Ἐπίκαιροι Σχολιασμοί: Πνευματικός ἤ προπονητής;

Πρωτοπρεσβύτερου Θωμᾶ Βαμβίνη

Μέ ὁρισμένες ἀπόψεις πού διατυπώθηκαν σέ συνέντευξη ἑνός Κληρικοῦ πού δημοσιεύθηκε στήν ἐφημερίδα τά Νέα (14.4.2023), θά ἀσχοληθοῦμε στήν συνέχεια. Τά ὅσα θά σημειώσουμε προτιμήσαμε νά ἔχουν κυρίως θετική κατεύθυνση. Νά μή μείνουμε, δηλαδή, σέ σχολιασμούς ἀπόψεων μέ ἐγγενῆ τήν ἀντιφατικότητα, ἀλλά μέ ἀφορμή τίς ἀπόψεις αὐτές νά ἐπικεντρώσουμε τήν προσοχή μας σέ διδασκαλίες τῶν ἁγίων Ἀποστόλων καί τῶν ἁγίων Πατέρων, τῶν ἔμπειρων μυσταγωγῶν στήν ἐν Χριστῷ ζωή. Ἕτσι θά ἀποφύγουμε τήν ἐνασχόληση μέ θεολογικές καί ποιμαντικές ἀσάφειες, οἱ ὁποῖες μποροῦν νά χωρέσουν μέσα τους ὅ,τι ἐπιθυμεῖ ἡ ἰδιοτέλεια τοῦ κάθε ἀναγνώστη τους.

Πρέπει νά σημειώσουμε ὅτι σέ αὐτήν τήν ἀδυναμία μερίδας τοῦ ἀναγνωστικοῦ κοινοῦ στηρίζουν τήν ἐκδοτική τους ἐπιτυχία ὁρισμένοι συγγραφεῖς, οἱ ὁποῖοι συνδέουν ἀσύνδετα μεταξύ τους πράγματα, ὅπως εἶναι, γιά παράδειγμα, ἡ παράδοση τῆς Ἐκκλησίας καί ἡ «προπονητική τῆς ζωῆς», τό Life Coaching, σύνδεση πού ἐπιχειρεῖται στήν ἐν λόγῳ συνέντευξη.

Νά ἐξηγήσουμε προκαταβολικά ὅτι ἡ «προπονητική τῆς ζωῆς» εἶναι πρακτική τῆς «Θετικῆς Ψυχολογίας», ἡ ὁποία εἶναι καρπός τῆς βορειοαμερικανικῆς κουλτούρας καί ἔχει στόχο νά διδάξη στούς ἀνθρώπους τό πῶς νά εἶναι εὐτυχισμένοι. Σέ αὐτήν τήν διαδικασία εἶναι ἀπαραίτητος κάποιος «κόουτς» (προπονητής). Μέ τήν Θετική Ψυχολογία ἀσχολεῖται ἕνα βιβλίο πού ἔχει τόν χαρακτηριστικό τίτλο: «Εὐτυχιοκρατία, πῶς ἡ βιομηχανία τῆς εὐτυχίας κυβερνᾶ τή ζωή μας», τοῦ Ἔντγκαρ Καμπάνας καί τῆς Εὔας Ἰλούζ.

Ὅσοι ἀναζητώντας τήν εὐτυχία τήν προσδιορίζουν στήν ἀνάπαυση τῆς ψυχῆς τους, πρωτίστως ἐπιθυμοῦν τήν θεραπεία της. Καί ἐπειδή στούς πιό πολλούς δέν ἀρέσουν τά δύσκολα, γι’ αὐτό ζητοῦν τήν πιό ἀνώδυνη θεραπεία. Κι αὐτή ἡ ἀνθρώπινη ἀδυναμία τους, δίνει τήν ἀφορμή σέ «ἀνήσυχους» ποιμένες νά ἐπινοοῦν ποιμαντικές καινοτομίες, πολλές ἀπό τίς ὁποῖες εἶναι πνευματικά λάθη, πού ὁδηγοῦν ἀκόμη καί στόν πνευματικό θάνατο ψυχῶν ἀθανάτων.

Αὐτός ὅμως πού ἀγαπᾶ τίς ἀνώδυνες θεραπεῖες καί ἀναπαύεται μέσα στήν βολική ποιμαντική ἀσάφεια (στήν ὁποία χωροῦν τά πάντα) μένει τελικά ἀθεράπευτος, διότι δέν βοηθεῖται νά γνωρίση τόν ἑαυτό του ἤ σωστότερα νά γνωρίζη σταδιακά τόν ἑαυτό του, ὁ ὁποῖος ὡς κατ’ εἰκόνα Θεοῦ ἔχει ἀπύθμενο βάθος, τό ὁποῖο δέν μπορεῖ νά ἀνιχνευθῆ καί νά γίνη γνωστό στόν ἄνθρωπο μέ μόνη τήν δύναμη τῆς διάνοιάς του. Χρειάζεται τήν συνέργεια τῆς Χάριτος τοῦ Θεοῦ, τόν φωτισμό τοῦ Ἁγίου Πνεύματος.

Θέτουμε, λοιπόν, τό ἐρώτημα: Μπορεῖ ἕνας Πνευματικός νά εἶναι ταυτόχρονα Life Coach (προπονητής ζωῆς) μέ τήν εἰδική σημασία πού ἔχει στήν Θετική Ψυχολογία;

Κληρικός, πού τοῦ δόθηκε ἡ εὐχή νά ἐξομολογῆ καί ταυτόχρονα ἀσκεῖ τήν «προπονητική ζωῆς» (Life Coaching), ἀπάντησε:
«Δέν πιστεύω ὅτι ὑπάρχει κάποια ἀντίφαση. Ὁ Θεός ζητάει τήν πολυμορφία καί ὄχι τήν μονομέρεια. Μποροῦμε νά ἀναπτύσσουμε χαρίσματα καί ἱκανότητες πού ὁ Θεός μᾶς ἔχει δωρίσει. Ἕνας ἄνθρωπος μπορεῖ νά εἶναι πολλά πράγματα συγχρόνως κι αὐτό εἶναι ὀμορφιά καί πλοῦτος. Ὁπότε δέν ὑπάρχει ἀντίφαση στό ποσοστό πού ἡ μιά ἰδιότητά μας δέν ἀναιρεῖ τήν ἄλλη, ἀλλά τήν πλουτίζει. Ἡ γνώση εἶναι πλοῦτος τοῦ Θεοῦ».

Ξεκινώντας ἀπό τό τέλος πρέπει νά σημειώσουμε ὅτι ὁ πλοῦτος τοῦ Θεοῦ, τόν ὁποῖο δωρίζει στούς ἐκλεκτούς Του εἶναι τό φῶς τῆς Χάριτός Του, οὐσιώδης ἄκτιστη ἐνέργεια. Δέν εἶναι ἀνθρώπινες δεξιότητες ἤ γνώσεις. Αὐτά εἶναι πλοῦτος ἀνθρώπινος, πλοῦτος τοῦ ἀνθρώπου.

Πέραν τούτου, ποιό εἶναι τό ποσοστό πού ἡ ἰδιότητα τοῦ «προπονητῆ ζωῆς» δέν ἀναιρεῖ τήν ἰδιότητα τοῦ Πνευματικοῦ, ὅταν οἱ ἀντιλήψεις τους γιά τόν ἄνθρωπο, τήν συγκρότησή του, τόν σκοπό καί τό νόημα τῆς ζωῆς εἶναι διαφορετικές; Ἡ ἀφετηρία καί τό τέλος τοῦ ἀνθρώπου στίς δύο ἰδιότητες εἶναι διαφορετικά πράγματα. Πῶς μποροῦμε νά θεωροῦμε ὅτι ἡ μιά πλουτίζει τήν ἄλλη;

Γιά νά γίνουμε πιό σαφεῖς: Ποιό εἶναι τό ἔργο τοῦ Πνευματικοῦ; Εἶναι ἡ θεραπεία τῆς ψυχῆς ἀπό τά τραύματα τῶν ἁμαρτιῶν καί τά πάθη, ὥστε νά ἀποκτήση ὁ ἄνθρωπος γνώση Θεοῦ. «Τό θέμα τῆς ὀρθόδοξης γνωσιολογίας ἔχει στενή σχέση μέ τήν θεραπεία τῆς ψυχῆς τοῦ ἀνθρώπου. [...] Ὅταν ὁ νοῦς καί ἡ καρδιά τοῦ ἀνθρώπου θεραπεύωνται, τότε ὁ ἄνθρωπος ἀποκτᾶ γνώση Θεοῦ, πού δέν εἶναι γνώση τῶν λόγων περί τοῦ Θεοῦ, ἀλλά γνώση τοῦ Ἴδιου τοῦ Θεοῦ. Μέ ἄλλα λόγια στήν θεραπευμένη καρδιά ἀποκαλύπτεται ὁ Θεός καί προσφέρει τήν γνώση Του» (Ὀρθόδοξη Ψυχοθεραπεία10, σελ.337). Θεραπεία τῆς ψυχῆς εἶναι ἡ ἀφομοίωση τῶν ἐντολῶν τοῦ Χριστοῦ, ἡ φυσική καί αὐθόρμητη ἐφαρμογή τους πού πραγματοποιεῖται μέ τήν ἐνοίκηση τῆς Χάριτος τοῦ Ἁγίου Πνεύματος στήν ψυχή.

Εἶναι φανερό ὅτι τό ἔργο τοῦ Πνευματικοῦ γίνεται ἐντός τῆς Ἐκκλησίας, μέ τήν ὀρθή πίστη καί τήν εὐαγγελική ἄσκηση. Ὁ ἄνθρωπος εἶναι κατ’ εἰκόνα Θεοῦ καί πορεύεται πρός τό καθ’ ὁμοίωση. Ὁ σκοπός τῆς ζωῆς του δέν κλείνεται στόν παρόντα αἰώνα. Δἐν ἐπιδιώκει μιά πρόσκαιρη εὐτυχία.

Στήν φύση μας ἔχουν ἐγκατασπαρῆ οἱ ἀρετές τίς ὁποῖες ὁ Πνευματικός βοηθᾶ νά καλλιεργοῦνται. Ὁ Θεός μᾶς ἔπλασε καλούς λίαν, ὅπως ὅλη τήν κτίση. Καί μᾶς ἔδωσε μιά κίνηση, δέν εἶναι στήν φύση μας ἡ ἀκινησία. Ἡ ἐξέλιξή μας κατά τόν δημιουργικό λόγο Του εἶναι ἡ μετάβασή μας ἀπό τό κατ΄ εἰκόνα στό καθ’ ὁμοίωσιν Θεοῦ. Μᾶς ἔπλασε αὐτεξούσιους. Στήν φύση μας δόθηκε ἡ αὐτεξούσια κίνηση. Ἕνα ἐπακόλουθο, ἀσκητικοῦ χαρακτήρα, αὐτῆς τῆς δωρεᾶς εἶναι ὅτι στήν δική μας αὐτεξούσια θέληση ἔχει ἀποτεθῆ τό νά ἀπορρίπτουμε ἀποκλίνουσες γνῶμες, πού μᾶς ἀπομακρύνουν ἀπό τόν θεῖο σκοπό τῆς δημιουργίας μας, ὥστε νά μή χάνουμε τόν κεντρικό σκοπό τῆς ζωῆς μας. Κρατοῦμε τήν ὁμολογία τῆς πίστεως στόν Χριστό, κρατοῦμε τίς ἀποστολικές παραδόσεις σύμφωνα μέ τήν προτροπή τοῦ ἀπ. Παύλου «Ἔχοντες οὖν ἀρχιερέα μέγαν διεληλυθότα τοὺς οὐρανούς, ᾿Ιησοῦν τὸν υἱὸν τοῦ Θεοῦ, κρατῶμεν τῆς ὁμολογίας». (Ἑβρ. 4, 14), «στήκετε, καὶ κρατεῖτε τὰς παραδόσεις ἃς ἐδιδάχθητε εἴτε διὰ λόγου εἴτε δι' ἐπιστολῆς ἡμῶν». (Πρός Θεσσαλ. Β΄, 2,15). Κινούμαστε χωρίς δικαιώσεις ἤ δικαιολογήσεις τῆς ἀνομίας μας, χωρίς ἀποδοχές ὡς αὐθετικῶν τῶν διαφορετικῶν ἀπό τό ἐν Χριστῷ πρότυπό μας. Δέν ὑπάρχουν πολλά καί διαφορετικά πρότυπα τοῦ ἀνθρώπου. Ἕνα εἶναι τό πρότυπο κι αὐτό εἶναι ὁ Θεάνθρωπος Χριστός, ὁ Ὁποῖος, ὅταν εἴμαστε ἀληθινοί ἀπέναντί Του, μᾶς γεμίζει παρηγοριά, ὑπομονή, ἀνδρεία καί «ἐλπίδα ἀκαταίσχυντη».

Ποιό εἶναι τό ἔργο τοῦ «προπονητῆ ζωῆς»; Δέν ἔχει οὔτε τήν θεολογία, οὔτε τήν ἀνθρωπολογία τῆς Ἐκκλησίας. Γνωρίζει μόνο τόν ἄνθρωπο τῆς πτώσεως, κλεισμένο μέσα στόν παρόντα αἰώνα, ἀτομοκεντρικό, μέ προσωπικές ἀξίες καί λογοδοσία μόνο στόν ἑαυτό του. Μιά Σύμβουλος Ψυχικῆς Ὑγείας συμβουλεύει: «ἕνας προπονητής ζωῆς (life coach) θά μᾶς βοηθήσει νά σκάψουμε κάτω ἀπό τήν ἐπιφάνεια τῶν σκέψεων καί τῶν πεποιθήσεων μας, νά κατανοήσουμε τά ἐμπόδια πού μᾶς ἀπομακρύνουν ἀπό τήν ἁρμονία καί τήν εὐημερία. [...]

Ὁ προπονητής ζωῆς ἔχει ἐκπαιδευτεῖ, ὥστε νά θέτει βασικές ἐρωτήσεις πού θά σᾶς βοηθήσουν νά ξεκλειδώσετε τίς δυνατότητες σας, τίς πεποιθήσεις, τίς ἀξίες, τά ὄνειρα, τίς ἀνάγκες σας καί νά ἐντοπίσετε τό ἐσωτερικό σας κίνητρο. Θά σᾶς βοηθήσει νά δεσμευτεῖτε γιά μιά καλύτερη ζωή καί ταυτόχρονα νά εἶστε ὑπόλογοι γιά τίς ἐνέργειες καί τήν πρόοδό σας, φυσικά στόν ἑαυτό σας μόνο.

[...] Ὁ προπονητής ζωῆς θά σᾶς βοηθήσει νά ἀνακαλύψετε τίς ἀληθινές προσωπικές ἀξίες (τίς ὁποῖες συχνά ἀγνοοῦμε), νά δώσετε σημασία σέ αὐτές καί νά προσαρμόσετε τήν δική σας πορεία σέ ὅ,τι εἶναι σημαντικό γιά ἐσᾶς». (Ἰωάννα Κατσιμίγα)

Πῶς, λοιπόν, ἕνας Πνευματικός μπορεῖ νά εἶναι καί Life Coach; Ἤ πῶς ἕνας Πνευματικός ἀντιμετωπίζει ἕναν ἄθεο πού τόν πλησιάζει μόνον ὡς Life Coach; Ἡ ἀπάντηση: «Σέ αὐτές τίς περιπτώσεις δέν κάνουμε κατήχηση, καθοδηγητισμό, σεβόμενοι τήν ἐλευθερία τοῦ ἀνθρώπου», πρέπει νά συμπληρωθῆ μέ τό ὅτι ὁ προσερχόμενος εἴτε πιστεύει στόν Θεό, εἴτε δέν πιστεύει, εἴτε δέχεται τήν δημιουργία τοῦ ἀνθρώπου ὡς κατ’ εἰκόνα καί καθ’ ὁμοίωσιν Θεοῦ, εἴτε δέν τήν δέχεται, γιά τόν ἱερέα μέ τόν ὁποῖο ἐπικοινωνεῖ εἶναι «κεκελευσμένος Θεός». Ἡ ἀπιστία δέν ἀλλάζει τήν φύση τῶν πραγμάτων, δέν καταργεῖ τή θεολογία. Ὁπότε, ὁ στόχος τοῦ Ἱερέα δέν μπορεῖ νά εἶναι μιά προπόνηση γιά τήν ἐπίγεια εὐτυχία, τήν ἁρμονία καί τήν εὐημερία.

Ὁ Ἱερέας, ὅποια ἐπιπρόσθετη ἰδιότητα καί ἄν ἔχη, ὀφείλει νά ξυπνᾶ (μετ’ ἐπιστήμης καί διακρίσεως) τήν ψυχή τοῦ προσερχομένου σ’ αὐτόν, νά ξεθολώνη τόν νοῦ του, νά διανοίγη τούς ὀφθαλμούς τῆς διανοίας του γιά νά κατονοῆ τά εὐαγγελικά διδάγματα καί νά ἐπιθυμῆ τόν φόβο τοῦ Θεοῦ· προκλητική ἡ ἐπιθυμία αὐτή γιά τήν ἐποχή μας, ἀλλά ἐξυγιαντική καί φωτιστική γιά ὅσους τήν ἔχουν. Αὐτοί δέν ἔχουν ἀνάγκη ἀπό Life Coach, ἀλλά ἀπό ἔμπειρο μυσταγωγό Πνευματικό.