Γεγονός καὶ Σχόλιο: Φονταμενταλισμός καί Παράδοση

 Ὁ ὅρος φονταμενταλισμός, πού στήν ἑλληνική γλώσσα ἀποδίδεται ὡς θεμελιοκρατία, καί κυρίως ὡς συντηρητισμός ἤ ζηλωτισμός, δημιουργήθηκε στήν δύση καί ἀποδόθηκε κατ’ ἀρχάς σέ μουσουλμανικές κινήσεις, οἱ ὁποῖες προσπαθοῦσαν νά διαβάσουν τό Κοράνιο στά πλαίσια πού γράφηκε, ἀπορρίπτοντας ταυτόχρονα ὅλες τίς ἑρμηνευτικές παραδόσεις πού τό ὑπερφόρτωσαν καί τό παραμόρφωσαν. Μέ τήν ἴδια προοπτική δημιουργήθηκε καί ὁ Προτεσταντικός φονταμενταλισμός, πού ἐπιδίωκε τήν ἀνάγνωση τῆς Βίβλου, ἔξω ἀπό τίς ἑρμηνευτικές παραδόσεις τῶν Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας.

Γνωρίζοντας αὐτές τίς προϋποθέσεις γιά τόν λεγόμενο φονταμενταλισμό, παραξενεύτηκα, ὅταν διάβασα κείμενο ἑνός συνταξιούχου Καθηγητού τῆς θεολογίας, ὁ ὁποῖος, μεταξύ των ἄλλων, χαρακτήριζε ὡς φονταμενταλιστική κίνηση ἐκείνη πού ἀνέλαβε τήν ἔκδοση καί μελέτη τῶν ἔργων τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ. Παραξενεύτηκα, γιατί ὕστερα ἀπό τόσες μελέτες πού δημοσιεύτηκαν, διδακτορικές καί μή, ἤλπιζα μιά καλύτερη ἀντιμετώπιση αὐτῆς τῆς ἡσυχαστικῆς παραδόσεως, πού ἀποτελεῖ τήν οὐσία τῆς Ὀρθοδόξου διδασκαλίας καί ζωῆς. Ὅμως θά ἤθελα νά ὑπογραμμίσω τρία σημεῖα, πού περίμενα νά γνωρίζη ὁ συνταξιοῦχος Καθηγητής τῆς θεολογίας.

Πρώτον, ὅτι ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς, ἀπό τήν συνείδηση τῆς Ἐκκλησίας, τά συνοδικά κείμενα, τήν λατρεία τῆς Ἐκκλησίας, τό Συνοδικό της Ὀρθοδοξίας, εἶναι ἅγιος καί ἡ διδασκαλία τοῦ θεωρεῖται ὡς ἡ πεμπτουσία τῆς Ὀρθοδόξου Παραδόσεως. Ταυτόχρονα λέγεται σέ Συνοδικό κείμενο ὅτι ἐάν ἐμφανισθῆ κάποιος πού θά φρονῆ, θά λέγη καί θά συγγράφη ἐναντίον τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ καί “τῶν σύν αὐτῶν μοναχῶν μᾶλλον δέ κατά τῶν ἱερῶν θεολόγων καί τῆς Ἐκκλησίας αὐτῆς, τά αὐτά καί κατ’ αὐτοῦ ψηφιζόμεθα καί τή αὐτή καθυποβάλομεν (ἀφορισμόν καί ἀποκήρυξιν) εἴτε τῶν ἱερωμένων εἴη τίς, εἴτε τῶν λαϊκών”. Καί βέβαια μιά τέτοια ἀποκήρυξη δέν εἶναι φονταμενταλισμός, ἀλλά ἐπισημοποίηση μιᾶς γενομένης πράξεως.

Δεύτερον. Ἡ σαφής διάκριση καί ἀντιπαράθεση μεταξύ της Ἀνατολῆς καί Δύσεως τονίστηκε κυρίως ἀπό τούς σλαυοφίλους θεολόγους, μετά τίς μεταρυθμίσεις τοῦ Μ. Πέτρου καί τίς καλλιέργησαν κυρίως οἱ Ρῶσοι ἰmigrι. Στήν Ἑλλάδα δέ πρώτη φορά ἔγινε μιά τέτοια συζήτηση τό 1936 στήν πρώτη συνάντηση τῶν Ὀρθοδόξων Θεολογικῶν Σχολῶν στήν Ἀθήνα μέ τήν παρουσία τοῦ μεγάλου Ρώσου Θεολόγου π. Γεωργίου Φλορόφσκυ. Ἀνέμενα νά τονίση αὐτήν τήν πραγματικότητα ὁ συνταξιοῦχος θεολόγος Καθηγητής.

Τρίτον. Ὁ φονταμενταλισμός ἐκφράστηκε στόν Προτεσταντικό κόσμο μέ τήν ἄποψη ὅτι ἡ Βίβλος πρέπει νά ἑρμηνεύεται ἀνεξάρτητα ἀπό τήν πατερική γραμματεία, καί κάποιοι “ὀρθόδοξοι θεολόγοι” εὐθύνονται γιά τό ὅτι αὐτή ἡ προτεσταντική ἑρμηνευτική βιβλική θεολογία μεταφέρθηκε στήν Ὀρθόδοξη Ἀνατολή. Ὁπότε, καλό θά εἶναι νά μή βλέπουν μερικοί τόν φονταμενταλισμό στήν αὐτοσυνειδησία τῆς Ὀρθοδόξου Παραδόσεως, ὅπως ἐκφράστηκε ἀπό τόν ἅγιο Γρηγόριο τόν Παλαμά, καί τούς ἐρμηνευτᾶς του, ἀλλά στήν μεταφορά τῶν ἑρμηνευτικῶν προτεσταντικῶν ἀπόψεων, πού ἀλλοιώνουν ὄχι μόνον τήν Ἁγία Γραφή, ἀλλά καί τήν πατερική Γραμματεία, τήν λατρεία τῆς Ἐκκλησίας καί τίς ἀποφάσεις τῶν Οἰκουμενικῶν Συνόδων.

Πρέπει κάποτε νά καταλάβουμε ὅτι κριτήριο τῆς ὀρθοδόξου θεολογίας καί τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ φρονήματος εἶναι οἱ ἅγιοι, οἱ ὁποῖοι διασώζουν καί τήν ὀρθόδοξη διδασκαλία καί τόν ἀληθινό τρόπο ζωῆς, πού ὁδηγεῖ τόν ἄνθρωπο στόν ἀρχικό σκοπό τῆς δημιουργίας. Ἔξω ἀπό αὐτούς ὅλοι οἱ -ἰσμοί, ἠθικισμοί, ἀκαδημαϊσμοί, συλλογισμοί, χάνουν τόν στόχο.

Ν.Ι.