Γεγονός καὶ Σχόλιο:  Σκοταδισμός ἤ σκοτασμός;;

Ἡ πρόσφατη περίπτωση τοῦ Μίμη Ἀνδρουλάκη ἐπανέφερε στήν ἐπικαιρότητα τόν ὄρο σκοταδισμός. Δηλαδή, οἱ ἀντιδράσεις τῶν Χριστιανῶν, ἐπειδή ἐν ὀνόματι τῆς λεγομένης λογοτεχνίας, προσβαλλόταν ἡ προσωπική τους πίστη, θεωρήθηκαν σκοταδιστικές. Καί, βέβαια, γινόταν λόγος γιά τό ὅτι ἐπανερχόμαστε στόν Μεσαίωνα, ὑπονοώντας φυσικά ὅτι ὁ λεγόμενος Μεσαίωνας ἦταν σκοταδιστικός, ἐνῶ ἡ Ἀναγέννηση καί ἀργότερα ὁ Διαφωτισμός ἀπέβαλαν τόν σκοταδισμό.

Κατ’ ἀρχάς ἔχω πολλές ἐπιφυλάξεις γιά τόν χαρακτηρισμό τῶν μεσαιωνικῶν χρόνων ὡς σκοταδιστικῶν καί τῆς Ἀναγεννήσεως ὡς φωτιστικῆς. Ἀφ’ ἑνός μέν γιατί οἱ μεσαιωνικοί χρόνοι, ὅπως ἔχουν ὁρισθῆ ἀπό τήν ἐπιστήμη, εἶχαν μιά ἔντονη παράδοση, ἄν ἀφαιρέση κανείς τίς βαρβαρότητες τῶν Φράγκων, ἐνῶ ἡ Ἀναγέννηση δέν μπορεῖ νά θεωρηθῆ φωτισμός, γιατί ταύτισε τήν ὕπαρξη τοῦ ἀνθρώπου μέ τήν λογική, καθώς ἐπίσης ἀποϊεροποίησε τούς κλασσικούς συγγραφεῖς, πράγμα τό ὁποῖο σήμερα θεωρεῖται ὀπισθοδρόμηση. Ἰδιαιτέρως αὐτό φαίνεται καθαρά στόν Διαφωτισμό, ἀφοῦ ἀναπτύχθηκε ἡ πίστη τοῦ ἀνθρώπου στίς δυνάμεις του καί ἀπέβαλε τήν πίστη στόν Θεό.

Ἔπειτα, ὅταν ὑποστηρίζεται ἡ ἀλήθεια τῆς Ἐκκλησίας, μερικές δέ φορές καί μέ δυναμικές ἐνέργειες, πού εἶναι συνάρτηση τοῦ χαρακτῆρος καθενός, θεωρεῖται σκοταδισμός. Πρόκειται γιά μιά μεγάλη παρεξήγηση στό σημεῖο αὐτό. Πολλοί πού δέν συμφωνοῦν μέ μερικές ζωηρές ἐκδηλώσεις τῶν Χριστιανῶν σέ θέματα προσβολῆς τῆς πίστεως, τονίζουν ὅτι ὁ Χριστιανισμός εἶναι ἡ θρησκεία τῆς ἀγάπης καί ἑπομένως πρέπει νά ἀγαποῦμε ἀκόμη καί τούς ἀντίθετους καί νά σεβόμαστε καί τήν ἐλευθερία τους. Ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία σέβεται καί τήν ἐλευθερία καί τήν ἀγάπη, ἀλλά ὅμως δέν πρέπει νά τονίζουμε μόνον αὐτήν τήν πλευρά. Ὑπάρχει καί ἡ ἄλλη πλευρά πού εἶναι ἡ ἀλήθεια καί ὁ ἀγώνας γιά τήν μή ἀλλοίωσή της. Οἱ ἅγιοι Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας χρησιμοποιοῦσαν αὐστηρά μέτρα, ἀκόμη καί ἀφορισμούς, ὅταν οἱ αἱρετικοί προσπαθοῦσαν νά ἀλλοιώσουν τήν ἀλήθεια, καί αὐτό εἶναι μιά ἔκφραση ἀγάπης, γιατί κάθε ἀλλοίωση τῆς πίστεως ἔχει συνέπειες στήν ἀνθρωπολογία καί τήν σωτηριολογία.

Πρέπει νά τονισθῆ ὅτι ἡ ἀγάπη πολλές φορές ἐκφράζεται καί μέ αὐστηρούς τρόπους, χωρίς νά θεωρῆται σκοταδισμός καί ἐκδηλώσεις μίσους. Οἱ γονεῖς ἀπό ἀγάπη μποροῦν νά λάβουν αὐστηρά μέτρα. Οἱ καθηγητές λόγω ἀγάπης πολλές φορές εἶναι ἀπαιτητικοί. Καί οἱ γιατροί ἀπό ἀγάπη ὑποβάλλουν τόν ἄνθρωπο σέ δοκιμασίες πού προκαλοῦν πόνο. Ἄν δέν τό κάνουν αὐτό, δέν ἐνδιαφέρονται πράγματι γιά τόν ἄρρωστο καί δέν ἀγαποῦν ἀληθινά τους ἀνθρώπους.

Ὅμως, πέρα ἀπό τόν λεγόμενο σκοταδισμό, ὑπάρχει καί ὁ ὅρος σκοτασμός καί μάλιστα σκοτασμός τοῦ νοός. Ὅταν ὁ νοῦς τοῦ ἀνθρώπου ταυτισθῆ μέ τήν λογική καί τά πάθη, τότε κάνουμε λόγο γιά τόν σκοτασμό τοῦ νοός. Ὑπάρχουν ἄνθρωποι μέ ἔκτακτα διανοητικά προσόντα καί μεγάλα λογοτεχνικά καί λογικά χαρίσματα, ἀλλά, ἐπειδή ἡ νοερά ἐνέργειά τους βρίσκεται σέ χαμηλά ἐπίπεδα, εἶναι σκοτισμένοι. Καί ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς λέγει: “νοῦς ἀποστᾶς τοῦ Θεοῦ ἤ δαιμονιώδης γίνεται ἤ κτηνώδης”.

Ἑπομένως, ἡ “ἐλεύθερη” διανόηση καί ἡ “κουλτουριάρικη” λογοτεχνία, χαρακτηρίζει ὡς σκοταδισμό κάθε ἀντίδραση τῶν Χριστιανῶν σέ περιπτώσεις ἀλλοιώσεως τῆς ἀλήθειας, ἔστω κι’ ἄν αὐτό προσβάλλει τό κοινό αἴσθημα καί τήν πίστη τῶν ἄλλων. Ὅμως, γιά μᾶς τούς Χριστιανούς κάθε ἀλλοίωση τῆς ἀλήθειας, κάθε ἀδρανοποίηση τῆς νοερᾶς ἐνεργείας καί κάθε ἐνεργοποίηση παρά φύσιν τοῦ παθητικοῦ μέρους τῆς ψυχῆς, δηλαδή κάθε δαιμονιώδης καί κτηνώδης κατάσταση, θεωρεῖται καί ὀνομάζεται σκοτασμός τοῦ νοῦ.

Ἐμεῖς οἱ Χριστιανοί ἀπορρίπτουμε τόν ὄρο σκοταδισμό γιά θέματα πίστεως, ἀντίθετα μάλιστα χρησιμοποιοῦμε τόν ὄρο σκοτασμό, γιά ἐκείνους πού ἀδυνατοῦν νά ἀντιληφθοῦν τήν ἀποκαλυπτική ἀλήθεια, ὅπως τήν παρουσίασε ὁ Χριστός, πράγμα τό ὁποῖο ἔχει ἀνθρωπολογικές, κοινωνικές καί κοσμολογικές συνέπειες.

Ν.Ι.