Ἐπίκαιροι Σχολιασμοί: Κλιματικές ἀλλαγές καί παραφωνίες

Πρωτοπρεσβύτερου Θωμᾶ Βαμβίνη

Οἱ καταστροφές συνήθως διεγείρουν τήν δραστηριότητά μας καί τήν ἔφεση νά μάθουμε τίς αἰτίες τῶν δεινῶν μας. Γενικά, οἱ ἄνθρωποι μαθαίνουμε δύσκολα, δηλαδή μέσα ἀπό ἀκούσιες θλίψεις πού ἀπευχόμαστε.

Τό τελευταῖο διάστημα γίναμε μάρτυρες τῶν ἐπιπτώσεων τῆς λεγόμενης «κλιματικῆς ἀλλαγῆς». Κάποιες περιοχές τῆς πατρίδας μας κατάλαβαν πολύ καλά τί καταστροφές μπορεῖ νά προξενήση ἡ ἀλλαγή τοῦ κλίματος καί πόσο σημαντικό εἶναι νά μελετηθοῦν οἱ αἰτίες πού τήν προκαλοῦν, ὥστε νά μπορεῖ νά ὀργανωθῆ ἡ ἀνθρώπινη ἀντίδραση ἀπέναντι σέ φαινόμενα πού αὐτή τήν στιγμή ὑπερβαίνουν τίς ἀντοχές τῶν σχεδιασμῶν μας.

Θά ἀναφερθοῦμε σέ στοιχειώδεις γνώσεις (ὄχι ὡς εἰδικοί, ἀλλά ὡς ἄνθρωποι ἐνδιαφερόμενοι γιά τό περιβάλλον), τίς ὁποῖες ὅμως κατόπιν θά τίς δοῦμε καί ἀπό διαφορετική σκοπιά, μέσα στό πολιτιστικό καί θεολογικό περιβάλλον τῆς ἐποχῆς μας. Ὑπάρχουν, ἄλλωστε, πολλές «κλιματικές ἀλλαγές», κοινωνικές, πολιτιστικές, θεολογικές, οἱ ὁποῖες μάλιστα τά τελευταῖα χρόνια παρουσιάζουν αὐξανόμενο ρυθμό ἀλλαγῶν.

Ἄς κάνουμε ἕνα μικρό μάθημα (στοιχειώδους ἐκπαιδεύσεως) περί κλιματικῆς ἀλλαγῆς.

Οἱ ἐπιστήμονες πού μελετοῦν τόν κόσμο μέσα ἀπό τίς συνθῆκες πού ἐπεκράτησαν σέ ὅλη τήν κτίση (εἴτε τό πιστεύουν, εἴτε ὄχι) μετά ἀπό τό συνταρακτικό γεγονός τῆς πτώσεως τῶν Πρωτοπλάστων, διαπιστώνουν ὅτι τό κλίμα τῆς γῆς μεταβάλλεται διαρκῶς, μέ ποικίλους ρυθμούς, ἀπό τήν ἀρχή τῆς δημιουργίας τοῦ κόσμου. Εἶναι ἀλλαγές οἱ ὁποῖες δέν ὀφείλονται ὅλες στίς δραστηριότητες τοῦ ἀνθρώπου, ἀλλά καί σἐ φυσικά αἴτια, στά ὁποῖα θά ἀναφερθοῦμε στήν συνέχεια.

Στούς αἰῶνες πρίν ἀπό τήν βιομηχανική ἐπανάσταση, τῆς ὁποίας ἀφετηρία θεωρεῖται ἡ δεκαετία τοῦ 1860, οἱ ἀλλαγές στό κλίμα ἦταν πολύ ἀργές, σέ σύγκριση μέ τίς ἀλλαγές πού παρατηροῦνται κατόπιν, ἰδιαίτερα μάλιστα τά τελευταῖα 50 χρόνια. Δηλαδή, οἱ φυσικές αἰτίες τῆς ἀλλαγῆς τοῦ κλίματος διαπιστώνεται ὅτι ἐπιδροῦν πολύ ἠπιότερα ἀπό τίς λεγόμενες «ἀνθρωπογενεῖς» αἰτίες. Ὁ ἄνθρωπος μέ τίς μηχανές του καί τίς ποικίλες δραστηριότητές του, μέ τήν χρήση ὀρυκτῶν καυσίμων πού ἀπελευθερώνουν στόν ἀτμοσφαιρικό ἀέρα διοξείδιο τοῦ ἄνθρακα, συμβάλλει στήν δημιουργία τοῦ φαινομένου τοῦ θερμοκηπίου, στό ὁποῖο ὀφείλεται ἡ ἐπιτάγχυνση τῆς κλιματικῆς ἀλλαγῆς τά τελευταῖα χρόνια.

Βασική παράμετρος τῆς κλιματικῆς ἀλλαγῆς εἶναι ἡ μέση θερμοκρασία, ἡ ὁποία ἐξαρτᾶται ἀπό τό ποσό τῆς ἐνέργειας τοῦ ἥλιου πού εἰσέρχεται στήν ἀτμόσφαιρα καί φθάνει στήν γῆ καί στήν ἐνέργεια πού ἐξέρχεται μέσω τῆς ἀτμόσφαιρας ἀπό τήν γῆ. Ἡ ἰσορροπία μεταξύ εἰσερχόμενης καί ἐξερχόμενης ἐνέργειας εἶναι πού καθορίζει τό ἐνεργειακό ἰσοζύγιο τῆς γῆς, ἀπ’ τό ὁποῖο ἐξαρτᾶται τό κλίμα.

Ἔχει διαπιστωθῆ, «κατά γενική ὁμολογία τῶν ἐπιστημόνων, ὅτι ἕνα καί μόνο μοντέλο δέ μπορεῖ νά ἐξηγήση τίς κλιματικές ἀλλαγές πού ἐπῆλθαν στή γῆ. Γι’ αὐτό προτάθηκαν διάφοροι μηχανισμοί ἑρμηνείας τῶν φαινομένων, περιλαμβανομένων καί τῶν ἀστρονομικῶν. Ὁποιοσδήποτε παράγοντας πού προκαλεῖ μιά ἀλλαγή στήν ποσότητα τῆς εἰσερχόμενης ἤ ἐξερχόμενης ἐνέργειας, ὁ ὁποῖος διατηρεῖται γιά μεγάλο χρονικό διάστημα (δεκαετίες ἤ περισσότερο), μπορεῖ νά ὁδηγήση σέ κλιματική ἀλλαγή» (safecrete.gr).

Γενικά, οἱ παράγοντες πού ἐπιδροῦν στό κλίμα διακρίνονται σέ ἐνδογενεῖς φυσικούς καί ἐξωγενεῖς. Οἱ ἐξωγενεῖς παράγοντες χαρακτηρίζονται «ἀνθρωπογενεῖς», ἐπειδή ὀφείλονται τόν ἄνθρωπο, καί ἤδη ἐπιγραμματικά ἀναφερθήκαμε σ’ αὐτούς, σημειώνοντας ὅτι περιλαμβάνουν ὅλες τίς ἀνθρώπινες δραστηριότητες πού ἐπιβαρύνουν τήν ἀτμόσφαιρα κυρίως μέ διοξείδιο τοῦ ἄνθρακα, ἀλλά νά προσθέσουμε καί μέ μεθάνιο, ὀξείδια τοῦ ἀζώτου καί χλωροφθοράνθρακες.

Συγκρίνοντας τήν ἐπίδραση τῶν φυσικῶν καί τῶν ἀνθρωπογενῶν παραγόντων, ἡ δραματική συσσώρευση τοῦ ἄνθρακα ἀπό ἀνθρώπινες πηγές, εἶναι ἡ σημαντικότερη αἰτία κλιματικῆς ἀλλαγῆς τά τελευταῖα 50 χρόνια. Ἔχει διαπιστωθῆ ὅτι τό διοξείδιο τοῦ ἄνθρακα «ἕως καί 800.000 χρόνια πίσω, δέν εἶχε ποτέ πρίν ἀνέβει πάνω ἀπό 300μέρη διοξειδίου τοῦ ἄνθρακα ἀνά ἑκατομμύριο μερῶν ἀτμοσφαιρικοῦ ἀέρα, ἐνῶ ἀπό τό 1950 αὐξάνεται συνεχῶς καί μάλιστα πάνω ἀπό τό κρίσιμο ὅριο ἀσφαλείας τῶν 400 μερῶν»(ὅ.π.).

Θά ἐπανέλθουμε παρακάτω στούς ἀνθρωπογενεῖς παράγοντες, ἐντάσσοντάς τους μέσα σέ ἕνα διαφορετικό πλαίσιο μελέτης, βλέποντας τήν κτίση καί τήν εὐθύνη τοῦ ἀνθρώπου γι’ αὐτήν μέ ἄλλα ἐρευνητικά μάτια καί σέ ἄλλη προοπτική· στήν θεολογική προοπτική τῆς Ἐκκλησίας, τήν ὁποία πολλοί ἀγνοοῦντες τήν βλέπουν μέ «ἐπηρμένην ὀφρύν».

Εἶναι ἐνδιαφέρον ὅμως νά ἀναφερθοῦμε σύντομα στούς φυσικούς ἐνδογενεῖς παράγοντες πού ἐπιδροῦν στό κλίμα καί προκαλοῦν τίς ἀλλαγές του. Οἱ παράγοντες αὐτοί εἶναι: ἡ ἡφαιστειακή δραστηριότητα, ἡ ἀτμοσφαιρική κυκλοφορία, τά ὠκεάνια ρεύματα καί ἡ ἡλιακή ἀκτινοβολία, ἐνῶ ἔχουν ἰδιαίτερο ἐνδιαφέρον στήν μελέτη τῶν ἐνδογενῶν παραγόντων οἱ ἀπόψεις τοῦ Σέρβου ἀστροφυσικοῦ Μιλουτίν Μιλάνκοβιτς, ὁ ὁποῖος συνδέει τήν ἀλλαγή τοῦ κλίματος μέ τίς μεταβολές στήν τροχιά τῆς γῆς γύρω ἀπό τόν ἥλιο. Δίνουμε μιά σύντομη περιγραφή τοῦ πῶς ἐπιδροῦν οἱ παράγοντες αὐτοί στό κλίμα τῆς γῆς.

Τά ἡφαίστεια μέ τίς ἐκρήξεις τους ἀπελευθερώνουν στήν ἀτμόσφαιρα σωματίδια ρύπων καί μειώνουν τήν ἡλιακή ἀκτινοβολία πού φθάνει στή γῆ. «Οἱ μεγάλες ἡφαιστειακές ἐκρήξεις... ψυχραίνουν τήν ἀτμόσφαιρα, ἀλλά ἡ συμβολή αὐτή εἶναι σποραδική καί ἔχει σχετικά βραχυπρόθεσμες συνέπειες στό κλίμα (μέ διάρκεια ἀπό λίγους μῆνες ἕως κάποια χρόνια)» (ὅ.π.).

«Οἱ διακυμάνσεις σέ ὠκεάνια ρεύματα ἤ στήν ἀτμοσφαιρική κυκλοφορία (π.χ. τό φαινόμενο Ἐλ Νίνιο), μποροῦν, ἐπίσης, νά ἐπηρεάσουν τό κλίμα γιά σύντομα χρονικά διαστήματα» (ὅ.π.). Τό Ἔλ Νίνιο (πού σημαίνει «θεῖο Βρέφος», ἐπειδή παρατηρεῖται στήν περίοδο τῶν Χριστουγέννων) εἶναι τό ὠκεάνιο φαινόμενο κατά τό ὁποῖο τά κεντρικά καί ἀνατολικά νερά τοῦ Εἰρηνικοῦ Ὠκεανοῦ κοντά στόν Ἰσημερινό εἶναι θερμότερα σέ σχέση μέ ἄλλες περιοχές, γεγονός πού δημιουργεῖ ἀκραῖα καιρικά φαινόμενα σέ ὅλον τόν κόσμο

Ἄλλος παράγοντας εἶναι οἱ μεταβολές στήν ἡλιακή ἀκτινοβολία, οἱ ὁποῖες ἔχουν συμβάλει γενικά στίς κλιματικές τάσεις κατά τή διάρκεια τῶν τελευταίων αἰώνων.

Σύμφωνα μέ θεωρία τοῦ Σέρβου ἀστροφυσικοῦ Μιλουτίν Μιλάνκοβιτς ἡ αἰτία πού διαφοροποιεῖ τήν ἡλιακή ἀκτινοβολία, ἄρα καί τό κλίμα τῆς γῆς, εἶναι οἱ μεταβολές τῆς τροχιᾶς τῆς γῆς γύρω ἀπό τόν ἥλιο. Δέν εἶναι σταθερή οὔτε ἡ θέση τοῦ ἥλιου σέ σχέση μέ τήν ἐλλειπτική τροχιά τῆς γῆς γύρω ἀπό αὐτόν, οὔτε ἡ θέση τοῦ ἄξονα τῆς γῆς σέ σχέση μέ τό ἐπίπεδο τῆς τροχιᾶς της γύρω ἀπό τόν ἥλιο. Οἱ ἀλλαγές αὐτές εἶναι πολύ ἀργές, τῆς τάξεως χιλιάδων ἐτῶν. Ἐπιδροῦν ὅμως στό κλίμα τῆς γῆς, ἀλλά μακροπρόθεσμα.

Ἄς ἔλθουμε ὅμως στά σημερινά δεδομένα. Τώρα πλέον δέν μιλᾶμε γιά «κλιματική ἀλλαγή», ἀλλά γιά «κλιματικό ἐξαναγκασμό» σέ «κλιματική ἐπιδείνωση». Ὁ ἄνθρωπος ἐξαναγκάζει τό κλίμα σέ ἐπιδείνωση. Ἡ αὔξηση στήν ἀτμόσφαιρα τῶν ἀερίων πού καθιστοῦν τήν γῆ θερμοκήπιο καί ἐξαναγκάζουν τό κλίμα σέ ἐπιδείνωση ἔχουν φθάσει σέ ἀπαγορευτικά ὅρια. Καί ὑπαίτιος εἶναι ὁ ἄπληστος ἄνθρωπος, ὁ χωρίς σκέψη καί ἀποφασιστικότητα πού νά μπορεῖ νά τιθασεύη τίς ἐπιθυμίες του. Δέσμιος στά οἰκονομικά του συμφέροντα καί αἰχμάλωτος σέ ἀλόγιστες ἀπολαύσεις, δέν σκέφτεται ὅτι ἡ φύση ἔχει τήν δική της δικαιοσύνη, ἡ ὁποία μέ τούς νόμους της καί τόν σωφρονιστικό τρόπο της τιμωρεῖ τούς παραβάτες ἤ ὑβριστές τοῦ νόμου της.

Ἡ ἀλόγιστη χρήση τοῦ ὑλικοῦ κόσμου εἶναι ἕνα σύμπτωμα τῆς ἁμαρτίας τοῦ ἀνθρώπου, ἰδιαίτερα τῆς ἐποχῆς μας. Ὑβρίζεται ἡ φύση, ἡ ὁποία ὑπάρχει γιατί ὑπάρχει Θεός. Ὁ Σάρτρ ἰσχυριζόταν ὅτι δέν ὑπάρχει φύση, ἐπειδή δέν ὑπάρχει δημιουργός Θεός. Ὑπάρχει μόνον ὕπαρξη, πού φτιάχνει μέ ἐλευθερία τόν ἑαυτό της, χωρίς κριτήρια καλοῦ καί κακοῦ, φυσικοῦ καί ἀφύσικου. Γιά τόν Σάρτρ δέν ὑπάρχουν αὐτές οἱ διακρίσεις γιατί δέν ὑπάρχει Θεός.

Ἡ παράδοσή μας ὅμως μᾶς δίνει μάτια νά βλέπουμε ἁπλά κάθε δημιουργημένη ἀπό τόν Θεό φύση. Ὅταν, λοιπόν, φτιάχνουμε τήν (δῆθεν) φύση μας σύμφωνα μέ τίς ἐπιθυμίες μας ἤ τίς φαντασιώσεις μας, παραβλέποντας τό «διδασκαλεῖον τῶν ἐντολῶν τοῦ Θεοῦ», τίς Ἅγιες Γραφές καί τήν ἐξυγιαντική διδαχή τῶν Ἁγίων τῆς Ἐκκλησίας, τῶν ὁποίων ἡ ἔμπρακτη σπουδή μᾶς ἀποκαθιστᾶ στό πρωτόκτιστο κάλλος, τότε μετατρέπουμε τόν ἑαυτό μας σέ μιά παραφωνία μέσα στήν παναρμονία τῆς κτίσης τοῦ Θεοῦ καί σέ μιά ὕβρη, ἡ ὁποία ἔχει φρικτές συνέπειες γιά τόν παράφωνο ὑβριστή, ὅσο κι ἄν αὐτός πρός καιρόν αὐτοθαυμάζεται ὡς καλλίφωνος, δεχόμενος τούς ἐπαίνους αὐτῶν πού οἱ ἀκοές τους ἔχουν ἐθισθῆ στήν κακοφωνία καί ἔχουν ἀφομοιώσει τήν παραφωνία ὡς ἁρμονία.

Πάντως, κάποια στιγμή θά ἔλθη «ἡ ἡμέρα Κυρίου ὡς κλέπτης ἐν νυκτί, ἐν ᾗ οὐρανοὶ ῥοιζηδὸν παρελεύσονται, στοιχεῖα δὲ καυσούμενα λυθήσονται, καὶ γῆ καὶ τὰ ἐν αὐτῇ ἔργα κατακαήσεται» (Β΄ Πέτρου, 3, 10). Τότε αὐτοί πού θά ζοῦν «ἐν ἁγίαις ἀναστροφαῖς καὶ εὐσεβείαις», προσδοκώντας «τὴν παρουσίαν τῆς τοῦ Θεοῦ ἡμέρας», θά ἀπολαύσουν τούς καινούργιους οὐρανούς καί τήν καινούργια γῆ, «ἐν οἷς δικαιοσύνη κατοικεῖ», ὅπου δέν θά ὑπάρχουν προβλήματα ἀπό «κλιματικές ἀλλαγές», οὔτε ἀπό κακοφωνίες ἤ ὕβρεις πάσης φύσεως.