Κύριο ἄρθρο: Τό ἀφήγημα

Μητροπολίτου Ναυπάκτου καί Ἁγίου Βλασίου Ἱεροθέου

Συχνά ἀκούω ἀπό δημοσιογράφους καί πολιτικούς νά χρησιμοποιοῦν στόν προφορικό καί γραπτό λόγο τήν λέξη «τό ἀφήγημα τοῦ ἤ τῆς ...». Στήν ἀρχή αἰσθάνθηκα δυσαρέσκεια γιά τήν κατάχρηση τῆς λέξεως αὐτῆς. Σίγουρα εἶναι μιά καλή λέξη, ἀλλά ἡ κατάχρησή της σέ συνδυασμό μέ τήν ἀντικατάσταση ἄλλων λέξεων μοῦ δημιουργοῦσε δυσφορία.

Νά ἀναφέρω μερικές φράσεις πού σημείωσα νά λέγονται προφορικά καί νά παρουσιάζονται γραπτά: «Τό κυβερνητικό ἀφήγημα», «τό κυρίαρχο ἀφήγημα», «ἡ γυναίκα τοῦ ... εἶναι ἡ ἠχώ τοῦ ἀφηγήματος», «τό ἀφήγημα μέ τό ὁποῖο πολιτεύθηκε», «τό ἱστορικό ἀφήγημα τῆς γειτονικῆς μας χώρας», «τό ἐθνικό μας ἀφήγημα», «σκοτώνοντας τό ἀφήγημα τοῦ ...», «ἐγκαινιάζεται μιά νέα ἀφήγηση γιά τίς σχέσεις Ἑλλάδος – Βόρειας Μακεδονίας» κλπ. Βρῆκα καί τήν ἔκφραση «τό ἀφήγημα τῆς ἀφήγησης»!

Μέ ἀπασχόλησε, λοιπόν, αὐτό τό θέμα καί ἄρχισα νά ψάχνω τήν σημασία καί τήν ἔννοια τῆς λέξεως «ἀφήγημα», διαβάζοντας καί ρωτώντας εἰδικούς, κατέληξα σέ μερικές διαπιστώσεις, πού παραθέτω.

Ὁ ὅρος «ἀφήγημα» ἀναφέρεται σέ λογοτεχνικό εἶδος τοῦ πεζοῦ λόγου καί ἀντιδιαστέλλεται ἀπό τόν ὅρο «διήγημα», ἀφοῦ «τό διήγημα ἔχει αὐστηρή διάταξη καί καθιερωμένη μορφή», ἐνῶ τό «ἀφήγημα» «λειτουργεῖ ὡς προφορικός λόγος καί παρουσιάζει χαλαρότητα, ἐπιτρέπει δέ στόν ἀφηγητή νά χρησιμοποιήση ὅποια φράση νομίζει ἐκεῖνος πιό κατάλληλη γιά νά δώση ζωντάνια στήν ἀφήγησή του». Πρόκειται γιά ἕνα ἱστόρημα «αὐτοβιογραφικό, διδακτικό, εἰδυλλιακό, ἱστορικό, ποιητικό, πολεμικό».

Ἐπίσης, ἡ λέξη «ἀφήγημα» ὡς λογοτεχνικός ὅρος ἀντιδιαστέλλεται ἀπό τήν «ἀφήγηση» πού σημαίνει ἐξιστόρηση πραγματικῶν γεγονότων. Ἀντίθετα, τό «ἀφήγημα», τό ὁποῖο ἀποτελεῖ σημασιολογικό δάνειο ἀπό τήν γαλλική γλώσσα καἰ εἶναι ἀπόδοση τῆς λέξης récit, δέν ἀναφέρεται στήν διήγηση πραγματικῶν γεγονότων, ἀλλά ἀποτελεῖ ἀπό μόνο του ἕνα γεγονός.

Σέ ὅ,τι ἀφορᾶ τώρα τήν σύγχρονη χρήση τῆς λέξης σέ πολιτικά συμφραζόμενα, σύμφωνα μέ τούς εἰδικούς, ἡ λέξη «ἀφήγημα» «σχετίζεται μέ τόν μεταμοντερισμό καί τήν μετανεωτερικότητα. Πιθανότατα ἀποτελεῖ σημασιολογικό δάνειο ἀπό τήν ἀγγλική γλώσσα καί συγγενεύει μέ τήν ἔννοια τοῦ story telling, πού «στηρίζεται στήν δύναμη τῶν ἱστορικῶν νά παράγουν πραγματικότητα ἤ νά ἀλλάζουν τήν πραγματικότητα». Μάλιστα ὑποστηρίζεται ὅτι «στίς ΗΠΑ ἡ ἀφήγηση (storytelling), ἡ ὁποία ἔχει γίνει κεντρικό στοιχεῖο τῆς ἰδεολογίας, εἶναι μιά τάση πού ξεκίνησε τήν δεκαετία τοῦ 1980 ὑπό τήν προεδρία τοῦ Ρόναλντ Ρίγκαν, ὅταν οἱ "ἱστορίες" ἀντικατέστησαν, σέ ἐπίσημες ὁμιλίες, τά ἐπιχειρήματα καί τά ἀριθμητικά στοιχεῖα».

Ἀκριβῶς αὐτό τό τελευταῖο δείχνει τό πρόβλημα πού ὑπάρχει μέ τήν κατάχρηση τῆς λέξεως «ἀφήγημα». Ὅταν χρησιμοποιῆται κατά κόρον καί ἀδιακρίτως ἀπό τούς πολιτικούς, συνήθως αὐτό γίνεται γιά νά ἀποφύγουν τά ἐπιχειρήματα καί τά ἀριθμητικά στοιχεῖα, καί νά ὑπερτονίζουν τίς «ἱστορίες», τίς εἰκόνες, ἤ ἀκόμη γιά νά παράγουν καί νά ἀλλάζουν τήν πραγματικότητα, πράγμα πού συνήθως παραπλανᾶ τόν ἀκροατή ἤ θεατή. Ὅταν μάλιστα χρησιμοποιῆται ἀπό τούς δημοσιογράφους ὑπερβολικά μέ τήν ὑπονόμευση καί τήν ἀντικατάσταση ἄλλων λέξεων ἤ γίνεται κατά μίμηση τῶν πολιτικῶν, τότε γίνεται ἀκόμη χειρότερη.

Ἔτσι, ἡ λέξη «ἀφήγημα», πού εἶναι πράγματι ὡραία λέξη, χρησιμοποιεῖται γιά νά ἀντικατασταθοῦν ἄλλες σημαντικές λέξεις, ὅπως πρόγραμμα, ἐπιχείρημα, ἄποψη, ἀπόφαση, ἀποτέλεσμα, ἐπιδίωξη κλπ.

Πολλοί ἀπό τούς δημοσιογράφους μιμοῦνται αὐτά πού ἀκοῦνε ἀπό τούς ἄλλους, γιά νά φαίνονται μοντέρνοι καί νά προκαλοῦν ἐντυπώσεις. Ὅμως, πρέπει νά γνωρίζουν ὅτι ἡ γλώσσα δέν ἐκφράζει μόνον τίς ἀπόψεις μας, ἀλλά εἶναι καί φορέας πολιτισμοῦ, ὁ ὁποῖος ὑπονομεύεται, ὅταν ἡ ἴδια άλλοτριώνεται.