Κύριο ἄρθρο: Ἡ Ἁγία Σοφία καί οἱ Ὀθωμανοί

Μητροπολίτου Ναυπάκτου καί Ἁγίου Βλασίου Ἱεροθέου

(Πηγή:  Εφημερίδα "ΤΟ ΠΑΡΟΝ", Κυριακής 19 Ιουλίου 2020)

Μεγάλη θλίψη κατέλαβε τήν ψυχή μας μέ τήν μετατροπή τῆς Ἁγίας Σοφίας σέ τζαμί, πού εἶναι ἕνας ἐκκλησιαστικός καί πολιτιστικός βιασμός, καί μάλιστα στήν ἐποχή μας πού χαρακτηρίζεται ὡς ἐποχή ἀνθρωπίνων δικαιωμάτων καί σεβασμοῦ τῶν θρησκευτικῶν ἐλευθεριῶν. Αὐτό δείχνει τόσο τήν νοοτροπία τῶν Τούρκων ὅσο καί τήν ὑποκρισία αὐτῶν πού τούς στήριξαν στήν ἀπόφασή τους αὐτή, γιατί δέν νομίζω ὅτι προχώρησαν σέ τέτοιες κινήσεις χωρίς κάποια συμπαράσταση ἀπό μερικούς μεγάλους ἡγέτες Κρατῶν.

Πάντως, ἡ Ἁγία Σοφία δέν ἔχει καμμιά σχέση μέ τούς Τούρκους Ὀθωμανούς, ἐκτός καί ἄν τήν θεωρήσουν ὡς ἕνα λάφυρο μιᾶς ἐξακολουθητικῆς κατάκτησης τῆς Πόλης-Βασιλεύουσας ἀπό τό ἔτος 1453 μέχρι σήμερα. Ὅμως ἡ ἱστορία δέν παραγράφεται οὔτε ἀποσιωπᾶται οὔτε παρερμηνεύεται.

Ὁ π. Γεώργιος Φλωρόφσκι, ἕνας μεγάλος Ρῶσος Θεολόγος τοῦ 20οῦ αἰῶνος σέ κείμενό του μέ τίτλο «Οἱ Ἐκκλησίες τῆς Ἁγίας Σοφίας», γράφει ὅτι ἡ λέξη Σοφία εἶναι ἕνα βιβλικό ὄνομα, πού μεταξύ δύο ἄλλων, δηλαδή τήν Δύναμη καί τήν Εἰρήνη, ἀναφέρεται ἀπό τόν Ἀπόστολο Παῦλο στόν ἐνυπόστατο Λόγο τοῦ Θεοῦ, τόν Χριστό.

Μάλιστα, γράφει, ὅτι ὁ πρῶτος Ναός στήν Κωνσταντινούπολη πού ἀφιερώθηκε στό ὄνομα τῆς Ἁγίας Σοφίας πιθανόν σχεδιάστηκε ἀπό τόν Μέγα Κωνσταντῖνο, ἐγκαινιάσθηκε τό 360 ἐπί Κωνσταντίου καί ἀργότερα κτίσθηκε μέ τήν σημερινή του μορφή ὡς «ἡ Μεγάλη Ἐκκλησία» ἐπί τοῦ Ἰουστινιανοῦ.

Αὐτό σημαίνει ὅτι τό ὄνομα «Ἁγία Σοφία» ἦταν ἐπιβεβαίωση τῆς θεολογίας τῆς Α΄ Οἰκουμενικῆς Συνόδου, πού κατήρτισε τό Σύμβολο τῆς Πίστεως, στό ὁποῖο ὁμολογοῦμε τόν Χριστό ὡς «Φῶς ἐκ Φωτός, Θεόν ἀληθινόν ἐκ Θεοῦ ἀληθινοῦ, γεννηθέντα οὐ ποιηθέντα, ὁμοούσιον τῷ Πατρί δι' οὗ τά πάντα ἐγένετο», ὅτι Αὐτός εἶναι ὁ Λόγος καί ἡ Σοφία τοῦ Θεοῦ Πατρός.

Μέσα σέ αὐτήν τήν προοπτική ὑπῆρξαν πολυάριθμες Ἐκκλησίες στήν τότε Ρωμαϊκή Αὐτοκρατορία μέ τό ὄνομα «Ἁγία Σοφία», ἀκόμη καί στούς σλαυικούς λαούς.

Διερωτῶμαι: Πῶς θά χρησιμοποιηθῆ ὁ Ναός αὐτός ὡς Τζαμί μέ τό ὄνομα «Ἁγια-Σοφιά», πού ἀναφέρεται στόν Χριστό ὡς Θεό, ὅταν τό Κοράνιο, ὅπως τό ἀναλύει ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Τιράνων καί Πάσης Ἀλβανίας Ἀναστάσιος στό τεκμηριωμένο βιβλίο του «Ἰσλάμ», ἀρνεῖται τήν πατρότητα τοῦ Θεοῦ, δηλαδή ὅτι ὁ Θεός δέν ἔχει Υἱό καί δέν εἶναι Πατήρ, ἀπορρίπτει τήν θεότητα τοῦ Χριστοῦ, ἀφοῦ ὁ Μωάμεθ προσέλαβε στοιχεῖα ἀρειανισμοῦ καί νεστοριανισμοῦ, καί ἀρνεῖται τόν Σταυρό καί τήν Ἀνάσταση τοῦ Χριστοῦ; Τί σχέση ἔχει ἡ Ὀρθόδοξη Ἁγία Σοφία πού ἀναφέρεται στήν θεότητα τοῦ Χριστοῦ μέ τό Κοράνιο καί τήν ἰσλαμική θρησκεία πού τήν ἀρνεῖται;

Συγχρόνως θέλω νά ὑπενθυμίσω, ὅτι τόν 14ο αἰώνα, λίγο πρίν τήν Ἅλωση τῆς Κωνσταντινουπόλεως ἀπό τούς Ὀθωμανούς, ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς ἔκανε τρεῖς διαλόγους μέ τούς ἐκπροσώπους τῶν Ὀθωμανῶν πάνω στό βασικό θέμα ὅτι οἱ Μουσουλμάνοι ἀρνοῦνται τήν θεότητα τοῦ Χριστοῦ καί ὑποστήριζε ὅτι ὁ ὁ Μωαμεθανισμός ἐπεκτάθηκε στόν κόσμο μέ τήν δύναμη τοῦ διαβόλου, μέ τόν πόλεμο, τό μαχαίρι, τίς λεηλασίες, τούς ἀνδραποδισμούς καί τούς φόνους, ὁ δέ Μωάμεθ χρησιμοποίησε τήν βία καί τήν ἡδονή.

Ἐπέμενα στό θεολογικό αὐτό σημεῖο, γιά νά φανῆ ἡ μεγάλη διαφορά μεταξύ τῆς Ὀρδοδόξου Ἐκκλησίας καί τοῦ Ἰσλαμισμοῦ καί γιά νά τονίσω ὅτι ἡ Ἁγία Σοφία εἶναι ἕνας Ναός μέ βαθειά θεολογία, ὅπου ἐτελεῖτο γιά χίλια περίπου χρόνια ἡ θεία Λειτουργία, καί δέν εἶναι ἁπλῶς ἕνα πολιτιστικό ἀγαθό οὔτε ἁπλῶς ἕνα μνημεῖο μεγάλης πολιτιστικῆς παγκόσμιας κληρονομιᾶς, πολύ δέ περισσότερο εἶναι πρόκληση νά γίνη χῶρος προσευχῆς ἀλλοθρήσκων καί ἀλλοπίστων.

Ὅταν ἀλλάζη ὁ σκοπός τῆς ὑπάρξεως τοῦ Ναοῦ, τότε αὐτό συνιστᾶ θρησκευτικό βιασμό. Ἡ Ἁγία Σοφία εἶναι ἀναπόσπαστο τμῆμα τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου, τό ὁποῖο ὀνομάζεται Μεγάλη Ἐκκλησία λόγῳ τῆς Ἁγίας Σοφίας πού εἶναι ἡ Μεγάλη Ἐκκλησία.

Ὅμως χάριν τῆς ἀληθείας πρέπει νά ὑπογραμμισθῆ ὅτι αὐτόν τόν ἐκκλησιαστικό καί θεολογικό μεγάλο θησαυρό, καί δευτερευόντως πολιτιστικό θησαυρό, δέν σεβάστηκαν οὔτε οἱ δυτικοί Φράγκοι πού τόν κατέλαβαν τό 1204 οὔτε οἱ Ὀθωμανοί πού τόν κατέχουν ὡς λάφηρο ἀπό τό 1453 καί ἐντεῦθεν. Ἴσως αὐτό γίνεται ἐπειδή ὑπάρχουν κοινές θεολογικές ἀρχές μεταξύ δυτικοῦ Χριστιανισμοῦ καί τοῦ Ἰσλαμισμοῦ, ὡς πρός τό πρόσωπο τοῦ Θεοῦ, τόν λόγο τοῦ Θεοῦ, τόν μυστικισμό, τόν κοινωνικό καί ψυχικό εὐδαιμονισμό, τόν θεοκρατικό ὁλοκληρωτισμό κλπ. Αὐτό ὅμως εἶναι ἄλλο μεγάλο θέμα.

Αὐτό τόν τελευταῖο καιρό σκέπτομαι ἔντονα. Ὁ πρόεδρος Ἐρντογάν ἔχει ἕνα ὅραμα, χωρίς βέβαια νά συμφωνῶ μέ αὐτό, καί προσπαθεῖ νά τό πραγματοποιήση μέ συμμετοχή μερικῶν βορείων ὀρθοδόξων λαῶν καί μερικῶν δυτικῶν κρατῶν. Ἐμεῖς ὅμως, ὡς Ἕλληνες καί Ρωμηοί τί ὅραμα ἔχουμε; Καί ἀπό ποῦ ἀναμένουμε βοήθεια; Εἶναι μιά ὑπόθεση ἐργασίας.

Ἡ τρίτη ἅλωση τῆς Ἁγια-Σοφιᾶς (πρώτη ἡ Φράγκικη τό 1204, δεύτερη ἡ Ὀθωμανική τό 1453) πού ἔγινε μέ τήν μετατροπή της σέ τζαμί πρέπει νά ἐνεργοποιήση ὄχι ἁπλῶς τό πολιτιστικό καί οἰκουμενικό ἀνοσιοποιητικό σύστημά μας, ἀλλά καί τό ἐκκλησιαστικό-θεολογικό σύστημα τοῦ ὀργανισμοῦ μας, καί νά ἀναπτυχθῆ ἐπί τέλους τό ρωμαΐικο φιλότιμό μας. Σέ αὐτό τό σημεῖο πρέπει νά ὑπάρξη στενή συνεργασία μεταξύ τῆς Κυβέρνησης καί τῆς Ἐκκλησίας μας.

Τελικά, πρέπει νά θυμηθοῦμε τόν λόγο τοῦ Νικηφόρου Βρεττάκου «οὐκ ἐάλω ἡ πόλις, οὐκ ἐάλω τό φῶς». Ἡ Ἁγια-Σοφιά εἶναι ἕνα ἐκτυφλωτικό φῶς, πού ἄλλους φωτίζει καί ἄλλους τυφλώνει.–