Κύριο ἄρθρο: "Ψευδογεγονότα"

Μητροπολίτου Ναυπάκτου & Ἁγίου Βλασίου Ἱεροθέου

Ζοῦμε σέ μιά ἐποχή στήν ὁποία ἐπικρατεῖ ἡ ἐξουσία καί ἡ κυριαρχία τῆς πληροφορικῆς πού ἐκφράζεται καί μέ τά Μέσα Μαζικῆς Ἐνημέρωσης. Ὅλοι ἐντοπίζουν τό γεγονός αὐτό, πού θεωρεῖται καί εὐλογία τοῦ Θεοῦ, ἀπό τήν ἄποψη ὅτι δίνεται ἡ δυνατότητα νά εἴμαστε μέσα στά γεγονότα καί νά ἐνημερωνόμαστε γιά τά δρώμενα στόν κόσμο, ἀλλά καί θεωρεῖται ὅτι δημιουργεῖ μιά ἄλλη νοοτροπία καί κατάσταση, ἡ ὁποία μπορεῖ νά ἀλλοιώση τίς κοινωνικές συνθῆκες καί νά παραμορφώση τά πρόσωπα καί τά πράγματα.

Ὑπάρχουν πολλές σύγχρονες μελέτες πάνω στό θέμα τῆς πληροφορικῆς. Τελευταία διάβαζα ἕνα σχετικό βιβλίο μέ τίτλο: “Τό μήνυμα τοῦ μέσου” καί ὑπότιτλο: “ἡ ἔκρηξη τῆς μαζικῆς ἐπικοινωνίας”, μέσα στό ὁποῖο δημοσιεύονται διάφορα κείμενα εἰδικῶν ἐρευνητῶν. Ἰδιαίτερη ἐντύπωσή μου προξένησε ἕνα κείμενο τοῦ Daniel Boorstin μέ τίτλο “ἀπό τήν συλλογή εἰδήσεων στήν κατασκευή εἰδήσεων: ἕνας κατακλυσμός ψευδογεγονότων”.

* * *

Ὁ συγγραφεύς στήν ἀρχή δίδει τόν ὁρισμό τῶν εἰδήσεων μέσα ἀπό τήν σύγχρονη πραγματικότητα. Γράφει: “Εἴδηση εἶναι ὀ,τιδήποτε κάνει τόν ἀναγνώστη νά ἀναφωνήσει: “Πώ! Πώ!”". Ἤ ἀκόμη: “Εἴδηση εἶναι ὅ,τι ἐπιλέγει νά δημοσιεύση ἕνας καλός συντάκτης”.

Ἀναλύοντας τό γεγονός ὅτι οἱ ἐπανειλημμένες ἐκδόσεις, οἱ καθημερινές ἐφημερίδες καί τά δελτία εἰδήσεων προϋποθέτουν πολλές εἰδήσεις, καί ὅταν βέβαια δέν ὑπάρχουν οὐσιαστικές εἰδήσεις, πρέπει νά κατασκευασθοῦν, λέγει ὅτι “ἐπιτυχημένος δημοσιογράφος εἶναι ἐκεῖνος πού μπορεῖ νά βρεῖ ἕνα θέμα, ἀκόμα κι ἄν δέν ἔχει γίνει σεισμός ἤ δολοφονία ἤ ἐμφύλιος πόλεμος. Ἄν δέν μπορεῖ νά βρεῖ θέμα, πρέπει νά τό φτιάξει”.

Ἐκεῖνο στό ὁποῖο ἐπιμένει ὁ συγγραφεύς εἶναι ὅτι οἱ περισσότερες εἰδήσεις, οἱ ὁποῖες μεταδίδονται καί δημοσιεύονται σήμερα, εἶναι “ψευδογεγονότα”. Ἐνῶ παλαιότερα συνέλεγαν εἰδήσεις, τώρα τίς κατασκευάζουν, ὁπότε σήμερα δεχόμαστε ἕναν κατακλυσμό “ψευδογεγονότων”.

Ἀναφέρει ἕνα ὡραῖο παράδειγμα γιά νά δείξη τί εἶναι τό “ψευδογεγονός”. Οἱ ἰδιοκτῆτες ἑνός ξενοδοχείου θέλουν νά βελτιωθῆ ἡ ἐπιχείρησή τους, ὁπότε καταφεύγουν σέ ἕναν Σύμβουλο Δημοσίων Σχέσεων. Ἐκεῖνος, μέ τά σύγχρονα δεδομένα, ἀντί νά τούς συμβουλεύση νά βελτιώσουν τίς κτιριακές ἐγκαταστάσεις καί τίς λειτουργικές συνθῆκες, τούς συμβουλεύει νά διοργανώσουν μιά γιορτή γιά τήν τριακοστή ἐπέτειο λειτουργίας τοῦ Ξενοδοχείου. Στήν διοργανωτική Ἐπιτροπή συμμετέχουν διάφοροι ἐξέχοντες πολίτες τῆς περιοχῆς. Ἔτσι, “γίνεται ὁ ἑορτασμός, βγαίνουν φωτογραφίες, τό γεγονός ἀποκτᾶ εὐρεία δημοσιότητα καί ὁ σκοπός πετυχαίνει”. Αὐτό ἀκριβῶς τό γεγονός δέν εἶναι πραγματική εἴδηση, ἀλλά εἶναι κατασκευή εἴδησης, εἶναι ἕνα “ψευδογεγονός”.

Ποιά εἶναι τά χαρακτηριστικά ἑνός “ψευδογεγονότος”; Ὁ συγγραφεύς ἀναφέρει τέσσερα γνωρίσματα: 1) “Δέν εἶναι αὐθόρμητο, ἀλλά παρουσιάζεται ἐπειδή κάποιος τό ἔχει σχεδιάσει, σκηνοθετήσει ἤ ὑποκινήσει”. 2) “Σκηνοθετεῖται πρωταρχικά (ὄχι πάντα ἀποκλειστικά) μέ ἄμεσο σκοπό νά μεταδοθεῖ ἤ νά ἀναπαραχθεί”. 3) “Ἡ σχέση του μέ τήν βαθύτερη πραγματικότητα τῆς κατάστασης εἶναι ἀμφιλεγόμενη”. 4) “Συνήθως προορίζεται ν’ ἀποτελέσει μιά αὐτοεπαληθευόμενη προφητεία”.

Γενικά, ὑποστηρίζεται ὅτι τά περισσότερα γεγονότα τοῦ εἰκοστοῦ αἰῶνος δέν εἶναι πραγματικά γεγονότα, ἀλλά “ψευδογεγονότα”. Ἐμεῖς ἐδῶ στόν χῶρο τῶν Βαλκανίων τό γνωρίζουμε πολύ καλά αὐτό τό παιχνίδι τῶν “ψευδογεγονότων”. Καί βέβαια, αὐτό πού εἶναι δεδομένο εἶναι ὅτι τά “ψευδογεγονότα”, ἐπειδή κατασκευάζονται, τείνουν νά γίνουν πιό ἑλκυστικά ἀπό τά πραγματικά γεγονότα, καί γι’ αὐτό ἐκτοπίζουν ἀπό τήν συνείδησή μας ὅλα τα ἄλλα γεγονότα ἤ τουλάχιστον τά ἐπισκιάζουν. Ἔτσι ζοῦμε σέ ἕναν κόσμο “ὅπου ἡ φαντασία εἶναι πιό πραγματική ἀπό τήν πραγματικότητα, ὅπου ἡ εἰκόνα ἔχει μεγαλύτερο κύρος ἀπό τό πρωτότυπο της”.

* * *

Εἶναι πολύ ἐπίκαιρες καί ἐνδιαφέρουσες αὐτές οἱ ἀπόψεις, οἱ ὁποῖες ἔχουν διατυπωθῆ ὕστερα ἀπό μελέτη πάνω στήν σύγχρονη πραγματικότητα, ὅπως ἐπικρατεῖ στόν Δυτικό κόσμο, ἰδιαίτερα στήν ἀμερικανική κοινωνία. Θά μποροῦσε κανείς νά χρησιμοποιήση πολλά παραδείγματα γιά νά στηρίξη αὐτές τίς θέσεις, γιατί καί ἐμεῖς ἔχουμε σχετική πείρα, ἀφοῦ ὁ δυτικός τρόπος ζωῆς καί σκέψεως μεταφέρεται καί στήν χώρα μας. Γιά παράδειγμα, ὅλοι οἱ παραγωγοί προϊόντων χρησιμοποιοῦν τά δεδομένα τῆς σύγχρονης διαφήμισης γιά νά δημιουργήσουν τήν ἀνάγκη ἀγορᾶς τοῦ προϊόντος. Ἀκόμη δέ καί αὐτοί οἱ πολιτικοί ἀρχηγοί διαμορφώνουν τόν τρόπο δράσης τους, ἀνάλογα μέ τήν ὑπόδειξη διαφημιστικῆς Ἑταιρείας, ἡ ὁποία μέ ἐπιστημονικούς τρόπους κατευθύνει τίς προεκλογικές τους ἐκστρατεῖες. Ζοῦμε πράγματι σέ ἕναν κόσμο “ψευδογεγονότων”.

Τό πιό ἐκπληκτικό ὅμως εἶναι τό γεγονός ὅτι δυστυχῶς σέ αὐτήν τήν τακτική της κατασκευῆς “ψευδογεγονότων”, σύμφωνα μέ τό παράδειγμα τοῦ Ξενοδοχείου πού ἀναφέραμε στήν ἀρχή, ἔχουν εἰσέλθει καί διάφοροι ἐκκλησιαστικοί ὀργανισμοί καί ἔχουν ὑποκύψει καί διάφορα ἐκκλησιαστικά πρόσωπα. Γιά παράδειγμα, προγραμματίζονται ἐκδηλώσεις, ἑορταστικές ἐπέτειοι ἀπό τήν ἔναρξη μιᾶς Ἐνορίας, μιᾶς Μονῆς, ὥστε στήν συνέχεια νά παίξη τόν ρόλο τῆς ἀναπαραγωγῆς τῆς εἰδήσεως καί τῆς ἀποσπάσεως τῆς προσοχῆς τῶν ἐνδιαφερομένων. Πολλές φορές χρησιμοποιοῦνται καί μερικά πρόσωπα τά ὁποῖα ἔχουν μιά θέση στήν κοινωνία εἴτε ἀμέσως εἴτε ἐμμέσως γιά νά γίνη πιό ἑλκυστική ἡ εἴδηση καί βέβαια γιά νά ἀποκτήση μεγαλύτερο κύρος αὐτός πού διοργανώνει τήν ἐκδήλωση.

Ἡ ὅλη κατάσταση τοῦ ἐιήί ἐίιιήή της ἐποχῆς, ὅταν ἐπηρεάζει καί τήν Ἐκκλησία, δημιουργεῖ ἕνα τεράστιο πρόβλημα, διότι ἀλλοιώνει καί ἐκκοσμικεύει τήν Ἐκκλησία, ἀφοῦ παρουσιάζει τήν ψευδοείδηση ὡς τήν πραγματική εἴδηση. Καί αὐτό λέγεται ἀπό τήν ἄποψη ὅτι ἡ ἀληθινή εἴδηση εἶναι ὅτι ὁ ἄνθρωπος εἶναι κατ’ εἰκόνα καί καθ’ ὁμοίωση Θεοῦ, ὅτι ὁ Λόγος τοῦ Θεοῦ ἐνηνθρώπησε γιά νά σώση τόν ἄνθρωπο, ὅτι ἡ Ἐκκλησία εἶναι ὁ κόσμος τοῦ κόσμου, μέσα στήν ὁποία ἀπεργάζεται ἡ σωτηρία τοῦ ἀνθρώπου, ὅτι οἱ ἅγιοι μέ τόν ἀγώνα πού κάνουν μεταμορφώνουν τήν ὕπαρξή τους καί γίνονται θεούμενοι κλπ. Ἄν διαβάση κανείς τό κήρυγμα τῶν Ἀποστόλων, πού εἶναι λιτό, καί ἄν διαβάση προσεκτικά τίς Πράξεις τῶν Ἀποστόλων, μπορεῖ νά δή καθαρά τί εἶναι εἴδηση γιά τήν Ἐκκλησία. Ὅταν λοιπόν ἡ Ἐκκλησία δέν χρησιμοποιεῖ τέτοιες εἰδήσεις, ἀλλά κατασκευασμένα “ψευδογεγονότα”, πού συνδέονται καί μέ τό ἐπίπεδο σχῆμα, τότε ἀλλοιώνει τόν σκοπό της καί ἐπιφέρει ἀπογοήτευση στόν λαό πού ζητᾶ κάτι αὐθεντικό.

* * *

Ὁ συγγραφεύς τοῦ ἄρθρου πού προανέφερα χρησιμοποιεῖ ὡς παράδειγμα μιά συνομιλία, ἀμερικανικῆς προελεύσεως πού δείχνει ὅτι ὁ σύγχρονος κόσμος στηρίζεται περισσότερο στήν εἰκόνα παρά στό ἀρχέτυπό της, ἑλκύεται περισσότερο ἀπό αὐτό πού φαίνεται καί κατασκευάζεται, παρά ἀπό αὐτό πού εἶναι.

Κάποιος λέγει σέ μιά μητέρα:

“Πώ! πώ! τί ὄμορφο πού εἶναι τό μωρό σας!”

Καί ἡ μητέρα ἀπαντᾶ:

“Αυτό δέν εἶναι τίποτα. Ποῦ νά δεῖτε καί τήν φωτογραφία του!”

Τί τραγικό εἶναι ὅταν σέ αὐτήν τήν στιχομυθία ἀλλάζουν τά πρόσωπα, ὁπότε στόν “κάποιον” τοῦ παραδείγματος νά βρίσκεται ἕνας ἄνθρωπος ἀπογοητευμένος ἀπό τίς συνθῆκες ζωῆς, ὁ ὁποῖος θαυμάζει τό βάθος τῆς Ὀρθοδόξου Παραδόσεως, καί στό πρόσωπο τῆς “μητέρας” νά εἶναι ὁ Κληρικός πού τόν παραπλανᾶ, καί ἀντί νά τόν ὁδηγῆ στήν ὀμορφιά τῆς Ἐκκλησίας, τόν παραπέμπει στήν φωτογραφία, στήν ἐξωτερική δραστηριότητα, στό “ψευδογεγονός”, τό ὁποῖο ἐκεῖνος ἔχει κατασκευάσει! Εἶναι μιά πνευματική τραγωδία!