Κυριακή, 30 Αὐγούστου - Τό Τυπικόν

ΓΡΑΠΤΟ ΚΗΡΥΓΜΑ

Στό Ἀναλόγιο, πού βρίσκεται μπροστά στούς Ἱεροψάλτες, ὅπου φυλάσσονται τά βιβλία τά ὁποῖα χρησιμοποιοῦν γιά τό ἔργο πού κάνουν, εἶναι καί διάφορα ἄλλα μικρά βιβλία πού εἶναι εὔχρηστα. Μεταξύ αὐτῶν εἶναι τό Ψαλτήριον, πού ἔχει ὅλους τούς Ψαλμούς τοῦ Δαυΐδ πού διαβάζονται μέ τίς καθιερωμένες ἀκολουθίες καί ψάλλονται. Ἐπίσης εἶναι καί τό Ἐγκόλπιον τοῦ Ἀναγνώστου. Τό βιβλίο αὐτό ἔχει τά πιό χρήσιμα καί ἀπαραίτητα στοιχεῖα γιά τόν Ἱεροψάλτη καί τόν Ἀναγνώστη, ὥστε νά μή χάνη πολλή ὥρα γιά νά τά βρίσκη στά ἄλλα βιβλία.

Ὅμως σήμερα, τό τελευταῖο αὐτό κήρυγμα θά ἀναφερθῆ σέ ἕνα ἄλλο χρησιμότατο βιβλίο πού λέγεται Τυπικό.

Ἡ λέξη τυπικό παράγεται ἀπό τήν λέξη τύπος, πού σημαίνει ἀρχέτυπο, πρότυπο, κανόνα, ὅρο, παράδειγμα. Καί οἱ λέξεις τύπος καί τυπικό παράγονται ἀπό τό ρῆμα τυπόω, πού σημαίνει κτυπῶ, κρούω, πού προέρχεται ἀπό τόν ἦχο πού σχηματίζεται ἀπό τό κτύπημα, καί γι’ αὐτό ἡ λέξη τυπικό στήν πολιτική διοίκηση λέγεται τό διάταγμα, ὁ νόμος.

Στήν ἐκκλησιαστική ζωή ἡ λέξη Τυπικό δηλώνει τούς κανονισμούς καί τά τυπικά τῶν Ἱερῶν Μονῶν, πού καθορίζουν ὅλα τά θέματα πού ἔχουν σχέση μέ τήν ζωή τῶν μοναχῶν τῆς Ἱερᾶς Μονῆς. Ἐπί πλέον ἡ λέξη Τυπικό δηλώνει τήν τάξη πού πρέπει νά διέπη τίς ἱερές ἀκολουθίες.

Ἡ τάξη τῆς λατρείας ἄρχισε νά διαμορφώνεται ἀπό τήν ἀποστολική ἐποχή, συνέχισε τήν περίοδο τῶν Ἀποστολικῶν Πατέρων καί προχωροῦσε, καθώς αὐξανόταν τό πλήρωμα τῆς Ἐκκλησίας καί διαμορφώνονταν οἱ ἀκολουθίες, τά τροπάρια καί ἡ διάταξη τῶν Μυστηρίων τῆς Ἐκκλησίας καί τῶν ἱερῶν ἀκολουθιῶν. Ἔτσι, διαμορφώθηκαν διαγράμματα ἀκολουθιῶν Ἀντιοχειανοῦ τύπου τοῦ 4ου καί 5ου αἰῶνος, ἔπειτα τοῦ Ἱεροσολυμιτικοῦ τύπου τοῦ 7ου αἰῶνος, καί ἀργότερα τοῦ Κωνσταντινουπολιτικοῦ τύπου.

Σήμερα, ὅταν κάνουμε λόγο γιά τό βιβλίο Τυπικόν, ἐννοοῦμε τό βιβλίο ἐκεῖνο πού καθορίζει τόν τρόπο καί τήν διάταξη μέ τήν ὁποία γίνεται ἡ λατρεία τῆς Ἐκκλησίας. Ἤδη ἔχει τονισθῆ στά προηγούμενα κηρύγματα ὅτι ὑπάρχουν ἀκίνητες ἑορτές, ὅπως εἶναι οἱ μνῆμες τῶν ἁγίων καί μερικῶν Δεσποτικῶν καί Θεομητορικῶν ἑορτῶν, καί κινητές ἑορτές, ὅπως τό Πάσχα, ἡ Ἀνάληψη, ἡ Πεντηκοστή καί ὅλα ἐκεῖνα πού συνδέονται μέ αὐτές. Ἔτσι, εἶναι διάφορα βιβλία, ὅπως ἡ Παρακλητική πού ἀναφέρεται σέ ἑορτές τῆς ἑβδομάδος, τά Μηναῖα, πού ἀναφέρονται στά ἑορταστικά γεγονότα κάθε ἡμέρας τοῦ χρόνου, καί τό Τριώδιο καί τό Πεντηκοστάριο πού ἀναφέρονται στά Πάθη, τόν Σταυρό, τήν Ἀνάσταση, τήν Ἀνάληψη τοῦ Χριστοῦ καί τήν Πεντηκοστή.

Ἀπό ὅ,τι φαίνεται, μπορεῖ σέ μιά ἡμέρα νά συμπέσουν ἡ Κυριακή πού εἶναι ἀναστάσιμη ἡμέρα, οἱ ἑορτές τοῦ Χριστοῦ καί τῆς Παναγίας, ἀλλά καί ἑορτές ἑορταζομένων καί μή ἑορταζομένων ἁγίων.

Πρέπει, λοιπόν, νά ὑπάρχη ἕνας γενικός κανόνας, ἀλλά καί εἰδικότερες διατάξεις, δηλαδή ἕνα Τυπικό πού νά κανονίζη ποιά ἀπό τά τροπάρια πρέπει νά ψάλλωνται, ποιά νά προηγοῦνται, ποιό δοξαστικό θά ψαλῆ τήν ἡμέρα ἐκείνη καί πολλά ἄλλα ζητήματα, ὥστε νά ὑπάρχη μιά τάξη καί ὁμοιομορφία στήν λατρεία τῆς Ἐκκλησίας μας. Ἔτσι, παρουσιάσθηκε ἡ ἀνάγκη δημιουργίας ἑνός αὐθεντικοῦ Τυπικοῦ.

Ἔγιναν πολλές προσπάθειες, ἀλλά ἐκεῖνο πού ἐπικράτησε στίς ἡμέρες μας εἶναι τό Τυπικό τῆς Μεγάλης τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησίας, τῆς Κωνσταντινουπόλεως, τό ὁποῖο συνέταξε ὁ Πρωτοψάλτης Γεώργιος Βιολάκης, πού ἦταν μέλος δύο Ἐπιτροπῶν, μέ σκοπό νά καταρτισθῆ τό Τυπικό τῆς λατρείας.

Στό Τυπικό αὐτό μετά τά εἰσαγωγικά καταγράφεται ἡ προθεωρία τοῦ Τυπικοῦ, τό ὁποῖο εἶναι ἕνα κείμενο πού δείχνει τούς κανόνες πού διέπουν τίς ἀκολουθίες. Ἔπειτα, ἐκθέτει τήν τυπική διάταξη τοῦ Ἑσπερινοῦ καί τοῦ Ὄρθρου, τῆς καθημερινῆς ἀκολουθίας, τῆς Κυριακῆς, τῶν κατά μήνα Δεσποτικῶν καί Θεομητορικῶν ἑορτῶν καί τῶν ἑορτῶν τῶν ἁγίων, τήν τυπική διάταξη τῶν ἀκολουθιῶν τοῦ Τριωδίου καί τοῦ Πεντηκοσταρίου. Αὐτήν τήν προθεωρία πρέπει νά τήν ἔχουν διαβάσει ὅλοι οἱ ἱεροψάλτες καί ὅσοι ἀσχολοῦνται μέ τήν λατρεία τῆς Ἐκκλησίας.

Στό Παράρτημα τοῦ Τυπικοῦ καταγράφεται τό τυπικό διαφόρων ἀκολουθιῶν τοῦ Πατριαρχικοῦ Ναοῦ, καί ἄλλες ἀκολουθίες.

Ἕνας ἔμπειρος Ἱεροψάλτης, ἔχοντας αὐτό τό Τυπικό καί γνωρίζοντας ὅλη τήν προθεωρία τοῦ Τυπικοῦ τῶν ἀκολουθιῶν μπορεῖ νά κάνη τήν ἐπιλογή τό τί πρέπει νά ψάλλη κάθε φορά, ἀκολουθώντας τίς διάφορες περιπτώσεις.  Ὅταν σέ μικρή ἡλικία πήγαινα στό Ἀναλόγιο, ἔβλεπα τόν Πρωτοψάλτη τοῦ Μητροπολιτικοῦ Ναοῦ νά ρυθμίζη τό Τυπικό τῆς ἀκολουθίας τῆς ἡμέρας ἐκείνης μέ βάση τό βιβλίο τοῦ Τυπικοῦ τοῦ Γεωργίου Βιολάκη. Ἐπειδή, ὅμως, εἶναι δύσκολο ἔργο αὐτό γιά τόν καθένα, γι’ αὐτό πρίν ἀπό χρόνια αὐτήν τήν ἰδιαίτερη περιπτωσιολογία τήν κάνει ἡ Συνοδική ὑποεπιτροπή τῆς Ἐκκλησίας πού ἐκδίδει κάθε χρόνο Τό Τυπικόν, πού περιλαμβάνει τίς εἰδικές τυπικές Διατάξεις, δηλαδή τό Μηνολόγιο τοῦ ἔτους καί τήν ἐπετηρίδα, δηλαδή τήν κανονική ὀργάνωση τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας.

Δυστυχῶς, πολλοί σύγχρονοι Ἱεροψάλτες ὄχι μόνον δέν γνωρίζουν νά χειρισθοῦν τό Τυπικό τῆς Μεγάλης τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησίας τοῦ Γεωργίου Βιολάκη, ἀλλά δέν μποροῦν νά χειρισθοῦν καί ὅλα τά ὑπόλοιπα βιβλία καί φυσικά οὔτε καί τά «Δίπτυχα τῆς Ἑκκλησίας», οὔτε καί τά βιβλία τῆς Ἐκκλησίας καί γι’ αὐτό ἐπιλέγουν ἄλλους πιό εὔκολους τρόπους ἀπό τό διαδίκτυο.

Τό γενικό συμπέρασμα εἶναι ὅτι πρέπει νά ὑπάρχη τάξη στήν λατρεία τῆς Ἐκκλησίας, ἀλλά πρέπει νά ὑπάρχη τάξη καί στήν ὅλη ζωή τῆς Ἐκκλησίας. Δέν μπορεῖ ὁ καθένας νά κάνη ὅ,τι θέλει, δέν μπορεῖ νά ὑπερβαίνη τά ὅρια τῶν Πατέρων καί τῶν Οἰκουμενικῶν Συνόδων, ὡς πρός τήν πίστη καί τήν ζωή.

Ὁ Ἀπόστολος Παῦλος γράφει: «Πάντα εὐσχημόνως καί κατά τάξιν γινέσθω» (Α΄ Κορ. ιδ΄, 40). Ἐπίσης ἀλλοῦ γράφει: «Εἰ γάρ καί τῇ σαρκί ἄπειμι, ἀλλά τῷ πνεύματι σύν ὑμῖν εἰμι, χαίρων καί βλέπων ὑμῶν τήν τάξιν καί τό στερέωμα τῆς εἰς Χριστόν πίστεως ὑμῶν» (Κολ. β΄, 5).

Νά ἀγαπᾶμε τόν Θεό, τήν Παναγία, τούς Ἁγίους, τήν Ἐκκλησία καί νά ὑπακοῦμε στήν Ἐκκλησία καί τήν παράδοσή της.

Ὁ Μητροπολίτης
† Ὁ Ναυπάκτου καί Ἁγίου Βλασίου ΙΕΡΟΘΕΟΣ