Βιβλιοπαρουσίαση: “Τὸ Πρόσωπο στήν Ὀρθόδοξη Παραδοση” στά ἀγγλικά

Παραθέτουμε τόν πρόλογο τοῦ Σεβασμιωτάτου γιά τήν ἀγγλική ἔκδοση τοῦ βιβλίου “Τό Πρόσωπο στήν Ὀρθόδοξη Παραδοση”, τό ὁποῖο πρόσφατα μεταφράστηκε, ἀπό τήν Mrs Esther Williams, καί ἐκδόθηκε ἀπό τήν Ἱερά Μονή Γενεθλίου τῆς Θεοτόκου. Ἔτσι, ἀνέρχονται σέ δέκα (10) τά βιβλία τοῦ Σεβασμιωτάτου πού κυκλοφοροῦν καί στήν ἀγγλική γλώσσα (τήν μετάφραση τῶν ἕξι (6) ἀπό αὐτά ἔχει ἐκπονήσει ἡ ἀκούραστη κ. Esther Williams). Πρέπει δέ νά σημειώσουμε ὅτι μέ τά βιβλία αὐτά ἐπιτελεῖται σημαντικό ἱεραποστολικό ἔργο στόν ἀγγλόφωνο χῶρο τῆς Δύσεως, ὅπου ὑπάρχει μεγάλη ἀναζήτηση τῆς Ἐκκλησίας, τῆς ὀρθοδόξου διδασκαλίας τῆς καί τῆς μεθόδου θεραπείας τοῦ ἀνθρώπου.

* * *

Ἕνα ἀπό τά βασικά προβλήματα πού ἀπασχόλησαν ἀνέκαθεν τό πνεῦμα τοῦ ἀνθρώπου εἶναι τό ἐρώτημα “τί ἐστιν ἀνθρωπος”. Μέ τό ἐρώτημα αὐτό ἀσχολήθηκαν φιλόσοφοι, θεολόγοι, κοινωνιολόγοι, ψυχολόγοι, παιδαγωγοί κλπ., γιατί ὁ ἄνθρωπος εἶναι ὁ μικρόκοσμος μέσα στόν μεγαλοκόσμο, εἶναι ἡ περίληψη ὅλης τῆς δημιουργίας. Εἶναι φυσικό, λοιπόν, τά ἀνθρωπολογικά θέματα νά συνδέωνται πολύ στενά μέ τά μεταφυσικά, τά κοινωνικά, τά ψυχολογικά καί τά οἰκολογικά ζητήματα. Ὅλοι ὅσοι ἀσχολήθηκαν μέ τό ἐρώτημα “τί ἐστιν ἀνθρωπος” ἔκαναν λόγο γιά τόν ἄνθρωπο, τό πρόσωπο, τήν προσωπικότητα, τήν ὑπόσταση, τήν ὀντολογία τοῦ ἀνθρώπου κλπ., καί ὁ καθένας ἔβλεπε καί βλέπει τό θέμα μέσα ἀπό μιά ἰδιαίτερη προοπτική.

Στήν Δύση ὑπῆρξε μιά προβληματική πάνω σε τέτοιες ἀναζητήσεις. Ἡ ταύτιση τῆς θεολογίας μέ τήν μεταφυσική, ὅπως ἐπιχειρήθηκε κυρίως στήν μεσαιωνική δύση, καί ἡ ἀποσύνδεση τῆς μεταφυσικῆς ἀπό τίς ἐπιστῆμες, οἱ ὁποῖες ἀσχολοῦνται μέ τόν αἰσθητό κόσμο, πού ἔγινε κατά τήν ἀναγέννηση, εἶχε σάν συνέπεια τήν ἀπόρριψη τῆς μεταφυσικῆς καί, βέβαια, καί τῆς θεολογίας, πού ταυτιζόταν μαζί τῆς, ἀλλά συγχρόνως συνετέλεσε καί στήν ἀγωνιώδη προσπάθεια τῶν στοχαστῶν νά ἐντοπίσουν τό κεντρικό γνώρισμα πού χαρακτηρίζει τόν φυσικό ἄνθρωπο. Ἔτσι, γεννήθηκαν πολλά φιλοσοφικά συστήματα καί ποικίλες θεωρίες περί τοῦ ἀνθρώπου, ὅπως διατυπώνονται στήν αἰσθησιαρχική, ὀρθολογιστική, βουλησιοκρατική, κλπ. σχολή, μέ κατάληξη τήν θεωρία τοῦ Νίτσε περί τοῦ ὑπερανθρώπου, ἔπειτα τήν ἐμφάνιση τοῦ ὑπαρξισμοῦ τοῦ Σάρτρ καί τήν σύγχρονη ἀνάπτυξη τῆς λεγομένης μετανεωτερικῆς, στήν ὁποία γίνεται λόγος γιά τήν πολυπλοκότητα τῶν σχέσεων. Ἔτσι, λοιπόν, καί σήμερα τό ἐρώτημα “τί ἐστιν ἀνθρωπος” εἶναι ἐπίκαιρο καί ἐνδιαφέρον.

Πέρα ἀπό τίς διάφορες σημαντικές ἐπεξεργασίες πού ἔγιναν στόν δυτικό κόσμο, πάνω στό ἐρώτημα περί τοῦ ἀνθρώπου-προσώπου, παρατηρεῖται ὅτι στίς ἡμέρες μας ἡ ἀπασχόληση μέ τό πρόσωπο εἶναι ἀρκετά προσφιλής, ὕστερα ἀπό τούς διαφόρους “βιασμούς” πού ἔγιναν σέ βάρος τῆς ὀντολογίας τοῦ ἀνθρώπου - προσώπου, ἀφοῦ πράγματι ζοῦμε σέ μιά κοινωνία μαζοποιημένη, στήν ὁποία ὁ ἄνθρωπος προσμετρᾶται ὡς μιά βιολογική ὕπαρξη, ὡς ἕνα νούμερο, ζοῦμε σέ μιά κοινωνία στήν ὁποία πρωτεύοντα ρόλο καί μεγάλη σημασία ἔχει ἡ μηχανή, ὁπότε μηχανοποιοῦνται καί αὐτές ἀκόμη οἱ ἀνθρώπινες σχέσεις. Ἀκριβῶς γιά τόν λόγο αὐτόν ἀναζητᾶται ἡ ἀξία καί ἡ ὀντολογία τοῦ ἀνθρωπίνου προσώπου.

Μπορεῖ νά προστεθῆ ὅτι γύρω ἀπό τό θέμα πού ἀντιμετωπίζουμε ἐδῶ παρατηροῦνται στήν ἐποχή μας δύο τρόποι ζωῆς, ἤτοι ὁ “ἀτομισμός”, στόν ὁποῖο τό ἄτομο ἔχει κεντρική θέση, ὁπότε δέν ὑπάρχει οὐσιαστική κοινωνία, καί ὁ “κολεκτιβισμός”, στόν ὁποῖο ὁ ἄνθρωπος μαζοποιεῖται, χάνει τήν ἐλευθερία του. Στόν πρῶτο –ἀτομισμό– ἐν ὀνόματι τῆς ἐλευθερίας τοῦ ἀτόμου καταστρατηγεῖται τό πρόσωπο, καί στόν δεύτερο –κολεκτιβισμό– ἐν ὀνόματι τῆς ἑνότητος τοῦ κοινωνικοῦ συνόλου μαζοποιεῖται ὁ ἄνθρωπος καί καταργεῖται ἡ ἐλευθερία τοῦ προσώπου.

Μέσα σέ αὐτά τά πλαίσια καί μέσα ἀπό τήν ἀναζήτηση τοῦ συγχρόνου ἀνθρώπου μποροῦμε νά δοῦμε τήν διδασκαλία τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, ὅπως ἐκφράζεται διά τῶν ἁγίων Πατέρων τῆς, περί τοῦ ἀνθρώπου ὡς προσώπου - ὑποστάσεως. Κατ’ ἀρχάς στήν διδασκαλία τῶν ἁγίων Πατέρων τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, φαίνεται ὅτι ἡ θεολογία δέν συνδέεται μέ τήν μεταφυσική, ἀφοῦ ἡ ὀρθόδοξη θεολογία δέν στηρίζεται στόν στοχασμό, ἀλλά στήν ἐμπειρία καί τήν ἀποκάλυψη, ὅπως ἔχει ἀναλύσει διεξοδικά στά ἔργα τοῦ ὁ π. Ἰωάννης Ρωμανίδης. Πάνω στό θέμα αὐτό κάνει ὑπέροχες παρατηρήσεις ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος. Ἔπειτα, ὁ ἄνθρωπος, ὡς κατ’ εἰκόνα καί καθ’ ὁμοίωση Θεοῦ, δέν μπορεῖ νά θεωρηθῆ οὔτε ὡς μιά ἀριθμητική μονάδα, οὔτε νά μαζοποιηθῆ. Ἔτσι, στήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία, ὅπως διασώζεται στίς Ἐνορίες καί τά Μοναστήρια, τά ὁποῖα, βέβαια, κινοῦνται μέσα σέ ὀρθόδοξα πλαίσια, διασώζεται τόσο τό πρόσωπο ὅσο καί ἡ κοινωνία τῶν προσώπων, ὁπότε ὁ ἄνθρωπος δέν μπορεῖ οὔτε νά περικλειστῆ σέ ἕνα ξηρό ἀτομικισμό, οὔτε νά μεταβληθῆ σέ μάζα.

Στό βιβλίο “τό Πρόσωπο στήν Ὀρθόδοξη Παραδοση” ἔγινε προσπάθεια νά μελετηθῆ τό πρόσωπο μέσα ἀπό τήν ὀρθόδοξη θεολογία, σέ μερικά δέ σημεῖα σέ συσχετισμό καί μέ τήν φιλοσοφία καί τήν σύγχρονη ἀναζήτηση τοῦ ἀνθρώπου. Βέβαια, σκοπός τοῦ βιβλίου ἦταν νά παρουσιασθῆ κυρίως ἡ διδασκαλία τῶν ἁγίων Πατέρων περί τοῦ προσώπου, καί καταλήγει στό συμπέρασμα ὅτι τό πρόσωπο, κατά τήν ὀρθόδοξη θεολογία, συνδέεται περισσότερο μέ τήν ὑπόσταση, δηλαδή δίνουμε ὀντολογία στό πρόσωπο, ἀποφεύγοντας ἔτσι ἕναν περσοναλισμό ἤ ἕναν ψυχολογισμό καί νομικισμό, πού βλέπει τόν ἄνθρωπο πάλι ἐξωτερικά.

Ἡ κ. Esther Williams μελέτησε τό βιβλίο στήν ἑλληνική ἔκδοση, καί, ζωντας στόν δυτικό κόσμο, ὅπου σπούδασε φιλοσοφία, ἀφοῦ μελέτησε τόν δυτικό πολιτισμό καί ἔζησε τόν κορεσμό τῆς δυτικῆς παραδόσεως, διεπίστωσε ὅτι μπορεῖ κάτι νά προσφέρη τό βιβλίο αὐτό στήν γονιμοποίηση τῆς δυτικῆς σκέψεως περί τοῦ προσώπου. Ἄλλωστε, οἱ φιλοσοφικές γνώσεις τῆς τήν βοήθησαν στήν μετάφραση τοῦ βιβλίου αὐτοῦ καί τήν ἀπόδοση μερικῶν ὅρων. Σέ αὐτό, βέβαια, τήν βοήθησε καί ἡ κ. Ἔφη Μαυρομιχάλη, γιατί, ὅπως μου εἶπε ἡ κ. Esther, δέν μποροῦσε νά δημοσιεύση τό παρόν βιβλίο, χωρίς τήν ἐπιβεβαίωση τῆς μεταφράσεως, τουλάχιστον μερικῶν κρίσιμων θέσεων, ἀπό τήν κ. Ἔφη Μαυρομιχάλη, πού γνωρίζει τόσο τήν ὁρολογία πού χρησιμοποιῶ, ὅσο καί τήν ἀγγλική γλώσσα. Εὐχαριστῶ θερμά τήν μεταφράστρια, ἡ ὁποία κοπίασε γιά τό ἔργο αὐτό, ἀλλά καί τήν βοηθήσασα τήν μεταφράστρια ἀποτελεσματικά στήν δύσκολη αὐτή ἐργασία.

Εὔχομαι ἡ ἀνάγνωση τοῦ βιβλίου αὐτοῦ νά συντελέση, ἔστω καί λίγο, στήν συνειδητοποίηση τῆς ἀλήθειας ὅτι εἴμαστε δυνάμει πρόσωπα, καί στήν συνέχεια νά ἀγωνισθοῦμε σκληρά νά ἐκπληρώσουμε τήν λεγομένη ὑποστατική ἀρχή, νά γίνουμε ἐνεργεία πρόσωπα, μεταμορφούμενοι ἀπό δόξης εἰς δόξαν.

Ἔγραφα τήν 6 Αὐγούστου 1998,
ἑορτή τῆς Μεταμορφώσεως τοῦ Σωτῆρος Χριστοῦ.

† Ὁ Ναυπάκτου καί Ἁγίου Βλασίου ΙΕΡΟΘΕΟΣ