Ἐπίκαιροι Σχολιασμοί: Πενία πίστεως, ἔλλειμμα μέλλοντος

Πρωτοπρεσβύτερου Θωμᾶ Βαμβίνη

Ἕνα ἀπόσπασμα ἀπό τό συναξάριο τῆς ἁγίας Παρασκευῆς θά τό χρησιμοποιήσουμε ὡς κριτήριο τῆς σημερινῆς κατάστασης τῆς Εὐρώπης, ὅπως τήν γνωρίζουμε ἀπό τίς ἀναλύσεις τῶν δημοσιογράφων, τήν ἀρθρογραφία γενικά τῶν ἐφημερίδων, ἐπικεντρώνοντας τήν προσοχή μας στό ὑπόβαθρο τῆς πολιτικῆς της καί τῆς φιλελεύθερης νομοθεσίας τῶν κρατῶν-μελῶν της.

Ἡ ἐπιλογή, ὡς κριτηρίου γιά τήν σημερινή κατάσταση τῆς Εὐρώπης, ἑνός ἀποσπάσματος ἀπό συναξάριο μιᾶς λαοφιλοῦς ἁγίας τῆς Ἐκκλησίας εἶναι, γιά ὅποιον διακατέχεται ἀπό τήν ὑπερηφάνεια τῆς εὐρωπαϊκῆς κουλτούρας, ἄκρως προκλητική. Ἀπαξιοῖ ἴσως καί νά τό σκεφτῆ ἤ νά τό συζητήση. Αὐτή ἡ ὑπεροψία τοῦ εὐρωπαϊκοῦ κοινωνικοῦ φιλελευθερισμοῦ, πού ἔχει ὡς φιλοσοφικό θεμέλιο ἀπόψεις ἀριστερῶν ὑπαρξιστῶν, ὅπως ὁ Σάρτρ, ὁδηγεῖ τήν Εὐρώπη στήν ἐγκατάλειψη ὅλων τῶν παλαιῶν κριτηρίων γιά ὅλες τίς πτυχές τῆς ζωῆς τῶν πολιτῶν της.

Γιά νά μή μιλήσουμε γενικά θά παραθέσουμε συγκεκριμένες ἀναφορές στό σύγχρονο καυτό πρόβλημα τῆς Εὐρώπης, πού εἶναι ἡ ἀντιμετώπιση τῆς εἰσβολῆς τῶν Ρώσων στήν Οὐκρανία, ἡ ὁποία ἀποκαλύπτει σέ φίλους καί ἐχθρούς τίς εὐρωπαϊκές ἀνεπάρκειες.

Διαβάζουμε: «Ἡ εὐτυχία δέν κράτησε πολύ. “Εὐτυχία” τρόπος τοῦ λέγειν. Στήν πραγματικότητα μιά βαθιά ἀνάσα αἰσιοδοξίας γιά τήν πολιτική ἀφύπνιση τῆς Εὐρώπης. [...] Ἡ Ρωσία ἐπιχειρεῖ νά κατακτήσει μιά χώρα πού θέλει νά ἀνήκει στή δημοκρατική Εὐρώπη. Δέν εἶναι ἡ πρώτη φορά μετά τόν Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. [...] Ὅμως, εἶναι ἡ πρώτη φορά πού ἡ δημοκρατική Εὐρώπη ἀντιμετωπίζει ὡς εὐθεία ἀπειλή τήν εἰσβολή»(Τ. Θεοδωρόπουλος, Καθημερινή 24.7.2022).

Ὅμως τά πράγματα γρήγορα ἄλλαξαν. Ἡ ἀνιδιοτέλεια τῆς δημοκρατίας ὑποτάχθηκε στήν ἰδιοτέλεια τῆς οἰκονομίας.

Ὁ ἀρθρογράφος κάνοντας σαφῆ τόν σκοπό τῶν σχολιασμῶν του γράφει: «Ἀκοῦς καί διαβάζεις γιά τήν Εὐρωασιατική αὐτοκρατορία πού ὁραματίζεται [ἡ Κίνα]. Ζεῖς τήν εἰσβολή τῆς ἰσλαμικῆς ἐπικράτειας στόν εὐρωπαϊκό πολιτισμικό χῶρο. Καί δικαιοῦσαι νά ἀναρωτηθεῖς. Ὅλοι στόν κόσμο πού ζοῦμε ἔχουν μιά ἀντίληψη γιά τήν προοπτική του. [...] Ποιά προοπτική προτείνει ἡ Εὐρώπη; Πρός τό παρόν μοιάζει νά εἶναι ἡ μόνη μεγάλη δύναμη τοῦ κόσμου μας ἡ ὁποία δέν ἔχει νά προτείνει μέλλον. Ἔχει βέβαια τά προνόμια τοῦ παρόντος, ὅπως ἡ δημοκρατία, τά κοινωνικά καί φυλετικά δικαιώματα, ὅμως κάποια στιγμή ὀφείλει ἡ ὡραία κοιμωμένη νά μᾶς πεῖ ποῦ ὁδηγοῦν ὅλ' αὐτά». Εἶναι καίριο ἐρώτημα τό, ποῦ ὁδηγοῦν ὅλα αὐτά;

Στήν δεκαετία τοῦ ᾿80 συζητώντας μέ κάποιον Ἁγιορείτη γιά προσαρμογές τῆς ἐθνικῆς μας νομοθεσίας στά εὐρωπαϊκά δεδομένα εἶπε ὅτι οἱ ἄνθρωποι αὐτοί, οἱ νομοθετοῦντες, δέν γνωρίζουν τί εἶναι ὁ ἄνθρωπος. Δέν γνωρίζουν τήν μεγαλειώδη ἀντίληψη τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας γιά τόν ἄνθρωπο. Εἶναι λοιπόν σαφές ὅτι τό πλέον καίριο ἐρώτημα γιά τήν σημερινή Εὐρώπη εἶναι: πάνω σέ ποιά ἀντίληψη γιά τόν ἄνθρωπο κτίζεται τό λαμπρό οἰκοδόμημα τῆς εὐρωπαϊκῆς δημοκρατίας;

Ὁ ἀρθρογράφος κινούμενος στό πλαίσιο τῆς ρέουσας πολιτικῆς σημειώνει: «Ἡ Εὐρώπη μπορεῖ νά εἶναι χορτασμένη ἀπό τό παρόν της, ὅμως ἔχει ἔλλειμμα μέλλοντος. Ἔχει ἔλλειμμα προοπτικῆς. Πολιτική πενία; Σίγουρα». Τό μεῖζον θέμα της ὅμως εἶναι τό ἔλλειμμά της ὡς πρός τήν προοπτική τοῦ ἀνθρώπου.

Θά γίνουμε πιό συγκεκριμένοι βλέποντας τά πράγματα μέσα ἀπό τήν διδασκαλία καί τήν ἀσκητική τῆς Ἐκκλησίας. Στήν ἀνάλυσή μας αὐτή θά βοηθηθοῦμε ἀπό ἕνα ἁπλό, ἀλλά μεστό νοήματος ἀπόσπασμα ἀπό τό συναξάριο τῆς ἁγίας Παρασκευῆς.

Ἀναφέραμε τίς λέξεις «διδασκαλία» καί «ἀσκητική». Σέ ὅλες τίς ἐπιστῆμες πού ἀνέπτυξε καί συνεχῶς ἀναπτύσσει ἡ Εὐρώπη (καί ὅλος ὁ κόσμος τώρα) ὑπάρχει καί διδασκαλία καί ἀσκητική. Κανείς δέν γίνεται ἐπιστήμονας χωρίς νά ἀκούση καθηγητές, χωρίς νά μελετήση τά συγγράμματά τους καί χωρίς νά ἀσκηθῆ στό ἀντικείμενο τῆς ἐπιστήμης του. Ὁ ἄνθρωπος ὅμως γιά τήν πραγματοποίηση τοῦ λόγου γιά τόν ὁποῖο ἦλθε στόν κόσμο, κατά τήν κρατοῦσα φιλελεύθερη ἀντίληψη, ἡ ὁποία στήν πραγματικότητα εἶναι ἀντίληψη τοῦ ἄθεου (κατά Σάρτρ) ὑπαρξισμοῦ, δέν χρειάζεται οὔτε διδασκαλία, οὔτε ἀσκητική. Ὁ ἄνθρωπος εἶναι ἐλεύθερος. Εἶναι ἡ ἐλευθερία. Καί ἡ ἐλευθερία ταυτίζεται μέ τήν ἀποβολή τῆς ἰδέας τοῦ δημιουργοῦ Θεοῦ, ἀλλά καί τῆς φύσης τοῦ ἀνθρώπου. Ὁ ἄνθρωπος ἔχει ὑπόσταση ἡ ὁποία ἐλεύθερα φτιάχνει τήν φύση του, χωρίς προκαθορισμούς, χωρίς διακρίσεις σέ καλό καί κακό ἤ φυσικό καί ἀφύσικο. Ὅλα θεωροῦνται καλά καί φυσικά ἀφοῦ εἶναι ἐλεύθερες ἐπιλογές τοῦ «ἀνθρωπίνου προσώπου». Τό γνωμικό θέλημα κυριαρχεῖ, διαγράφοντας τελείως τό φυσικό θέλημα.

Ἡ Εὐρώπη ἔχει ἀποστασιοποιηθῆ ἀπό τήν πίστη στόν Χριστό καί ἔχει διαγράψει τελείως τήν ἀσκητική καί πιό εἰδικά τήν εὐαγγελική ἄσκηση, δηλαδή τήν προσπάθεια πού ἀπαιτεῖ ἡ ἀφομοίωση τῶν ἐντολῶν τοῦ Χριστοῦ, οἱ ὁποῖες περιγράφουν τόν φυσικό ἄνθρωπο σύμφωνα μέ τό δημιουργικό θέλημα τοῦ Θεοῦ.

Ἀναγνωρίζεται ἡ ἀνάγκη τοῦ ψυχίατρου, ἀναγνωρίζεται δηλαδή ἡ ὕπαρξη ψυχικῶν ἀσθενειῶν, ὅμως ὅλες οἱ ἐπιθυμίες καί ὅλες οἱ αἰχμαλωσίες σέ ποικιλώνυμα πάθη, θεωρούμενες ὡς ἐπιλογές τοῦ ἐλεύθερου «ἀνθρωπίνου προσώπου», γίνονται δεκτές ὡς ὑγιεῖς καί νόμιμες. Σέ ἕνα τέτοιο πλαίσιο ἀντιλήψεων δέν χωρᾶ καμμιά ἀσκητική, οὔτε γενικά τοῦ «προσώπου», οὔτε εἰδικά τοῦ Εὐαγγελίου. Ἡ Εὐρώπη δέν ἔχει ἁπλῶς ἔλλειμμα μέλλοντος καί πενία πολιτικῆς. Ἔχει πενία ὑγιοῦς πίστεως καί ἔλλειμμα ἀσκητικῆς.

Γιά νά δοῦμε τόν ἄλλο κόσμο, πού κινεῖται στά φυσικά πλαίσια τοῦ ἀνθρώπου, ὁ ὁποῖος ἔχει φωτεινό μέλλον καί θεολογική προοπτική, ἀντιγράφουμε ἕνα μικρό ἀπόσπασμα ἀπό τόν βίο τῆς ἁγίας Παρασκευῆς, πού λέει ἁπλά λόγια, αὐτονόητα σέ κάθε Χριστιανό.

Ἡ ἁγία Παρασκευή «ἐδιδάσκετο ἀπό τήν μητέρα της καί ἐνουθετεῖτο· ἀφ’ οὗ δέ ἔμαθε τά ἱερά γράμματα, πάντοτε ἀνεγίνωσκε τάς θείας γραφάς καί σχολάζουσα ἐν τῇ ἐκκλησίᾳ τοῦ Θεοῦ, κατεγίνετο εἰς τήν ἁγίαν προσευχήν». Τό συναξάριό της ἔτσι περιγράφει τίς ἀπαρχές καί τίς προϋποθέσεις τῆς ἀγίας ζωῆς τῆς ὁσιοπαρθενομάρτυρος Παρασκευῆς. Ἔτσι συνδέθηκε μέ τόν Χριστό καί ἔλαβε αἰσθητά τήν Χάρη τοῦ Θεοῦ καί στήν ψυχή καί στό σῶμα της.

Ἐπισημαίνουμε τά σημαντικά σημεῖα τοῦ σύντομου ἀποσπάσματος. Ἡ Ἁγία διδασκόταν ἀπό τήν μητέρα της καί «ἐνουθετεῖτο». Ὁ τρόπος τῆς διατύπωσης δηλώνει ὅτι ἡ μητέρα της εἶχε τήν μέριμνα νά διδάσκη τήν κόρη της καί νά τήν νουθετῆ, ἀλλά καί ἡ κόρη δεχόταν τήν διδασκαλία καί τήν νουθεσία τῆς μητέρας της. Ἐπειδή ἔχουν σημαντικό ρόλο στήν ἐξαγωγή τοῦ νοήματος οἱ σημασίες τῶν λέξεων ἐπισημαίνουμε ὅτι διδάσκω σημαίνει πληροφορῶ, ἐνημερώνω γιά ὁτιδήποτε εἶναι ἀντικείμενο γνώσεως, ἐνῶ τό νουθετῶ ἔχει ἕνα βαθύτερο περιεχόμενο· σημαίνει: «ἐν τῷ νῷ τίθημι, θέτω εἰς τόν νοῦν τινος, ἐφιστῶ τήν προσοχήν αὐτοῦ εἴς τι, ὅθεν, συμβουλεύω, προτρέπω»(Λεξικό Liddel, Scoot). Στό πλαίσιο τοῦ εὐρωπαϊκοῦ κοινωνικοῦ φιλελευθερισμοῦ εἶναι ἀδιανόητο νά «θέτης εἰς τόν νοῦν τινός τι». Αὐτό προϋποθέτει ἔξωθεν ἐπιβαλλόμενα κριτήρια. Καταργεῖ τήν ἐλευθερία τοῦ αὐτοδημιουργούμενου ἀνθρώπου. Εἶναι σκάνδαλο, πού ὑπό προϋποθέσεις κολάζεται νομικά. Ἐπιτρέπεται ἡ πληροφόρηση, ὄχι ὅμως ἡ νουθεσία γιά τά οὐσιώδη τῆς ζωῆς.

Εἶναι σημαντική, ὅμως, καί ἡ συνέχεια τοῦ ἀποσπάσματος. Ἡ ἁγία ἀφοῦ «ἔμαθε τά ἱερά γράμματα», διδάχθηκε δηλαδή γραφή καί ἀνάγνωση μέ τήν χρήση τῶν Ἁγίων Γραφῶν, στήν συνέχεια «πάντοτε ἀνεγίνωσκε τάς θείας γραφάς καί σχολάζουσα ἐν τῇ ἐκκλησίᾳ τοῦ Θεοῦ, κατεγίνετο εἰς τήν ἁγίαν προσευχήν».

Συνεχῶς μελετοῦσε τίς θεῖες Γραφές, πληροφορεῖτο τήν τραγική ἱστορία τοῦ πεπτωκότος ἀνθρωπίνου γένους, ἀλλά καί τήν ἱστορία τῶν Δικαίων καί Προφητῶν, καθώς καί τήν «οἰκονομία τῆς σωτηρίας», τήν ζωή καί τό ἔργο τῆς Θεοτόκου καί τήν διδασκαλία, τά θαύματα, τό Πάθος, τόν θάνατο καί τήν Ἀνάσταση τοῦ Χριστοῦ. Φορτισμένη μέ αὐτή τήν «ἱερά γνώση», «σχολάζουσα ἐν τῇ ἐκκλησίᾳ τοῦ Θεοῦ, κατεγίνετο εἰς τήν ἁγίαν προσευχήν». Σχολάζω σημαίνει «σχολήν ἄγω, δέν ἔχω ἀσχολίαν τινά», ὁπότε «ἔχω εὐκαιρίαν διά τι πράγμα, ἀφιερῶ τόν καιρόν μου εἴς τι πρᾶγμα»(ὅ.π.). Ἡ Ἁγία μέσα στήν Ἐκκλησία τοῦ Θεοῦ, σχόλαζε ἀπό κάθε γήινο πράγμα, ἀπωθοῦσε κάθε βιοτική μέριμνα καί μόνη μέριμνά της εἶχε τήν «ἁγία προσευχή». Μέσα στήν Ἐκκλησία δέν ἔδιωχνε μόνο κάθε μέριμνα, ἠρεμώντας ψυχολογικά, ἀλλά «κατεγίνετο εἰς τήν ἁγίαν προσευχήν», δηλαδή ἀσκεῖτο στήν προσευχή, προσπαθοῦσε μέσα στήν ἡσυχία νά ἑνώνη τόν νοῦ της μέ τόν Θεό.

Ἡ ἁγία Παρασκευή μέ ἐνδιάθετη πίστη, μέ μελέτη τῶν βιβλίων τῆς πίστεως, μέ ἀφομοίωση τῆς διδασκαλίας τους καί ἄσκηση στήν «ἁγία προσευχή» μέσα σέ ἐξωτερική καί ἐσωτερική ἡσυχία, ἑνώθηκε μέ τόν Χριστό καί ὑπερέβη τά μέτρα τῆς κτίσεως. Πραγματοποίησε τόν δημιουργικό λόγο τοῦ Θεοῦ γιά τόν ἄνθρωπο.

Ὅλα αὐτά εἶναι ἕνας ἄγνωστος κόσμος γιά τήν σύγχρονη Εὐρώπη, μέσα στήν ὁποία καί ἐμεῖς ὡς Κράτος ἀνήκουμε. Καί ὅσο ὅλα αὐτά τά θαυμάσια θά εἶναι ἄγνωστα ἤ ἀπορριπτέα ἀπό τήν Εὐρώπη, τόσο θά ἐμφανίζεται μέ ἔλλειμμα μέλλοντος, ἔλλειμμα προοπτικῆς καί πολιτική πενία.