Κύριο ἄρθρο: Τὰ "δεσμὰ" καὶ ἡ ἐλευθερία τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος

Μητροπολίτου Ναυπάκτου & Ἁγίου Βλασίου Ἱεροθέου

Ἔχουν γραφή ἀξιόλογες μελέτες γύρω ἀπό τήν ἱστορία τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος μετά τήν ἐλευθέρωση ἀπό τήν Τουρκοκρατία, καί μάλιστα ὅταν οἱ Βαυαροί προσπαθοῦσαν νά τήν διαμορφώσουν μέ τά δικά τους πρότυπα καί νά τήν μετατρέψουν σέ μιά κρατική ὑπηρεσία. Εἶναι βέβαια γνωστόν ὅτι ἀπέκοψαν τήν Ἐκκλησία τῆς Ἑλλάδος ἀπό τό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο μέ συνέπειες γιά τήν Ὀρθοδοξία καί τόν Ἑλληνισμό. Δέν εἶναι ὁ τόπος κατάλληλος γιά νά παρουσιασθῆ αὐτή ἡ τραγική ἱστορία. Ἁπλῶς θά ἤθελα νά ἀναφερθῶ σέ ἕνα περιστατικό πού συνδέεται μέ τήν κάθοδο τοῦ πρώτου Βασιληᾶ τῆς Ἑλλάδος, τοῦ Ὄθωνα, καί ἔχει σχέση μέ τήν Ἐκκλησία.

* * *

Εἶναι γνωστόν ὅτι ὁ Ὄθων ἦταν καθολικός στό θρήσκευμα καί βέβαια ποτέ δέν ἔγινε Ὀρθόδοξος. Μάλιστα, ὁ πατέρας τοῦ εἶχε σκοπό νά τόν προωθήση στήν Ἐκκλησιαστική διοίκηση, σύμφωνα μέ τά φεουδαλιστικά πρότυπα πού ἐπικρατοῦσαν στήν Δύση. Ὁ Ὄθων ἦλθε στήν Ἑλλάδα μέσω τῆς Ρώμης. Ο Charles Frazee στό βιβλίο τοῦ “Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία καί ἑλληνική ἀνεξαρτησία 1821-1852” ἀναφέρει ἀξιόλογες πληροφορίες γύρω ἀπό τό θέμα αὐτό. Γράφει: “Ὁ Ὄθωνας μέ τό μεγαλύτερο ἀδελφό του Μαξιμιλιανό συναντήθηκαν μέ τόν Πάπα Γρηγόριο ΙΣΤ' καί παρακολούθησαν τήν λειτουργία τῶν Χριστουγέννων στό ναό τοῦ Ἄγ. Πέτρου. Σέ μιά ἀκρόαση πού τοῦ παραχωρήθηκε, ὁ πάπας τοῦ ζήτησε νά φροντίζη γιά τύχη τῶν ὁμοδόξων του στήν Ἑλλάδα”.

Γεγονός εἶναι ὅτι οἱ Βαυαροί προσπάθησαν νά διαμορφώσουν τήν διοίκηση τῆς Ἐκκλησίας μέ βάση τά δυτικά πρότυπα, σύμφωνα μέ τά ὁποῖα τό Κράτος θεωρεῖται ὡς ἔνδειξη τῆς παρουσίας τοῦ Θεοῦ καί, βέβαια, γι’ αὐτό καί ἡ Ἐκκλησία πρέπει νά ὑποταχθῆ στήν κοσμική διοίκηση. Μέσα σέ αὐτήν τήν προοπτική ἡ Ἐκκλησία ἔγινε ἕνα ἐξάρτημα τῆς Κρατικῆς μηχανῆς.

Ο Charles Frazee ἀναφέρει ὅτι σύμφωνα μέ διατάξεις πού ἐξέδωσε τό Ὑπουργεῖο τῶν Ἐκκλησιαστικῶν καί τῆς Δημόσιας Παιδείας “οἱ Κληρικοί ἔπρεπε νά δίνουν ὅρκο νομιμοφροσύνης, δέν μποροῦσαν νά συγκαλέσουν καμμιά συνέλευση χωρίς κυβερνητική ἔγκριση καί ἄλλα πολλά. Μέ ὅλα αὐτά τά διατάγματα ἡ Ἐκκλησία ὅλο καί περισσότερο ὑποδουλωνόταν στόν κοσμικό ἔλεγχο καί τῆς εἶχε παραχωρηθεῖ μόνο το “προνόμιο” νά διευθετεῖ χωρίς ἐπιτήρηση τίς δικές της ἐσωτερικές ὑποθέσεις”. Ἀλλά καί αὐτές οἱ λεγόμενες ἐσωτερικές διοικητικές ὑποθέσεις περιορίζονταν ὕστερα ἀπό τήν ἔκδοση τόσων Κρατικῶν νόμων.

Ὁ τρόπος μέ τόν ὁποῖο ἐπιχειρήθηκε ἡ ὑποδούλωση τῆς Ἐκκλησίας στήν Κρατική μηχανή φαίνεται ἀπό μιά ἐπιστολή πού ἀπέστειλε ὁ νεαρός Βασιλεύς Ὄθων στόν πατέρα του.

Μεταξύ των ἄλλων ἔγραφε:

“Η πνευματική ἀρχή τοῦ κλήρου τῆς χώρας θά μποροῦσε νά γίνει ἐπικίνδυνη γιά τόν κοσμικό ἄρχοντα, ἄν ὁ ἀνώτερος κλῆρος συνιστοῦσε μιά ὁμάδα, καθόσον ὁλόκληρος ὁ κλῆρος κατόπιν θά ἔπαιρνε τόν λαό μέ τό μέρος τοῦ ἐναντίον τοῦ ἄρχοντα. Νομίζω ὅτι θά μπορούσαμε νά ὑπερβοῦμε ὅλες αὐτές τίς δυσκολίες ἄν δημιουργούσαμε μιά σύνοδο ὑπό τήν διεύθυνση κάποιου Μητροπολίτη, πού θά ἦταν κάτι σάν τούς προέδρους τῶν δικῶν μᾶς ἐπιτροπῶν καί οὐσιαστικά δέν θά εἶχε ἐξουσία. Σέ ὁρισμένα χρονικά διαστήματα ὁ ἄρχοντας θά μπορεῖ νά διαλέξει τά μέλη αὐτῆς τῆς συνόδου”.

* * *

Δέν ἐγράφησαν τά ἀνωτέρω γιά νά ξύσουμε παληές πληγές, ἀλλά γιά νά δοῦμε τήν σημερινή πραγματικότητα. Κυρίως θά ἤθελα νά ὑπογραμμίσω μερικά χαρακτηριστικά σημεῖα.

Πρώτον. Πράγματι ἐπιχειρήθηκε ἀπό τίς πρῶτες ἡμέρες τῆς ἀπελευθερώσεως τῆς Ἑλλάδος νά ὑποταχθῆ ἡ Ἐκκλησία στήν κοσμική διοίκηση καί ἄλλοι πολιτικοί παράγοντες νά διευθύνουν τά ἐκκλησιαστικά πράγματα. Κυρίως ἐπιχειρήθηκε νά διοργανωθῆ ἡ διοίκηση τῆς Ἐκκλησίας σύμφωνα μέ τά δυτικά προτεσταντικά πρότυπα, γι’ αὐτό καί τήν ἀπέκοψαν ἀπό τό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο.

Δεύτερον. Σήμερα σέ πολλά σημεῖα ἡ Διοίκηση τῆς Ἐκκλησίας ἔχει ἐλευθερωθῆ ἀπό τά “δεσμά” τά ὁποῖα τῆς ἐπέβαλαν οἱ Βαυαροί. Μάλιστα τό ἰσχῦον Σύνταγμα εἶναι τό καλύτερο ἀπό ἐκκλησιαστικῆς ἀπόψεως, ἀφοῦ ἀναγνωρίζει ὅτι ἡ Ἐκκλησία ἔχει Κεφαλή τόν Χριστό καί διευθύνεται βάσει τῶν ἐκκλησιαστικῶν Κανόνων. Ἀκόμη καί ὁ Καταστατικός Χάρτης τῆς Ἐκκλησίας πού ἰσχύει σήμερα δίνει πολλές ἐλευθερίες στήν Ἐκκλησία. Καί στό σημεῖο αὐτό πρέπει νά ἀναγνωρισθῆ ἡ προσφορά τοῦ ἀειμνήστου Ἀρχιεπισκόπου Ἀθηνῶν καί Πάσης Ἑλλάδος Κυροῦ Σεραφείμ. Ἑπομένως, σήμερα δέν μποροῦμε νά κάνουμε λόγο γιά χωρισμό τῆς Ἐκκλησίας ἀπό τήν Πολιτεία, καί τό ἀντίστροφο, γιατί διαγράφονται σαφῶς τά ὅρια καί τῶν δύο αὐτῶν διοικήσεων, πολιτικῆς καί ἐκκλησιαστικῆς.

Τρίτον. Οἱ κατά καιρούς κοσμικοί ἄρχοντες ἐπεδίωκαν τήν ὑποδούλωση τῆς Διοικήσεως τῆς Ἐκκλησίας, ἐπειδή ἐφοβοῦντο τήν δύναμη τῆς Ἐκκλησίας. Διότι, πράγματι, ὅταν οἱ ἐκκλησιαστικοί ἄρχοντες στέκονται στό ὕψος τους, τότε εἶναι “ἐπικίνδυνοι” γιά κάθε “δικτατορίσκο”. Στήν ἐπιστολή τοῦ βασιλέως Ὄθωνα πρός τόν πατέρα τοῦ φαίνεται αὐτό ἐκφραστικά. Κατά καιρούς, ὅπως διδάσκει ἡ ἐκκλησιαστική ἱστορία, οἱ κοσμικοί ἄρχοντες διόριζαν τά μέλη τῆς Συνόδου καί προσπαθοῦσαν δί’ αὐτοῦ του τρόπου νά ἐπεμβαίνουν στά ἐσωτερικά της Ἐκκλησίας καί νά διευθύνουν τά ἐκκλησιαστικά πράγματα. Εὐτυχῶς σήμερα δέν ἐπικρατεῖ τέτοια νοοτροπία, ἀφοῦ μάλιστα καί οἱ σύγχρονοι πολιτικοί ἄρχοντες δέν ἐπιδιώκουν ἤ ἀκόμη δέν ἔχουν τήν δυνατότητα νά κάνουν κάτι τέτοιο.

* * *

Ὅλα αὐτά σημαίνουν ὅτι ἡ Διοίκηση τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος πρέπει νά παραμείνη ἐλεύθερη ἀπό διάφορες ἐπιρροές καί νά ἀσχολῆται σοβαρά καί ὑπεύθυνα μέ τήν διαποίμανση τοῦ λαοῦ τοῦ Θεοῦ. Ἀλλοίμονο ἄν ἀφήνουμε τούς διαφόρους “ἀλλότριους” παράγοντες νά εἰσέρχωνται στά ἐσωτερικά της Ἐκκλησίας. Τότε θά ἔχουμε τρομερή εὐθύνη ἔναντι τοῦ Θεοῦ καί τοῦ ὀρθοδόξου λαοῦ.