Σωτηρίου Δεσπότη: Οι Ορθόδοξοι Ολυμπιακοί Αγώνες

του Σωτηρίου Δεσπότη, δρ. θεολογίας

Αφορμή της ενασχόλησής μου με την σχέση αθλητισμού και θρησκείας αποτέλεσε η δημοσίευση ενός ενδιαφέροντος άρθρου στο περιοδικό “Νεανικοί Προβληματισμοί” (Τεύχος 16, σελ. 27) με τίτλο: “Basketball: μια θεολογική επινόηση”. Επισημαίνεται ότι η καλαθοσφαίριση αποτελεί μεγάλη θεολογική επινόηση, όχι μόνον διότι γεννήθηκε μέσα στους κόλπους μιας Χριστιανικής αδελφότητας στις ΗΠΑ, αλλά γιατί ο δημιουργός του, Δρ. Τζέιμς Νέισμιθ, θέλησε να εξυπηρετήση έναν ιερό σκοπό, να καλύψη τον ελεύθερο χρόνο των μαθητών του, που κυλούσε άσκοπα, με μια δημιουργική και ψυχαγωγική ενασχόληση. Έτσι, δημιουργήθηκε το γνωστό ως σκάκι του αθλητισμού, άθλημα της καλαθοσφαίρισης. Ερευνώντας την αλήθεια αυτού του άρθρου διαπίστωσα τα ακόλουθα στοιχεία για την σχέση της θρησκείας γενικά και της Ορθοδοξίας ειδικώτερα με τον αθλητισμό.

Για τους Μάγια και τους υπολοίπους ιθαγενείς της Αμερικής τα παιχνίδια με την μπάλλα, η οποία κατευθυνόταν χωρίς την χρήση χεριών σε μια οπή, αποτελούσαν λατρευτική τελετή, θεία λειτουργία. Η μπάλλα συμβόλιζε τον ήλιο και ο αγώνας μεταξύ των δύο αντιπάλων ομάδων συμβόλιζε την αιώνια διαμάχη μεταξύ φωτός και σκότους. Ήταν αγώνας κυριολεκτικά μεταξύ ζωής και θανάτου. Ο ναός ταυτίζεται, όπως αποδεικνύουν οι ανασκαφές, με την αρένα, το γήπεδο, τον χώρο διεξαγωγής του αθλητικού αγώνα. Οι παίκτες ήταν όχι καλοπληρωμένοι επαγγελματίες, αλλά ιερείς, μυσταγωγοί των θαυμάτων της φύσης και πρωτ-αγωνιστές του σύμπαντος. Από το αποτέλεσμα του παιχνιδιού κρινόταν όχι απλά η βαθμολογική κατάταξη μιας ομάδος, αλλά το μέλλον ολοκλήρου της φυλής. Οι αθλητικοί ποδοσφαιρικοί αγώνες συνέδεαν τον άνθρωπο με την τάξη και την αρμονία του κόσμου, και όχι με τον άκοσμο κόσμο του άτακτου κέρδους και του αθέμιτου επαγγελματισμού. Και είναι πραγματικά εκπληκτικό το ότι, παρόλη την διαστρέβλωση του αθλητικού πνεύματος, ακόμα και στις ημέρες μας, ο αμυντικός ή ο επιθετικός προσανατολισμός και ο τρόπος γενικά παιξίματος του ποδοσφαίρου ή του μπάσκετ, αποτελεί σμικρογραφία του τρόπου ζωής του ανθρώπου, της κοινωνίας και ειδικώτερα της νοοτροπίας του λαού.

Η ιεροποίηση του αθλητισμού και της τέχνης, η οποία βρίσκει την ενδοξότερη έκφρασή της στους λατρευτικούς αθλητικούς και καλλιτεχνικούς αγώνες της Ολυμπίας και της Επιδαύρου και οι οποίοι δεν έχουν καμμία σχέση με τα θεατρικά, ποδοσφαιρκά και άλλα σύγχρονα αθλητικά show, συνεχίσθηκε στην νέα Ρωμαϊκή αυτοκρατορία και την περίοδο που η σκλαβιά πλάκωνε την Ρωμιοσύνη. Στην εποχή της Γέννησης του Ιησού Χριστού, τα ελληνιστικά χρόνια, τα “γυμνάσια” αποτελούσαν το κέντρο ακτινοβολίας του ελληνικού πολιτισμού και το σύμβολο της ελληνικής παιδείας και αγωγής, καθώς καλλιεργούσαν ιδιαίτερα στις ελληνικές πόλεις της Ανατολής την ελληνική παράδοση, στην οποία πρωτεύοντα ρόλο είχαν τα θεωρούμενα σήμερα ως δευτερεύοντα μαθήματα της μουσικής και της γυμναστικής και ενσωμάτωναν τους αλλοεθνείς στην ελληνιστική κοινωνία. Έστω και αν το γυμνάσιον αποτελούσε σκάνδαλο για τους αυστηρούς Ιουδαίους (Α’, Μακ. 1: 14, Δ’ Μακ. 4: 20), ένεκα της γυμνότητος των αθλουμένων, η στάση των ελλήνων Πατέρων για τον αθλητισμό είναι θετική. Ήδη ο Παύλος, έχοντας μεγαλώσει στην ελληνιστική πόλη Ταρσό, χρησιμοποιεί τα παραδείγματα των δρόμων ταχύτητος (Α’, Κορ. 9: 24, Εβρ. 12: 1) και της πυγμαχίας (Α’, Κορ. 9: 26), αθλητική δηλ. ορολογία για να χαρακτηρίση τον χριστιανικό τρόπο ζωής. Δεν θεοποιεί όμως την σωματική αγωγή (Α’, Τιμ. 4: 8), κάτι το οποίο γίνεται στην μοντέρνα εποχή των επιδόσεων, διότι αυτή πρέπει να συνοδεύεται από ανάλογη γύμναση της ψυχής “πρός ευσέβειαν” (Α’, Τιμ. 4: 7). Στόχος του Παύλου δεν είναι απλά ο καλός και αγαθός άνθρωπος, αλλά ο μεταμορφωμένος από το Άγιον Πνεύμα άγιος.

Σύμφωνα με τον Κλήμη τον Αλεξανδρέα το γυμναστήριο είναι αναγκαίο για τα παιδιά. Οι ασκήσεις χρησιμεύουν στην υγεία των νέων, καθώς προκαλούν ζήλο και φιλοτιμία, όχι μόνον για την επιμέλεια της ευεξίας αλλά και της ευψυχίας... χωρίς όμως να αποσπά από τα ανώτερα έργα... Οι Γραφές προσφέρουν πλούσια παραδείγματα λιτότητος, αυτεργίας και ασκήσεων (ο Ιακώβ ποίμαινε, οι μαθητές ψαράδες) (Παιδαγ. 3,10). Σύμφωνα με τον Κλήμη, οι καλύτεροι και υγιεινότεροι τρόποι ζωής καταπονώντας τα σώματα καλλιεργούν το γνήσιο και μόνιμο κάλλος, καθόσον το θερμό ελκύει προς τον εαυτό του όλη την ικμάδα και το ψυχρό πνεύμα... Πρέπει με σύμμετρες κινήσεις να λειώνεται η αφθονία και να αναχύνεται η πέψη, δια της οποίας ερυθραίνεται το κάλλος (Παιδ., 3, 11).

Ο Μέγας Βασίλειος έκλαιγε για τα στάδια που κλείσανε στην πατρίδα του, γιατί ως αληθινός πατέρας των πνευματικών του παιδιών, ήξερε την σημασία του αθλητισμού για την σωματική και πνευματική ολοκλήρωσή τους. “Γυμνάσια κεκλεισμένα, γράφει στον Μαρτινιανό, και νύχτας αφεγγείς ουκ εά ημάς ουδέν λογίζεσθαι η περί του ζήν αγωνία” (Επιστολή οδ’ Μαρτινιανώ ά.ά., 32, 444). Ενώ κατακρίνει εκείνους που έχουν αλαζονικό φρόνημα, διότι ενδοξάζονται τω σώματι, δείχνει εκτίμηση στους αθλητές, που ζουν με εγκράτεια, η οποία συντείνει στην ευεξία του σώματος (Προς τους νέους, ά.ά. 29, 476).

Οι Ολυμπιακοί αγώνες καταργήθηκαν από τον μέγα Θεοδόσιο (349 μ.Χ.) και πολλοί κατακρίνουν επιπόλαια τον χριστιανισμό για τον λόγο αυτό, χωρίς να λαμβάνουν υπόψην τους τις αιτίες που οδήγησαν στην απόφαση αυτή. Ο συνδυασμός της τέλεσης των Ολυμπιακών αγώνων με την άνθηση της νεοειδωλολατρείας (περιοδικό “Δίαυλος”) σήμερα στην Ελλάδα, μπορεί να καταστήση κατανοητή την ενέργεια του Θεοδοσίου τότε. Παρόλη όμως την επίσημη κατάργηση των αγώνων, το πνεύμα του Ολυμπισμού (ως άθλησης ψυχής και σώματος) διασώθηκε ακμαίο στους αγώνες που διοργανώνονταν πάλι στις πανηγύρεις των πολιούχων αγίων των πόλεων και των χωριών, στα προαύλια των Εκκλησιών αμέσως μετά την θεία Λειτουργία. Σε αυτούς τους αγώνες συναγωνίζονταν νέοι από όλα τα όμορα χωριά, οι οποίοι λίγο πριν είχαν συμμετάσχει στο πνευματικό τραπέζι, την θεία Λειτουργία, το υλικό τραπέζι (τήν συνέχεια των πρωτοχριστιανικών αγαπών) και τους λεβέντικους κυκλικούς χορούς, οι οποίοι γίνονταν πάλι στο προαύλιο του ναού, προωτοστατούντος του Ιερέα, που έσερνε πρώτος τον χορό.

Κατά τον άγιο Γρηγόριο Νύσσης, ο χριστιανός παιδαγωγός πρέπει να είναι διδυμοτόκος, να αποβλέπη και στην μόρφωση της ψυχής και στην διάπλαση και ευσχημοσύνη του σώματος (ά.ά. 44, 928). Μόνον εάν κανείς λάβη υπόψην του την εχθρότητα προς το σώμα που επικρατούσε τα χρόνια εξάπλωσης του χριστιανισμού, μπορεί να συνειδητοποιήση την εκτίμηση που χαίρει το σώμα στην Καινή Διαθήκη, και στα έργα των Πατέρων. Το σώμα δεν είναι δεσμωτήριο του πνεύματος και πηγή όλων των κακών, ούτε “αηδέστατον και ρυπαρώτερον, κέλυφος και δύστηνον σωμάτιον” (Επίκτητος), αλλά αποτελεί ναό όπου κατοικεί ο Θεός (Α’ Κορ. 6: 19). Μέχρι σήμερα στο κελί κάθε ορθοδόξου μοναχού η νοερά προσευχή συνδυάζεται με την σωματική άσκηση της μετανοίας.

Βλέπει κανείς συχνά στους τοίχους της πατρίδας μας: “Ο Θρύλος είναι θρησκεία”! Σίγουρο είναι ότι κανένας θρύλος δεν είναι θρησκεία, αλλά μόνον... θρύλος-μύθος! Σίγουρο πάλι είναι ότι οι αστέρες του ποδοσφαίρου και των άλλων αθλημάτων είναι όντως αστέρες, που πρόκειται κάποτε να χαθούν και είδωλα των νέων που πρόκειται κάποτε να γκρεμιστούν! Και σίγουρο επίσης είναι ότι κάθε ζωντανή ενορία αγκαλιάζοντας και αγιάζοντας την αγάπη των νέων για άθληση μπορεί να προσεγγίση τους νέους, που μάταια αναζητούν στον αθλητισμό την θρησκεία τους!