Γεγονότα καὶ Σχόλια: Ἡ Ἱστορία κριτής - Ἀπόθεση τῆς εὐθύνης στήν ἱστορία

Ἡ Ἱστορία κριτής

Τά 200 χρόνια ἀπό τήν Ἐπανάσταση τοῦ 1821 τροφοδοτοῦν καί τόν στοχασμό περί τήν ἱστορία. Μιά πτυχή αὐτοῦ τοῦ στοχασμοῦ θά ἀναφέρουμε στήν συνέχεια παίρνοντας στοιχεῖα ἀπό τό βιβλίο «Φιλοσοφία τῆς ἱστορίας» τῆς Β. Κίντη.

Ὁ Κάντ σέ ἄρθρο του μέ τίτλο: «Ἰδέα μιᾶς γενικῆς ἱστορίας μέ πρίσμα κοσμοπολιτικό»(1784) γράφει: «Ἑπειδή γενικά οἱ ἄνθρωποι στίς προσπάθειές τους δέν ἐνεργοῦν καθαρά ἐνστιγματικά (ἐνστικτωδῶς), ὅπως τά ζῶα, οὔτε ὅμως καί κατά ἕνα συμφωνημένο πρόγραμμα σάν λογικοί πολίτες τοῦ κόσμου, δέν φαίνεται νά εἶναι δυνατή γι’ αὐτούς μιά προγραμματισμένη ἱστορία (ὅπως περίπου τῶν μελισσῶν ἤ τῶν καστόρων)». Παρά ταῦτα ψάχνει ὁ Κάντ τό νόημα τῆς ἱστορίας ἀνατρέχοντας στήν φύση (μέ τήν ὁποία ἀντικαθιστᾶ τήν κυβερνητική πρόνοια τοῦ Θεοῦ), θεωρώντας την ρυθμιστή τῆς γενικῆς ἱστορίας τοῦ κόσμου.

Πάντως, ὅλοι οἱ κοινοί ἄνθρωποι (πλήν τῶν λογίων ἱστορικῶν) διαισθανόμαστε ὅτι ὑπάρχει ἕνα βαθύτερο νόημα στήν ἱστορία· οἱ πιστοί βλέπουν τήν ἱστορία ὡς μιά πορεία πρός τήν ἔνδοξη φανέρωση τῆς (τώρα κρυμμένης) Βασιλείας τοῦ Θεοῦ. Πολλοί τήν κατανοοῦν ὡς ἕνα ἐνδοκοσμικό δίκαιο κριτή.

Συχνά λέγεται: ἡ ἱστορία θά κρίνη ἤ ὁ ἱστορικός τοῦ μέλλοντος θά ἀξιολογήση τά γεγονότα, αὐτά πού ζοῦμε καί στά ὁποῖα πιθανῶς ἐμπλεκόμαστε. Μέ αὐτήν τήν ἔννοια «ἡ ἱστορία κατανοεῖται ὡς ἕνας ἀδέκαστος κριτής πού καταγράφει μέ ἐπιμέλεια ὅσα συμβαίνουν καί ἀποφαίνεται, ἀφοῦ τά γεγονότα ἐκτυλιχθοῦν καί ἐκδηλώσουν τίς συνέπειές τους. Ἡ κρίση τῆς ἱστορίας ἔρχεται ἐκ τῶν ὑστέρων, ἀκριβῶς γιά νά μήν ἀναμειχθεῖ στίς ἔριδες τῆς συγκυρίας, γιά νά ἀναδειχθεῖ καί προστατευθεῖ ἡ σοφία καί ἡ ἀμεροληψία της. Αὐτοῦ τοῦ εἴδους ἡ προσωποποίηση ἱκανοποιεῖ ἕνα αἴτημα δικαιοσύνης καί συγχρόνως ἕνα αἴτημα νοήματος γιά τήν διαδοχή τῶν γεγονότων στήν ἱστορία. Ἄν δέν ὑπάρχει κάποιος πού κρατάει λογαριασμό, κάποιος πού νά ἀποδώση πραγματική δικαιοσύνη, ἔστω καί ἐκ τῶν ὑστέρων, τότε ὅλα ὅσα συμβαίνουν δέν θά εἶναι παρά τυφλές ἐκδηλώσεις τῶν παθῶν, τῶν ἐγωιστικῶν ἐπιθυμιῶν, τῆς μωρίας, τῆς ματαιοδοξίας, τῆς βαναυσότητας καί τῆς καταστροφικῆς μανίας τῶν ἀνθρώπων»(Β. Κίντη, Φιλοσοφία τῆς ἱστορίας, σ.40)

Ἀπόθεση τῆς εὐθύνης στήν ἱστορία

Στήν παράδοση τῆς Ἐκκλησίας ὁ Προφήτης δέν εἶναι μόνον αὐτός πού προλέγει τό μέλλον, εἶναι καί αὐτός πού ἀποκαλύπτει τό νόημα τῆς ἱστορίας. Στούς ἐκκοσμικευμένους στοχαστές ὁ ρόλος τῶν προφητῶν ἀνατίθεται στήν προσωποποιημένη ἀφηρημένη ἔννοια τῆς ἱστορίας. Ἡ Β. Κίντη σημειώνει:

«Ἡ ἱστορία, στήν προσωποποιημένη ἐκδοχή της μέ τήν σημασία [...] τοῦ καταγραφέα καί δικαστῆ, ὑποκαθιστᾶ τόν Θεό σέ ἕνα ἐκκοσμικευμένο σύμπαν. Ἡ ἐπίκλησή της καί μόνο προσδίδει νόημα σέ ὅσα κάνουμε. Ἔστω καί θεωρητικά λογοδοτοῦμε σέ κάποιον, ἔχει σημασία ἄν πράττουμε τό σωστό, ὄχι μόνο συγκυριακά, ἀλλά σέ βάθος χρόνου καί ἀπό μιά οὐδέτερη ὀπτική. Ὡστόσο, αὐτή ἀκριβῶς ἡ θεώρηση ἀποσπᾶ ἀπό ἐμᾶς τήν εὐθύνη νά κρίνουμε οἱ ἴδιοι ὅσα συμβαίνουν καί πράττουμε. Παραπέμπει τήν κρίση σέ ἕνα ἀπώτατο μέλλον καί ἀναθέτει τό καθῆκον τῆς ἀποτίμησης σέ ἕνα φανταστικό ὄν, πολύ διαφορετικό ἀπό ἐμᾶς».

Εἶναι σημαντική ἡ παρατήρηση ὅτι ἡ παροδοχή τῆς ἱστορίας ὡς κριτῆ «ἀποσπᾶ ἀπό ἐμᾶς τήν εὐθύνη νά κρίνουμε οἱ ἴδιοι ὅσα συμβαίνουν καί πράττουμε».

Ὅμως, ἡ ἱστορία εἶναι τό παρελθόν πού μᾶς προσφέρει πείρα, ὄχι τό μέλλον πού θά κρίνη τά ἔργα μας.

π.Θ.Α.Β.