Skip to main content

Ἡ ἀνυποψίαστη πραγματικότητα

Μητροπολίτου Ναυπάκτου καί Ἁγίου Βλασίου κ. Ἱεροθέου 

Εἶχα τήν τιµή νά προσέξη ὁ κ. Μάριος Πλωρίτης (Βῆμα 18-2-96) ἕνα µικρό ἄρθρο µου πού δηµοσίευσα στήν "Καθημερινή" (11-2-96) γιά νά ἀπαντήσω ὄχι µόνο στὸν ἴδιο, ἀλλά καὶ σέ ὅσους κατά καιρούς ἐκφράζονται ὑποτιμητικά γιά τό ἔργο τῶν Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας, κάνοντας λόγο σκωπτικά γιά τόν βυζαντινισµό καί τήν ὀμφαλοσκοπία ἤ ὀμφαλοψυχία. Τά θέµατα αὐτά εἶναι πολύ σοβαρά καί σκέπτομαι κατά πόσον εἶναι δυνατόν νό γράφουμε γι' αὐτά συνθηµατολογικά ἤ δημοσιογραφικά, κάτω µάλιστα ἀπό ἰδιαίτερες ἰδεολογίες, χρησιμοποιώντας ἁπλῶς µιά μονομερῆ βιβλιογραφία. 

Θά ἤθελα, ἀφοῦ προσπεράσω τά εἰρωνικά σχόλια, νά ἐπισημάνω µερικὰ σηµεῖα, τά ὁποῖα θεωρῶ πολύ σηµαντικά. Βέβαια, πρέπει νά παρατηρηθῆ ὅτι ὁ κ. Μάριος Πλωρίτης στάθηκε µόνο σέ µερικές προτάσεις µου, τίς ὁποῖες θεώρησε ὡς τά "θανάσιμα ἁμαρτήματά µου" και ἀγνόησε ἤ παραθεώρησε τά κύρια ἐπιχειρήματα καί τά ἐπιστημονικά ἔργα στά ὁποῖα τόν παρέπεµψα, καίτοι ἦταν ἕνα µικρό ἄρθρο. 

 ***

1. Ὁ κ. Μάριος Πλωρίτης διατυπώνει τήν ἔκπληξή του, γιατί δέν μποροῦσε νά φαντασθῆ "πώς Βυζαντινές ἔριδες μεταξύ ᾿Ενωτικῶν καί Ἀνθενωτικῶν... ἤ μεταξύ ἡσυχαστῶν καί ἀντιησυχαστῶν ἐπιζοῦν στήν ἐποχή µας”. Καί βέβαια, δέν μποροῦσε νά τό φαντασθῆ, γιατί ἀσχολεῖται µονοµερῶς µέ τά θέµατα αὐτά καί δέν ἔχει ὑποψιασθῆ τήν µεγάλη ἀφύπνιση πού παρατηρεῖται στόν τόπο µας, κυρίως τά τελευταῖα χρόνια, ἀπό µεταστροφές ἀνθρώπων και ἀπό ἐπιστημονικές ἐργασίες πού ἔχουν δηµοσιευθῆ ἀπό ἀξιολόγους ἐπιστήμονας, ὅπως τόν Μητροπολίτη Περγάµου κ. Ἰωάννη Ζηζιούλα, ᾿Ακαδημαϊκό, τὸν Παναγιώτη Χρήστου, τόν π. Ιωάννη Ρωμανίδη, τόν π. Γεώργιο Μεταλληνό, τόν π. Θεόδωρο Ζήση, µέ ὁμάδα συνεργατῶν του, τόν Χρήστο Γιανναρᾶ, τόν Γεώργιο Μαντζαρίδη, τόν Στέλιο Ράμφο, τόν Κώστα Ζουράρι, τούς περισσότερους, γιά νά µή πῶ ὅλους, τούς Καθηγητάς τῶν Θεολογικῶν Σχολῶν καί ἱκανή µερίδα Καθηγητῶν ἄλλων Σχολῶν καί πολλούς ἄλλους πνευματικούς ἀνθρώπους, οἱ ὁποῖοι, ὁ καθένας μέ τόν τρόπο του, ἀναλύουν αὐτά τά µεγάλα θέµατα. Αὐτό ἀκριβῶς εἶναι τό µεγάλο πρόβληµα. Περίµενα δέ ἀπό τόν κ. Μάριο Πλωρίτη µιά σοβαρότερη ἀντιμετώπιση τόσο τῶν θεμάτων αὐτῶν, ὅσο καί τοῦ συγκεκριμένου γραπτοῦ µου. 

2. ᾿Από τήν µελέτη τοῦ ἀπαντητικοῦ κειµένου τοῦ κ. Πλωρίτη αἰσθάνθηκα δικαιωµένος. Πράγματι, τά γραπτά του δείχνουν ὅτι ὁ ἴδιος διακατέχεται ἀπό µιά ἰδιαίτερη ἰδεολογία, ἡ ὁποία στήν πραγματικότητα συνιστᾶ μιά κοσµοθεωρία, ἡ ὁποία ἐν πολλοῖς σήµερα εἶναι ξεπερασμένη. Σήµερα στόν ἑλλαδικό χῶρο ὑπάρχουν δύο ρεύματα. Τό ἕνα ἐπηρεάζεται ἀπό τόν δυτικό διαφωτισµό τοῦ περασμένου αἰῶνος καί τό ἄλλο ἀπό τόν ὀρθόδοξο διαφωτισµό, τόν ἀληθινό φωτισμό, ὅπως τόν ἔζησαν οἱ Πατέρες µας, ὁ ὁποῖος εἶναι πολύ µοντέρνος καί ἀποτελεῖ τήν ἐλπίδα τοῦ 21ου αἰῶνος. Ὁ ὑπότιτλος τοῦ ἄρθρου τοῦ κ. Πλωρίτη "τό ἐξ ὀμφαλῶν φῶς" δείχνει τήν τρομερή ἄγνοια καί µονομέρεια ἔναντι αὐτοῦ τοῦ ὀρθοδόξου διαφωτισμοῦ. 

3. Ἂν μελετήσουμε προσεκτικά τά θέµατα αὐτά, θά διαπιστώσουμε ὅτι ὁ ὅρος Βυζάντιο ἐμφανίσθηκε πολύ ἀργά, ἀφοῦ εἶναι δηµιούργημα τοῦ Φράγκου Ἱερωνύμου Wolf μόλις τό 1562. Μέχρι τότε γινόταν λόγος γιά Ρωμαϊκή Αὐτοκρατορία καί ποτέ γιά Βυζάντιο. Αὐτή ἡ ἐνέργεια συνοδεύθηκε ἀπό δύο ἄλλες παρεμβάσεις. Πρῶτον, ἀπό τήν χρησιμοποίηση τοῦ ὅρου "Γραικοί", γιά νά χαρακτηρισθοῦν οἱ Ἕλληνες, πού πολιτογραφήθηκε στίς περισσότερες εὐρωπαϊκές γλῶσσες, ὡς ἀγύρτες, ἀπατεῶνες, κλέφτες κ.λ.π. καί µέ τήν ἐμφάνιση τῶν γνωστῶν συγγραμμάτων "Contra Errores Grecorum". Δεύτερον, ἀπό τήν ἐπικράτηση τοῦ ὅρου "Ἁγία Ρωμαϊκή Αὐτοκρατορία τοῦ Γερμανικοῦ Ἔθνους". Ἀκριβῶς αὐτό τά λέγει ὅλα, γιά ὅσους ξέρουν νά σκέπτονται.

4. Μέσα στά πλαίσια αὐτά πρέπει νά ἑρμηνευθοῦν καί οἱ ὅροι "ὀμφαλοσκοπία” καί "ὀμϕαλοψυχία”. Εἶναι γνωστόν σέ ὅσους ἀσχολοῦνται σοβαρά μέ τά θέµατα αὐτά ὅτι τούς ὄρους αὐτούς, γιά πρώτη φορά, χρησιμοποίησε ὁ Καλαβρός Φιλόσοφος Βαρλαάμ, ὁ ὁποῖος ἐξέφραζε τήν σχολαστική θεολογία του Μεσαίωνος, γιά νά κατηγορήση τούς ὀρθοδόξους μοναχούς, οἱ ὀποιοι δέν δέχονταν τήν μεταφυσική. 

Καί εἶναι γνωστόν ὅτι ὁ Βαρλαάμ ἦταν, ὡς σχολαστικός θεολόγος, ὑπέρμαχος τῆς μεταφυσικῆς. Τώρα, πὼς συμβαίνει νά δεχόμαστε τόν ὅρο "ὀμφαλοψυχία” τοῦ Βαρλαάμ καί ταυτόχρονα νά ἀρνούµαστε τήν μεταφυσική τήν ὁποία ἐξέφραζε ἐκεῖνος καί ἀκόμη πῶς συµβαίνει νά πολεμοῦμε τούς ὀρθοδόξους μοναχούς, χαρακτηρίζοντάς τους ὀμφαλοψύχους, ἐνῶ αὐτοί ἦταν ἀντιμεταφυσικοί, αὐτό εἶναι ἄλλη ἱστορία, τήν ὁποία μερικοί δέν µποροῦν νά καταλάβουν. 

Ὅταν ὁ Βαρλαάμ ἀποκαλοῦσε τούς ὀρθοδόξους μοναχούς "ὀμφαλοψύχους", τούς ἀδικοῦσε, γι αὐτό ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς χαρακτήριζε τόν ὅρο αὐτόν "ὄνομα τῶν Φαυλοτάτων". Γράφει: "καί ὄνομα αὐτοῖς περιέθηκε (ὁ Βαρλαάμ) τῶν Φαυλοτάτων, ὀμφαλοψύχους προσαγορεύσας". 'Ο ἴδιος δέ ἅγιος θεωρεῖ ὅτι αὐτός ὁ χαρακτηρισμός εἶναι µεγάλη συκοφαντία, γιατί κανείς ἀπό τούς ὀρθοδόξους δέν θεωροῦσε ὅτι ἡ ψυχή βρίσκεται στόν ὀμφαλό καί ἀπό ἐκεῖ ἐκπορευόταν τό Φῶς. Γράφει ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς: "Οἱ δέ ὀμφαλοψύχους τούτους ὀνομάζοντες πρός τῷ συκοφαντεῖν σαφῶς ὤν κατηγοροῦσι (τίς γάρ ποτέ τούτων ἐπ᾽ ὀμφαλου λέγει τήν ψυχήν;...)" Καί ὕστερα ἀπό αὐτά ἐρωτῶ. Δέν συνιστᾶ ἐπιπολαιότητα νά δεχόµαστε ἕνα τέτοιο συκοφαντικό ὅρο πού πλάστηκε ἀπό ξένους πρός τήν Παράδοσή µας ἀνθρώπους καί νά ἀγνοοῦµε τά ἴδια τά κείµενα καί τίς δικές µας πηγές; Ἄν δέν ὑπάρχουν µερικοί δικοί µας ἐπιστήμονες πού ἔχουν ἐπηρεασθῆ στό παρελθόν ἀπό τήν δυτική ἱστοριογραφία, αὐτό δέν καλύπτει τήν δική µας ἄγνοια καί δέν δικαιολογεῖ νά γινόμαστε σήµερα, ὕστερα ἀπό τόσες ἔρευνες, τυφλοί µεταπράτες. 

5. Οἱ σχολαστικοί θεολόγοι τοῦ Μεσαίωνος, ὅπως καί ὁ Βαρλαάμ, δέν µποροῦσαν νά ἀντιληφθοῦν τήν διπλή γνωσιολογική μέθοδο, πού χρησιμοποιοῦσαν οἱ Πατέρες τῆς Ρωμαικῆς Αὐτοκρατορίας (τοῦ λεγομένου Βυζαντίου), ἐνῶ αὐτοί εἶχαν ἑνιαία μέθοδο γιά τήν γνώση τόσο τοῦ κόσμου ὅσο καὶ τοῦ Θεοῦ, πράγμα τό ὁποῖο σήµερα θεωρεῖται ἀντιεπιστημονικό. Καὶ ξέρουμε πολύ καλά ὅτι ὁ σχολαστισµός δημιούργησε τεράστια προβλήµατα στόν δυτικό χῶρο, ἀφοῦ αὐτός ὑπῆρξε αἰτία ἀναπτύξεως τοῦ καπιταλισµου, τῆς φεουδαρχίας, τοῦ μαρξισμοῦ, τοῦ ἀγνωστικισμοῦ κλπ. Ἡ κλασσική µελέτη τοῦ Max Weber "ἡ προτεσταντική ἠθική καί τό πνεῦμα τοῦ καπιταλισμού" δείχνει τό ἀδιέξοδο ποὺ δημιούργησε ἡ δυτική μεταφυσική. Μπορεῖ κανείς νά ἰσχυρισθῆ ὅτι ὁ ὑπεράνθρωπος τοῦ Νίτσε, πού αἱματοκύλισε τήν ἀνθρωτιότητα, καί ὁ ὑπαρξισμός τοῦ Σάρτρ, πού εἶναι στήν οὐσία αὐτοκτονία αὐτοῦ τοῦ ἴδιου τοῦ οὐμανισμοῦ, ἐξελίχθηκαν ἀπό τήν προσπάθεια τῶν δυτικῶν νά ξεπεράσουν τό ἀδιέξοδο τῆς δυτικῆς µεταφυσικῆς. 

Ἀντίθετα, οἱ ἡσυχαστές Πατέρες ἀσχολήθηκαν µέ ὅλα τά ὑπαρξιακά, κοσµολογικά, οἰκολογικά καί κοινωνικά προβλήµατα πού ἀπασχόλησαν τό πνεῦµα τοῦ ἀνθρώπου µέσα ἀπό σωστή προοπτική. Ὅταν µελετήση κανείς τά κείµενα τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ, ὁ ὁποῖος χαρακτηρίζεται ἐπιπόλαια "ὀμφαλοσκόπος”, στήν διδασκαλία τοῦ ὁποίου ἀφιέρωσα σχεδόν τριάντα χρόνια, θά ἀντιληφθῆ ὅτι συνεχίζει καί ξεπερνᾶ δημιουργικά τήν σκέψη των ἀρχαίων κλασσικῶν μεγάλων Φιλοσόφων, Ὁ Μητροπολίτης Περγάμου κ Ἰωάννης Ζηζιούλας, Ἀκαδηµαικός, µέ µεγάλη διεισδυτικότητα ἔχει ἀποδείξει ὅτι οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας μελέτησαν τά ὀντολογικά, κοσµολογικά ἐρωτήματα τῶν ἀρχαίων φιλοσόφων καί ἀπάντησαν σὲ αὐτά μέσα ἀπό τήν προοπτική τῆς θείας ᾿Αποκαλύψεως.  

Σχετικά δέ µέ τήν διδασκαλία περί προσώπου οἱ Πατέρες συνέδεσαν τό πρόσωπο µέτήν ὑπόσταση, ὁπότε το πρόσωπο ἔπαυε νά εἶναι ἕνα "ἐπίθεµα τοῦ ὄντος" καὶ εἶναι αὐτό ποὺ κάνει τό ὃν νά εἶναι ὅντως ὅν. Ἔτσι, γιά πρώτη φορά καί οἱ Ἕλληνες βρῆκαν ἀπαντήσεις σέ δικά τους ἄλυτα ἐρωτήματα. Εἶναι πολύ χαρακτηριστικὸ ὅτι ὁ µεγάλος σύγχρονος Φιλόσοφος τοῦ νοήματος τοῦ ὄντος, ὁ Heidegger, κλονίζει τά θεμέλια τῆς δυτικῆς μεταφυσικῆς καί προσεγγίζει κάπως τήν πατερική ἀποφατική διδασκαλία. Αὐτά καί ἄλλα πολλά δείχνουν τήν ἐπικαιρότητα καὶ τό µοντέρνο τῆς ὀρθοδόξου Παραδόσεως. Καί ἐρωτῶ. Μποροῦμε ὅλη αὐτήν τήν δημιουργική ἐργασία νά τήν θεωρήσουμε ὡς βυζαντινισμό καί ὀμφαλοσκοπία, δεδομένου ὅτι στήν Ρωμαική Αὐτοκρατορία ὑπῆρχε µιά στενή σχέση μεταξύ θεολογίας καί ἡσυχασμοῦ, τέχνης καί ζωῆς. 

6. Δὲν άγνοῶ καθόλου τόν κίνδυνο ποὺ προέρχεται ἀπό τόν μουσουλμανισμό, οὔτε βεβαίως ἀμνηστεύω τά ἐγκλήματα τῶν Τούρκων, ὅπως προσπαθεῖ νά μὲ παρουσιάση ὁ κ. Γ. Πλωρίτης. Ἁπλῶς τονίζω, ὅπως ὑποστηρίχθηκε σέ ἐπιστηµονικές διατριβές, ὅτι μεταξύ των δύο μεγάλων κινδύνων ἡ προτίµηση τοῦ κινδύνου ποὺ προερχόταν ἀπό τούς Ὀθωμανούς ἀπεδείχθηκε λιγότερο ὀδυνηρή, ἀφοῦ γνώριζαν τά ἐγκλήματα τῶν Φράγκων καί τίς βιαιοπραγίες τῶν Σταυροφόρων τοῦ 1204. Αὐτό το ἀνέφερα στό προηγούμενο ἄρθρο µου καὶ δέν μπορῶ νά τό ἀναλύσω ἐδῶ ἐκτενέστερα. Τό γεγονός εἶναι ὅτι ἡ ἡσυχαστική κίνηση πού ἀναπτύχθηκε περισσότερο λίγο πρίν τήν πτώση τῆς Κωνσταντινουπόλεως, θεωρεῖται ἀπό πολλούς ἐπιστήμονας ὡς εὐλογία Θεοῦ, γιατί αὐτή ἀνέδειξε πολλούς Πατριάρχας στόν θρόνο τῆς Κωνσταντινουπόλεως, πολλούς κληρικούς ὅλων τῶν θαθµίδων, τόν ἅγιο Συµεών Θεσσαλονίκης, πού ἀγωνίσθηκε πάρα πολὺ γιά τὴν σωτηρία τῆς Θεσσαλονίκης, τόν Γεννάδιο Σχολάριο, πού ὑπῆρξε παρηγοριά στόν λαό, αὐτή γέννησε καί ἐνδυνάμωσε τούς μεγαλύτερους ἀντιστασιακούς τῆς ἐποχῆς ἐκείνης, δηλαδή νεοµάρτυρες, αὐτή ἀνέδειξε τον ἅγιο Κοσμᾶ τόν Αἰτωλό καί ὅλους τούς πρωτεργάτες καὶ ὁπλαρχηγούς τῆς ᾿Ελληνικῆς Ἐπανάστασης ὁ Καθηγητής Βλάσιος Φειδᾶς ἀπέδειξε σέ µελέτη του ὅτι ὅλοι οἱ ἀγωνιστές τῆς ᾿Επανάστασης τοῦ 1821 ἦταν ἐμποτισμένοι ἀπό τό πνεῦμα τῆς Ὀρθοδόξου Παραδόσεως καί ὄχι ἀπό τό πνεῦμα τοῦ δυτικοῦ διαφωτισμοῦ. 

Στήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία δέν ἀσχολούμαστε µέ μυστικισμούς, πράγμα τό ὁποῖο διακρίνει τήν δυτική πνευματικότητα, ἀφοῦ ὑπάρχει τεράστια διαφορά µεταξύ δυτικοῦ (καί ἀνατολικοῦ) μυστικισμοῦ, καί ὀρθοδόξου µυστικῆς θεολογίας, ἀλλά βιώνουµε τήν ὄντως ζωή, µέ τήν λύση τῶν ὑπαρξιακών προβληµάτων ποὺ ἔχει ὁπωσδήποτε συνέπειες στό προσωπικό καί κοινωνικό χῶρο. 

7. Θά ἤθελα ἀκόμη νά ὑπογραμμίσω ὅτι οἱ δυτικοί ἑρμηνευτές μᾶς κατατάσσουν σέ ἕνα πολιτισμό πού εἶναι σαφῶς διαφορετικός ἀπό τόν δυτικό (Εὐρωπαικό Ἀμερικανικό) καὶ τόν ἰσλαμικό. Μᾶς συγκαταλέγουν στὀν λεγόµενο σλαβοορθόδοξο". Και αὐτό φαίνεται ἀπό τό ὅτι οἱ Ἕλληνες εἶναι τό µέγα πρόβληµα γιά τούς δυτικούς. Ἔτσι ἐξηγοῦνται ὅλα αὐτά πού συµβαίνουν στίς µέρες µας. Πότε θά τό καταλάβουµε αὐτό; Καὶ ὡς πότε θά παραµένουµε ἁπλοί µεταπράτες καί θά διακατεχόµαστε, ὅπως χαρακτηριστικά ἔχει εἰπωθῆ, ἀπό τόν εἰσαγόμενο πιθηκισµό; 

Βεβαίως πρέπει νά διευκρινήσω ὅτι δέν εἶμαι ἐναντίον τῆς ἔνταξης τῆς χώρας µας στήν Εὐρωπαϊκή Ἔνωση, ἀλλά προσβλέπω στήν πνευματική μας θωράκιση µέ τό δικό µας πνευµατικὀ ἀνοσολογικό σύστημα, στήν εὔρεση καί βίωση τῆς αὐτοσυνειδησίας µας, ὥστε ἀφ' ἑνός μέν νά ἀποφύγουμε τήν ἐθνική ἀλλοτρίωση, ἀφ ἑτέρου δὲ νά βοηθήσουµε τούς Εὐρωπαίους, οἱ ὁποῖοι ὄντως άναζητοῦν τήν ὄντως ζωή. 

Ὁ κ. Πλωρίτης προσπάθησε νά καταγράψη τά "θανάσιμα ἁμαρτήματά” µου. Καί ὅμως πρέπει νά πληρορφορηθῆ ὅτι γνωρίζω καλά τόσο τήν Ὀρθόδοξη Παράδοση ὅσο καί τήν δυτική προβληµατική. Γνωρίζω τόσο τόν ὀρθόδοξο τρόπο ζωῆς, ὅσο καί τήν ἀναζήτηση τοῦ ἀπογοητευμένου σύγχρονου δυτικοῦ ἀνθρώπου. Ὅταν τό προηγούμενο καλοκαῖρι προσκλήθηκα νά ἐπισκεφθῶ καί νά ὁμιλήσω στόν Καναδά καί τίς Ἠνωμένες Πολιτεῖες, σέ Συνέδρια καί ἄλλες συναντήσεις, διέκρινα τήν µεγάλη δίψα τους γιά νά πληροφορηθοῦν τήν νηπτική ὀρθόδοξη παράδοση, πού τήν ἔχουν ἁνάγκη. Καί μπορῶ νά τόν πληροφορήσω ὅτι τέσσερα ἀπό τά βιβλία µου ἔχουν ἤδη μεταφρασθῆ στήν ἀγγλική γλὠσσα, µέ µεγάλη κυκλοφορία στήν 'Αμερική καί µερικά ἄλλα ἔχουν µέν µεταφρασθῆ, ἀλλά δέν ἔχουν ἀκόμη ἐκδοθῆ. Γενικά, µερικά ἀπό τά βιβλία µου ἔχουν µεταφρασθῆ καί κυκλοφοροῦν σέ ὀκτώ εὐρωπαϊκές καί ἀνατολικές γλῶσσες, ἡ δέ ἀλληλογραφία πού ἔχω μέ ἀνθρώπους ἀπό ὅλα τά µέρη τῆς γῆς, μοῦ δίνουν τήν δυνατότητα νά διαπιστώσω τήν ἐκτίμηση ποὺ ἔχουν οἱ δυτικοί στήν ὀρθόδοξη ἡσυχαστική παράδοση. 

Ἄν ἐκεῖνος ὁμιλεῖ γιά τά "θανάσιμα ἁμαρτήματά µου", τότε ἐγώ τά θεωρῶ ὡς τήν "ἀθάνατη ζωή” ἡμῶν τῶν Ρωμηῶν, πού ἀποτελοῦμε γιά πολλούς δυτικούς καί ἀνατολικούς ἐλπίδα καὶ παρηγοριά. Ἄλλωστε ἐμεῖς δέν διαθέτουµε τεχνολογική ἀνάπτυξη. Τό µόνο πού ἔχουμε εἶναι αὐτή ἡ ἑλληνορθόδοξη Παράδοση, πού ἱκανοποιεῖ τά ὑπαρξιακά προβλήµατα τοῦ ἀνθρώπου καὶ ἀποτελεῖ τόν ἀντίποδα τῆς δυτικῆς µεταφυσικῆς. Ἄν χάσουμε αὐτήν τήν ἀρχοντιά, τότε θά γίνουμε τά "γκαρσόνια" τῶν ξένων. 

  • Προβολές: 1074