Σωτηρίου Δεσπότη: Οἱ Ὀρθόδοξοι Ὀλυμπιακοί Ἀγῶνες

Σωτηρίου Δεσπότη

Ἀφορμή τῆς ἐνασχόλησής μου μέ τήν σχέση ἀθλητισμοῦ καί θρησκείας ἀποτέλεσε ἡ δημοσίευση ἑνός ἐνδιαφέροντος ἄρθρου στό περιοδικό “Νεανικοί Προβληματισμοί” (Τεῦχος 16, σέλ. 27) μέ τίτλο: “Basketball: μιά θεολογική ἐπινόηση”. Ἐπισημαίνεται ὅτι ἡ καλαθοσφαίριση ἀποτελεῖ μεγάλη θεολογική ἐπινόηση, ὄχι μόνον διότι γεννήθηκε μέσα στούς κόλπους μιᾶς Χριστιανικῆς ἀδελφότητας στίς ΗΠΑ, ἀλλά γιατί ὁ δημιουργός του, Δρ. Τζέιμς Νέισμιθ, θέλησε νά ἐξυπηρετήση ἕναν ἱερό σκοπό, νά καλύψη τόν ἐλεύθερο χρόνο τῶν μαθητῶν του, πού κυλοῦσε ἄσκοπα, μέ μιά δημιουργική καί ψυχαγωγική ἐνασχόληση. Ἔτσι, δημιουργήθηκε τό γνωστό ὡς σκάκι τοῦ ἀθλητισμοῦ, ἄθλημα τῆς καλαθοσφαίρισης. Ἐρευνώντας τήν ἀλήθεια αὐτοῦ του ἄρθρου διαπίστωσα τά ἀκόλουθα στοιχεῖα γιά τήν σχέση τῆς θρησκείας γενικά καί τῆς Ὀρθοδοξίας εἰδικώτερα μέ τόν ἀθλητισμό.

Γιά τούς Μάγια καί τούς ὑπολοίπους ἰθαγενεῖς της Ἀμερικῆς τά παιχνίδια μέ τήν μπάλλα, ἡ ὁποία κατευθυνόταν χωρίς τήν χρήση χεριῶν σέ μιά ὀπή, ἀποτελοῦσαν λατρευτική τελετή, θεία λειτουργία. Ἡ μπάλλα συμβόλιζε τόν ἥλιο καί ὁ ἀγώνας μεταξύ των δύο ἀντιπάλων ὁμάδων συμβόλιζε τήν αἰώνια διαμάχη μεταξύ φωτός καί σκότους. Ἦταν ἀγώνας κυριολεκτικά μεταξύ ζωῆς καί θανάτου. Ὁ ναός ταυτίζεται, ὅπως ἀποδεικνύουν οἱ ἀνασκαφές, μέ τήν ἀρένα, τό γήπεδο, τόν χῶρο διεξαγωγῆς τοῦ ἀθλητικοῦ ἀγώνα. Οἱ παῖκτες ἦταν ὄχι καλοπληρωμένοι ἐπαγγελματίες, ἀλλά ἱερεῖς, μυσταγωγοί τῶν θαυμάτων τῆς φύσης καί πρώτ-ἀγωνιστές τοῦ σύμπαντος. Ἀπό τό ἀποτέλεσμα τοῦ παιχνιδιοῦ κρινόταν ὄχι ἁπλά ἡ βαθμολογική κατάταξη μιᾶς ὁμάδος, ἀλλά τό μέλλον ὁλοκλήρου της φυλῆς. Οἱ ἀθλητικοί ποδοσφαιρικοί ἀγῶνες συνέδεαν τόν ἄνθρωπο μέ τήν τάξη καί τήν ἁρμονία τοῦ κόσμου, καί ὄχι μέ τόν ἄκοσμο κόσμο τοῦ ἄτακτου κέρδους καί τοῦ ἀθέμιτου ἐπαγγελματισμοῦ. Καί εἶναι πραγματικά ἐκπληκτικό το ὅτι, παρόλη τήν διαστρέβλωση τοῦ ἀθλητικοῦ πνεύματος, ἀκόμα καί στίς ἡμέρες μας, ὁ ἀμυντικός ἤ ὁ ἐπιθετικός προσανατολισμός καί ὁ τρόπος γενικά παιξίματος τοῦ ποδοσφαίρου ἤ τοῦ μπάσκετ, ἀποτελεῖ σμικρογραφία τοῦ τρόπου ζωῆς τοῦ ἀνθρώπου, τῆς κοινωνίας καί εἰδικώτερα τῆς νοοτροπίας τοῦ λαοῦ.

Ἡ ἱεροποίηση τοῦ ἀθλητισμοῦ καί τῆς τέχνης, ἡ ὁποία βρίσκει τήν ἐνδοξότερη ἔκφρασή της στούς λατρευτικούς ἀθλητικούς καί καλλιτεχνικούς ἀγῶνες τῆς Ὀλυμπίας καί τῆς Ἐπιδαύρου καί οἱ ὁποῖοι δέν ἔχουν καμμία σχέση μέ τά θεατρικά, ποδοσφαιρκά καί ἄλλα σύγχρονα ἀθλητικά show, συνεχίσθηκε στήν νέα Ρωμαϊκή αὐτοκρατορία καί τήν περίοδο πού ἡ σκλαβιά πλάκωνε τήν Ρωμιοσύνη. Στήν ἐποχή τῆς Γέννησης τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ, τά ἑλληνιστικά χρόνια, τά “γυμνάσια” ἀποτελοῦσαν τό κέντρο ἀκτινοβολίας τοῦ ἑλληνικοῦ πολιτισμοῦ καί τό σύμβολο τῆς ἑλληνικῆς παιδείας καί ἀγωγῆς, καθώς καλλιεργοῦσαν ἰδιαίτερα στίς ἑλληνικές πόλεις τῆς Ἀνατολῆς τήν ἑλληνική παράδοση, στήν ὁποία πρωτεύοντα ρόλο εἶχαν τά θεωρούμενα σήμερα ὡς δευτερεύοντα μαθήματα τῆς μουσικῆς καί τῆς γυμναστικῆς καί ἐνσωμάτωναν τούς ἀλλοεθνεῖς στήν ἑλληνιστική κοινωνία. Ἔστω καί ἄν τό γυμνάσιον ἀποτελοῦσε σκάνδαλο γιά τούς αὐστηρούς Ἰουδαίους (Ἅ’, Μάκ. 1: 14, Δ’ Μάκ. 4: 20), ἕνεκα τῆς γυμνότητος τῶν ἀθλουμένων, ἡ στάση τῶν ἑλλήνων Πατέρων γιά τόν ἀθλητισμό εἶναι θετική. Ἤδη ὁ Παῦλος, ἔχοντας μεγαλώσει στήν ἑλληνιστική πόλη Ταρσό, χρησιμοποιεῖ τά παραδείγματα τῶν δρόμων ταχύτητος (Ἅ’, Κορ. 9: 24, Ἑβρ. 12: 1) καί τῆς πυγμαχίας (Ἅ’, Κορ. 9: 26), ἀθλητική δηλ. ὁρολογία γιά νά χαρακτηρίση τόν χριστιανικό τρόπο ζωῆς. Δέν θεοποιεῖ ὅμως τήν σωματική ἀγωγή (Ἅ’, Τιμ. 4: 8), κάτι τό ὁποῖο γίνεται στήν μοντέρνα ἐποχή τῶν ἐπιδόσεων, διότι αὐτή πρέπει νά συνοδεύεται ἀπό ἀνάλογη γύμναση τῆς ψυχῆς “πρός εὐσέβειαν” (Ἅ’, Τιμ. 4: 7). Στόχος τοῦ Παύλου δέν εἶναι ἁπλά ὁ καλός καί ἀγαθός ἄνθρωπος, ἀλλά ὁ μεταμορφωμένος ἀπό τό Ἅγιον Πνεῦμα ἅγιος.

Σύμφωνα μέ τόν Κλήμη τόν Ἀλεξανδρέα τό γυμναστήριο εἶναι ἀναγκαῖο γιά τά παιδιά. Οἱ ἀσκήσεις χρησιμεύουν στήν ὑγεία τῶν νέων, καθώς προκαλοῦν ζῆλο καί φιλοτιμία, ὄχι μόνον γιά τήν ἐπιμέλεια τῆς εὐεξίας ἀλλά καί τῆς εὐψυχίας... χωρίς ὅμως νά ἀποσπᾶ ἀπό τά ἀνώτερα ἔργα... Οἱ Γραφές προσφέρουν πλούσια παραδείγματα λιτότητος, αὐτεργίας καί ἀσκήσεων (ὁ Ἰακώβ ποίμαινε, οἱ μαθητές ψαράδες) (Παιδαγ. 3,10). Σύμφωνα μέ τόν Κλήμη, οἱ καλύτεροι καί ὑγιεινότεροι τρόποι ζωῆς καταπονώντας τά σώματα καλλιεργοῦν τό γνήσιο καί μόνιμο κάλλος, καθόσον τό θερμό ἑλκύει πρός τόν ἑαυτό τοῦ ὅλη τήν ἰκμάδα καί τό ψυχρό πνεῦμα... Πρέπει μέ σύμμετρες κινήσεις νά λειώνεται ἡ ἀφθονία καί νά ἀναχύνεται ἡ πέψη, διά τῆς ὁποίας ἐρυθραίνεται τό κάλλος (Παίδ., 3, 11).

Ὁ Μέγας Βασίλειος ἔκλαιγε γιά τά στάδια πού κλείσανε στήν πατρίδα του, γιατί ὡς ἀληθινός πατέρας τῶν πνευματικῶν του παιδιῶν, ἤξερε τήν σημασία τοῦ ἀθλητισμοῦ γιά τήν σωματική καί πνευματική ὁλοκλήρωσή τους. “Γυμνάσια κεκλεισμένα, γράφει στόν Μαρτινιανό, καί νύχτας ἀφεγγεῖς οὐκ ἐᾶ ἠμᾶς οὐδέν λογίζεσθαι ἡ περί τοῦ ζῆν ἀγωνία” (Ἐπιστολή ὀδ’ Μαρτινιανῶ ἅ.α., 32, 444). Ἐνῶ κατακρίνει ἐκείνους πού ἔχουν ἀλαζονικό φρόνημα, διότι ἐνδοξάζονται τῷ σώματι, δείχνει ἐκτίμηση στούς ἀθλητές, πού ζοῦν μέ ἐγκράτεια, ἡ ὁποία συντείνει στήν εὐεξία τοῦ σώματος (Πρός τούς νέους, α.α. 29, 476).

Οἱ Ὀλυμπιακοί ἀγῶνες καταργήθηκαν ἀπό τόν μέγα Θεοδόσιο (349 μ.Χ.) καί πολλοί κατακρίνουν ἐπιπόλαια τόν χριστιανισμό γιά τόν λόγο αὐτό, χωρίς νά λαμβάνουν ὑπόψην τούς τίς αἰτίες πού ὁδήγησαν στήν ἀπόφαση αὐτή. Ὁ συνδυασμός τῆς τέλεσης τῶν Ὀλυμπιακῶν ἀγώνων μέ τήν ἄνθηση τῆς νεοειδωλολατρείας (περιοδικό “Διαυλος”) σήμερα στήν Ἑλλάδα, μπορεῖ νά καταστήση κατανοητή τήν ἐνέργεια τοῦ Θεοδοσίου τότε. Παρόλη ὅμως τήν ἐπίσημη κατάργηση τῶν ἀγώνων, τό πνεῦμα τοῦ Ὀλυμπισμοῦ (ὡς ἄθλησης ψυχῆς καί σώματος) διασώθηκε ἀκμαῖο στούς ἀγῶνες πού διοργανώνονταν πάλι στίς πανηγύρεις τῶν πολιούχων ἁγίων των πόλεων καί τῶν χωριῶν, στά προαύλια τῶν Ἐκκλησιῶν ἀμέσως μετά τήν θεία Λειτουργία. Σέ αὐτούς τούς ἀγῶνες συναγωνίζονταν νέοι ἀπό ὅλα τα ὅμορα χωριά, οἱ ὁποῖοι λίγο πρίν εἶχαν συμμετάσχει στό πνευματικό τραπέζι, τήν θεία Λειτουργία, τό ὑλικό τραπέζι (τήν συνέχεια τῶν πρωτοχριστιανικῶν ἀγαπῶν) καί τούς λεβέντικους κυκλικούς χορούς, οἱ ὁποῖοι γίνονταν πάλι στό προαύλιο τοῦ ναοῦ, προωτοστατοῦντος τοῦ Ἱερέα, πού ἔσερνε πρῶτος τόν χορό.

Κατά τόν ἅγιο Γρηγόριο Νύσσης, ὁ χριστιανός παιδαγωγός πρέπει νά εἶναι διδυμοτόκος, νά ἀποβλέπη καί στήν μόρφωση τῆς ψυχῆς καί στήν διάπλαση καί εὐσχημοσύνη τοῦ σώματος (ἅ.α. 44, 928). Μόνον ἐάν κανείς λάβη ὑπόψην τοῦ τήν ἐχθρότητα πρός τό σῶμα πού ἐπικρατοῦσε τά χρόνια ἐξάπλωσης τοῦ χριστιανισμοῦ, μπορεῖ νά συνειδητοποιήση τήν ἐκτίμηση πού χαίρει τό σῶμα στήν Καινή Διαθήκη, καί στά ἔργα τῶν Πατέρων. Τό σῶμα δέν εἶναι δεσμωτήριο τοῦ πνεύματος καί πηγή ὅλων των κακῶν, οὔτε “ἀηδέστατον καί ρυπαρώτερον, κέλυφος καί δυστηνον σωμάτιον” (Ἐπίκτητος), ἀλλά ἀποτελεῖ ναό ὅπου κατοικεῖ ὁ Θεός (Ἅ’ Κορ. 6: 19). Μέχρι σήμερα στό κελί κάθε ὀρθοδόξου μοναχοῦ ἡ νοερά προσευχή συνδυάζεται μέ τήν σωματική ἄσκηση τῆς μετανοίας.

Βλέπει κανείς συχνά στούς τοίχους τῆς πατρίδας μας: “Ὁ Θρύλος εἶναι θρησκεία”! Σίγουρο εἶναι ὅτι κανένας θρύλος δέν εἶναι θρησκεία, ἀλλά μόνον... θρύλος-μύθος! Σίγουρο πάλι εἶναι ὅτι οἱ ἀστέρες τοῦ ποδοσφαίρου καί τῶν ἄλλων ἀθλημάτων εἶναι ὄντως ἀστέρες, πού πρόκειται κάποτε νά χαθοῦν καί εἴδωλα τῶν νέων πού πρόκειται κάποτε νά γκρεμιστοῦν! Καί σίγουρο ἐπίσης εἶναι ὅτι κάθε ζωντανή ἐνορία ἀγκαλιάζοντας καί ἀγιάζοντας τήν ἀγάπη τῶν νέων γιά ἄθληση μπορεῖ νά προσεγγίση τούς νέους, πού μάταια ἀναζητοῦν στόν ἀθλητισμό τήν θρησκεία τους!