Κύριο ἄρθρο: Τό «Πάτερ ἡμῶν», κατά τόν ἅγιο Μάξιμο τόν Ὁμολογητή

Μητροπολίτου Ναυπάκτου & Ἁγίου Βλασίου Ἱεροθέου

(Ἀπομαγνητοφωνημένο κήρυγμα κατά τήν ἑορτή τοῦ ἁγίου Μαξίμου τοῦ Ὁμολογητοῦ, Ἰωάννινα 21-1-2024)

Θά ἤθελα νά εὐχαριστήσω ἐξ ὅλης ψυχῆς καί καρδίας τόν Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη Ἰωαννίνων καί ἀγαπητό ἐν Χριστῷ ἀδελφό, κ. Μάξιμο, διότι μοῦ ἀνέθεσε σήμερα τήν διακονία τοῦ θείου κηρύγματος σέ αὐτήν τήν θεία Λειτουργία πού γίνεται ἐδῶ στόν Ἱερό Ναό τοῦ ὁσίου Παϊσίου τοῦ Ἁγιορείτου, μέ τήν εὐκαιρία τῆς μνήμης τοῦ ἁγίου Μαξίμου τοῦ Ὁμολογητοῦ.

1. Ἡ σπουδαιότητα τοῦ ἁγίου Μαξίμου τοῦ Ὁμολογητοῦ

Εἶναι, πράγματι, μεγάλη τιμή νά μιλάη κανείς αὐτήν τήν ἡμέρα γιά τόν ἅγιο Μάξιμο τόν Ὁμολογητή, στήν ἑόρτια αὐτή θεία Λειτουργία τοῦ Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου κ. Μαξίμου πού φέρει τό ὄνομά του. Ὅταν μοῦ ἀνέθεσε αὐτήν τήν διακονία τοῦ θείου κηρύγματος, διερωτήθηκα πολλές φορές κατά πόσον μπορεῖ κανείς, ἐπειδή εἶναι Κυριακή, νά παρακάμψη τόν ἅγιο Μάξιμο πού ἑορτάζει σήμερα. Νομίζω ὅτι δέν μπορεῖ κανείς νά παραθεωρήση τόν μεγάλο αὐτόν θεολόγο τῆς Ἐκκλησίας μας. Ἐπί πλέον διερωτήθηκα κατά πόσον κανείς μπορεῖ σέ ἕνα σύντομο εὐχαριστιακό κήρυγμα νά ἐπιλέξη κάτι ἀπό τήν θεολογία τοῦ ἁγίου Μαξίμου τοῦ Ὁμολογητοῦ, δεδομένου ὅτι εἶναι ἕνας ὠκεανός θεολογίας.

Αὐτό τό λέγω διότι ὁ ἅγιος Μάξιμος κατόρθωσε στά ἔργα πού ἔγραψε, καίτοι δέν ἦταν Ἱερεύς ἤ Ἐπίσκοπος, ἀλλά ἁπλός Μοναχός, νά περιλάβη ὅλη τήν θεολογία μέχρι τήν εποχή του, διότι ἦταν ὁ κατ’ ἐξοχήν θεολόγος τοῦ 7ου αἰῶνος μ.Χ καί μαζί μέ τόν Πατριάρχη Ἱεροσολύμων, τόν ἅγιο Σωφρόνιο, παρέμειναν οἱ κύριοι θεολόγοι τῆς ἐποχῆς ἐκείνης. Κατόρθωσε, λοιπόν, νά παρουσιάση μέ ἕναν ἐκπληκτικό τρόπο ὅλη τήν θεολογία τῶν μέχρι τότε Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας, κυρίως τῶν Καππαδοκῶν Πατέρων, γιά τό Τριαδικό δόγμα, καί ἀκόμη νά ἀντιμετωπίση τήν αἵρεση τοῦ μονοθελητισμοῦ.

Στήν συνέχεια, ὅμως, ἡ θεολογία τοῦ ἁγίου Μαξίμου τοῦ Ὁμολογητοῦ ἐπηρέασε ὅλους τούς μετέπειτα Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας, μέχρι τόν ἅγιο Γρηγόριο τόν Παλαμᾶ, ὁ ὁποῖος, ἀντιμετωπίζοντας τόν Βαρλαάμ, ἔλαβε ὑπ' ὄψη του τήν θεολογία τοῦ ἁγίου Μαξίμου τοῦ Ὁμολογητοῦ καί, φυσικά, τήν θεολογία τοῦ ἁγίου Διονυσίου τοῦ Ἀρεοπαγίτου, τήν ὁποία ἑρμήνευσε κατά τρόπον ἐκπληκτικό ὁ ἅγιος Μάξιμος.

Τί θά μποροῦσε, λοιπόν, νά πῆ κανείς σήμερα γι’ αὐτήν τήν μεγάλη καί ἐκπληκτική προσωπικότητα τοῦ ἁγίου Μαξίμου, πού εἶναι, πράγματι, θεολογία τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας; Ἐπέλεξα, λοιπόν, αὐτήν τήν ἡμέρα, ὅσο εἶναι δυνατόν σέ ἕνα εὐχαριστιακό κήρυγμα, νά παρουσιάσω μέ συντομία τήν ἀνάλυση πού ἔκανε ὁ ἅγιος Μάξιμος ὁ Ὁμολογητής στό «Πάτερ ἡμῶν», τήν Κυριακή προσευχή.

2. Φόβος καί πόθος

Κάποιος, πού δέν ἀναφέρεται τό ὄνομά του, ἀλλά ὁ ἅγιος Μάξιμος τόν ἀποκαλεῖ «Θεοφύλακτον Δεσπότην» καί προφανῶς ἦταν ἕνας ἀπό τούς ἄρχοντες μέσα στό παλάτι στήν Κωνσταντινούπολη, στό ὁποῖο ὁ ἅγιος Μάξιμος, πρίν γίνει μοναχός, εἶχε μιά ἰδιαίτερη θέση καί γνώριζε ὅλη τήν ἀφρόκρεμα καί τήν πολιτική καί τήν ἐκκλησιαστική τῆς ἐποχῆς ἐκείνης, τόν παρεκάλεσε νά ἑρμηνεύση τό «Πάτερ ἡμῶν», πού δίδαξε ὁ Ἴδιος ὁ Χριστός. Κατά τόν Εὐαγγελιστή Ματθαῖο ὁ Χριστός στήν ἐπί τοῦ Ὄρους ὁμιλία Του, μεταξύ τῶν ἄλλων, δίδαξε τούς ἀνθρώπους πῶς νά προσεύχονται καί τούς παρέδωκε τό «Πάτερ ἡμῶν» (Ματθ. στ΄, 9-13), κατά δέ τόν Εὐαγγελιστή Λουκᾶ, ὅταν ὁ Χριστός τελείωσε τήν προσευχή Του, εὑρισκόμενος σέ ἕναν τόπο, Τόν πλησίασε κάποιος ἀπό τούς Μαθητές Του καί τοῦ εἶπε: «Κύριε, δίδαξον ἡμᾶς προσεύχεσθαι» (Λουκ. ια΄, 1), καί Ἐκεῖνος τούς δίδαξε τό «Πάτερ ἡμῶν». Τό ἕνα δέν ἀποκλείει τό ἄλλο.

Ὁ ἅγιος Μάξιμος ἀναλύει, κατά τρόπον ἐκπληκτικό καί θεόπνευστο, αὐτήν τήν Κυριακή λεγομένη προσευχή, τήν ὁποία ἐπαναλαμβάνουμε συνεχῶς, ὄχι μόνο στήν θεία Λειτουργία, ἀλλά καί σέ ὅλες τίς ἱερές ἀκολουθίες. Ἀρχίζοντας τήν ἀνάλυση τοῦ «Πάτερ ἡμῶν» γράφει ὅτι θαύμασε τό ὅτι ὁ «Θεοφύλακτος Δεσπότης», δέν ἀποφεύγει νά ἐπικοινωνήση μέ τούς δούλους του, σύμφωνα μέ τήν δυνατότητα πού ἔχει δώσει ὁ Θεός στήν ἀνθρώπινη φύση. Καί δηλώνει ὅτι θά ἀπαντήση συνδυάζοντας τόν φόβο μέ τόν πόθο καί μέ αὐτόν τόν τρόπο θά φυλάξη τόν νόμο τῆς ἀγάπης. Σάν νά τοῦ ἔλεγε ὅτι δέν μπορῶ νά κάνω διαφορετικά, διότι πρέπει νά συνυπάρξη ὁ φόβος μέ τόν πόθο. Δηλαδή, ἔχω φόβο, σεβασμό ἀπέναντί σου, ἀλλά συγχρόνως ἔχω καί πόθο, καί δέν μπορεῖ νά ὑπάρξη τό ἕνα δίχως τό ἄλλο. Διότι, ὅπως ἐπισημαίνει, ἄν ὑπάρχη φόβος-σεβασμός χωρίς πόθο, τότε αὐτό γίνεται μίσος, καί ἄν ὑπάρχη μόνο ὁ πόθος, χωρίς φόβο-σεβασμό, αὐτό γίνεται θρασύτητα-παρρησία.

Ὁπότε, νομίζω ὅτι αὐτό εἶναι ἕνα δίπολο τό ὁποῖο δείχνει ποιά εἶναι ἡ στάση τήν ὁποία τηροῦμε ἀπέναντι σέ κάθε ἐξουσία, καί κυρίως ἐκκλησιαστική ἐξουσία, ὅτι συνδέεται πάρα πολύ στενά ὁ φόβος-σεβασμός μέ τόν πόθο-ἀγάπη. Ἄν ὑπάρχη μόνο φόβος ἐνώπιον τῆς ἐξουσίας, χωρίς πόθο καί ἀγάπη, αὐτό καταλήγει νά γίνη μίσος• καί, ἄν ὑπάρχη μόνο ὁ πόθος-ἀγάπη χωρίς τόν φόβο, τότε αὐτό καταλήγει νά γίνη παρρησία καί θρασύτητα. Εἶναι ἕνας περίφημος συνδυασμός πού δείχνει τό πῶς πρέπει νά συμπεριφερόμαστε καί στόν Ἐπίσκοπο καί στόν πνευματικό μας πατέρα.

3. Αἴτηση ἀποκτήσεως τῶν ἀγαθῶν πού ἀπέρρευσαν ἀπό τήν ἐνανθρώπηση τοῦ Λόγου τοῦ Θεοῦ

Στήν συνέχεια ὁ ἅγιος Μάξιμος κάνει μιά ἐκπληκτική ἀνάλυση. Δέν ἔχω διαβάσει καλύτερη πατερική ἑρμηνεία στό «Πάτερ ἡμῶν» ἀπό τήν ἀνάλυση πού κάνει ὁ ἅγιος Μάξιμος ὁ Ὁμολογητής. Γράφει ὅτι στήν προσευχή πού δίδαξε ὁ Χριστός βρίσκονται μυστικά κρυμμένα ὅλα τά δῶρα πού χάρισε ὁ Θεός στούς ἀνθρώπους μέ τήν ἐνανθρώπησή Του. Μέ ἄλλα λόγια μέσα στό «Πάτερ ἡμῶν» κρύβεται μυστικά ὅλο τό μυστήριο τῆς θείας οἰκονομίας, πού ἔγινε γιά τήν σωτηρία τοῦ ἀνθρώπου καί τήν θέωσή του. Καί, βεβαίως, κρύβονται μέσα σέ αὐτήν τήν προσευχή ὅλα τά πνευματικά μυστήρια τῆς ζωῆς ἐν Πνεύματι, δηλαδή τό τί πρέπει νά κάνη ὁ ἄνθρωπος γιά νά ἑνωθῆ μέ τόν Χριστό καί νά σωθῆ. Αὐτό σημαίνει ὅτι τό «Πάτερ ἡμῶν» δείχνει καί τήν ἐνανθρώπηση τοῦ Υἱοῦ καί Λόγου τοῦ Θεοῦ καί τόν τρόπο τῆς θεώσεως τοῦ ἀνθρώπου.

Ἑπομένως, ἑρμηνεύοντας ὁ ἅγιος Μάξιμος τό «Πάτερ ἡμῶν», γράφει ὅτι ὑπάρχουν ἑπτά πνευματικά νοήματα, δηλαδή ἑπτά ἀγαθά τῆς ἐνανθρωπήσεως τοῦ Υἱοῦ καί Λόγου τοῦ Θεοῦ καί τῆς θεώσεως τοῦ ἀνθρώπου. 

Τό πρῶτο νόημα εἶναι ἡ θεολογία. Καί αὐτό φαίνεται, πέρα ἀπό τήν προσφώνηση «Πάτερ ἡμῶν ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖς», πού εἶναι προσευχή στόν Πατέρα πού κατοικεῖ στούς οὐρανούς, καί στά ἄλλα δύο αἰτήματα τῆς προσευχῆς, στό αἴτημα «Ἁγιασθήτω τό ὄνομά Σου», δηλαδή ὁ Χριστός εἶναι Ἐκεῖνος ὁ ὁποῖος ἀπεκάλυψε τό ὄνομα τοῦ Πατέρα, καί γενικότερα τό μυστήριο τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ, καί στό «Ἐλθέτω ἡ Βασιλεία Σου», πού ἀναφέρεται στήν ἔλευση τοῦ Παναγίου Πνεύματος, ἀφοῦ ὁ Πατήρ δι’ Υἱοῦ ἐν Πνεύματι Ἁγίῳ ποιεῖ τά πάντα. Ἔτσι, ἡ προσφώνηση καί τά δύο ἄλλα αἰτήματα τῆς προσευχῆς ἀναφέρονται στόν Τριαδικό Θεό, καί εἶναι αὐτό πού λέμε θεολογία. Δηλαδή, τό «Πάτερ ἡμῶν ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖς» ἀναφέρεται στόν Πατέρα, τό «Ἁγιασθήτω τό ὄνομά Σου» ἀναφέρεται στόν Υἱό, ὁ ὁποῖος μᾶς φανέρωσε τό ὄνομα τοῦ Πατρός Του, καί τό «Ἐλθέτω ἡ Βασιλεία Σου», ἀναφέρεται στό Ἅγιον Πνεῦμα.

Ὅταν μιλᾶμε γιά θεολογία, ἐννοοῦμε τήν διδασκαλία γιά τόν Τριαδικό Θεό, ἐνῶ γιά τήν ἐνανθρώπηση τοῦ Υἱοῦ καί Λόγου τοῦ Θεοῦ χρησιμοποιοῦμε τήν λέξη οἰκονομία καί δέν ὑπάρχει ταύτιση μεταξύ θεολογίας καί οἰκονομίας. Αὐτή ἡ ταύτιση γίνεται ἀπό τήν δυτική θεολογία, πού ἀποτελεῖ ἕνα τεράστιο πρόβλημα γιά τήν σύγχρονη θεολογία. Ἔτσι, τό πρῶτο μυστικό νόημα εἶναι ἡ ἴδια ἡ θεολογία, ὅτι ὁ Θεός εἶναι Τριαδικός, Πατήρ, Υἱός καί Ἅγιον Πνεῦμα, ἔχουν τήν ἴδια οὐσία, ἀλλά διαφορετικές ὑποστάσεις, καί γι΄ αὐτό ὁ Υἱός σαρκώθηκε, ἐνῶ ὁ Πατήρ εὐδόκησε, καί τό Ἅγιο Πνεῦμα συνήργησε μέ τόν Υἱό.

Τό δεύτερο μυστικό νόημα εἶναι ἡ υἱοθεσία. Αὐτό φαίνεται στό ὅτι ὁ Πατήρ δι’ Υἱοῦ ἐν Πνεύματι Ἁγίῳ ἀναγεννᾶ τόν ἄνθρωπο καί ἔρχεται μέσα στόν ἄνθρωπο καί παραμένει ἡ Βασιλεία τοῦ Θεοῦ. Τό ὅτι λέμε: «Ἐλθέτω ἡ Βασιλεία Σου», ἐννοοῦμε τό νά ἔλθη ἡ Χάρη τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ μέσα στήν καρδιά μας. Αὐτή, τελικά, εἶναι ἡ Βασιλεία τοῦ Θεοῦ καί ἔτσι ἀποκτοῦμε τήν κατά Χάριν υἱοθεσία. Ἄλλο εἶναι τό ὅτι εἴμαστε δημιουργήματα τοῦ Θεοῦ, οἱ πάντες, καί ἄλλο εἶναι τό νά εἴμαστε υἱοί τοῦ Θεοῦ πού μετέχουμε τῆς Χάριτος τοῦ ἁγίου Τριαδικοῦ Θεοῦ καί ζοῦμε τήν κατά Χάριν υἱοθεσία.

Τό τρίτο μυστικό νόημα καί μυστήριο τῆς πνευματικῆς ζωῆς εἶναι ἡ ἰσοτιμία μέ τούς ἀγγέλους. Καί αὐτό μᾶς τό ἔδωσε ὁ Θεός μέ τήν ἐνανθρώπησή Του. Λέμε: «Γενηθήτω τό θέλημά Σου ὡς ἐν οὐρανῷ καί ἐπί τῆς γῆς». Τό θέλημα τοῦ Θεοῦ γίνεται ὁπωσδήποτε ἀπό τούς ἀγγέλους πού ζοῦν στούς οὐρανούς. Καί τό ὅτι ἐπικαλούμαστε καί παρακαλοῦμε τόν Θεό νά κάνουμε καί ἐμεῖς τό θέλημα τοῦ Θεοῦ, ὅπως γίνεται ἀπό τούς ἀγγέλους, αὐτό δείχνει τήν ἰσοτιμία τοῦ ἀνθρώπου μέ τούς ἀγγέλους. Ὁ ἄνθρωπος γίνεται στήν δοξολογία ἰσότιμος μέ τούς ἀγγέλους.

Τό τέταρτο μυστήριο καί πνευματικό νόημα τῆς πνευματικῆς ζωῆς εἶναι ἡ μέθεξη τῆς θείας ζωῆς, κάνοντας ὁ Χριστός τόν Ἑαυτό Του τροφή σέ ὅσους ἔλαβαν ἀπό Αὐτόν μέ «νοερή αἴσθηση». Πρόκειται γιά τό αἴτημα: «Τόν ἄρτον ἡμῶν τόν ἐπιούσιον δός ἡμῖν σήμερον». Μετέχει κανείς τῆς θείας ζωῆς, κοινωνώντας τοῦ Σώματος καί τοῦ Αἵματος τοῦ Χριστοῦ. Καί τό ὅτι καθόρισαν οἱ Πατέρες νά λέμε τό «Πάτερ ἡμῶν» λίγο πρίν ἀπό τήν θεία Κοινωνία, λίγο πρίν ἀκουστεῖ ἡ πρόσκληση, «μετά φόβου Θεοῦ, πίστεως καί ἀγάπης προσέλθετε», γίνεται γι’ αὐτό τό γεγονός. Διότι ὁ πραγματικός ἄρτος δέν εἶναι ὁ ὑλικός ἄρτος πού εἶναι γιά τήν συντήρηση τοῦ σώματος, ἀλλά εἶναι ὁ πνευματικός ἄρτος, ὁ κατ’ ἐξοχήν ἄρτος, πού εἶναι τό Σῶμα καί τό Αἷμα τοῦ Χριστοῦ. Καί μετέχοντας κανείς καί κοινωνώντας τοῦ Σώματος καί τοῦ Αἵματος τοῦ Χριστοῦ, μετέχει τῆς θείας ζωῆς.

Τό πέμπτο νόημα καί μυστήριο τῆς πνευματικῆς ζωῆς εἶναι ἡ ἀποκατάσταση στήν ἀπαθῆ φύση. Δηλαδή, ὁ ἄνθρωπος ἔχει ὅλες τίς ἐνέργειες, οἱ ὁποῖες μέ τήν ἁμαρτία τήν ὁποία διέπραξε, ἀπό τό κατά φύσιν γίνονται παρά φύσιν καί τότε πρέπει νά ἐπιστρέψουν στό κατά φύσιν καί ἀπό ἐκεῖ ὁ ἄνθρωπος νά ἀνεβῆ στό ὑπέρ φύσιν καί νά ἀποκτήση τήν ἀπάθεια, τήν ἀπαθῆ ζωή. Καί αὐτό ἀναφέρεται στό αἴτημα: «Καί ἄφες ἡμῖν τά ὀφειλήματα ἡμῶν, ὡς καί ἡμεῖς ἀφίεμεν τοῖς ὀφειλέταις ἡμῶν». Ὁ Χριστός με τόν θάνατό Του ἀποκατέστησε τήν φύση, ἕνωσε τούς Ἰουδαίους μέ τούς Ἐθνικούς, συμφιλίωσε τόν ἄνθρωπο μέ τόν Πατέρα καί μεταξύ μας, ὥστε νά γίνη ἕνας καινούργιος ἄνθρωπος καί νά ἔχουμε προαίρεση πού νά μήν ἀντιστέκεται στήν λογική φύση, καί νά εἴμαστε ἀμετακίνητοι στήν προαίρεση. Ἔτσι, ὁ ἄνθρωπος ἐπανέρχεται ἀπό τό παρά φύσιν στό κατά φύσιν καί ἀνεβαίνει στό ὑπέρ φύσιν καί γίνεται ἡ ἀποκατάσταση τῆς ἀνθρώπινης φύσεως.

Τό ἕκτο μυστήριο εἶναι ἡ κατάλυση τοῦ νόμου τῆς ἁμαρτίας, δηλαδή, μέ τήν ἐνανθρώπηση τοῦ Υἱου καί Λόγου τοῦ Θεοῦ καταλύεται ὁ νόμος τῆς ἁμαρτίας. Καί αὐτό φαίνεται στό αἴτημα τῆς προσευχῆς: «Καί μή εἰσενέγκῃς ἡμᾶς εἰς πειρασμόν». Καί ἐξηγεῖ κατά θαυμαστό καί θεόπνευστο τρόπο ὁ ἅγιος Μάξιμος ὅτι, μετά τήν πτώση, κυριαρχεῖ ὁ νόμος τῆς ἁμαρτίας, ἀφοῦ ἀπό τήν ἡδονή προέρχεται ἡ γέννηση τοῦ κάθε ἀνθρώπου καί ἀκολουθεῖ ἡ ὀδύνη. Ὁ Χριστός γιά νά καταργήση τόν νόμο τῆς ἁμαρτίας συνελήφθη παραδόξως, χωρίς τήν σπορά καί γεννήθηκε χωρίς νά φθαρῆ ἡ παρθενία τῆς Παναγίας. Καί αὐτό γίνεται καί γιά ὅσους βιώνουν τόν ἑκούσιο θάνατο μέ τήν νέκρωση τῶν γηΐνων μελῶν τους.

Ὁ ἅγιος Μάξιμος κάνει λόγο γιά τήν ἡδονή καί τήν ὀδύνη, πού δέν ὑπῆρχαν πρίν τήν πτώση στόν ἄνθρωπο μέ τήν δημιουργία του, ἀλλά προῆλθαν ὡς ἀποτέλεσμα τῆς ἁμαρτίας. Ὁ ἄνθρωπος γεύθηκε τήν ἡδονή καί ἀκολούθησε ἡ ὀδύνη καί στήν συνέχεια γιά νά μπορέση νά ὑπερβῆ τήν ὀδύνη, πάλι χρησιμοποιεῖ τήν ἡδονή, καί ἔτσι γίνεται ἕνας φαῦλος κύκλος μεταξύ ἡδονῆς καί ὀδύνης. Ὁπότε, λέγει ὁ ἅγιος Μάξιμος, ὅταν κανείς βρῆ τόν τρόπο ἐν Χριστῷ νά ὑπερβῆ τήν ἡδονή, ἀλλά καί τήν ὀδύνη πού δημιουργεῖται ἀπό τίς ἀσθένειες καί τόν θάνατο, τότε βιώνει τήν ἀποκατάσταση τῆς ἀνθρωπίνης φύσεως καί φθάνει στήν κατά Χριστόν ἀπάθεια.

Καί τό ἕβδομο μυστικό μήνυμα, πού ὑπάρχει μέσα σέ αὐτήν τήν προσευχή πού δίδαξε ὁ Χριστός, εἶναι ἡ καθαίρεση τῆς τυραννίας τοῦ πονηροῦ, τοῦ διαβόλου. Καί αὐτό φαίνεται στό αἴτημα: «Ἀλλά ρῦσαι ἡμᾶς ἀπό τοῦ πονηροῦ». Ὁ διάβολος κυριάρχησε ἐπάνω στήν ἀνθρώπινη σάρκα μέ τήν ἀπάτη, ἐξαπατώντας τήν Εὔα. Τώρα τό Σῶμα τοῦ Χριστοῦ πού πέθανε καί ἀναστήθηκε, ἀφ’ ἑνός μέν ἔγινε δηλητήριο γιά τόν διάβολο γιά νά ἐλευθερώση αὐτούς πού αὐτός εἶχε κυριαρχήσει μέ τόν θάνατο, ἀφ’ ἑτέρου δέ ἔγινε ζωή καί στό γένος τῶν ἀνθρώπων, ἀφοῦ ὠθεῖ σάν προζύμι ὅλη τήν ἀνθρώπινη φύση πρός ἀνάσταση ζωῆς.

Ἔτσι, λοιπόν, κατά τόν ἅγιο Μάξιμο τόν Ὁμολογητή, μέσα στό «Πάτερ ἡμῶν», τό ὁποῖο δίδαξε ὁ Χριστός, φαίνεται ὅλο τό ἔργο τῆς θείας οἰκονομίας, δηλαδή φαίνεται τό τί ἔκανε ὁ Χριστός γιά νά οἰκονομήση τό ἀνθρώπινο γένος καί νά σώση τόν ἄνθρωπο. Ἀλλά ταυτόχρονα φαίνεται καί τό τί πρέπει νά κάνη ὁ ἄνθρωπος, ζώντας μέσα στήν Ἐκκλησία, γιά νά νικήση τόν πονηρό, τόν διάβολο, νά καθαρίση τήν φύση του ἀπό τόν νόμο τῆς ἁμαρτίας, νά φθάση στήν ἀπάθεια• νά κοινωνήση τοῦ ἄρτου τῆς ζωῆς, νά ἀποκτήση τήν ἰσοτιμία μέ τούς ἀγγέλους, νά ἀποκτήση τήν κατά Χάριν υἱοθεσία καί στήν συνέχεια νά ἀποκτήση γνώση τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ.

Ὁ ἅγιος Μάξιμος, συγκεφαλαιώνοντας ὅλα τά ἀνωτέρω, γράφει ὅτι ἡ προσευχή αὐτή εἶναι περιεκτική αἰτήσεως, διότι ἀναφέρεται σέ Πατέρα, στό ὄνομά Του καί στήν Βασιλεία Του καί παρουσιάζει πάλι τόν προσευχόμενο ὅτι εἶναι κατά Χάριν υἱός τοῦ Πατέρα. Ζητᾶ νά ἀποκτήσουν ἕνα θέλημα ὅσοι εἶναι στόν οὐρανό καί τήν γῆ. Προστάζει νά ζητᾶμε τόν ἐπιούσιον ἄρτον. Νομοθετεῖ στούς ἀνθρώπους τήν συμφιλίωση μέ τήν παροχή καί αἴτηση συγχωρήσεως μεταξύ τους καί συνδέει τήν ἀνθρώπινη φύση μέ τόν ἑαυτό της, ὥστε νά μή χωρίζεται μέ τήν διαφορά τῆς γνώμης. Ἐπίσης, διδάσκει νά προσευχόμαστε νά μήν πέσουμε σέ πειρασμό, ἐπειδή αὐτός εἶναι ὁ νόμος τῆς ἁμαρτίας. Καί τέλος ἡ προσευχή περιέχει παραίνεση νά λυτρωθοῦμε ἀπό τόν πονηρό.

4. Θεολογία καί ἄσκηση

Βλέπετε ὅτι καί μέσα σέ αὐτήν τήν ἀνάλυση πού κάνει ὁ ἅγιος Μάξιμος ὁ Ὁμολογητής, ἀλλά καί σέ ὅλα τά ἄλλα κείμενά του, συνδέεται πάρα πολύ στενά ἡ θεολογία μέ τήν ἄσκηση. Δέν μπορεῖ νά ὑπάρξη θεολογία χωρίς τήν ἄσκηση καί δέν μπορεῖ νά ὑπάρξη ἄσκηση χωρίς τήν θεολογία. Μάλιστα, γράφει κάπου ἕναν ἐκπληκτικό λόγο: «Δαιμόνων ἐστί θεολογία ἡ δίχα πράξεως γνῶσις», δηλαδή μιά γνώση πού δέν εἶναι καρπός τῆς πράξεως εἶναι δαιμονική θεολογία. Γι’ αὐτό σέ ὅλα τά κείμενα τοῦ ἁγίου Μαξίμου γίνεται λόγος γιά τά στάδια τῆς πνευματικῆς ζωῆς, γιά τίς προϋποθέσεις τῆς γνώσεως τοῦ Θεοῦ, πού εἶναι ἡ πρακτική φιλοσφία, δηλαδή ἡ πράξη• ἡ φυσική θεωρία, πού εἶναι ὁ φωτισμός τοῦ νοῦ, ὄχι ἁπλῶς τῆς λογικῆς• καί ἡ μυστική θεολογία πού εἶναι ἡ θέωση, ὁ ἁγιασμός, ἡ ἐμπειρική, μέσα στό Φῶς, γνώση τοῦ Θεοῦ.

Καί σήμερα πού ἑορτάζουμε τόν ἅγιο Μάξιμο τόν Ὁμολογητή, ἑορτάζετε καί ἐσεῖς, Σεβασμιώτατε Ποιμενάρχα αὐτῆς τῆς περιφήμου καί ἐξακουστῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως τῶν Ἰωαννίνων καί ἀγαπητέ ἀδελφέ Μάξιμε, καί ἐμεῖς ἀκόμη οἱ γνωστοί σας, οἱ ἀδελφοί σας Ἱεράρχες ἤρθαμε ἐδῶ μαζί καί μέ τούς Ἱερεῖς καί τόν λαό τοῦ Κυρίου καί τούς ἄρχοντες τοῦ τόπου, γιά νά εὐχηθοῦμε σέ ἐσᾶς πού ἀγαπᾶτε τόν ἅγιο Μάξιμο τόν Ὁμολογητή. Καί, βεβαίως, εὐχαριστοῦμε πάρα πολύ τόν Θεό, ὅσοι εἴμαστε καί Γιαννιῶτες, διότι μᾶς ἔδωσε αὐτήν τήν εὐλογία, τό ὅτι πρῶτα-πρῶτα ἔχετε τό ὄνομα τοῦ μεγάλου αὐτοῦ ἁγίου καί θεολόγου τῆς Ἐκκλησίας, καί ἔπειτα, ἐπειδή ἔχετε τό ὄνομα αὐτό τοῦ ἁγίου, φέρατε στήν πόλη τῶν Ἰωαννίνων καί σέ ὅλη τήν Μητρόπολή σας, αὐτήν τήν διδασκαλία τοῦ μεγάλου αὐτοῦ Πατρός τῆς Ἐκκλησίας μας.

Καί ἐμεῖς εὐχόμαστε ἐξ ὅλης ψυχῆς καί καρδίας νά σᾶς προστατεύη καί νά σᾶς ἁγιάζη ὁ Θεός διά πρεσβειῶν τοῦ προστάτου σας ἁγίου, τοῦ ἁγίου Μαξίμου τοῦ Ὁμολογητοῦ, ἀλλά καί τοῦ ὁσίου Παϊσίου τοῦ Ἁγιορείτου, τόν ὁποῖο ἐσεῖς φέρατε στά Γιάννενα μέ τό νά ἀνεγείρετε αὐτόν τόν Ναό, στόν ὁποῖο σήμερα τελέσαμε τήν θεία Λειτουργία.

Διότι, πράγματι, ὁ ὅσιος Παΐσιος ὁ Ἁγιορείτης ἦταν ἕνας θεούμενος ἅγιος, συνέδεε θεολογία καί ἀσκητική ζωή στήν πρακτική της μορφή καί στήν θεωρητική, καί μιλοῦσε καί γιά τήν κάθαρση καί γιά τόν φωτισμό τοῦ νοῦ. Μοῦ ἔλεγε πολλές φορές, στίς πολλές ἐπισκέψεις μου καί τίς πολλές συναντήσεις πού εἶχα μαζί του, ὅτι «πρέπει νά ἀρχίση νά δουλεύη τό μηχανάκι τῆς καρδιᾶς». Αὐτή εἶναι ἡ νοερά προσευχή, ὁ φωτισμός τοῦ νοῦ, τόν ὁποῖον περιγράφει ὁ ἅγιος Μάξιμος ὁ Ὁμολογητής, ὁ ὁποῖος σέ ἕνα κείμενό του γράφει ὅτι «Πάσχα ἐστιν ἡ διέλευσις τοῦ Λόγου εἰς τόν ἀνθρώπινον νοῦν», δηλαδή Πάσχα εἶναι ἡ διάβαση τοῦ Λόγου στόν ἀνθρώπινο νοῦ, μέσα στήν καρδία. Καί ὁ ἅγιος Παΐσιος τά ζοῦσε αὐτά καί ἔφθασε καί στήν θεοπτία, στήν θεωρία τῆς δόξης τοῦ Θεοῦ.

Νά ἔχετε τήν προστασία τοῦ Θεοῦ, Σεβασμιώτατε, ἅγιε ἀδελφέ, διά πρεσβειῶν τῶν δύο αὐτῶν μεγάλων ἁγίων, τοῦ ἁγίου Μαξίμου τοῦ Ὁμολογητοῦ, πού ἔχει τέτοια μεγάλη θεολογία, καί τοῦ ὁσίου Παϊσίου, πού ἔζησε στήν πράξη αὐτήν τήν θεολογία, ὥστε καί μέ σᾶς νά δοξάζεται τό ὄνομα τοῦ ἁγίου Τριαδικοῦ Θεοῦ, τοῦ Πατρός, τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Ἀμήν.