Κυριακή, 23 Αὐγούστου - Τά Μηναῖα

ΓΡΑΠΤΟ ΚΗΡΥΓΜΑ

Οἱ περισσότεροι τόμοι τῶν λειτουργικῶν βιβλίων φέρουν τό τίτλο Μηναῖα, καί κάθε τόμος-βιβλίο φέρει τό ὄνομα Μηναῖο καί τήν ἔνδειξη τοῦ κάθε μηνός, ἤτοι Μηναῖο τοῦ Σεπτεμβρίου, Μηναῖο τοῦ Ὀκτωβρίου κλπ. Καί ἐπειδή ὑπάρχουν δώδεκα μῆνες στόν χρόνο εἶναι εὐνόητο ὅτι ὑπάρχουν δώδεκα Μηναῖα.

Δέν γνωρίζουμε ἐπακριβῶς τήν ἐξέλιξη τῶν Μηναίων, ἀλλά φαίνεται ὅτι στήν ἀρχή ὑπῆρχαν μικρές συλλογές ἀπό τά Ἀπολυτίκια τῶν ἁγίων πού ἑορτάζουν κάθε ἡμέρα, μέ μιά μικρή ἀναφορά στόν βίο τους. Στήν συνέχεια προσέθεταν διάφορες ἀκολουθίες ἁγίων καί ἡ τελική διαμόρφωση ἔγινε στήν Κωνσταντινούπολη, ἀπό τήν ὁποία προέρχονται οἱ περισσότεροι ἀπό τούς ὕμνους τῶν Μηναίων. Ἀργότερα τά Μηναῖα συμπληρώθηκαν ἀπό ἄλλες ἀκολουθίες, ἀκόμη αὐτό γίνεται καί στίς ἡμέρες μας, ἀφοῦ προστίθενται νέοι ἅγιοι καί νέες τοπικές ἑορτές, ἀπό σύγχρονους ὑμνογράφους.

Εἶναι εὐνόητον ὅτι τά τροπάρια πού περιλαμβάνονται στά Μηναῖα, πού ἀρχίζουν ἀπό τόν Σεπτέμβριο καί καταλήγουν στόν Αὔγουστο, τό λεγόμενο ἐκκλησιαστικό ἔτος, εἶναι ἔργα δοκίμων ὑμνογράφων, ἀλλά καί ὑμνογράφων μικρότερης ἀξίας.

Οἱ ἀκολουθίες στά Μηναῖα εἶναι διαρθρωμένες, σύμφωνα μέ τό μοναχικό τυπικό, πού ὀνομάζεται Ἱεροσολυμιτικό τυπικό ἤ τυπικό τοῦ ἁγίου Σάββα καί προοριζόταν γιά τίς Ἱερές Μονές. Ὅμως, τόν 8ο καί 9ο αἰώνα, μετά τήν εἰκονομαχία, αὐτό τό τυπικό τῶν Ἱερῶν Μονῶν εἰσήχθηκε καί στούς Ἐνοριακούς Ναούς, ἀφοῦ ἐν τῷ μεταξύ οἱ μοναχοί πού ὑποστήριζαν τήν τιμητική προσκύνηση τῶν ἱερῶν εἰκόνων κυριάρχησαν στήν ἐκκλησιαστική ζωή. Ὅταν διαβάση κανείς τά Μηναῖα, διαπιστώνει ὅτι ἀναφέρουν ὁλόκληρες ἤ ἡμιτελεῖς ἀκολουθίες τῶν ἁγίων κάθε ἡμέρας. Περιλαμβάνουν τήν ἀκολουθία τοῦ Ἑσπερινοῦ καί τοῦ Ὄρθρου, μέ τά τροπάρια καί τά ἀπολυτίκια, ἀλλά καί τά Συναξάρια τῶν ἁγίων πού ἑορτάζουν κάθε ἡμέρα. Ἐκτός ἀπό τίς ἑορτές τῶν ἁγίων, τά Μηναῖα συμπεριλαμβάνουν καί τίς ἀκίνητες ἑορτές τοῦ Χριστοῦ καί τῆς Θεοτόκου, ὅπως τῶν Χριστουγέννων, τῆς Περιτομῆς τοῦ Χριστοῦ, τῶν Θεοφανείων, τῆς Μεταμορφώσεως τοῦ Χριστοῦ, τοῦ Εὐαγγελισμοῦ τῆς Θεοτόκου, τῆς Κοιμήσεώς της. Οἱ κινητές Δεσποτικές ἑορτές, ὅπως τῶν Βαΐων, τοῦ Σταυροῦ, τοῦ Πάσχα, τῆς Ἀναλήψεως, τῆς Πεντηκοστῆς, περιλαμβάνονται στά βιβλία τοῦ Τριωδίου καί τοῦ Πεντηκοσταρίου.

Τό σημαντικό εἶναι ὅτι διαβάζοντας καί ψάλλοντας τά τροπάρια καί γενικά τίς ἀκολουθίες στά Μηναῖα, ἐρχόμαστε σέ ἐπικοινωνία μέ τήν λεγόμενη «ἐκκλησιαστική ἱστορία», ἡ ὁποία δέν εἶναι ἁπλά ἐξωτερικά γεγονότα, ἀλλά εἶναι ἡ ζωή τοῦ Χριστοῦ καί τῆς Θεοτόκου, καί οἱ βίοι τῶν ἁγίων, πού εἶναι τά μέλη τοῦ Σώματος τοῦ Χριστοῦ. Ἐντασσόμαστε ὀργανικά μέσα σέ αὐτήν τήν ἱστορία, βλέπουμε τήν πίστη καί τήν ζωή τῶν μεγάλων μας ἀδελφῶν πού προηγήθηκαν ἀπό μᾶς, βλέπουμε τούς Προφῆτες, τούς Ἀποστόλους, τούς Μάρτυρες, τούς Πατέρες, τούς ὁσίους καί ἀσκητές, τά μικρά παιδιά, τούς νέους καί τούς μεγάλους, τούς ἄνδρες καί τίς γυναῖκες καί γενικά ὅλους ἐκείνους πού ἀγάπησαν τόν Χριστό καί θυσίασαν τά πάντα γι’ Αὐτόν.

Τό ἐκπληκτικό εἶναι ὅτι διαβάζουμε στά Μηναῖα μέ συντομία τόν βίο καί τήν πολιτεία τους καί στήν συνέχεια βλέπουμε αὐτά νά συντίθενται σέ μικρά τροπάρια μέ θεολογικό λόγο καί ἔπειτα τά ψάλλουμε, ὥστε μέ ὅλη τήν ὕπαρξή μας νά συμμετάσχουμε στήν ἑορτή τῶν ἁγίων. Μέ τόν τρόπο αὐτόν καταλαβαίνουμε ὅτι ἡ θεολογία εἶναι ἡ ζωή τοῦ Χριστοῦ μέσα στούς ἀνθρώπους, εἶναι ἡ θέα τῆς δόξης τοῦ Θεοῦ στήν ἀνθρώπινη σάρκα τοῦ Λόγου, καθώς ἐπίσης καταλαβαίνουμε καί τόν τρόπο πού ἁγίασαν οἱ ἅγιοι, καί αὐτός εἶναι ἡ κάθαρση, ὁ φωτισμός καί ἡ θέωση, αὐτό πού τονίζεται ἐπανειλημμένα ὡς πράξη καί θεωρία, καί αὐτό γίνεται μέ τήν νηστεία, τήν ἀγρυπνία, τήν προσευχή.

Οἱ λέξεις πού βρίσκουμε στά τροπάρια αὐτά, ὅπως: νοῦς, καρδία, θέωση, ὄργανον τοῦ πνεύματος, μυσταγωγία, μέτοχοι τῆς δόξης τοῦ Χριστοῦ, ναός Θεοῦ, ὁ φωτισμός τῆς ἐλλάμψεως, τῷ φωτί τῆς Ἁγίας Τριάδος, ἐλλαμπόμενοι ἀεί, ἐν σαρκί ὡς ἄγγελος ἐπί τῆς γῆς ἀνεφάνης, θεούμενοι κ.ἄ. δείχνουν ποιά εἶναι ἡ ἀληθινή ὀρθόδοξη θεολογία, καί πῶς διακρίνεται ἀπό τήν ξένη καί αἱρετική θεολογία.

Στά Μηναῖα εἶναι ἐναρμονισμένα ὅλα τά ποιητικά εἴδη, δηλαδή τά κοντάκια μέ τούς οἴκους, καί οἱ κανόνες μέ τά καθίσματα, τά τροπάρια σέ ὅλους τούς ἤχους τῆς ἐκκλησιαστικῆς μουσικῆς, μέ συνεχεῖς ἐναλλαγές, τά Συναξάρια μέ τούς στίχους, καί αὐτό ἀποτελεῖ ἕναν μεγάλο πνευματικό πλοῦτο καί ἕναν πολιτιστικό θησαυρό. Ἔτσι, μαθαίνει κανείς τί εἶναι ἅγιοι, μαθαίνει νά θεολογῆ καί νά γίνεται πραγματικά θεολόγος, χριστοφόρος, ναοφόρος καί θεοφόρος.

Ὁ Μητροπολίτης
† Ὁ Ναυπάκτου καί Ἁγίου Βλασίου ΙΕΡΟΘΕΟΣ