Ἐπίκαιροι Σχολιασμοί: Ἄσκηση στήν ἡνιοχεία ἐπιθυμίας καί θυμοῦ

Πρωτοπρεσβύτερου Θωμᾶ Βαμβίνη

Ἀκοῦμε στίς μέρες μας γιά τήν σκληρότητα τῶν πολέμων στήν Οὐκρανία ἤ στήν Μέση Ἀνατολή, γιά τήν ταλαιπωρία ἀθώων ἀνθρώπων, κυρίως παιδιῶν, τά ὁποῖα βιώνουν σκληρές καταστάσεις, πού σφραγίζουν τήν ψυχή τους· βλέπουμε στίς ὀθόνες κατεστραμμένα σπίτια, ἐρημωμένους οἰκισμούς, βομβαρδισμένες πόλεις· ὁ θυμός καί τό μίσος πού δηλητηριάζουν λαούς καί ἔθνη, πού μέ διάφορες αἰτίες καί ἀφορμές ἤ προσχήματα γίνονται ἐθνικό μίσος, διαιροῦν τά ἔθνη σέ ἀντίπαλα στρατόπεδα καί καταστρέφουν ὅ,τι μέ κόπους πολλούς οἱ ἄνθρωποι ἔκτισαν γιά νά στεγάσουν τήν ζωή τους.

Αὐτή εἶναι μιά σκληρή, ἀλλά ἐξωτερική εἴδηση. Ἀφορᾶ πράγματα πού συμβαίνουν, πρός τό παρόν τουλάχιστον, ἔξω ἀπό τά σύνορά μας, ὄχι βέβαια πολύ μακριά ἀπό τήν χώρα μας, οὔτε καί χωρίς τήν δική μας ἔμμεση πολιτική ἤ συμμαχική συμβολή. Πάντως, δέν ἀγγίζουν ἄμεσα τήν καθημερινότητα τῶν πολιτῶν τοῦ κράτους μας.

Ὑπάρχει, ὅμως, ἕνας ἄλλος πόλεμος, ἐντός τῶν συνόρων, ἐμφύλιος, ὁ ὁποῖος δέν καταστρέφει οἰκοδομές, ἀλλά τραυματίζει θεμέλια καί δημιουργεῖ ρωγμές στήν οἰκοδομή τοῦ ἐθνικοῦ μας μέλλοντος. Ὅλοι λέμε ὅτι ἡ νεολαία μας εἶναι τό ἐλπιδοφόρο μέλλον τοῦ ἔθνους μας. Καί εἶναι ἀλήθεια. Γιά νά διασωθῆ ὅμως αὐτή ἡ ἀλήθεια στίς μέρες μας χρειάζεται εἰδική μέριμνα ἀπό ὅλους τούς ὑπεύθυνους φορεῖς τῆς πολιτείας καί τῆς κοινωνίας, πού ἔχουν εὐθύνη γιά τήν ἀγωγή τῆς νεολαίας ἥ ἁπλῶς ἐπιδροῦν, γιατί ὑπάρχουν γεγονότα πού δημιουργοῦν ἀμφιβολίες γιά τήν ποιότητα τοῦ ἐθνικοῦ μας μέλλοντος. Ἀναφερόμαστε στήν βία τῶν ἀνηλίκων.

Ἀρκετές φορές τόν τελευταῖο καιρό βίαιες πράξεις ἀνηλίκων ἀποτελοῦν τήν πρώτη εἴδηση στά ΜΜΕ. Πολλοί ἐκφράζουν τήν ἔκπληξή τους γιά σκληρότητα τῶν συμπεριφορῶν, σάν νά μήν τίς περίμεναν ἀπό δεκατριάχρονους ἤ δεκαπεντάχρονους μαθητές. Σάν νά μή γνωρίζουν ποιά ἀγωγή λαμβάνουν ἀπό τά «ἀνοιχτά μαθήματα» τοῦ διαδικτύου καί πῶς αὐτοί κατόπιν τά ἐμπλουτίζουν· ἀπό μαθητές τῆς πολύτροπης βίας, γίνονται ἔμπειροι διδάσκαλοι.

Ἡ βία τῶν ἀνηλίκων κάποιους τούς ἀνησυχεῖ ἔντονα, πρέπει ὅμως νά μᾶς ἀνησυχήση ὅλους, ὥστε νά βρεθοῦν οἱ αἱτίες τοῦ φαινομένου καί νά δρομολογηθοῦν μέθοδοι ἀποτροπῆς καί θεραπείας τῶν πληγῶν πού τό προκαλοῦν. Γιατί πίσω ἀπό τήν βία εἴτε ἀνηλίκων εἴτε ἐνηλίκων κρύβονται ψυχικές πληγές, πού δέν θεραπεύθηκαν, ἀλλά ἀντίθετα ἐπιμολύνθηκαν μέ τήν συσσώρευση πάνω σ’ αὐτές πολλῶν μικροβίων κοινωνικῶν ἀσθενειῶν.

Βλέποντας τά δημοσιεύματα τοῦ τύπου, ἔχοντας ὑπόψη κάποιες διδασκαλίες τῶν ἁγίων Πατέρων πού μᾶς ἀνοίγουν θεραπευτικές διεξόδους γιά τό πρόβλημα, διαπιστώνουμε ὅτι ἡ συντριπτική πλειοψηφία τῶν ἀνθρώπων τῆς πολιτείας (συμπολίτευσης καί ἀντιπολίτευσης) ρίχνουν τό μέγιστο βάρος στούς γονεῖς, χωρίς νά μιλοῦν μέ σαφήνεια γιά τό τί πρέπει νά γίνη. Ἔχουν, βέβαια, μεγάλη εὐθύνη οἱ γονεῖς, ἀλλά ὄχι μόνο αὐτοί.

Σέ δημοσίευμα ἐφημερίδας διαβάσαμε ὅτι ἡ κυβέρνηση προτίθεται νά φέρη πρός ψήφιση νόμο γιά αὐστηρότερη ποινικὴ ἀντιμετώπιση τοῦ ἀδικήματος τῆς παραμέλησης ἐποπτείας ἀνηλίκων ἀπό τούς γονεῖς, γιά πρόστιμα κατὰ τῶν γονέων ποὺ κρίνεται ὅτι παραμελοῦν τὴν νόμιμη ἐποπτεία τῶν ἀνήλικων παιδιῶν τους, ἐνῶ θὰ συζητήση καὶ τὸ ζήτημα τῆς μείωσης τοῦ ὁρίου τῆς ἀνηλικότητας γιὰ τὴν ποινικὴ εὐθύνη τῶν ἀνήλικων δραστῶν. Καί τό δημοσίευμα καταλήγει:

«Πάντως πέρα ἀπὸ τὰ νομοθετικὰ μέτρα ὅλοι συμφωνοῦν ὅτι χρειάζονται ριζικὲς τομὲς καὶ ἐπενδύσεις στὸν τομέα τῆς πρόληψης μὲ ψυχολόγους καὶ ἐνίσχυση τῶν δομῶν ποὺ θὰ εἰσφέρουν στὴν ἀντιμετώπιση τοῦ φαινομένου, τὸ ὁποῖο ἔχει βαρὺ ἀποτύπωμα στὴν ἑλληνικὴ κοινωνία».

Παραθέτουμε ὁρισμένες ἀπόψεις πολιτικῶν ἀπό διάφορα κόμματα, χωρίς νά ἀναφέρουμε ὀνόματα καί κόμματα, γιά νά γίνη σαφές ὅτι αὐτό πού προηγουμένως εἴπαμε εἶναι κοινή ἄποψη ὅλου τοῦ πολιτικοῦ κόσμου.

Ἄλλος εἶπε: «Ἡ ἀντιμετώπιση ἑνὸς τόσο μεγάλου ζητήματος δὲν εἶναι θέμα ἀστυνομικῆς καταστολῆς καὶ μόνο. Ξεκινάει ἀπὸ τὴν οἰκογένεια σὲ μεγάλο βαθμό. Ὑπάρχουν γονεῖς ποὺ ὑπερασπίζονται τὴ βία τῶν παιδιῶν τους, ὑπάρχουν γονεῖς ποὺ δὲν ἐπιτρέπουν στὸ σχολεῖο νὰ μπορέσει νὰ βοηθήσει στὴν ὁριοθέτηση τῶν παιδιῶν. Ὅταν ἡ νέα γενιὰ δὲν ἔχει αἴσθηση τῶν ὁρίων, δυστυχῶς θὰ ἐξελιχθεῖ σὲ βία».

Ὁ ἴδιος ἀναφέρθηκε σὲ ἕνα σημαντικὸ θέμα, πού σχετίζεται μὲ τὴν ἀγωγὴ τῶν παιδιῶν, κι αὐτὸ εἶναι ἡ ἐργασία τῶν δύο γονέων. Εἶπε: «Προφανῶς ἡ ἰσορροπία ἐργασιακοῦ βίου – οἰκογένειας εἶναι πάρα πολὺ κρίσιμη καὶ εἶναι κάτι ποὺ οἱ δυτικὲς κοινωνίες τὸ ἔχουν προτεραιοποιήσει».

Ἄλλος τόνισε ὅτι δέν πρέπει νά ἐφαρμόζουμε μόνο διαδικασίες πού ἔχουν νά κάνουν μὲ τὴν καταστολή, «ποὺ προφανῶς πρέπει νὰ ὑπάρχουν μέτρα καταστολῆς...», ἀλλὰ ἐπεσήμανε ὅτι «πρῶτα ἀπὸ ὅλα [πρέπει] νὰ ἐφαρμόζονται μὲ ἑνιαίους κανόνες καὶ ὅρους γιὰ ὅλους οἱ ὁποῖοι εἶναι οἱ παραβάτες».

Ὁ ἴδιος εἶπε: «Πρέπει νὰ δοῦμε τί εἶναι αὐτὸ τὸ ὁποῖο μᾶς ὁδηγεῖ ἐκεῖ. Ἡ ἀπαγόρευση τοῦ κινητοῦ δὲ σημαίνει ὅτι μόλις βγεῖ τὸ παιδὶ ἀπὸ τὸ σχολεῖο καὶ θὰ τὸ ξαναπάρει τὸ κινητὸ δὲ θὰ ἔχει περίεργες προσλαμβάνουσες. Σήμερα οἱ προσλαμβάνουσες τῶν παιδιῶν δὲν εἶναι οἱ κατάλληλες. Πρέπει νὰ ἀνοίξει μιὰ συζήτηση συνολικὰ γιὰ τὸ ἐκπαιδευτικὸ σύστημα. Καταλήγει ἢ ξεκινάει ἀπὸ τὸ σπίτι»

Ἄλλος δήλωσε: «Ὅταν ἀποδεχόμαστε ὅτι δὲν ὑπάρχει ἐναλλακτική, τότε ἀποδεχόμαστε ὅτι εἴμαστε ἀνίκανοι νὰ διαχειριστοῦμε τὸ πρόβλημα. Εἰδικὰ γιὰ τὴν ἀνήλικη παραβατικότητα, τὸ πρόβλημα ἔγκειται κυρίως στὴν οἰκογένεια καὶ τοὺς γονεῖς».
Ἄλλος εἶπε ὅτι τὸ πρόβλημα τῆς βίας ἀνηλίκων «παρατηρεῖται δυστυχῶς σὲ πολλὲς χῶρες τῆς ἠπείρου μας» καὶ διευκρίνισε ὅτι «τὰ ἀναμορφωτικά, οἱ ποινικὲς κυρώσεις σὲ βάρος τῶν ἐνηλίκων εἶναι τὸ τελευταῖο, τὸ ἔσχατο μέτρο τὸ ὁποῖο μπορεῖ καὶ πρέπει νὰ χρησιμοποιεῖ μιὰ κοινωνία».

Καὶ συμπλήρωσε: «ὅταν ἡ κοινωνία βλέπει τὸν ὑπουργὸ Δικαιοσύνης ὡς κάποιον ποὺ θὰ δώσει λύση σὲ ἕνα μεγάλο κοινωνικὸ πρόβλημα, σημαίνει ὅτι ὑπάρχουν πολλὰ στάδια στὰ ὁποῖα δὲν ἔχει γίνει ἡ δουλειὰ ποὺ πρέπει νὰ γίνει. Ἀναφέρομαι καὶ στὴν οἰκογένεια, ἀναφέρομαι καὶ στὸ σχολεῖο καὶ βεβαίως εὐρύτερα στὴν κοινωνία».

Ἡ τελευταία δήλωση εἶναι πολύ χαρακτηριστική γιατί ἐπισημαίνει οὐσιαστικά δύο πράγματα:

Πρῶτον, ὅτι ἡ ἀντιμετώπιση ἑνός κοινωνικοῦ προβλήματος μέ πολλές «μυστικές», ψυχολογικές ἀφετηρίες, ὅταν παραδίδεται στήν εὐθύνη τοῦ Ὑπουργοῦ Δικαιοσύνης, ὥστε νά ἀντιμετωπιστῆ ποινικά, σημαίνει ὅτι κάποιοι προηγουμένως δέν ἐργάστηκαν ὅπως ἔπρεπε νά ἐργαστοῦν, ὤστε νά μή δημιουργηθῆ τό πρόβλημα ἤ κάποιους δέν τούς ἐπιτράπηκε νά ἐργασθοῦν, ὥστε νά θεραπεύσουν τίς αἰτίες του.

Δεύτερον, γιά τήν βία τῶν ἀνηλίκων δέν εἶναι ὑπεύθυνη μόνον ἡ οἰκογένεια, εἶναι καί τό σχολεῖο καί εὐρύτερα ἡ κοινωνία· εἶναι ἡ στοχοθεσία ὅλης τῆς ζωῆς τοῦ κόσμου, πού ἔχει ὡς ἰδανικό στόχο τήν ἱκανοποίηση ὅλων τῶν ἐπιθυμιῶν.

Ἄς δοῦμε ὅμως τά πράγματα πιό ρεαλιστικά. Ἡ βία εἶναι ἀποτέλεσμα ἔπαρσης καί θυμοῦ. Ὁ ἐπηρμένος καί θυμωμένος δέν ἡνιοχεῖται ἀπό τήν λογική, δέν ἔχει ἀναστολές, εἶναι σκληρός καί καταστροφικός. Ὁ θυμός ἐκρήγνυται, ὅταν τραυματίζεται ἡ ἔπαρση ἤ ὅταν δέν ἱκανοποιεῖται ἡ ἐπιθυμία. Στήν ἐφηβεία αὐτές οἱ ἐκρήξεις εἶναι συχνές καί ἕως ἕνα σημεῖο ἀναμενόμενες καί φυσικές. Καί γιά νά μή θεωρηθῆ ὅτι λέμε πράγματα δικά μας καί βολικά γιά τούς ἐπαναστατημένους νέους, παραπέμπουμε τούς φιλοπερίεργους ἀναγνῶστες στό ἀσκητικό βιβλίο τοῦ ἁγίου Νικοδήμου τοῦ Ἁγιορείτη «Συμβουλλευτικόν Ἐγχειρίδιον».

Ὁ ἅγιος Νικόδημος γράφει ὅτι στήν μετά τήν πτώση κατάστασή του τό σῶμα τοῦ ἀνθρώπου, «λαμβάνει ὅλην τήν ὕπαρξίν του, ἀπό τῆς αἰσθητῆς ἐμπαθοῦς καί ἀλόγου ἡδονῆς». Παραθέτει μάλιστα χωρίο τοῦ ἁγίου Γρηγορίου Νὐσσης στό ὁποῖο γράφεται: «Ἡ μέν αἴσθηση συνυπάρχει ἀπό τήν ἀρχή πού γεννιέται τό σῶμα, ὁ δέ νοῦς ἀναμένει τήν ἀνάπτυξή του ἀνάλογα μέ τήν ἡλικία... γι’ αὐτό δυναστεύεται ὁ νοῦς ἀπό τήν αἴσθηση καθώς αὐξάνει σταδιακά... γι’ αὐτό γίνεται δύσκολη καί δυσκατόρθωτη ἡ κατανόηση τοῦ ἀληθινά ἀγαθοῦ, διότι ἔχουμε προκαταληφθῆ ἀπό τά αἰσθητικά κριτήρια, ὁρίζοντας ὡς καλό ὅ,τι εὐφραίνει καί ἱκανοποιεῖ τήν ἡδονή». Ὁ ἅγιος Νικόδημος παραθέτει καί χωρίο τοῦ Θεοδώρου Ἱεροσολύμων, στό ὁποῖο μεταξύ ἄλλων γράφεται: «Ἐπειδή προκαταλαμβάνεται ὁ νοῦς ἀπό τήν αἴσθηση [τοῦ σώματος], ἀκολουθεῖ αὐτή τήν αἴσθηση ἡ δυάδα: ἐπιθυμία καί θυμός».

Αὐτή εἶναι ἡ ἐκρηκτική κατάσταση τοῦ ἐφήβου· σῶμα μέ δυσκάθεκτες αἰσθήσεις, μέ νοῦ πού προσπαθεῖ σταδιακά νά «πάρη στά χέρια του» τά ἡνία τῆς ἐπιθυμίας καί τοῦ θυμοῦ καί λογική πού παλεύει νά βάλη σέ τάξη τίς αἰσθήσεις, νά τίς λογοποιήση.

Ἡ ἀγωγή τοῦ ἐφήβου ἀπαιτεῖ ἄσκηση στήν ἡνιοχεία τῆς ἐπιθυμίας καί τοῦ θυμοῦ, μέ ἄθληση τοῦ σώματος καί φόρτιση τοῦ νοῦ του μέ ὑγιεῖς διδασκαλίες, πού δίνουν ὑψηλό νόημα καί θεολογική προοπτική στήν ζωή του. Μιά τέτοια ἄσκηση δέν μπορεῖ νά συνυπάρξη μέ θεωρίες τοῦ ἱεροποιοῦν τήν ἐπιθυμία καί μέ παιδαγωγικές πού ρευστοποιοῦν μέ τήν φωτιά τῆς ἱεροποιημένης ἐπιθυμίας φυσικά δεδομένα τῆς ἀνθρώπινης ζωῆς.