦ, σύμφωνα μέ τήν ὁποία ἡ φύση μας μετά τήν δημιουργία της ἦταν νοερά καί αὐτεξουσίως ἐκινεῖτο πρός τόν Θεό, ἀλλά μέ τήν προαίρεση ὑπέπεσε στήν ἁμαρτία, δουλώθηκε στήν φθορά, τόν θάνατο καί τόν διάβολο. Ὁ Χριστός μέ τήν ἐνανθρώπησή του μᾶς ἐλευθέ­ρωσε ἀπό τήν ἁμαρτία, τόν διάβολο καί τόν θάνατο καί μᾶς ἔδωσε τήν δυνατότητα, μέ τήν κοινωνία μαζί Του, νά ἐλευθερωθοῦμε καί ἐμεῖς ἀπό τόν διάβολο, τήν ἁμαρτία καί τόν θάνατο, ὥστε ἡ φύση μας νοερῶς καί αὐτεξουσίως νά κινεῖται ὁρμητικῶς πρός τόν Θεό. Εἶναι σαφής ἡ διάκριση μεταξύ αὐτεξουσίου, προαιρέσεως καί ἐλευθερίας στήν διδασκαλία τοῦ ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Δαμασκηνοῦ.

Μετά ἀπό αὐτό ἀνέλυσε τήν σκέψη τοῦ ἁγίου Νικοδήμου γιά τό θέμα αὐτό, πού συντονίζεται μέ τήν διδασκαλία τῶν ἁγίων Πατέρων. Ὁ ἴδιος γνωρίζει τίς ἀντορθόδοξες ἀπόψεις τῶν νεωτέρων θεολόγων καί μεταφυσικῶν τῆς ἐποχῆς του, οἱ ὁποῖοι δέν ἀκριβολογοῦσαν γιά τό αὐτεξούσιο.

Ἔτσι, ἀναλύοντας ὁ ἅγιος Νικόδημος τό θέμα ἀνατρέπει αὐτήν τήν ἄποψη τῶν νεωτέρων θεολόγων μέ ἰσχυρά θεολογικά ἐπιχειρήματα, πού ἄλλοι ἀπό αὐτούς ὁρίζουν ὅτι τό αὐτεξούσιο εἶναι λογική δύναμη κατά τήν ὁποία ἡ ψυχή κινεῖται αὐτεξουσίως στό ἀγαθόν καί τό κακόν, καί ἄλλοι ὁρίζουν ὅτι εἶναι «μιά ἐλευθεριότης τῆς ψυχῆς» κατά τήν ὁποία ἡ ψυχή θέλει νά κινῆται καί στό ἀγαθόν καί τό κακόν. Κατά τόν ἅγιον Νικόδημον ὁ ἄνθρωπος κτίσθηκε ἀπό τόν Θεό «καί εἶναι αὐτεξούσιος, ἀλλά διά νά κινῆται εἰς μόνον τό καλόν, καί ὄχι καί εἰς τό κακόν».

Καί ὁ Σεβασμιώτατος κατέληξε ὅτι «ἄλλο εἶναι τό αὐτεξούσιο πού εἶναι ἡ φυσική θέληση, ἡ ὁποία εἶναι ὁρμή τῆς φύσεως πού ὁδηγεῖ τόν ἄνθρωπο πρός τόν Θεό∙ ἄλλο εἶναι ἡ προαίρεση πού εἶναι ἀποτέλεσμα βουλῆς, κρίσεως καί γνώμης καί ὁδήγησε στήν ἁμαρτία∙ καί ἄλλο εἶναι ἡ ἐλευθερία, δηλαδή ἡ ἀποδέσμευση καί ἀπελευθέρωση τοῦ ἀνθρώπου ἀπό τά πάθη καί τήν ἐξουσία τοῦ διαβόλου, ὥστε ἡ φυσική θέληση, ὡς ὁρμή τοῦ αὐτεξουσίου νά ὁδηγῆται πρός τόν Θεό. Συγχρόνως φαίνεται πόσο ἔχει ἀφομοιώσει δημιουργικά ὁ ἅγιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης τούς Πατέρας τῆς Ἐκκλησίας καί τούς μεταφέρει στήν σύγχρονη ἐποχή, ἀπαντώντας μέ ἀπαθῆ τρόπο στίς ἀπόψεις τῶν μεταφυσικῶν θεολόγων, οἱ ὁποῖοι μεταφέρουν τίς ἀπόψεις τῆς δυτικῆς μεταφυσικῆς θεολογίας στήν ὀρθόδοξη Ἀνατολή»,

*

Πρωτοπρεσβύτερος Θωμᾶς Βαμβίνης: Ἡ ἐν Χριστῷ ζωῇ (μυστήρια καί ἄσκηση): ἡ διδασκαλία τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ στά συγγράμματα τοῦ ἁγίου Νικοδήμου.

Ὁ λόγος γιά τήν ἐν Χριστῷ ζωή καί τήν πρόσληψη καί ἀφομοίωση τῆς διδασκαλίας τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ ἀπό τόν ἅγιο Νικόδημο ἔγινε μέ ἀναφορές τοῦ εἰσηγητῆ κυρίως στά ἔργα «Ἀόρατος Πόλεμος» καί «Πνευματικά Γυμνάσματα», διότι γι’ αὐτά κυρίως ἔχει κατηγορηθῇ ὁ Ἅγιος Νικόδημος, ὅτι εἰσάγει στό χῶρο τῆς Ἀνατολῆς δυτικές διδασκαλίες, ἐνῷ σαφῶς ἐπανεισάγει τήν ὀρθόδοξη εὐαγγελική ἄσκηση μέ τό θεολογικό της θεμέλιο.

Στίς συγγραφές τοῦ ἁγίου Νικοδήμου ἡ ἐν Χριστῷ Ζωή εἶναι ζωή ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ, πού ἀρχίζει μέ τά μυστήρια τοῦ Βαπτίσματος καί τοῦ Χρίσματος, ἡ χάρη τῶν ὁποίων ἐγκαθίσταται στό βάθος τῆς καρδιᾶς τῶν νεοφωτίστων καί στήν συνέχεια ἀρχίζει ὁ ἀγώνα τῆς ἐκκλησιαστικῆς ἐν Χριστῷ ζωῆς. Σ’ αὐτόν τόν ἀγώνα ἀποκτᾶται ἡ πείρα τοῦ πολέμου μέ «τά πνευματικά τῆς πονηρίας» καί τούς λογισμούς τους, πού ἀπαιτεῖ ἀνάληψη ἀσκητικοῦ ἀγώνα, μέ πολλές κακοτοπιές, ὁποῖος ἐνισχύεται καί καθοδηγεῖται ἀπό τήν χάρη τῶν μυστηρίων τῆς Μετανοίας καί τῆς Θείας Μεταλήψεως.

Ἔγινε ἀναφορά στήν συζήτηση πού γίνεται γιά τήν προέλευση καί γνησιότητα τῶν βιβλίων «Ἀόρατος Πόλεμος» καί «Πνευματικά Γυμνάσματα», πού ἐπιμελήθηκε καί ἐμπλούτισε ὁ ἅγιος Νικόδημος, ἀλλά καί στόν ὅρο «ἀξιομισθίες τοῦ Χριστοῦ», πού διατηρεῖ ὁ ἅγιος Νικόδημος, κυρίως στό βιβλίο «Ἀόρατος Πόλεμος», μέ ἐξουδετερωμένο ὅμως τό αἱρετικό περιεχόμενό του. Στό βιβλίο πού ἐπιμελήθηκε ὁ ἅγιος Νικόδημος δέν ὑπάρχει πουθενά τό αἱρετικό δογματικό ὑπόβαθρο αὐτοῦ τοῦ ὅρου, πού εἶναι οἱ αἱρέσεις γιά τό καθαρτήριο πῦρ καί τήν ἱκανοποίηση τῆς προσβληθείσης θείας δικαιοσύνης ὡς κίνητρο τῆς σαρκώσεως τοῦ Θεοῦ Λόγου.

Ἔκλεισε ἡ εἰσήγηση μέ ἀναφορά στήν ἑρμηνεία ἀπό τόν ἅγιο Νικόδημο, σέ ὑποσημείωση τοῦ βιβλίου «Ἀόρατος Πόλεμος», τῆς διδασκαλίας τοῦ ἁγίου Γρηγορίου Παλαμᾶ, γιά τό ὅτι «ὅταν τὸ ἑνιαῖον τοῦ νοῦ γένηται τρισσόν, μένον ἑνιαῖον, τότε συνάπτεται τῇ Θεαρχικῇ Τριαδικῇ Μονάδι», συνδέοντας τό βαθύ νόημά του, ἁπλοποιημένο ἀπό τόν ἅγιο Νικόδημο, μέ ὅσα περί τῆς Θεοτόκου γράφει στά «Πνευματικά Γυμνάσματα», ἀντλημένα πάλι ἀπό τούς λόγους τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ.