Ἐπίκαιροι Σχολιασμοί: Παρεξηγημένη ἐλευθερία

Πρωτοπρεσβύτερου Θωμᾶ Βαμβίνη

Ὡς κοινωνία, χωρίς ἐθνικούς προσδιορισμούς, ζοῦμε μιά παρεξήγηση τῆς ἐλευθερίας καί τοῦ αὐτεξουσίου. Ὄχι μόνον ἡ κοινωνία τοῦ κόσμου γενικά, μέ τήν ἁγιογραφική σημασία τῆς λέξης κόσμος, δηλαδή ὡς ἄνθρωποι «μή γινώσκοντες τόν νόμον» τῆς Ἐκκλησίας καί ξένοι πρός τά χαρίσματα τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, ἀλλά, δυστυχῶς, καί ὡς τέκνα (τουλάχιστον κατ’ ὄνομα) τῆς Ἐκκλησίας. Κι αὐτή ἡ παρεξήγηση ἔχει πολλές μορφές.

Ὁ κόσμος στίς μέρες μας ἔχει τήν δική του χαοτική πορεία. Δυό κυρίως πολιτιστικοί πόλοι ἐπιδροῦν ἰσχυρά σ’ αὐτήν τήν χαοτική πορεία τοῦ κόσμου: εἶναι τό Ἰσλάμ καί ὁ λεγόμενος δυτικός πολιτισμός.

Πρέπει νά διευκρινιστῆ ὅτι ὁ δυτικός πολιτισμός τῶν ἡμερῶν μας, μέ τόν ὁποῖο εἴμαστε συνδεδεμένοι, δέν εἶναι ὁ πολιτισμός τοῦ Ἄνσελμου Καντερβουρίας ἤ τοῦ Θωμᾶ τοῦ Ἀκινάτη ἤ ἀκόμη τοῦ Βολτέρου, τοῦ Κάντ καί τῶν διαφωτιστῶν, γιά νά περιοριστοῦμε σέ χαρακτηριστικά ὀνόματα στοχαστῶν, πού διαμόρφωσαν ἀπόψεις, θεολογικές καί φιλοσοφικές, στό πλαίσιο τοῦ δυτικοῦ πολιτισμοῦ τῆς δεύτερης χιλιετίας. Εἶναι ὁ ἀπάνθρωπος πολιτισμός τοῦ Νίτσε καί τοῦ Σάρτρ. Ὁ πολιτισμός πού κηρύσσει τήν εὐσπλαχνία ὡς ἀσθένεια καί τόν ἄνθρωπο, χωρίς φυσικές καταβολές, πεταγμένο τυχαῖα στήν ὕπαρξη.

Εἶναι ὁ πολιτισμός ἑνός καί μόνο δόγματος: τῆς ἐλεθερίας. Ὄχι ὅπως τήν κατανοοῦσε ὁ Βολτέρος ἤ ὁ Κάντ, ἀλλά ὅπως τήν δίδαξε ὁ Σάρτρ. Εἶναι ἡ ἐλευθερία τῆς ὕπαρξης πού διαμορφώνει τά ὄντα, ἡ ἐλευθερία τοῦ «προσώπου» πού διαμορφώνει τόν ἄνθρωπο. Κατά τόν Σάρτρ, «δέν ὑπάρχει ἀνθρώπινη φύση, ἀφοῦ δέν ὑπάρχει», κατά τήν ἄποψή του, «Θεός γιά νά τήν συλλάβει... ὁ ἄνθρωπος δέν εἶναι τίποτ’ ἄλλο παρά αὐτό πού ὁ ἴδιος φτιάχνεται». Σ’ αὐτό τό δόγμα θεμελιώνεται ἡ κατάργηση τῆς διάκρισης καλοῦ καί κακοῦ, φυσικοῦ καί ἀφύσικου, καθώς καί ἡ νομοθέτηση τοῦ «κοινωνικοῦ φύλου». Καί μέ τήν προβολή αὐτῶν τῶν ἀπόψεων ὡς προοδευτικῶν, κάθε ἕνας πού θέλει νά αὐτοθαυμάζεται ὡς ἄνθρωπος τῆς προόδου τίς ἐγκολπώνεται καί διακηρύσσει αὐτήν τήν φιλελεύθερη ὕβρη κατά τῆς φύσεως.

Ἐν κατακλεῖδι γιά τόν Σάρτρ «ὁ ἄνθρωπος εἶναι ἡ ἐλευθερία»· ὕπαρξη χωρίς φύση, ἄρα χωρίς φυσικό θέλημα, ὁπότε καί χωρίς φυσικά ὅρια, ἀλλά μέ γνῶμες ποικίλες πού πρέπει νά γίνονται σεβαστές καί ἄς εἶναι ἀντικρουόμενες καί ἄς κακοποιοῦν τήν λογική καί ἄς ὑβρίζουν τήν φύση, ἡ ὁποία, δυστυχῶς, γιά τά «πνευματικά παιδιά» τοῦ Σάρτρ ὑπάρχει.

Αὐτός εἶναι ὁ κόσμος πού μᾶς περιβάλλει. Ὅμως, αὐτός ὁ κόσμος κλέβει καί τά τέκνα τῆς Ἐκκλησίας. Καί αὐτή ἡ κλοπή εἶναι πολύ εὔκολη, ὅταν μένουν πόρτες ἀνοιχτές, κυρίως ὅταν στρεβλώνεται ἡ εὐαγγελική διδασκαλία περί ἐλευθερίας, ἡ ὁποία ὡστόσο εἶναι προϋπόθεση τῆς ὑγιοῦς ἐκκλησιαστικῆς ζωῆς.

Θά εἴμαστε στήν συνέχεια πολύ πρακτικοί, πρέπει ὅμως κατ’ ἀρχήν νά σημειώσουμε ὅτι στρεβλές ἀπόψεις περί ἐλευθερίας παρατηροῦνται σέ διάφορες κατηγορίες Ὀρθοδόξων Χριστιανῶν. Παρατηροῦνται σ’ αὐτούς πού παραθεωροῦν τούς Ὅρους καί τούς Κανόνες τῶν Οἰκουμενικῶν Συνόδων, σ’ αὐτούς πού παραθεωροῦν τίς διακριτικές «κατ’ οίκονομίαν» ἀποφάσεις τῆς τοπικῆς Ἱερᾶς Συνόδου τους, ἐπίσης, στούς Κληρικούς πού δέν συντονίζονται, κατά τίς ποιμαντικές τους δράσεις, μέ τίς ἐντολές τοῦ Ἐπισκόπου τους καί τήν ὅλη παράδοση τῆς Ἐκκλησίας, στούς λαϊκούς πού ἀδιαφοροῦν γιά τίς ἀναγκαῖες ὑποδείξεις τοῦ Ἱερέα τῆς Ἐνορίας τους ἤ τίς συμβουλές καί τούς «κανόνες» τοῦ πνευματικοῦ τους πατέρα. Σέ ὅλες αὐτές τίς περιπτώσεις ὑπάρχει ἕνας ἰός πού κατατρώει τά εὐάλωτα μέλη τῆς Ἐκκλησίας, οὐσία τοῦ ὁποίου εἶναι μιά ἀντίληψη περί τῆς ἐλευθερίας, πού τήν ἀποδεσμεύει ἀπό τίς προϋποθέσεις πού ὁρίζει ἡ παράδοση τῆς Ἐκκλησίας.

Στήν συνέχεια θά μιλήσουμε πολύ πρακτικά, χρησιμοποιώντας ἀποσπάσματα ἀπό μιά ὁμιλία τοῦ μακαριστοῦ Ἀρχιμανδρίτου Συμεών Κραγιόπουλου, μέ τίτλο: «Μαθητεία στόν Χριστό διά τῆς Ἐκκλησίας Του». Τήν ὁμιλία τήν ἀπευθύνει σέ πνευματικά του παιδιά, τά ὁποῖα τήν ἐξέδωσαν. Στά ἀποσπάσματα πού θά παραθέσουμε μιλᾶ γιά παρεξηγήσεις τῆς ἐλευθερίας μέσα στό πλαίσιο τῆς ἐκκλησιαστικῆς ζωῆς. Λέει:

«Ναί μέν ἐλευθέρως δέχεται κανείς τήν ἀλήθεια, ὄχι ὅμως ἔτσι ὅπως παρεξηγημένα τό νομίζουμε ἐμεῖς. Δηλαδή, ἄν θέλει κανείς, γίνεται χριστιανός, ἄν δέν θέλει δέν γίνεται. Ἅπαξ ὅμως καί γίνει χριστιανός, δἐν εἶναι στό χέρι του νά κανονίζει: “Ἄ, αὐτό τό θέλω, τό ἄλλο δέν τό θέλω, αὐτό τό δέχομαι, τό ἄλλο δέν τό δέχομαι, σ’ αὐτό ἀνταποκρίνομαι, σ’ ἐκεῖνο δέν ἀνταποκρίνομαι”. Δέν εἶναι ἔτσι. Καί ἀκριβῶς ἡ προσπάθεια αὐτή νά δεσμευθοῦμε, ἄν θέλουμε, διά μέσου τῆς μαθητείας, ἔχει τόν σκοπό αὐτό: νά βοηθηθοῦμε νά τά πάρουμε σωστά τά πράγματα καί νά ἀνταποκριθοῦμε ἀνάλογα».

Μᾶς λέει τό πολύ ἁπλό καί σαφές. Ἄν ἐπιλέξουμε νά γίνουμε Χριστιανοί, πρέπει νά μαθητεύσουμε στόν Χριστό μέσῳ τῆς Ἐκκλησίας Του, χωρίς αὐθαιρεσίες καί ἀτομικές γνῶμες, χωρίς ἀνυπακοές στόν ἁγιοπνευματικό θεσμό της καί τά θεσμικά της ὄργανα.

Ἀπευθυνόμενος σέ ποιμαινομένους λαϊκούς τούς ἐπισημαίνει ὅτι «τό πνεῦμα πού ἐπικρατεῖ [στίς μέρες μας] μᾶς ἀφήνει χαλαρούς. Δηλαδή, ἄν θέλεις θά πᾶς στήν ἐκκλησία, ἄν θέλεις δέν θά πᾶς ἤ θά πᾶς ὅ,τι ὥρα θέλεις, θά φύγεις ὅ,τι ὥρα θέλεις. Ἄν θέλεις θά ἐξομολογηθεῖς, ἄν δέν θέλεις δέν θά ἐξομολογηθεῖς. Ἄν θέλεις θά κοινωνήσεις, ἄν δέν θέλεις δέν θά κοινωνήσεις ἤ θά κοινωνήσεις ὅποτε θέλεις ἐσύ, ὅπως θέλεις ἐσύ. Καί μᾶς βολεύει αὐτό τό πνεῦμα. Δέν εἶναι ὅμως ἔτσι, δέν εἶναι». Καί συνεχίζει:

«Ἀπό μιά πλευρά φαίνεται ὅτι ὅλα εἶναι ἐλεύθερα. Ναί, εἶναι ἐλεύθερα ἀπό τήν πλευρά ὅτι εἶσαι ἐλεύθερος νά εἶσαι ἤ νά μήν εἶσαι χριστιανός —δέν σέ πιέζει, δέν σέ ἀναγκάζει κανένας[...]. Ἀλλά ἅπαξ καί εἶσαι, δέν μπορεῖς νά κοροϊδεύεις, ἅπαξ καί εἶσαι δέν μπορεῖς νά ζεῖς ὅπως θέλεις».

Ὅπως σχετικά ἐπισημαίνει ὁ Σεβ. Μητροπολίτηςμας κ. Ἱερόθεος: «παραμένουμε μέσα στήν Ἐκκλησία γιά νά πετύχουμε τήν σωτηρία μας. Δεχόμαστε ὅλη τήν διδασκαλία τῶν ἁγίων Πατέρων καί ἐπιδιώκουμε νά προσαρμόσουμε τήν ζωή μας σ’ αὐτήν τήν κατεύθυνση. Δέν ἀποσχιζόμαστε ἀπό τήν Ἐκκλησία, δηλαδή, ἀπό τήν κανονική Ἱεραρχία καί τούς ἁγίους μας, πού εἶναι φορεῖς τῆς Παραδόσεως» (Ἐκκλησία καί ἐκκλησιαστικό φρὀνημα, σ.152). Ὅταν «παραμένουμε μέσα στήν Ἐκκλησία» καί «δεχόμαστε ὅλη τήν διδασκαλία τῶν ἁγίων Πατέρων», τότε «γινόμαστε τοῦ Χριστοῦ» καί ἀπολαμβάνουμε τήν πραγματική ἐλευθερία.

Ὁ π.Συμεών λέει: «Ὅσο περισσότερο γίνεσαι τοῦ Χριστοῦ, τόσο πιό πολύ ἐλεύθερος εἶσαι. Ὅσο ἐλευθερώνεσαι ἀπό τήν ἁμαρτία, τόσο ἐλεύθερος εἶσαι. Ὅσο ἐλευθερώνεσαι ἀπό τόν ἑαυτό σου, τόσο ἐλεύθερος εἶσαι. Δέν σοῦ στερεῖ κανείς τήν ἐλευθερία, ἀλλά γιά νά γίνεις ἐλεύθερος πρέπει νά γίνεις δοῦλος τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ, μαθητής τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ· νά γίνεις ὑπάκουος στόν Χριστό».

Ἔτσι, ὁ ἄνθρωπος θεραπεύεται, γνωρίζει τόν ἑαυτό του, τήν ἀθλιότητά του, ζῆ τήν πτωχεία τήν πνευματική (βλ. Ὀρθόδοξη ψυχοθεραπεία, σ.49) καί ἀποκτᾶ γνώση Θεοῦ, διότι «ἡ καθαρή θεογνωσία δίνεται στόν ἄνθρωπο πού ἔχει καθαρθῆ καί θεραπευθῆ» (ὅ.π. σ.337).

Ὁ π. Συμεών γιά τήν διαδικασία τῆς θεραπείας μέσῳ τῆς «μαθητείας στόν Χριστό διά τῆς Ἐκκλησίας Του» ἐπισημαίνει:

«Μπροστά στόν Θεό εἶναι ὅλα ξεσκεπασμένα, ἀλλά μπροστά στά μάτια του πρέπει νά τό δεῖ κανείς. Καί δέν εἶναι μόνο νά τό δεῖ, νά θελήσει νά τό δεῖ· εἶναι νά τό ἀντέξει. Διότι [...] δέν ὑπάρχει περίπτωση νά δεῖς τόν ἑαυτό σου μπροστά στά μάτια σου, καί νά μήν ταπεινωθεῖς. [...] Ὅλα αὐτά πού λένε μερικοί: “Δέν μπορῶ νά ταπεινωθῶ” καί ἄλλα παρόμοια δέν ἰσχύουν. Δέν μπορεῖς νά ταπεινωθεῖς, γιατί δέν θέλησες ποτέ νά δεῖς ποιός εἶσαι, δέν θέλησες νά ξεσκεπαστεῖ ὁ πραγματικός ἑαυτός σου μπροστά στά μάτια σου».

Ἐπισημαίνοντας, μάλιστα, τήν πονηρία τῆς ὑποκρισίας λέει:

«Ὅλη ἡ προσπάθεια ἡμῶν τῶν καλῶν χριστιανῶν τί εἶναι; Νά σκεπάσουμε τόν ἑαυτό μας, νά ἀποδείξουμε πρῶτα στόν ἑαυτό μας ὅτι κάτι εἴμαστε, νά βεβαιωθοῦμε γι’ αὐτό καί νά τό δοῦν καί οἱ ἄλλοι. Αὐτό εἶναι. Ὑπάρχει πιό ἀνόητο ἀπό αὐτό;».

Καί συμπληρώνει:

«Σκεφθεῖτε τώρα σέ τί πλάνη εἶναι κανείς, ὅταν δέν θά ξεσκεπαστεῖ ὁ ἑαυτός του καί δέν θά τόν δεῖ, δέν θά ἀντέξει νά τόν δεῖ· σέ τί φοβερή πλάνη εἴμαστε, ὅταν δουλεύουμε μέ ἕναν ἑαυτό ὁ ὁποῖος δέν εἶναι [...] ὁ ἀληθινός ἑαυτός μας, ἀλλά ἕνας ἑαυτός τῆς σκέψεώς μας καί τῆς ἐπιθυμίας μας, πού τόν πλάθουμε».

Πλάθουμε τόν ἑαυτό μας μέ τήν σκέψη καί τίς ἐπιθυμίες μας. Τί σύμπτωση μέ τίς ἀπόψεις τοῦ Σάρτρ, γιά τόν ὁποῖο «ὁ ἄνθρωπος δέν εἶναι τίποτ’ ἄλλο παρά αὐτό πού ὁ ἴδιος φτιάχνεται»; Ἐκεῖ καταλήγουμε μέ τίς παρεξηγήσεις τῆς ἐλευθερίας, ὅταν δέν βλέπουμε θεραπευτικά τήν ἀθλιότητά μας, μαθητεύοντας στόν Χριστό διά τῆς Ἐκκλησίας Του.