Βιβλιοπαρουσίαση: Τὸ πρόσωπο στὴν Ὀρθόδοξη Παράδοση

Οἱ Βασικὲς θέσεις τοῦ βιβλίου

Τό βιβλίο διαιρεῖται σέ ἕξι κεφάλαια. 

ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ἐπιγράφεται «Οἱ ἅγιοι Πατέρες καί ἡ Φιλοσοφία». Μέ αὐτό ἐπιχειρεῖται μιά διερεύνηση τῆς σχέσεως µεταξύ τῶν Πατέρων καί τῶν Φιλοσόφων, γιά νά διευκρινισθῆ ὅτι, ὅταν οἱ Πατέρες µιλοῦσαν γιά τό πρόσωπο, δέν τό ἕκαναν γιά νά ἀναπτύξουν τήν Φιλοσοφία, ἀλλά γιά νά δοῦν τό θέµα θεολογικά. Ὁριοθετεῖται ἡ σχέση μεταξύ φιλοσοφίας καί θεολογίας µέ βάση τή διδασκαλία των Τριῶν Ἱεραρχῶν, δηλαδή τοῦ Μεγάλου Βασιλείου, τοῦ Ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου καί τοῦ Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου. Ἐπιπλέον ἀναλύεται ὁ ὅρος «φιλόσοφος», χρησιμοποιούµενος ἀπό τούς Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας, ὅπως παρουσιάζεται ἀπό τόν Ἅγιο Ἰωάννη τό Δαμασκηνό. 

ΤΟ ΔΕΥΤΕΡΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ἔχει τίτλο «Τό ἀνθρώπινο πρόσωπο κατά τούς ἁγίους Πατέρας». Τονίζεται ἰδιαιτέρως ὅτι ἡ διδασκαλία τῶν Ἁγίων Πατέρων γιά τὸ πρόσωπο ἀναπτύχθηκε, γιά νά καθορισθοῦν οἱ σχέσεις τῶν προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος. Ὡστόσο ὅμως ἡ διδασκαλία περί προσώπου µέ ὁρισμένες ἀπαραίτητες προϋποθέσεις µπορεῖ νά ἀναφέρεται καί στόν ἄνθρωπο πού εἶναι δημιουργηµένος κατ’ εἰκόνα καί καθ’ ὁμοίωσιν Θεοῦ. Γίνεται ἀνάλυση τῶν συγχρόνων ἑρμηνειῶν περί προσώπου (Χρήστου Γιανναρᾶ καί Μητροπολίτη Περγάμου κ. Ἰωάννη) καί ὁ συγγραφέας προχωρεῖ στήν ἀνάπτυξη μιᾶς ἰδιαίτερης πλευρᾶς τοῦ προσώπου, πού εἶναι ἡ ἀσκητική θεώρησή του. Στό σημεῖο αὐτό φαίνεται ἡ πρωτοτυπία τοῦ συγγραφέως. Ἡ ἀσκητική θεώρηση τοῦ προσώπου εἶναι ἀπαραίτητη, γιά νά µή καταλήγουμε σέ µιά ἀφηρημένη ὀντολογία, καί σέ προσωποκεντρικά συστήµατα τά ὁποῖα ἀλλοιώνουν τό πρόσωπο. Μέσα ἀπό αὐτήν τήν προοπτική ἐξετάζονται τά θέµατα «πρόσωπο καί ἔρως», «πρόσωπο καί ἐλευθερία», «πρόσωπο καί κοινωνικά προβλήµατα». 

ΤΟ ΤΡΙΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ εἶναι µιά ἐπέκταση καί µεγαλύτερη ἀνάλυση τοῦ προηγουµένου κεφαλαίου, µέσα ἀπό φιλοσοφική καὶ θεολογική προοπτική. Τό κεντρικό σημεῖο τοῦ κεφαλαίου αὐτοῦ εἶναι ὁ ἐντοπισμός τῆς διαφορᾶς μεταξύ τῆς δυτικῆς καί τῆς ὀρθόδοξης θεολογίας γιά τό πρόσωπο. Οἱ Πατέρες τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας, ὅταν μιλοῦν γιά τό πρόσωπο, ξεκινοῦν ἀπό τή θεολογία καί καταλήγουν στήν οἰκονομία, ἐνῶ οἱ δυτικοί ἀπό τήν οἰκονομία προχωροῦν στή θεολογία Ἰδιαίτερη ἀξία ἔχει ἡ ἀναφορά στἰς ἀπόψεις τοῦ Φιλοσόφου Ηιθάθρῃραί γιά τήν υπόσταση, οἱ ὁποίες κρινονται µέ θάση τήν Ορθόδοξη Παράδοση Ἐπίσης ἐνδιαφέρον σηµειο εἶναι ἡ ἀνάπτυξη τὴς θέσεως ὅτι τό πρόσωπο δέν εἶναι ὁ τρόπος υπαρξεως τῆς Φυσης, ἀλλά τά υποστατικά ἰδιώματα εἶναι ὁ τρόπος ὑπάρξεως των ὑποστάσεων.  

ΣΤΟ ΤΕΤΑΡΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ γίνεται µέ διακριτικότητα ἀναίρεση σύγχρονων θεωριῶν γιά τἰς διαπροσωπικές σχέσεις καί τή συσχέτιση τῆς τριαδολογίας µέ τήν ἀνθρωπολογία καί τήν κοινωνιολογία. Γίνονται πολλά λάθη στό θέµα αὐτό ἀπό σύγχρονους θεολόγους. Ὁ συγγραφέας ὑπογραμίζει ὅτι οἱ ἅγιοι Πατέρες ἔφθασαν στή µέθεξη τῆς θεοποιοῦ ἐνεργείας τοῦ Θεοῦ, εἶδαν τό ἄκτιστο φῶς, καί στή συνέχεια, γιά νά ἀπαντήσουν σέ διάφορα προβλήµατα τῶν φιλοσόφων τῆς ἐποχῆς τους, χρησιμοποίησαν διαφόρους ὅρους, ὅπως οὐσία, πρόσωπο, ὑπόσταση, ὄχι γιά νά ἀντικαταστήσουν τήν θεοπτία, ἀλλά γιά νά ὁριοθετήσουν κάπως τήν ἐμπειρία, ἡ ὁποία εἶναι ἀπερίγραπτη. Γενικά ὑπάρχει µεγάλη ἀδυναμία κατανοήσεως τοῦ Θεοῦ µέ τούς θεολογικούς ὅρους, γιατί ἄλλο εἶναι τό μυστήριο τῆς Ἁγίας Τριάδος καὶ ἄλλο τό δόγµα περί τοῦ µυστηριου τῆς Ἁγίας Τριάδος. Ἡ διαφορά µεταξύ τῶν στοχαστῶν καὶ τῶν θεοπτῶν Πατέρων φαίνεται στή διαφορά μεταξύ τῶν τρόπων τοῦ Μητροπολίτου Νικομηδείας Στεφάνου καί τῆς θεολογίας τοῦ Ἁγίου Συµεών τοῦ νέου Θεολόγου. Ὁ πρῶτος ἔθεσε στόν ἅγιο Συμεών τό ἐρώτημα, πῶς χωρίζει τόν Υἱό ἀπό τόν Πατέρα «ἐπινοίᾳ ἤ πράγµατι». Οἱ ἀπαντήσεις τοῦ ἁγίου Συμεών εἶναι καταπληκτικές καί δείχνουν τόν τρόπο τῆς Ὀρθοδόξου Θεολογίας. Ἔπισης σηµαντικό σημεῖο τοῦ κεφαλαιου αὐτοῦ εἶναι ἡ ἀνάλυση τῆς διδασκαλίας τοῦ Μεγάλου Βασιλείου γιά τό ὅτι ἄλλο εἶναι τό «ὅτι ἔστι Θεός», πού τό γνωρίζουμε ἀπό τήν πείρα µας, καί ἄλλο εἶναι τό «τί ἐστιν» καί τό «πῶς ἐστιν» ὁ Θεός, πρᾶγμα τό ὁποῖο ἀγνοοῦμε παντελῶς.

ΤΟ ΠΕΜΠΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ἔχει τίτλο «Οἱ ἅγιοι φορεῖς τῆς θείας Ἀποκαλύψεως».᾽Αφοῦ ὑπογραμμίζεται ὅτι οι ἅγιοι εἶναι φορεῖς τῆς θείας Ἀποκαλύψεως, στή συνέχεια ἑρμηνεύεται τό πῶς οἱ ἅγιοι συναντήθηκαν µέ τή σκέψη καί τήν προβληµατολογία τῶν Ἑλλήνων φιλοσόφων. Αὐτό παρουσιάζεται κυρίως στό λεγόμενο κοσμολογικό πρόβληµα καί στή σχέση μεταξύ τοῦ εἶναι καὶ τοῦ γίγνεσθαι. Οἱ παρατηρήσεις τοῦ συγγραφέα εἶναι πολύ σπουδαῖες, γιατί δείχνουν πὼς νοεῖται ἡ λεγομένη Ἑλληνορθόδοξη Παράδοση καί πῶς οἱ Πατέρες συνέχισαν δηµιουργικά καί ἀνέπτυξαν περισσότερο τίς ἀπόψεις τῶν Ἑλλήνων φιλοσόφων. Ἐπίσης ὑπογραμμίζεται ὅτι οἱ Πατέρες δέν ἦταν φιλόσοφοι, ἀλλά ἀληθινοί θεολόγοι. Βίωσαν τήν ἄκτιστη Χάρη τοῦ Θεοῦ καί μέ αὐτό τὸν τρόπο ὑπερέβησαν τή δική τους κτιστότητα. Ὑπάρχουν τεκμήρια καί ἀποδείξεις αὐτῆς τῆς ὑπέρβασης, πού εἶναι τά λείψανα τῶν ἁγίων, τά ὁποῖα θαυματουργοῦν, διατηροῦνται ἄφθαρτα κ.λ.π. Μέσα στὰ πλαίσια αὐτά παρουσιάζεται ἀνάγλυφα ἡ θεολογία καί ἡ ποιμαντική τῶν ἱερῶν λειψάνων. 

ΤΟ ΕΚΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ἀναφέρεται στό µεγάλο θέµα τῆς ἐλευθερίας. Τιτλοφορεῖται «τό ᾖθος τῆς ἐλευθερίας καί ἡ ἐλευθερία τοῦ ἤθους». Πολλοί µιλοῦν γιά τήν ἐλευθερία οὐμανιστικά, µέσα στά πλαίσια τῆς δυτικῆς φιλοσοφίας. Ὑπάρχει ἡ ἐντύπωση ὅτι ἡ ἐλευθερία εἶναι ἡ δυνατότητα τῆς ἐπιλογῆς, πού συνιστᾶ τόν τρόπο ὑπάρξεως τοῦ ἀνθρωπίνου προσώπου. Ὅμως ἡ µεγαλύτερη πρόκληση γιά τήν ἐλευθερία εἶναι τό δεδομένο τῆς ὑπάρξεως. Ἔτσι ἀναλύεται πολύ πρωτότυπα ἡ σχετικότητα τῆς ἀνθρωπίνης ἐλευθερίας, ἡ ἐλευθερία σχετικά µέ τήν πτώση τοῦ ἀνθρώπου, ἡ σχέση μεταξύ φυσικοῦ καί γνωμικοῦ θελήµατος στὸ Χριστό καί τὸ πῶς οἱ ἅγιοι ὑπερέβησαν τήν πρόκληση τῆς Ἐλευθερίας. Γίνεται ἔντονα λόγος γιά τήν ύπαρξιακή ἐλευθερία, πού δέν εἶναι ἁπλῶς μιά ἐπιλογή, ἀλλά ἡ ἐλευθερία τοῦ νοῦ καί ἡ ὑπέρβαση τοῦ θανάτου, ἀφοῦ ὁ θάνατος εἶναι ἕνα σοβαρό ὑπαρξιακό πρόβληµα. Οἱ ἅγιοι ἀπέκτησαν τήν ἀπόλυτη ἐλευθερία, µέσα στά πλαίσια τῆς σχετικότητας, διότι δέχθηκαν τήν ἄκτιση Χάρη. Ἐπειδή ὁ Χριστιανισμός δέν ἔχει ἁπλές θεωρίες, γι’ αὐτό καὶ ὅλη αὐτή ἡ διδασκαλία περί τῆς ἐλευθερίας τεκμηριώνεται ἀπό τήν ὕπαρξη μιᾶς κατηγορίας ἁγίων πού λέγονται «κατά Χριστόν σαλοί». Ὑπάρχουν παρεξηγηµένες ἀπόψεις γιά τούς κατά Χριστόν σαλούς καί ὁ συγγραφέας στό βιβλίο του αὐτό θέτει τήν κατά Χριστόν σαλότητα µέσα σέ ὀρθόδοξα πατερικά πλαίσια, πού ὑπερβαίνουν τά ἠθικά καί τά «ἐπαναστατικά» στοιχεῖα.

π. Θ.Α.Β.