Πέτρου Πιτσιάκκα: «Ἀπό τήν ἐπανάσταση τοῦ 1821, στήν καταστροφή τοῦ 1922 καί ὁ νέος πατριωτισμός»

Πέτρου Πιτσιάκκα Φιλολόγου- M.Ed. Διευθυντή 2ου Λυκείου Ναυπάκτου

Οἱ κάθε λογῆς ἐπέτειοι, ὅπως τῆς ἐπανάστασης τοῦ 1821, πού τιμοῦμε σήμερα, καί τῆς Μικρασιατικῆς καταστροφῆς τοῦ 1922, πού φέτος συμπληρώνονται 100 χρόνια καί εἶναι ἔτος μνήμης, ἀποτελοῦν ἀφορμή γιά νέες ἀναγνώσεις τοῦ παρελθόντος, συμβάλλοντας ἔτσι στήν αὐτογνωσία, στήν αὐτομεμψία καί στήν ἐνίσχυση τῆς αὐτοπεποίθησής μας. Τά σοβαρά ἔθνη, μεγάλα ἤ μικρά, μαθαίνουν ἀπό τά λάθη τους καί δέν φοβοῦνται νά τά συζητήσουν, νηφάλια καί μέ τό βλέμμα τους στραμμένο στό μέλλον.

Τό ἰδανικό τῆς ἐλευθερίας φλογίζει τίς ἀνθρώπινες καρδιές καί τίς ὁδηγεῖ στόν ἀνυποχώρητο ἀγώνα πού φτάνει στήν αὐτοθυσία. Ἡ ἑλληνική ἱστορία εἶναι γεμάτη ἀπό ἀπελευθερωτικούς ἀγῶνες. Ξεχωριστή θέση κατέχει ἡ ἑλληνική ἐπανάσταση τοῦ 1821, γιά τήν ἀπελευθέρωση ἀπό τόν ὀθωμανικό ζυγό.

Ἡ ἰδέα τῆς ἐλευθερίας συντήρησε γιά αἰῶνες ἀλύγιστη τήν πονεμένη Ρωμιοσύνη. Στή διάσωση καί τή συγκρότηση τοῦ ἑλληνισμοῦ σέ Γένος συνέβαλαν ἡ θρησκεία, ἡ κοινή γλώσσα, ἡ συλλογική μνήμη τοῦ κοινοῦ παρελθόντος, ἡ κοινή μοίρα τοῦ παρόντος, οἱ ἴδιες παρήγορες ἐλπίδες γιά τό μέλλον.

Ἡ συνοχή του ὑπάρχει ἤδη διαμορφωμένη στό ἰδεολογικό του ὑπόβαθρο. Ἀπό τή μιά, ἡ βυζαντινή κληρονομιά, ἡ θεοφρούρητη Ἐκκλησία, ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης καί ὁ περιούσιος λαός τῆς Ὀρθοδοξίας.

Ἀπό τήν ἄλλη, ὁ ὑπόδουλος ἑλληνισμός γαλουχεῖται μέ τό θρύλο τοῦ μαρμαρωμένου βασιλιά καί σκύβει μέ κατάνυξη στά συναξάρια τῶν νεομαρτύρων, πού τονώνουν τήν ἐγκαρτέρηση. Στό γόνιμο αὐτό ἔδαφος ἔριχνε τό σπόρο της ἡ παιδεία.

Ὁ σπόρος τῆς ἐλευθερίας φύτρωσε στίς 25 Μαρτίου 1821. Τή μέρα αὐτή, ἡ Παρθένος παίρνει τό μήνυμα γιά τή γέννηση τοῦ Σωτήρα τοῦ κόσμου καί οἱ Ἕλληνες παίρνουν τά ὅπλα, γιά τήν ἀπελευθέρωση μέ τόν ὅρκο «Ἐλευθερία ἤ Θάνατος». Μέσα στό ξεκίνημα αὐτό ἔβρισκε τήν ἄνθησή του ὁ σπόρος τοῦ Ρήγα Φεραίου: «Καλύτερα μιᾶς ὥρας ἐλεύθερη ζωή παρά σαράντα χρόνια σκλαβιά καί φυλακή».

Ἡ μεγάλη αὐτοκρατορία τῶν τυράννων κινητοποιήθηκε γιά νά καταπνίξει τόν ἑλληνικό ξεσηκωμό. Νόμιζε πώς εἶχε νά κάνει μέ τά βασανισμένα κορμιά τῶν σκλάβων. Δέν κατάλαβε πώς τώρα εἶχε νά κάνει μέ τίς ἐλεύθερες ψυχές τῶν ἀποφασισμένων. Τό κάστρο τῆς θυσίας ὑψώνεται ἀπόρθητο. Καί ὅλος ὁ ἑλληνικός λαός, ὅλο το ἔθνος, εἶχε κλειστεῖ σ’ αὐτό διεκδικώντας τή νίκη, εἴτε μέ τήν ἐλευθερία τῆς ζωῆς, εἴτε μέ τήν ἐλευθερία τοῦ θανάτου.

Τά ἐννιά χρόνια τοῦ Ἀγώνα, εἶναι ποτισμένα μέ ἡρωισμούς καί διχασμούς, μέ μάχες καί αὐτοθυσίες, μέ ὁλοκαυτώματα καί καταστροφές, μέ δόξα καί μεγαλεία. Ὅλα τά μέρη τῆς ἑλληνικῆς γῆς, ἀπό τήν Κύπρο μέχρι τό Μεσολόγγι, ἔχουν νά προσφέρουν, στή λατρεία τοῦ κοινοῦ ἰδανικοῦ, ναούς θριάμβου καί πάνσεπτα θυσιαστήρια.

Ὁ ἀγώνας γιά τήν ἐθνική παλιγγενεσία, πού ὁδήγησε, τό 1830, στή δημιουργία τοῦ Ἑλληνικοῦ Κράτους, ἀποτελεῖ ἀποθέωση τοῦ παράτολμου ἡρωισμοῦ, ἐναντίον κάθε λογικῆς πρόβλεψης καί σύμβολο τοῦ ἀπροσκύνητου πνεύματος.

Ἡ Ἑλληνική Ἐπανάσταση ὑπῆρξε τό πρῶτο βῆμα, σέ μιά διαδικασία ἀντικατάστασης τῆς πολυεθνικῆς ὀθωμανικῆς αὐτοκρατορίας, μέ ἕνα μωσαϊκό ἐθνικῶν κρατῶν, τό ὁποῖο ὁλοκληρώθηκε μέ τή μετάλλαξη τῶν Ὀθωμανῶν σέ Τούρκους, τό 1922. Γι’ αὐτό καί ἡ ἐπανάσταση τοῦ 1821 συνδέεται μέ τόν πόλεμο στή Μικρά Ἀσία, πού εἶχε ὡς στόχο τήν ἀπελευθέρωση τῶν ἀλύτρωτων ἀδελφῶν καί τήν ὑλοποίηση τοῦ ὁράματος τῆς Μεγάλης Ἰδέας, καί ὁ ὁποῖος τελικά κατέληξε στήν καταστροφή τοῦ 1922, πρίν ἀπό 100 χρόνια.

Μιά καταστροφή, πού σηματοδοτεῖ τόν ἐνταφιασμό τῆς Μεγάλης Ἰδέας, ἡ ὁποία ταυτιζόταν μέ τήν ὁλοκλήρωση τῆς ἐπανάστασης τοῦ 1821 καί μέ τό ὅραμα τῆς ἐδαφικῆς ἐπέκτασης τῆς χώρας, ὥστε νά συμπεριλάβει, στά γεωγραφικά της ὅρια, ὅλους τούς ἀλύτρωτους Ἕλληνες. Μιά καταστροφή πού εἶναι συνώνυμη μέ τό τέλος τοῦ οὐτοπικοῦ ὀνείρου καί τήν ἐκρίζωση τοῦ Μικρασιατικοῦ ἑλληνισμοῦ.

Ἄν τό 1821 συνοδεύεται ἀπό τή διάσταση τοῦ ἡρωισμοῦ καί τῆς ἀνδραγαθίας, τό 1922 κουβαλάει τήν αἴσθηση τῆς ἀπώλειας καί τῆς καταστροφῆς καί, στή συνείδηση τοῦ κάθε Ἕλληνα, ταυτίζεται μέ τόν ξεριζωμό καί τίς χαμένες πατρίδες.

Παρ’ ὅλα αὐτά, ἡ ἀνθρωπιστική κρίση τῆς προσφυγιᾶς, ἐξαιτίας τῆς μικρασιατικῆς καταστροφῆς καί τοῦ βίαιου ξεριζωμοῦ τῶν Ἑλλήνων τῆς Ἀνατολῆς, μεταβλήθηκε στήν ἐποποιΐα τῆς ἀποκατάστασης καί τῆς ἐνσωμάτωσης τῶν προσφύγων στήν ἑλληνική ἐπικράτεια.

Ἡ Μακεδονία ἔγινε ἡ κοιτίδα τοῦ προσφυγικοῦ ἑλληνισμοῦ καί ἔτσι ἀποκαταστάθηκε ἡ ἐθνολογική ὁμοιογένεια. Ἡ ἀπώλεια τῆς Μικρᾶς Ἀσίας ὁδήγησε στήν κατοχύρωση τῆς Μακεδονίας.

Ὁ ξεριζωμός, ἡ προσφυγιά καί ἡ τραγωδία τοῦ 1922 σηματοδότησαν τήν ἀφετηρία μιᾶς ἀναγέννησης καί ἡ Μικρασιατική καταστροφή ἀποτέλεσε τό ἔναυσμα μιᾶς νέας ριζικῆς ἐπανεκκίνησης.

Τό ὅραμα τῆς Μεγάλης Ἰδέας καί τῆς ἐδαφικῆς ἐπέκτασης, ἀντικαταστάθηκαν ἀπό τό ὅραμα τοῦ φιλελεύθερου ἐκσυγχρονισμοῦ καί τῆς εὐημερίας, ἀλλά καί τῆς ἐπίτευξης ἑνός μεγάλου οἰκονομικοῦ καί κοινωνικοῦ ἅλματος.

Τό ἀθάνατο 1821, ἀλλά καί τό τραυματικό γιά τόν ἑλληνισμό 1922, ἀποτελοῦν πυξίδα γιά τήν ἀνάδειξη ἑνός νέου πατριωτισμοῦ. Ἡ ἔννοια τοῦ πατριωτισμοῦ δέν εἶναι στατική. Ἔχει δυναμικό περιεχόμενο καί προσαρμόζεται στίς ἱστορικές συνθῆκες, πού ὁρίζουν κάθε φορά τί εἶναι ἡ ἀγάπη γιά τήν πατρίδα. Ἔτσι, πλάϊ στόν παραδοσιακό πατριωτισμό, οἱ ἀξίες τοῦ ὁποίου παραμένουν ἀναλλοίωτες, σήμερα γεννιέται καί ἀναπτύσσεται ἕνας νέος πατριωτισμός, πού ἐκφράζει τό πνεῦμα τῆς ἐποχῆς.

Σήμερα, πατριωτισμός εἶναι ὁ συνεχής ἀγώνας γιά μιά καλύτερη παιδεία καί ἐλευθερία, γιά ἀνεξαρτησία καί ἐθνική ἀξιοπρέπεια, γιά κοινωνική δικαιοσύνη καί ποιοτική δημοκρατία. Εἶναι ὁ ἀνθρωπισμός, ὁ σεβασμός τῶν ἀνθρωπίνων δικαιωμάτων, ἡ προστασία τοῦ φυσικοῦ περιβάλλοντος καί ἡ πράσινη ἐπανάσταση, ἡ διεκδίκηση τῶν δικαιωμάτων, ἀλλά καί ἡ ἐκπλήρωση τῶν καθηκόντων.

Ὁ νέος πατριωτισμός ἀπορρίπτει τήν ἀνευθυνότητα καί τό λαϊκισμό, τό φανατισμό καί τίς ἀκρότητες, τόν ὁλοκληρωτισμό καί τόν στρατιωτικό τυχοδιωκτισμό, τόν τοξικό καί διχαστικό λόγο, τήν οἰκονομική ἀσυδοσία καί τή διαπλοκή, τήν ἀνομία καί τήν ἀτιμωρησία, τό συνδικαλιστικό αὐτισμό καί τόν κοινωνικό αὐτοματισμό, πού διασποῦν τόν κοινωνικό ἱστό καί διχάζουν, πού νοθεύουν τήν ποιότητα τῆς δημοκρατίας καί τῆς ζωῆς καί ὑπονομεύουν τήν εἰρήνη.

Πατριωτισμός εἶναι νά ἐμπιστευόμαστε τήν ἐπιστήμη καί νά τηροῦμε τίς ὑποδείξεις τῶν ἐπιστημόνων, γιά τό πῶς θά συμπεριφερθοῦμε ἀπό ἐδῶ καί μπρός. Εἶναι νά φροντίζουμε, μέ τήν συμπεριφορά μας, νά μήν ἐπιβαρύνουμε ὅλους αὐτούς πού μάχονται νύχτα καί ἡμέρα γιά τήν ἀντιμετώπιση τῆς πανδημίας.

Πατριωτισμός εἶναι νά προφυλασσόμαστε, ὥστε νά προφυλάσσουμε καί τό συνάνθρωπό μας. Νά συνειδητοποιήσουμε πώς διανύουμε μιά περίοδο πρωτόγνωρη, γιά ὅλο τόν πλανήτη, καί ὁ καθένας μας ὀφείλει, στό μέτρο τῶν δυνάμεών του, νά συμβάλουμε στήν ἀντιμετώπισή της.

Ὁ νέος πατριωτισμός, ὅμως, δέν ἀφορᾶ μόνο τούς πολίτες. Ἀφορᾶ καί αὐτούς πού ἀσκοῦν ἐξουσία καί λαμβάνουν ἀποφάσεις. Γι’ αὐτό, στοιχεῖα τοῦ νέου πατριωτισμοῦ εἶναι ἡ χρηστή διοίκηση, ἡ ὀρθολογική καί κοινωνικά δίκαιη παροχή οἰκονομικῆς βοήθειας, ἡ διαφάνεια καί ἡ λογοδοσία, ἡ ἀμυντική θωράκιση τῆς πατρίδας καί ἡ ἀντιμετώπιση κάθε ἐχθρικῆς ἐπιβουλῆς, ἡ προστασία τοῦ διεθνοῦς δικαίου καί ἡ ἀπόρριψη τοῦ δικαίου τοῦ ἰσχυροῦ, πού ἐπιβάλλεται μέ τή δύναμη τῶν ὅπλων, ἡ ἀπόρριψη τῆς διά τῆς βίας ἀλλαγῆς συνόρων καί τοῦ στρατιωτικοῦ τυχοδιωκτισμοῦ, πού βλέπουμε νά συμβαίνει στήν Οὐκρανία, ἐξαιτίας τῆς εἰσβολῆς τῆς Ρωσίας.

Ὁ νέος πατριωτισμός δέν ἀναιρεῖ καί δέν ἀντιστρατεύεται τόν παραδοσιακό πατριωτισμό. Ἀντίθετα, τόν ἀνασυνθέτει, τόν ἐμπλουτίζει, τόν κοινωνικοποιεῖ. Τά δεδομένα τοῦ σήμερα, μέ τήν προσπάθεια ἀναθεώρησης τῶν συνόρων καί τῶν διεθνῶν συνθηκῶν, τίς ἀπειλές ἐναντίον τῆς πατρίδας ἀπό τήν ἀνατολή καί τίς συνθῆκες τῆς πανδημίας, μᾶς ἔφεραν μπροστά στίς ἀτομικές μας εὐθύνες, γιά τό καλό τῆς πατρίδας μας.

Ὁ πατριωτισμός προσέλαβε ἐξατομικευμένα χαρακτηριστικά καί δείχνει στόν καθένα μας τί πρέπει νά κάνει, τόσο σέ ἀτομικό, ὅσο καί σέ ἐθνικό ἐπίπεδο. Προϋπόθεση, ὅμως, ἡ φιλοπατρία νά εἶναι ἀπαλλαγμένη ἀπό ἀκρότητες, ἰδεοληψίες, τοξικότητα καί φανατισμό, πού διχάζουν.

Ἡ ἄγνοια τῆς ἱστορίας γεννᾶ στερεότυπα καί προκαταλήψεις, ἐσωστρέφεια καί διαιρέσεις. Οἱ σιωπές τοῦ παρελθόντος γεννοῦν τίς διαφορές τοῦ μέλλοντος. Ἡ ἱστορία δέν ἐπαναλαμβάνεται ὡς φάρσα, ἄν τή φτιάχνεις μέ πρώτη ὕλη τήν αὐτογνωσία. Μέσα ἀπό τή γνώση καί τήν ἀποδοχή τῆς ἱστορίας, μποροῦμε νά σταθοῦμε ὄρθιοι, νά ἀγαπήσουμε τόν ἑαυτό μας, τήν πατρίδα μας καί νά μήν ἐπαναλάβουμε τά λάθη τοῦ παρελθόντος, πού τόσα δεινά ἐπέφεραν στόν ἑλληνισμό.

Σήμερα, 200 καί πλέον χρόνια ἀπό τήν ἐπανάσταση τοῦ 1821 καί 100 χρόνια ἀπό τή Μικρασιατική καταστροφή, θυμόμαστε, τιμοῦμε, διδασκόμαστε καί ἐμπνεόμαστε, σφυρηλατώντας ἕνα ἰσχυρό ἐσωτερικό μέτωπο μέ αὐτοπεποίθηση καί ρεαλισμό, γιά τήν ἐπιδίωξη τῶν συμφερόντων τοῦ ἔθνους.

Ναύπακτος 25/3/2022