Ναυπάκτου Ἱεροθέου: “Ἔκφρασις μοναχικῆς ἐμπειρίας”

Ἡ Ἱερά Μονή Ἁγίου Ἀντωνίου τοῦ Μεγάλου, πού ἔχει ἱδρυθῆ ἀπό τόν Γέροντα Ἐφραίμ τόν Φιλοθεΐτη, στήν Ἀριζόνα τῶν Ἡνωμένων Πολιτειῶν, ἐξέδωσε βιβλίο γιά τόν Γέροντα Ἰωσήφ τόν Ἡσυχαστή στήν ἀγγλική γλώσσα, γιά τήν οἰκοδομή τῶν Ὀρθοδόξων της Ἀμερικῆς. Τό κείμενο τοῦ Σεβασμιωτάτου πού ἀκολουθεῖ γράφηκε κατόπιν παρακλήσεως τῆς Ἱερᾶς Μονῆς καί δημοσιεύθηκε στό περιοδικό της ὡς κριτική γιά τό συγκεκριμένο βιβλίο.

Συχνά διαβάζω τό βιβλίο “ἔκφρασις μοναχικῆς ἐμπειρίας” πού εἶναι συλλογή ἐπιστολῶν τοῦ μακαριστοῦ Γέροντος Ἰωσήφ, τοῦ Σπηλαιώτου καί ἠσυχαστού πρός μοναστᾶς, ἠσυχαστᾶς, ἐρημίτας καί κοσμικούς, καί βρίσκω πολύ μεγάλη πνευματική ὠφέλεια. Μάλιστα δέ οἱ ἐπανειλημμένες ἐκδόσεις τοῦ βιβλίου αὐτοῦ, πού εἶναι ἐφάμιλλό των ἀσκητικῶν συγραμμάτων πού ἔχουν καθιερωθῆ στήν ἀσκητική γραμματεία, δείχνει τό ἐνδιαφέρον τῶν ἐραστῶν τῆς μοναχικῆς ζωῆς καί πολιτείας, ἀλλά καί τήν ὠφέλεια πού προξενεῖ στούς ἀδελφούς Χριστιανούς, μοναχούς καί κοσμικούς.

Δέν εἶχα τήν ἐξαιρετική τιμή καί εὐλογία νά γνωρίσω τόν μακαριστό Γέροντα Ἰωσήφ, ἀλλά ὅμως τόν αἰσθάνθηκα καί τόν ἀγάπησα μέσα ἀπό τά κείμενα πού δημοσιεύονται στό βιβλίο “ἔκφρασις μοναχικῆς ἐμπειρίας”, ἀπό τήν ζωή τῶν πνευματικῶν του παιδιῶν καί τίς διηγήσεις πού ἄκουγα γι’ αὐτόν ἀπό τούς μοναχούς πού τόν γνώρισαν ἀπό κοντά. Ἔχω δέ καί τήν μαρτυρία τοῦ ἀειμνήστου μεγάλου Γέροντος Ἀρχιμ. Σωφρονίου Σαχάρωφ, πού τόν γνώριζε, τότε πού ἠσκεῖτο στά Καρούλια τοῦ Ἁγίου Ὅρους καί ὁ Γέρων Ἰωσήφ ἠσκεῖτο σέ σπήλαια τοῦ Ἁγίου Ὅρους.

Δέν εἶναι εὔκολο νά καταγράψω πλήρως τίς σκέψεις μου ἀπό τήν ἀνάγνωση τοῦ πνευματικοτάτου βιβλίου “ἔκφρασις μοναχικῆς ἐμπειρίας”, γιατί, ὅταν πλησιάζη κανείς τίς συγγραφές πεπειραμένων ἁγίων Πατέρων, αἰσθάνεται πραγματική ἀμηχανία, ἐπειδή τότε πραγματικά πλησιάζει μιά γῆ πυρός, ἕναν τεράστιο πυρηνικό ἀντιδραστήρα, μέσα στόν ὁποῖο σπάζουν ὅλα τα συμβατικά θερμόμετρα. Πρέπει κανείς νά βρίσκεται στήν ἴδια προοπτική ἤ νά προσεγγίζη κάπως τήν ἁγιοπνευματική ζωή πού ζοῦσε ὁ ἀείμνηστος Γέροντας, ἐρημίτης καί ἡσυχαστής, γιά νά μπορῆ νά ἐκφρασθῆ κατάλληλα. Ἁπλῶς θά ἐπιχειρήσω νά καταθέσω μερικές σκέψεις μου μέ τίς εὐχές τοῦ Γέροντα καί συγχρόνως νά προτρέψω τόν ἀναγνώστη νά μήν σταθῆ σέ αὐτές, ἀλλά νά προχωρήση στήν ἀνάγνωση τῶν θαυμασίων ἐπιστολῶν τοῦ ἀειμνήστου Γέροντος Ἰωσήφ.

1. Διαβάζοντας κανείς τίς ἐπιστολές τοῦ ἠσυχαστοῦ Γέροντος Ἰωσήφ, αἰσθάνεται ὅτι ἐξέρχεται ἀπό αὐτές μία ὀσμή θεολογίας, ὅτι πρόκειται δηλαδή γιά θεολογικά κείμενα. Δυστυχῶς ἔχουμε σχηματίσει τήν ἐντύπωση ὅτι ἡ θεολογία εἶναι ὑψηλές θεωρίες, ἐπιστημονικές θεολογικές ἀναλύσεις, κατανόηση τῶν θεολογικῶν ὅρων, παράθεση ἱστορικῶν θεολογικῶν γεγονότων κλπ. Ὅμως, ἡ πραγματική Ὀρθόδοξη θεολογία εἶναι ἐμπειρία, εἶναι γνώση τοῦ Θεοῦ πού δίδεται σέ ἐκεῖνον τοῦ ὁποίου ἡ καρδιά καί ὁ νοῦς ἔχουν καθαρθῆ καί φωτιστῆ. Θεολόγοι, κατά τήν διδασκαλία τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου, εἶναι οἱ “διαβεβηκότες ἐν θεωρία”, καί κατά τόν ἅγιο Γρηγόριο τόν Θεολόγο εἶναι κυρίως οἱ θεοπτες. Στήν Καινή Διαθήκη ἡ θεολογία ταυτίζεται μέ τήν Προφητεία καί ὁ θεολόγος μέ τόν Προφήτη, ὁ ὁποῖος δέχεται τόν δοξασμό, μετέχει δηλαδή τῆς δόξης τοῦ Θεοῦ.

Μέ αὐτήν τήν ἔννοια ὁ ἀείμνηστος Γέροντας Ἰωσήφ, ὅπως φαίνεται στό βιβλίο αὐτό πού σχολιάζουμε, εἶναι ἕνας θεολόγος, πού γνωρίζει τόν Θεό ἐξ ἐμπειρίας καί ὁδηγεῖ ἀπλανῶς τούς ἀνθρώπους σέ αὐτήν τήν γνώση, πού ταυτόχρονα εἶναι κοινωνία τοῦ ἀνθρώπου μέ τόν Θεό. Εἶναι ἐκφραστικός ἕνας λόγος του: ὅταν ὁ ἄνθρωπος προσεύχεται νοερά τότε ἔρχεται Χάρις “πολλή, ὡς αὔρα λεπτή, ὡς εὐώδης βιαῖα πνοή. Καί πλημμυρίζει εἰς ὅλον το σῶμα, καί τέμνεται ἡ εὐχή. Παύουν τά μέλη. Καί μόνον ὁ νοῦς θεωρεῖ μέσα εἰς ἄπλετον φῶς. Γίνεται ἕνωσις Θεοῦ καί ἀνθρώπου. Δέν δύναται νά χωρίση αὐτός ἐαυτόν, ὅπως τό σίδερον, προτοῦ βληθῆ εἰς τό πῦρ λέγεται σίδηρον. Ὅταν ἀνάψη καί κοκκινίση εἶναι ἕνα μέ τήν φωτιά”.

Ὅλη ἡ ὕπαρξη τοῦ Γέροντος Ἰωσήφ εἶναι θεολογική, ὅπως φαίνεται ἀπό κάθε λέξη καί κάθε φράση πού χρησιμοποιεῖ. Ἀναγεννημένος ὁ ἴδιος πνευματικά βλέπει τήν ἀνακαίνιση ὅλης της κτίσεως. Ὡς θεολόγος πού εἶναι βλέπει καί τήν κτίση νά θεολογῆ, γιατί μέ τήν καθαρή καρδιά τοῦ βλέπει τούς λόγους τῶν ὄντων, τούς πνευματικούς λόγους, τήν ἄκτιστη οὐσιοποιό καί ζωοποιό ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ στήν κτίση, ὅπως ἀναλύει θαυμάσια ὁ ἅγιος Μάξιμος ὁ Ὁμολογητής. Εἶναι χαρακτηριστικό ἕνα μικρό ἀπόσπασμα τοῦ Γέροντος Ἰωσήφ: “Ἐλθέ τό νῦν ἔστω καί μίαν ἡμέραν. Νά θεολαλήσωμεν καί θεολογήσωμεν, νά ἀπολαύσης ὅπερ νοσταλγεῖς. Νά ἀκούσης τά ἄγρια βράχια, τούς μυστικούς σιωπηλούς θεολόγους νά σού ἀναπτύσσουν βαθέα νοήματα καί νά ὁδηγοῦν καρδίαν καί νοῦν πρός τόν Κτίστην. Μετά τήν ἄνοιξιν εἶναι ὡραία ἐδῶ• ὅπως τό Ἅγιον Πάσχα ἕως τῆς Παναγίας τόν Αὔγουστον. Θεολογούσιν οἱ ἄφωνοι θεολόγοι, τά ὡραῖα βραχάκια καί ὅλη ἡ κτίσις”. Στά ἄγρια βραχάκια βλέπει τούς μυστικούς θεολόγους, ὅπως τά ἁγιογραφεῖ ὁ ἱερός ἁγιογράφος καί τά παρουσιάζει νά φωτίζωνται ἀπό τόν Χριστό πού βρίσκεται στό κέντρο τῆς εἰκόνος.

2. Ἡ θεολογική ἀτμόσφαιρα καί ἡ θεολογοῦσα ὕπαρξή του φαίνεται διάχυτα στίς ἐπιστολές τοῦ ἠσυχαστοῦ Ἰωσήφ ἀπό τό μεγάλο χάρισμα πού τόν διακρίνει, καί αὐτό εἶναι τό χάρισμα τῆς διακρίσεως τῶν πνευμάτων. Πράγματι, ἡ ἐμπειρική θεολογία χαρακτηρίζεται κυρίως ἀπό τήν ἱκανότητα τοῦ ἀσκητοῦ νά διακρίνη μεταξύ κτιστοῦ καί ἀκτίστου, νά ξεχωρίζη τίς δαιμονικές ἐνέργειες ἀπό τήν ἐνέργεια τῆς θείας Χάριτος, νά δοκιμάζη τά πνεύματα. Πρόκειται γιά ἕναν διακριτικό μοναχό καί θεολόγο Πατέρα. Καί αὐτό εἶναι σημαντικό γιά δύο λόγους. Πρῶτα, γιατί θεολογία εἶναι κυρίως ἡ προσευχή καί ἡ θεωρία τοῦ Θεοῦ. Ὅταν σταματᾶ ἡ προσευχή, τότε ὁ ἄνθρωπος παύει νά θεολογῆ, ἔστω καί ἄν συγγράφη θεολογικές διατριβές. Καί δεύτερον, γιατί θεολόγος πνευματικός Πατέρας εἶναι ἐκεῖνος πού ἐντοπίζει τίς πνευματικές ἀσθένειες τῶν πνευματικῶν του παιδιῶν καί μέ τήν σοφή καί πεπειραμένη τοῦ καθοδήγηση μπορεῖ νά τίς θεραπεύση, παραμένοντας βεβαίως ὁ Χριστιανός μέσα στήν μυστηριακή καί ἀσκητική ζωή τῆς Ἐκκλησίας. Αὐτή ἡ διακριτική ποιμαντική καθοδήγηση πού ἐξασκοῦν οἱ θεολόγοι Πατέρες φαίνεται καθαρά μέσα στά κείμενα τοῦ Γεροντικοῦ. Κάθε λόγος τῶν μεγάλων ἀββάδων ἦταν θεολογικός, γιατί θεράπευε τίς πνευματικές ἀσθένειες τῶν Χριστιανῶν, ἀκριβῶς γιατί τά ρήματά τους ἦταν ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ.

Πάμπολλα εἶναι τά παραδείγματα πού μπορεῖ κανείς νά χρησιμοποιήση ἀπό τίς γραφές τοῦ μακαρίου μεγάλου γέροντος Ἰωσήφ. Σέ μιά ἐπιστολή γράφει: “Ἄλλη τῆς ἱερωσύνης ἡ χάρις. Ἄλλη τοῦ σχήματος. Ἄλλη τῶν μυστηρίων. Ἄλλη ἡ ἐνέργεια χάριτος τῆς ἀσκήσεως. Ὅλα ἐξέρχονται ἀπό μίαν πηγήν, ἀλλά διαφέρει τό ἕνα του ἑτέρου τή ὑπεροχή καί τή δόξη”. Γνωρίζει τίς διαφορές μεταξύ των ἀνθρώπων, ἀφοῦ “ἄνθρωπος ἐξ ἀνθρώπου πολλήν διαφοράν ἔχει• καί μοναχός μοναχού”, ὁπότε ἀπαιτεῖται διαφορετική ἀντιμετώπιση καθενός.

Ὁ ἀείμνηστος Γέροντας ἐγνώρισε προσωπικά ὅλες τίς λεπτές ἐσωτερικές διεργασίες, γι’ αὐτό εἶναι πεπειραμένος διδάσκαλος τῆς πνευματικῆς ζωῆς. Γνωρίζει σαφῶς τίς ἀλλοιώσεις τῆς ψυχῆς καί τοῦ σώματος, κατά τήν διάρκεια τοῦ πνευματικοῦ ἀγῶνος. Καταπληκτικός εἶναι ὁ λόγος τοῦ Γέροντος ὅταν ἀναλύει τά περί τῆς πλάνης, Πῶς ὁ ἄνθρωπος πλανᾶται, κυρίως ὅταν ὑπερτονίζει ἕνα πνευματικό χάρισμα, ἤτοι τήν νηστεία, τήν ἀγρυπνία, τά δάκρυα, τήν εὐχή, τήν ἡσυχία, τό μοναχικό σχῆμα κλπ. Φθάνει δέ στό σημεῖο νά γράφη: “Ἐάν ὁ Κύριος δέν στείλη τά καθαρτικά ὕδατα τῆς θείας Αὐτοῦ Χάριτος, ἠμεῖς μένομεν γυμνοί ἀπό καρπόν, καί τά ἔργα μᾶς γίνονται βρῶσις δαιμόνων... Λοιπόν πλεῖον τῶν ἄλλων χρήζομεν τῆς πνευματικῆς διακρίσεως, καί πρέπει ἐμπόνως νά τό ζητοῦμε παρά Θεού”.

3. Τό βιβλίο τοῦ μακαρίου μεγάλου ἠσυχαστοῦ Γέροντος Ἰωσήφ εἶναι μία σημαντική καί θαυμασία περίληψη τῆς Φιλοκαλίας τῶν ἁγίων Νηπτικῶν Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας καί ἐντάσσεται μέσα στήν φιλοκαλική γραμματεία. Μπορεῖ κανείς νά ὑπογραμμίση ὅτι εἶναι ἡ καλύτερη εἰσαγωγή στήν ἑρμηνεία τῆς Φιλοκαλίας. Ἐνθυμοῦμαι ὅτι ἀπό τίς πρῶτες φορές πού διάβασα τό βιβλίο αὐτό ἀντελήφθησα τήν μεγάλη του ἀξία γιά τήν κατανόηση τῶν ὅρων τῆς πατερικῆς νηπτικῆς παραδόσεως. Ὁ Γέροντας Ἰωσήφ στά κείμενά του μέ καταπληκτική εὐχέρεια καί ἀσυνήθιστη εὐκολία ἀναλύει, κατά τρόπο “χωνεμένο”, ὅρους, ὅπως τί εἶναι τό παρά φύσιν, τό κατά φύσιν καί τό ὑπέρ φύσιν, τί εἶναι ἡ πράξη καί ἡ θεωρία, ποιά εἶναι ἡ νοερά προσευχή καί ἡ διαφοροποίησή της ἀπό τήν λογική προσευχή, τί ἐννοοῦμε ὅταν κάνουμε λόγο γιά καθαρτική, φωτιστική καί θεοποιό ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ κλπ. Ὑψηλές ἔννοιες γίνονται εὔκολα κατανοητές, καί βέβαιά τα κατανυκτικά αὐτά κείμενα ὁδηγοῦν τόν ἄνθρωπο στήν βίωσή τους μέσα στό καμίνι τοῦ πόθου καί τοῦ ἔρωτα πρός τόν Θεό.

Θά ἤθελα νά παραθέσω ἕνα θαυμάσιο καί θεόπνευστο κομμάτι: “Εἰς τρεῖς τάξεις διαιρεῖται ἡ κατάστασις ἡ πνευματική• καί ἀναλόγως ἐνεργεῖ ἡ χάρις εἰς τόν ἄνθρωπον. Ἡ μία κατάστασις λέγεται καθαρτική, ἡ ὁποία καθαρίζει τόν ἄνθρωπον. Αὐτή τώρα ἐσύ πού ἔχεις λέγεται χάρις καθαρτική. Αὐτή διεγείρει τόν ἄνθρωπον εἰς μετάνοιαν... Ἡ ἄλλη ὀνομάζεται φωτιστική. Κατ’ αὐτήν λαμβάνει φῶς γνώσεως, ἀνάγεται εἰς θεωρίαν Θεοῦ. Ὄχι φῶτα, ὄχι φαντασίες, ὄχι εἰκονισμοί• ἀλλά διαύγεια τοῦ νοός, καθαρότης λογισμῶν, βάθος ἐννοιῶν... Καί τρίτη κατάστασις - ἐπισκίασις χάριτος - εἶναι μετά ἀπό αὐτά ἡ χάρις ἡ τελειωτική, ὅπου εἶναι δῶρον μεγάλο. Δέν σού γράφω δί’ αὐτό, ἐπειδή δέν εἶναι ἀναγκη”.

Ὁ Γέροντας Ἰωσήφ γνωρίζει ὅτι μία εἶναι ἡ ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ, ἀλλά ἀνάλογα μέ τά ἀποτελέσματα πού δημιουργεῖ σέ κάθε ἄνθρωπο, λαμβάνει διαφορετική ὀνομασία. Ἄλλοτε καθαρίζει, ἄλλοτε φωτίζει καί ἄλλοτε τελειοποεῖ - θεώνει καί ἔτσι λαμβάνει τά ἀντίστοιχα ὀνόματα. Γνωρίζει ὅμως σαφῶς ὁ Γέροντας σέ ποιά κατάσταση βρίσκεται ὁ παραλήπτης τῆς ἐπιστολῆς του. Ἔτσι, ἀφ’ ἑνός μέν τοῦ δίδει τήν προοπτική της πνευματικῆς ζωῆς, χωρίς νά τόν κρατᾶ σέ χαμηλά πνευματικά στάδια, γιατί διαφορετικά θά ἦταν ἠθικισμός, ἀφ’ ἑτέρου δέ τοῦ ὑποδεικνύει τί πρέπει νά κάνη στήν κατάσταση πού βρίσκεται, χωρίς ὅμως νά τοῦ ἀναλύη τίς ὑψηλές πνευματικές καταστάσεις, “ἐπειδή δέν εἶναι ἀναγκη”.

Συχνά στά κείμενά του κάνει λόγο γιά τήν νοερά προσευχή πού εἶναι ἡ κυκλική ἐντός της καρδίας προσευχή, ἡ ὁποία ὅμως εἶναι ὑπερτέρα της λογικῆς προσευχῆς, ἀλλά κατωτέρα της θεωρίας, γι’ αὐτό, ὅταν ὁ ἀσκητής φθάνη στήν θεωρία τοῦ Θεοῦ, τότε σταματᾶ ἡ νοερά προσευχή. Γράφει πολύ θεολογικά καί διακριτικά: “Τόν δέ φωτισμόν διαδέχεται διακοπή τῆς εὐχῆς καί συχναί θεωρίαι• ἁρπαγή τοῦ νοός, κατάπαυσις τῶν αἰσθήσεων, ἀκινησία καί ἄκρα σιγῆ τῶν μελῶν, ἕνωσις Θεοῦ καί ἀνθρώπου εἰς ἔν”. Πράγματι, χρειάζεται πολύς λόγος γιά νά ἀναλύση κανείς αὐτήν τήν μεγάλη θεολογία μέσα στήν ἁπλότητά της, ἀναφορικά μέ τήν διδασκαλία τῶν ἁγίων Πατέρων γιά τήν θεοποιό κατάσταση τοῦ ἀνθρώπου. Τά λόγια ὅμως τῶν ἁγίων δέν μποροῦν νά ἀναλύωνται ἀπό ἀδαεῖς ἀνθρώπους, ἀλλά μελετῶνται μέσα στήν προοπτική καί τήν ἀτμόσφαιρα τῆς προσευχῆς.

4. Πέρα ἀπό ὅσα ἀνέφερα προηγουμένως, ὁ Γέροντας Ἰωσήφ, ὅπως φαίνεται ἀπό τά γραπτά του πού περιλαμβάνονται στό βιβλίο “ἔκφρασις μοναχικῆς ἐμπειρίας”, διακρίνεται ἀπό μία εὐαίσθητη καρδιά, γεμάτη πατρική στοργή καί ἀγάπη, μιά ἀγάπη πού λυώνει καί τήν πιό σκληρή καί βάναυση καρδιά. Γράφει σέ μιά ἐπιστολή: “Σπλάχνα μου τῆς ψυχῆς, ὁ υἱός μου ὅν ἐγέννησα διά Πνεύματος θείου. Ἔλαβον τήν ἐπιστολήν σου, ἀγαπητέ μου υἱέ. Καί ἰδών τά ἐν σοῖ ἔκλαυσα πικρῶς...”. Σέ ἄλλη ἐπιστολή γράφει: “Ἐλθέ, τέκνον μου• ἔλα νά εἰρηνεύσωμεν, νά συνέλθης. Ὡς ἰατρός ἠμπορῶ νά σού θεραπεύσω τό πάθος τῆς ταραχῆς καί τῆς λύπης, ὅπου το νῦν κραταιῶς σέ κατέχει. Ἔλα καί ἰδού ἀλλάζω τήν πλάκα. Θά βάλωμεν τόν πλάγιόν του πρώτου, ὅπου εἶναι χαρμόσυνος. Θά σφάξω τόν μόσχον νά εὐφρανθῶμεν. Εἶμαι ἀγάπην γεμάτος καί πλήρης συγγνώμης. Θά σέ δεχθῶ ὡς πατήρ φιλόστοργος εἰς τήν ἀγκάλην του, καθάπερ τόν υἱόν τῆς παραβολῆς...”. Σέ ἄλλη ἐπιστολή βλέπουμε καί πάλι τόν φιλόστοργο Πατέρα νά ὁμολογῆ: “Ἀλγῶ τήν ψυχήν καί νέφος βαρύ καλύπτει μου τήν καρδίαν. Στέκει ὁ νοῦς μου, σιγῆ ἡ γλώσσα, ναρκεῖ ἡ χείρ μου διά σε... Ἄχ καί νά ἔβλεπες παιδάκι μου τόν πόνο μου καί τά δάκρυα ὅπου ἔρρευσαν διά σε. Καί πόσον ἀνησυχῶ, μέχρις ὅτου ἀκούσω ὅτι ἠγέρθης καί ἐρράπισες τόν ἀντίπαλον!... Λοιπόν λάβε θάρρος, παιδί μου, καί ἐγέρθητι ἐκ τῆς πτώσεως... Μήν ἀπελπίζεσαι. Εἰς ὅλους συμβαίνουν αὐτά. Πόλεμος εἶναι τοῦ πειρασμοῦ καί θά περάση”. Ἡ ἀγάπη τοῦ εἶναι ἀπέραντη, ὥστε παίρνει πάνω του τά προβλήματα τῶν πνευματικῶν του παιδιῶν: “Ἐγώ πλέον ἠσθένησα. Εἶμαι ὡς ἕνας παράλυτος. Δέκα βήματα νά κάμω δέν ἠμπορῶ. Δί’ αὐτά καί δί’ ὅλα ἔγινα πτῶμα. Παρακαλῶ πολύ νά μέ εὔχεσθε. Διότι ἔχω πολλᾶς ψυχᾶς, ὅπου μου γυρεύουν βοήθειαν. Καί πιστεύσατε, πατέρες καί ἀδελφοί μου, ὅτι διά τήν κάθε μίαν ψυχήν ὅπου βοηθεῖται δοκιμάζω τόν πόλεμον ὅπου ἔχει. Δί’ αὐτά καί ὁ Γέροντάς σας εἶναι ἄρρωστος διαρκώς”.

Μιά τέτοια πνευματική καρδιά ἔχει ἐκεῖνος ὁ ὁποῖος ἔχει ὁμοήθεια Θεοῦ, ἐκεῖνος πού ἀπέκτησε σπλάχνα οἰκτιρμῶν καί παρακλήσεως, ἐκεῖνος πού ἑνώθηκε μέ τόν Θεό καί ἀπέκτησε τήν ἀγάπη Του γιά ὅλον το κόσμο, καί ἑπομένως εἶναι ἱκανός νά βαδίζη τόν δρόμο τῆς Γεσθημανῆ, τοῦ Γολγοθά, ἀκόμη καί τοῦ Σταυροῦ. Μόνον ἐκεῖνος πού ἔλαβε ἀπό τόν Θεό μαρτυρική χάρη μπορεῖ νά ἔχει μιά τέτοια συμπάσχουσα καρδία καί θυσιαστική ἀγάπη.

Ὅσες ἀναλύσεις καί ἄν γίνουν γιά τό θαυμάσιο βιβλίο τοῦ Γέροντος Ἰωσήφ τοῦ ἠσυχαστοῦ δέν μποροῦν νά παρουσιάσουν τήν μεγάλη ἀξία πού ἔχει γιά τήν πνευματική ζωή, ἀφοῦ δείχνει τό ὕψος τῆς θεοπτίας, ἀλλά καί τόν ποικίλο ἀγώνα γιά νά ἀνεβαίνη κανείς ἀναβάσεις προθύμως στήν κλίμακα τῆς ἀνόδου πρός τόν Θεό. Μπορεῖ νά βοηθήση ὅλες τίς κατηγορίες τῶν μοναχῶν καί τῶν ἀγωνιζομένων Χριστιανῶν. Στούς μοναχούς ὑποδεικνύει τί εἶναι ἡ γνήσια μοναχική ζωή, καί αὐτό εἶναι ἀπαραίτητο στήν ἐποχή μας, ὅπου παρατηρεῖται μία παραχάραξη τῆς μοναχικῆς πολιτείας. Στούς κοσμικούς - λαϊκούς δείχνει τήν μεγάλη ἀγάπη τοῦ Θεοῦ πού ἐκδηλώνεται ποικιλοτρόπως, ἀλλά καί τούς παρηγορεῖ καί τούς ἐνθαρρύνη γιά νά βαδίσουν, ὅσο εἶναι δυνατόν, τίς βαθμίδες τῆς πνευματικῆς θεραπείας καί τελειώσεως.

Ὁ Γέροντας Ἰωσήφ ἔφθασε σέ ὑψηλά μέτρα τελειότητος, γνώρισε ἐκ πείρας τόν Θεό καί αὐτήν τήν γνώση τήν μεταδίδει εὔπεπτα στά πνευματικά του παιδιά, πού τόν ἀγαποῦν καί ζητοῦν ρήματα ζωῆς αἰωνίου γιά νά σωθοῦν. Δηλαδή μεταδίδει τήν ἀποκαλυπτική παράδοση καί ἐμπειρία στά πνευματικά παιδιά πού τά ἀναγέννησε στήν ἐν Χριστῷ ζωή. Ὅμως, αὐτή ἡ πνευματική του ὡριμότητα δέν ἦταν ἕνα τυχαῖο γεγονός, δέν ἦταν καρπός φανταστικῆς καταστάσεως καί ἠθικολογικῶν ἀσκήσεων, ἀλλά καρπός ἀγῶνος πνευματικοῦ, καρπός συνεργείας. Ἀγωνίστηκε σκληρά, πολέμησε ἐναντίον τοῦ διαβόλου, ἀσκήθηκε μέ ἀκόρεστο μίσος πρός τόν διάβολο καί τόν παλαιόν ἄνθρωπο, ὅπως φαίνεται σέ ὅλα τα κείμενά του, θά ἤθελα ὅμως νά ὑποδείξω ἐνδεικτικά τήν λζ' ἐπιστολή του. Ἐκεῖ φαίνονται οἱ προϋποθέσεις γιά τήν ἐπισκίασή του καί τήν ἐνδυνάμωσή του ἀπό τήν θεία Χάρη.

Ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Σιναΐτης, συγγραφεύς τῆς Κλίμακος, δίδοντας τόν ὁρισμό τοῦ μοναχοῦ γράφει: “Μοναχός ἐστι, βία φύσεως διηνεκής καί φυλακή αἰσθήσεων ἀνελλιπής. Μοναχός ἐστιν, ἠγνισμένον σῶμα καί κεκαθαρμένον στόμα καί πεφωτισμένος νοῦς. Μοναχός ἐστι, κατώδυνος ψυχή ἐν διηνεκεῖ μνήμη θανάτου ἀδολεσχοῦσα, ἐγρηγορυία τέ καί ὑπνώττουσα”. Τέτοιος μοναχός ὑπῆρξε ὁ Γέροντας Ἰωσήφ ὁ Σπηλαιώτης καί ἡσυχαστής. Καί τό βιβλίο τοῦ “ἔκφρασις μοναχικῆς ἐμπειρίας”, πού εἶναι ἀπόσταγμα πνευματικῆς πείρας, μπορεῖ κάλλιστα νά τιτλοφορηθῆ “ἔκφρασις προφητικῆς ἤ ἀποστολικῆς ἤ μαρτυρικῆς ἤ πατερικῆς ἤ ἡσυχαστικῆς - φιλοκαλικῆς ἐμπειρίας”.

Τελείωσα τίς σκέψεις μου αὐτές λίγες ὧρες μετά τά μεσάνυχτα, τίς ὧρες ἐκεῖνες πού ὁ Γέροντας Ἰωσήφ προσευχόταν ἀκόρεστα στόν Θεό μέ καθαρό νοῦ καί ἔχυνε αἷμα στήν θυσιαστική προσευχή ὑπέρ τῶν ἀνθρώπων. Καί τώρα πού βρίσκεται στόν οὐρανό, ὅπου δέν ὑπάρχει ἡμέρα καί νύκτα, ζητῶ τίς πρεσβεῖες του ὥστε ὁ Θεός νά μεταβάλη τήν νύκτα σέ ἡμέρα καί νά μᾶς ἐμπνέη διαρκῶς “ἕως οὐ ἡμέρα διαυγάση καί φωσφόρος ἀνατείλη ἐν ταῖς καρδίαις ὑμῶν (ἠμῶν)” (Β' Πετρ., α', 19).