Κύριο ἄρθρο: "Ψευδογεγονότα"

Μητροπολίτου Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου Ιεροθέου

Ζούμε σε μια εποχή στην οποία επικρατεί η εξουσία και η κυριαρχία της πληροφορικής που εκφράζεται και με τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης. Όλοι εντοπίζουν το γεγονός αυτό, που θεωρείται και ευλογία του Θεού, από την άποψη ότι δίνεται η δυνατότητα να είμαστε μέσα στα γεγονότα και να ενημερωνόμαστε για τα δρώμενα στον κόσμο, αλλά και θεωρείται ότι δημιουργεί μια άλλη νοοτροπία και κατάσταση, η οποία μπορεί να αλλοιώση τις κοινωνικές συνθήκες και να παραμορφώση τα πρόσωπα και τα πράγματα.

Υπάρχουν πολλές σύγχρονες μελέτες πάνω στο θέμα της πληροφορικής. Τελευταία διάβαζα ένα σχετικό βιβλίο με τίτλο: “Το μήνυμα του μέσου” και υπότιτλο: “η έκρηξη της μαζικής επικοινωνίας”, μέσα στο οποίο δημοσιεύονται διάφορα κείμενα ειδικών ερευνητών. Ιδιαίτερη εντύπωση μου προξένησε ένα κείμενο του Daniel Boorstin με τίτλο “από την συλλογή ειδήσεων στην κατασκευή ειδήσεων: ένας κατακλυσμός ψευδογεγονότων”.

* * *

Ο συγγραφεύς στην αρχή δίδει τον ορισμό των ειδήσεων μέσα από την σύγχρονη πραγματικότητα. Γράφει: “Είδηση είναι ο,τιδήποτε κάνει τον αναγνώστη να αναφωνήσει: “Πώ! Πώ!””. Ή ακόμη: “Είδηση είναι ό,τι επιλέγει να δημοσιεύση ένας καλός συντάκτης”.

Αναλύοντας το γεγονός ότι οι επανειλημμένες εκδόσεις, οι καθημερινές εφημερίδες και τα δελτία ειδήσεων προϋποθέτουν πολλές ειδήσεις, και όταν βέβαια δεν υπάρχουν ουσιαστικές ειδήσεις, πρέπει να κατασκευασθούν, λέγει ότι “επιτυχημένος δημοσιογράφος είναι εκείνος που μπορεί να βρει ένα θέμα, ακόμα κι αν δεν έχει γίνει σεισμός ή δολοφονία ή εμφύλιος πόλεμος. Αν δεν μπορεί να βρει θέμα, πρέπει να το φτιάξει”.

Εκείνο στο οποίο επιμένει ο συγγραφεύς είναι ότι οι περισσότερες ειδήσεις, οι οποίες μεταδίδονται και δημοσιεύονται σήμερα, είναι “ψευδογεγονότα”. Ενώ παλαιότερα συνέλεγαν ειδήσεις, τώρα τις κατασκευάζουν, οπότε σήμερα δεχόμαστε έναν κατακλυσμό “ψευδογεγονότων”.

Αναφέρει ένα ωραίο παράδειγμα για να δείξη τί είναι το “ψευδογεγονός”. Οι ιδιοκτήτες ενός ξενοδοχείου θέλουν να βελτιωθή η επιχείρησή τους, οπότε καταφεύγουν σε έναν Σύμβουλο Δημοσίων Σχέσεων. Εκείνος, με τα σύγχρονα δεδομένα, αντί να τους συμβουλεύση να βελτιώσουν τις κτιριακές εγκαταστάσεις και τις λειτουργικές συνθήκες, τους συμβουλεύει να διοργανώσουν μια γιορτή για την τριακοστή επέτειο λειτουργίας του Ξενοδοχείου. Στην διοργανωτική Επιτροπή συμμετέχουν διάφοροι εξέχοντες πολίτες της περιοχής. Έτσι, “γίνεται ο εορτασμός, βγαίνουν φωτογραφίες, το γεγονός αποκτά ευρεία δημοσιότητα και ο σκοπός πετυχαίνει”. Αυτό ακριβώς το γεγονός δεν είναι πραγματική είδηση, αλλά είναι κατασκευή είδησης, είναι ένα “ψευδογεγονός”.

Ποιά είναι τα χαρακτηριστικά ενός “ψευδογεγονότος”; Ο συγγραφεύς αναφέρει τέσσερα γνωρίσματα: 1) “Δεν είναι αυθόρμητο, αλλά παρουσιάζεται επειδή κάποιος το έχει σχεδιάσει, σκηνοθετήσει ή υποκινήσει”. 2) “Σκηνοθετείται πρωταρχικά (όχι πάντα αποκλειστικά) με άμεσο σκοπό να μεταδοθεί ή να αναπαραχθεί”. 3) “Η σχέση του με την βαθύτερη πραγματικότητα της κατάστασης είναι αμφιλεγόμενη”. 4) “Συνήθως προορίζεται ν’ αποτελέσει μια αυτοεπαληθευόμενη προφητεία”.

Γενικά, υποστηρίζεται ότι τα περισσότερα γεγονότα του εικοστού αιώνος δεν είναι πραγματικά γεγονότα, αλλά “ψευδογεγονότα”. Εμείς εδώ στον χώρο των Βαλκανίων το γνωρίζουμε πολύ καλά αυτό το παιχνίδι των “ψευδογεγονότων”. Και βέβαια, αυτό που είναι δεδομένο είναι ότι τα “ψευδογεγονότα”, επειδή κατασκευάζονται, τείνουν να γίνουν πιο ελκυστικά από τα πραγματικά γεγονότα, και γι’ αυτό εκτοπίζουν από την συνείδησή μας όλα τα άλλα γεγονότα ή τουλάχιστον τα επισκιάζουν. Έτσι ζούμε σε έναν κόσμο “όπου η φαντασία είναι πιο πραγματική από την πραγματικότητα, όπου η εικόνα έχει μεγαλύτερο κύρος από το πρωτότυπό της”.

* * *

Είναι πολύ επίκαιρες και ενδιαφέρουσες αυτές οι απόψεις, οι οποίες έχουν διατυπωθή ύστερα από μελέτη πάνω στην σύγχρονη πραγματικότητα, όπως επικρατεί στον Δυτικό κόσμο, ιδιαίτερα στην αμερικανική κοινωνία. Θα μπορούσε κανείς να χρησιμοποιήση πολλά παραδείγματα για να στηρίξη αυτές τις θέσεις, γιατί και εμείς έχουμε σχετική πείρα, αφού ο δυτικός τρόπος ζωής και σκέψεως μεταφέρεται και στην χώρα μας. Για παράδειγμα, όλοι οι παραγωγοί προϊόντων χρησιμοποιούν τα δεδομένα της σύγχρονης διαφήμισης για να δημιουργήσουν την ανάγκη αγοράς του προϊόντος. Ακόμη δε και αυτοί οι πολιτικοί αρχηγοί διαμορφώνουν τον τρόπο δράσης τους, ανάλογα με την υπόδειξη διαφημιστικής Εταιρείας, η οποία με επιστημονικούς τρόπους κατευθύνει τις προεκλογικές τους εκστρατείες. Ζούμε πράγματι σε έναν κόσμο “ψευδογεγονότων”.

Το πιο εκπληκτικό όμως είναι το γεγονός ότι δυστυχώς σε αυτήν την τακτική της κατασκευής “ψευδογεγονότων”, σύμφωνα με το παράδειγμα του Ξενοδοχείου που αναφέραμε στην αρχή, έχουν εισέλθει και διάφοροι εκκλησιαστικοί οργανισμοί και έχουν υποκύψει και διάφορα εκκλησιαστικά πρόσωπα. Για παράδειγμα, προγραμματίζονται εκδηλώσεις, εορταστικές επέτειοι από την έναρξη μιας Ενορίας, μιας Μονής, ώστε στην συνέχεια να παίξη τον ρόλο της αναπαραγωγής της ειδήσεως και της αποσπάσεως της προσοχής των ενδιαφερομένων. Πολλές φορές χρησιμοποιούνται και μερικά πρόσωπα τα οποία έχουν μια θέση στην κοινωνία είτε αμέσως είτε εμμέσως για να γίνη πιο ελκυστική η είδηση και βέβαια για να αποκτήση μεγαλύτερο κύρος αυτός που διοργανώνει την εκδήλωση.

Η όλη κατάσταση του έιήί έίιιήή της εποχής, όταν επηρεάζει και την Εκκλησία, δημιουργεί ένα τεράστιο πρόβλημα, διότι αλλοιώνει και εκκοσμικεύει την Εκκλησία, αφού παρουσιάζει την ψευδοείδηση ως την πραγματική είδηση. Και αυτό λέγεται από την άποψη ότι η αληθινή είδηση είναι ότι ο άνθρωπος είναι κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωση Θεού, ότι ο Λόγος του Θεού ενηνθρώπησε για να σώση τον άνθρωπο, ότι η Εκκλησία είναι ο κόσμος του κόσμου, μέσα στην οποία απεργάζεται η σωτηρία του ανθρώπου, ότι οι άγιοι με τον αγώνα που κάνουν μεταμορφώνουν την ύπαρξή τους και γίνονται θεούμενοι κλπ. Αν διαβάση κανείς το κήρυγμα των Αποστόλων, που είναι λιτό, και αν διαβάση προσεκτικά τις Πράξεις των Αποστόλων, μπορεί να δη καθαρά τί είναι είδηση για την Εκκλησία. Όταν λοιπόν η Εκκλησία δεν χρησιμοποιεί τέτοιες ειδήσεις, αλλά κατασκευασμένα “ψευδογεγονότα”, που συνδέονται και με το επίπεδο σχήμα, τότε αλλοιώνει τον σκοπό της και επιφέρει απογοήτευση στον λαό που ζητά κάτι αυθεντικό.

* * *

Ο συγγραφεύς του άρθρου που προανέφερα χρησιμοποιεί ως παράδειγμα μια συνομιλία, αμερικανικής προελεύσεως που δείχνει ότι ο σύγχρονος κόσμος στηρίζεται περισσότερο στην εικόνα παρά στο αρχέτυπό της, ελκύεται περισσότερο από αυτό που φαίνεται και κατασκευάζεται, παρά από αυτό που είναι.

Κάποιος λέγει σε μια μητέρα:

“Πώ! πώ! τί όμορφο που είναι το μωρό σας!”

Και η μητέρα απαντά:

“Αυτό δεν είναι τίποτα. Που να δείτε και την φωτογραφία του!”

Τί τραγικό είναι όταν σε αυτήν την στιχομυθία αλλάζουν τα πρόσωπα, οπότε στον “κάποιον” του παραδείγματος να βρίσκεται ένας άνθρωπος απογοητευμένος από τις συνθήκες ζωής, ο οποίος θαυμάζει το βάθος της Ορθοδόξου Παραδόσεως, και στο πρόσωπο της “μητέρας” να είναι ο Κληρικός που τον παραπλανά, και αντί να τον οδηγή στην ομορφιά της Εκκλησίας, τον παραπέμπει στην φωτογραφία, στην εξωτερική δραστηριότητα, στο “ψευδογεγονός”, το οποίο εκείνος έχει κατασκευάσει! Είναι μια πνευματική τραγωδία!