Skip to main content

Ἐπίκαιροι Σχολιασμοί: «Ζῶ καλά» ἤ πορεύομαι πρός τόν Πατέρα;

τοῦ Πρωτοπρεσβύτερου Θωμᾶ Βαμβίνη

Οἱ ἱστορίες τῶν λαῶν στίς γενικές γραμμές τους εἶναι παράλληλες μέ τίς ἀτομικές ἱστορίες τῶν ἀνθρώπων, ἄν καί δέν ἀπουσιάζουν οἱ κοινωνικές ἀνισορροπίες, οἱ ἀδικίες, ὅπως καί οἱ ἀνατροπεῖς τῶν ἱστορικῶν δεδομένων, οἱ ὁποῖοι χαράζουν τήν δική τους ἀντίρροπη μοναχική πορεία.

Γενικά, ὅταν μιά κοινωνία, μέ ὅλους τούς θεσμούς της, λειτουργῆ καλά, τότε καί τά μέλη της, μέ τά μέτρα τοῦ κοινοῦ ἀνθρώπου, ζοῦν καλά.

Αὐτή ἡ πολύ συνηθισμένη ἔκφραση («ζῶ καλά»), δέν ἔχει ἁπλό καί μονοσήμαντο περιεχόμενο, γι’ αὐτό ἀξίζει νά τήν μελετήση κανείς.

Ἐμεῖς στήν συνέχεια θά δοῦμε τό περιεχόμενό της μέσα ἀπό τίς σκληρές συνθῆκες τῆς ζωῆς ἑνός ἁγίου, τοῦ ὁσίου Ἰωάννου τοῦ Ρώσου, ὁ ὁποῖος ἄν καί ἦταν ἀλλοεθνής, ἡ πρόνοια τοῦ Θεοῦ τόν κατέστησε «ἔνδοξη εἰκόνα» τοῦ λαοῦ τῆς Ὀρθόδοξης Ρωμηοσύνης, κατά τήν περίοδο τῆς Τουρκοκρατίας. Ἡ ζωή του εἰκόνιζε τήν «πονεμένη Ρωμηοσύνη».

Βασικά στοιχεῖα αὐτῆς τῆς εἰκόνας ἦταν τρία: πρῶτον, ὁ πειρασμός τῆς Δύσης, πού ἀπειλοῦσε τήν Ὀρθόδοξη Ἀνατολή μέ αἰχμαλωσία πολιτιστική, πολιτική καί θεολογική· δεύτερον, ὁ σκληρός Τοῦρκος δυνάστης μέ τήν θρησκεία τοῦ Μωάμεθ καί, τρίτον, στό μέσον αὐτῶν οἱ μεγάλοι θεολόγοι τῆς Ἐκκλησίας, ἡ ὀρθή πίστη καί τό ἡσυχαστικό θεμέλιο τῶν ὀρθοδόξων δογμάτων, πού διασωζόταν κατά τήν Τουρκοκρατία μέσα στίς Ἱερές Μονές.

Ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Ρῶσος εἶναι ἕνας ἀπό τούς «μυστικούς» ἀνατροπεῖς τῶν ἱστορικῶν συνθηκῶν καί δεδομένων. Συγκαταλέγεται στά «ἀσθενῆ τοῦ κόσμου» καί «ἐξουθενημένα», πού ἐπέλεξε ὁ Θεός γιά νά «καταισχύνῃ» τά «ἰσχυρά».

Τό συναξάριό του μᾶς πληροφορεῖ ὅτι γεννήθηκε σὲ ἕνα χωριὸ τῆς λεγομένης Μικρᾶς Ρωσίας (σημερινή Οὐκρανία), περὶ τὸ 1690, ἀπὸ γονεῖς εὐλαβεῖς καὶ ἐνάρετους. Ὅταν ἔφθασε σὲ νόμιμη ἡλικία στρατεύθηκε. Τότε Τσάρος στὴ Ρωσία ἦταν ὁ Μέγας Πέτρος, ὁ ὁποῖος εἶχε βάλει σέ ἐφαρμογή «ἕνα μεγαλόπνοο σχέδιο πολιτικῶν, οἰκονομικῶν, στρατιωτικῶν καί διοικητικῶν μεταρρυθμίσεων». Ἡ ζωή τοῦ ὁσίου Ἰωάννη συμπτίπτει μέ αὐτές τίς «δυτικόφιλες» μεταρρυθμίσεις πού «ἄλλαξαν ριζικά τήν δομή τοῦ ρωσικοῦ κράτους καί δημιούργησαν τίς προϋποθέσεις τόσο γιά τήν αὔξηση τῆς ἰσχύος τῆς κεντρικῆς ἐξουσίας ὅσο καί γιά τή μελλοντική ἐδαφική ἐπέκταση τῆς Ρωσίας». Ὑλοποιώντας τό ἐπεκτατικό σχέδιό του ὁ Μ. Πέτρος πέτυχε νίκη ἐναντίον τῶν Σουηδῶν καί ἐπικυριάρχησε στήν Πολωνία. Ὁ πόλεμος ὅμως πού ἄνοιξε μέ τούς Τούρκους (1710-1711) εἶχε γι’ αὐτόν «οἰκτρή ἀποτυχία». «...εἶχε ὡς ἀποτέλεσμα τήν ταπεινωτική ἧττα τῶν ρωσικῶν δυνάμεων», πού «ἔθεσε τέρμα στά ἐπεκτατικά σχέδια τῆς Ρωσίας» (Ἱστορία τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἔθνους, τ.ΙΑ΄, σ. 52).

Σ’ αὐτόν τόν ἀποτυχημένο πόλεμο ἔλαβε μέρος ὁ νεαρός Ἰωάννης καί ἀπό τότε ἄλλαξαν τά δεδομένα τῆς ζωῆς του. Συνελήφθη αἰχμάλωτος ἀπὸ τοὺς Τατάρους, οἱ ὁποῖοι, κατά τήν «ἐπαγγελματική» συνήθειά τους, τὸν πούλησαν σὲ ἕναν Ὀθωμανὸ ἀξιωματικὸ Ἵππαρχο, ποὺ καταγόταν ἀπὸ τὸ Προκόπι τῆς Μικρᾶς Ἀσίας, τὸ ὁποῖο βρίσκεται κοντά στὴν Καισάρεια τῆς Καππαδοκίας.

Οἱ Τάταροι ἦταν ἕνα ἔθνος «πού δημιουργήθηκε τόν 13ο αἰῶνα ἀπό προσμείξεις τῶν Μογγόλων μέ τουρκογενῆ φῦλα πού ἤδη κατοικοῦσαν τήν Ποντική Στέπα. Οἱ Τάταροι τῆς Κριμαίας ἦταν ὁ φόβος καί ὁ τρόμος τῶν Σλάβων: Ἐπέδραμαν συνεχῶς στίς περιοχές τους γιά νά ἁρπάξουν σκλάβους μεταξύ τῶν ἀνυπεράσπιστων χωρικῶν, τούς ὁποίους πωλοῦσαν στά σκλαβοπάζαρα τῶν Ὀθωμανῶν»(Ἀλ. Μασσαβέτα, Τρίτη Ρώμη, σ.94-95).

Ὁ ὅσιος Ἰωάννης ἦταν ἕνα ἀπό τά θύματα τῆς ἐπαγγελματικῆς τακτικῆς τῶν Τατάρων, ἀλλά ἦταν καί λάφυρο τῆς πρόνοιας τοῦ Θεοῦ. Αὐτό τό σημειώνουμε μέ τό ἀκόλουθο σκεπτικό.

Λίγα χρόνια πρίν γεννηθῆ ὁ ὅσιος Ἰωάννης, στήν πατρίδα του (τήν Μικρά Ρωσία-Οὐκρανία) ἄρχισε μιά ἀναδιοργάνωση καί ἀνάπτυξη τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας ἀπό τόν Μητροπολίτη Κιέβου Πέτρο Μογίλα, ὁ ὁποῖος «εἰσήγαγε λειτουργικήν τινα μεταρρύθμισιν καί εἰργάσθη διά τήν θεολογικήν κατάρτισιν τοῦ Κλήρου, εἰσαγαγών ἐν τῇ σχολῇ τοῦ Κιέβου τήν λατινικήν γλῶσσαν καί τήν σχολαστικήν μέθοδον ἐν τῇ διδασκαλίᾳ, οὕτω δέ ἤρξαντο ἀσκούμεναι λατινικαί ἐπιδράσεις ἐπί τῆς ρωσικῆς θεολογικῆς σκέψεως, μειουμένης ἀντιστοίχως τῆς ἀπό τοῦ Βυζαντίου ἑλληνορθοδόξου πατερικῆς ἐπιδράσεως»(ΘΗΕ, τόμ. 8ος, στηλ. 1240).

Οἱ μέτοχοι αὐτῆς τῆς παιδείας ἦταν κατόπιν ἡ δεξαμενή ἀπό τήν ὁποία ὁ Μ. Πέτρος ἀντλοῦσε τά στελέχη πού ἐπιθυμοῦσε γιά τήν Ἐκκλησία τῆς Ρωσίας. «Ὁ μεταρρυθμιστής τσάρος ἤθελε νά ἐπανδρώσει τήν ρωσική ἱεραρχία μέ ἐπισκόπους κατηρτισμένους στίς ἀνθρωπιστικές σπουδές. Ἡ Οὐκρανία ἦταν, μετά τήν ἐκπαιδευτική μεταρρύθμιση τοῦ Πέτρου Μογίλα, ἡ μόνη περιοχή τῆς αὐτοκρατορίας πού παρεῖχε ἀνάλογη παιδεία» (Ἀλ. Μασσαβέτα, Τρίτη Ρώμη, σ.162-163).

Ἡ πρόνοια τοῦ Θεοῦ πῆρε τόν εὐλαβῆ νέο Ἰωάννη ἀπό τόν τόπο του, πού στίς μέρες του εἶχε δεχθῆ ἰσχυρές λατινικές ἐπιδράσεις καί τόν ἔφερε στόν τόπο πού περνοῦσε τόν κανόνα του ὁ λαός τῶν Ὀρθοδόξων Ρωμαίων, καταδυναστευόμενος ἀπό τούς ἀλλόθρησκους ὀθωμανούς Τούρκους, ὁ ὁποῖος, μέ ἀπομειωμένο τόν δυτικό πειρασμό, στηριζόταν στήν πίστη καί τά μυστήρια τῆς Ἐκκλησίας, πού παρέλαβε ἀπό τούς πατέρες του. Αὐτός ὁ τόπος, τό Προκόπι Καππαδοκίας, ἔγινε τό ἀσκητήριο τοῦ Ἰωάννη καί ὁ ἴδιος ἔγινε παρηγοριά καί ἐνίσχυση τῶν ὑπόδουλων Ὀρθοδόξων.

Δέν ὑπέκυψε σέ ὑποσχέσεις καί ἀπειλές νά ἀλλαξοπιστήση. «Στὸν ἀφέντη του καὶ σὲ ὅσους τὸν παρακινοῦσαν νὰ ἀρνηθεῖ τὴν πίστη του, ἀποκρινόταν μὲ σθεναρὴ γνώμη ὅτι προτιμοῦσε νὰ πεθάνει, παρὰ νὰ πέσει σὲ τέτοια φοβερὴ ἁμαρτία. Στὸν ἀγᾶ εἶπε: “Ἐὰν μὲ ἀφήσεις ἐλεύθερο στὴν πίστη μου, θὰ εἶμαι πολύ πρόθυμος στίς διαταγές σου. Ἄν μὲ βιάσεις νὰ ἀλλαξοπιστήσω, γνώριζε ὅτι σοῦ παραδίδω τὴν κεφαλή μου, παρὰ τὴν πίστη μου. Χριστιανὸς γεννήθηκα καὶ Χριστιανὸς θὰ ἀποθάνω”»(www.synaxarion.gr).

Ἡ σκληρότητα τῶν ἀνθρώπων τόν κατέστησε δοῦλο στό σῶμα, ἀλλά τήν πίστη τῆς ψυχῆς του δέν τήν διαπραγματευόταν. Δέν ἔσκυβε τό κεφάλι σέ πλανεμένη θεολογία. Τόν ἔβαλαν νά κοιμᾶται στόν σταῦλο καί νά περιποιῆται τά ζῶα. «Κάθε νύχτα ὁ σταῦλος γέμιζε ἀπὸ τὶς προσευχὲς τοῦ Ἁγίου καὶ ἡ κακοσμία γινόταν ὀσμὴ εὐωδίας πνευματικῆς»(ὅ.π.).

«Ἐκτὸς τῆς προσευχῆς καὶ τῆς νηστείας, ποὺ ἔκανε ὡς ἄλλος Ἰώβ, πήγαινε τὴ νύχτα καὶ ἔκανε ὄρθιος ἀγρυπνίες στὸ νάρθηκα τῆς ἐκκλησίας τοῦ Ἁγίου Γεωργίου, ἡ ὁποία ἦταν κτισμένη μέσα σὲ ἕνα βράχο καὶ βρισκόταν κοντὰ στὸν οἶκο τοῦ Τούρκου κυρίου του. Ἐκεῖ πήγαινε κρυφὰ τὴ νύχτα, κοινωνοῦσε δὲ κάθε Σάββατο τὰ Ἄχραντα Μυστήρια» (ὅ.π.).

Τό Ἅγιο Πνεῦμα φλόγιζε τήν ψυχή του μέ τήν ἀγάπη τοῦ Χριστοῦ καί ἐπιδροῦσε δίχως λόγια στό περιβάλλον του· ἔκανε καί τόν ἀφέντη του νά εἶναι ἥμερος ἀπέναντί του. Τά χαρακτηριστικά τῆς ζωῆς του ἦταν: Στέρεη πίστη, πού τόν ἔκαμνε ἄκαμπτο στίς ἀπειλές καί τίς ὑποσχέσεις νά ἀλλαξοπιστήση, ἀλλά ταυτόχρονα ἦταν πράος καί ταπεινός, μέ ἀγάπη ἀνιδιοτελῆ. Τέτοια ἀγάπη πού ἔστειλε μέ τήν προσευχή του, ἀπό τό Προκόπι στήν Μέκκα, ἕνα πιάτο ἀχνιστό πιλάφι, πού ἀγαποῦσε ὁ ἀφέντης του, ὁ ὁποῖος πῆγε γιά εὐχαριστήριο προσκύνημα στήν Μέκκα, γιά τόν πλοῦτο πού ἔφερε στό σπίτι του ἡ εὐλογία τοῦ Ἁγίου.

Ὁ ὅσιος Ἰωάννης στόν σταῦλο τοῦ ἀφέντη του «ζοῦσε καλά»; Μπορεῖ νά πῆ κανείς ὅτι κάποιος «ζῆ καλά», ὅταν ταλαιπωρῆται τό σῶμα του; Προφανῶς, ὄχι, ἄν ἡ ψυχή του δέν εἶναι ἐλεύθερη, πυρπολημένη ἀπό τό Ἅγιο Πνεῦμα μέ τήν ἀγάπη τοῦ Χριστοῦ.

Μετά τήν πιστοποίηση τοῦ θαύματος τῆς ἀποστολῆς τοῦ ἀχνιστοῦ πιλαφιοῦ στήν Μέκκα, «ὅλοι θεωροῦσαν πλέον τὸν Ἰωάννη ὡς ἄνθρωπο δίκαιο καὶ ἀγαπητὸ στὸν Θεό, τὸν ἔβλεπαν δὲ μὲ φόβο καὶ σεβασμό, καὶ δὲν τολμοῦσε κανεὶς νὰ τὸν ἐνοχλήση. Ὁ κύριός του καὶ ἡ σύζυγός του τὸν περιποιοῦνταν περισσότερο καὶ τὸν παρακαλοῦσαν πάλι νὰ φύγει ἀπὸ τὸν σταῦλο καὶ νὰ κατοικήση σὲ ἕνα οἴκημα, τὸ ὁποῖο ἦταν κοντὰ στὸν σταῦλο, ὅμως ἐκεῖνος δὲν ἤθελε νὰ ἀλλάξη κατοικία. Περνοῦσε, λοιπόν, τὸν βίο του μὲ τὸν ἴδιο τρόπο, ὡς ἀσκητής, ἐργαζόμενος ὅπως πρὶν στὴν περιποίηση τῶν ζώων καὶ κάνοντας μὲ προθυμία τὰ θελήματα τοῦ ἀγᾶ»(ὅ.π.).

Μέ αὐτήν τήν ἄρνηση κάθε ἄνεσης, μέ ἐλεύθερη ψυχή, αἰχμαλωτισμένη ἀπό τήν ἀγάπη τοῦ Χριστοῦ, διακονώντας ταπεινά τόν ἀλλόθρησκο ἀφέντη, ἔφυγε ἀπό τόν αὐτόν τόν βίο μέ τό ἐφόδιο τῆς θείας Μεταλήψεως.

Στήν ζωή τοῦ ὁσίου Ἰωάννη, τόν ὁποῖο ἡ πρόνοια τοῦ Θεοῦ πῆρε ἀπό τόν ὀρθόδοξο τόπο του, πού ἐπηρεαζόταν ἀπό λατινικές ἐπιδράσεις καί τόν ἔφερε στό Προκόπι συμπάσχοντα μέ τούς Ὀρθόδοξους Ρωμηούς, δυναστευόμενους ἀπό τούς ἀλλόθρησκους Τούρκους, τό σαρκικό περίβλημα τῆς στατικῆς ἔκφρασης «ζῶ καλά» θραύεται καί ἀποκαλύπτεται ἡ παραδειγματική, σταυρική καί ἔνδοξη πορεία τοῦ ὁσίου Ἰωάννη ἐν Ἁγίῳ Πνεύματι, διά τοῦ Χριστοῦ πρός τόν οὐράνιο Πατέρα.

ΕΠΙΚΑΙΡΟΙ ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΙ

  • Προβολές: 1580